2010–2019
Nofo Maʻu ʻi he Fuʻu ʻAkaú
ʻEpeleli 2015


Nofo Maʻu ʻi he Fuʻu ʻAkaú

ʻOku hoko e mata-meʻa-hā mai ʻa Līhai ki he ʻakau ʻo e moʻuí, ko ha talanoa fakatātā ia ʻo e kātaki ki he ikuʻangá.

ʻI ha taimi nounou kimuʻa pea mālōlō ʻa Palesiteni Hiipa J. Kalānité, ne ʻaʻahi atu ha taha ʻo e kau Takí Māʻolungá ki hono ʻapí. Kimuʻa peá ne mavahé, ne lotu ʻa Palesiteni Kalānite ʻo pehē, “ʻE ʻOtua, tāpuakiʻi au ke ʻoua naʻa mole ʻeku fakamoʻoní pea ke u faivelenga ki he ngataʻangá!”1 Ko ha lotu fakamātoato moʻoni ʻeni hili ha meimei taʻu ʻe 27 ʻene hoko ko e Palesiteni ʻo e Siasí. ʻOku fakamanatu mai heʻene sīpingá ʻoku ʻikai hao ha taha meia Sētane ʻo tatau ai pē ko e hā hono taʻu motuʻá. Ko e ongo meʻangāue mālohi taha ʻa Sētané ko e tohoakiʻi e tokangá, mo e kākā takihalaʻí.

Ko e kātaki ki he ngataʻangá, ko ha ʻulungaanga ia ʻo e tuʻunga fakaākonga moʻoní pea ʻoku fie maʻu ia ki he moʻui taʻengatá. ʻI he taimi ʻoku tau fepaki ai mo e faingataʻá mo e ʻahiʻahí, ʻoku faʻa talamai ke tau “talitali pē.” Tuku ke u fakamahinoʻi atu: ʻoku ʻikai ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻa e “talitali peé.” ʻOku ʻuhinga e kātaki ki he ngataʻangá ko e haʻu maʻu pē kia Kalaisi pea hoko ʻo haohaoa ʻiate Ia.

Kapau ʻoku fie maʻu e kātaki ki he ngataʻangá ki he moʻui taʻengatá, ko e hā leva ʻoku faingataʻa ai ke tau moʻui faivelengá? ʻOku tau faingataʻaʻia he taimi ʻoku tau fihia ai ʻi ha feʻauʻauhi ha ongo meʻa ʻoku fakatou mahuʻinga. ʻOku hanga ʻe he talangofua fakakounaʻí mo e ʻikai fuʻu loto vēkeveke ki aí, ʻo fakavaivaiʻi e tuí. ʻOku fie maʻu ʻe he kātaki ki he ngataʻangá ʻa hono mateakiʻi kakato ʻo e Fakamoʻuí mo ʻetau ngaahi fuakavá.

ʻOku hoko e mata-meʻa-hā mai ʻa Līhai ki he ʻakau ʻo e moʻuí, ko ha talanoa fakatātā kāfakafa ia ʻo e kātaki ki he ikuʻangá. Kātaki ʻo ako mo fakalaulauloto ʻi he faʻa lotu ki he misi ʻa Līhaí; pea fakatatau ia kiate koe. ʻI hoʻo fai iá, fakakaukauʻi fakalelei e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻe ono ʻokú ne tokoniʻi kitautolu ke tau kātaki ki he ngataʻangá.

1. ʻOua Naʻa Ngalo ke ke Lotu

ʻOku tau kamata mo Līhai ʻi heʻene nofo toko taha “ʻi ha potu lala fakapoʻuli mo fakataʻelatá.”2 Manatuʻi kuo tau foua kotoa ha ngaahi taimi ʻo e mamahí mo e liʻekiná. [“Lotu, he taimi ʻoku fakamamahi mo fakataʻelata ai e moʻuí.”]3 Muimui he sīpinga ʻa Palesiteni Hiipa J. Kalānité. Lotua ke maʻu ha mālohi ke kātaki ki he ikuʻangá. Fehuʻi ki he Tamai Hēvaní, “Ko e hā mo ha toe meʻa ʻokú Ke finangalo ke u faí?”

2. Haʻu kia Kalaisi pea Hoko ʻo Haohaoa ʻiate Ia

Ko e ʻakau ʻo e moʻuí ko e uho ia e misi ʻa Līhaí. ʻOku fakataumuʻa e meʻa kotoa pē ki he ʻakau ʻo e moʻuí. ʻOku fakafofongaʻi ʻe he ʻakaú ʻa Kalaisi, ko e fakatātā mahino ia ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá. Ko hono fuá ʻa ʻEne Fakalelei taʻe fakangatangatá pea ko e fakamoʻoni maʻongoʻonga ia ʻo e ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe melie mo ifo ange ka ko e moʻui taʻengata mo e niʻihi ʻoku tau ʻofa aí. Kuo pau ke tau “haʻu kia Kalaisi, pea hoko ʻo haohaoa ʻiate ia”4 kae toki lava ʻo maʻu e meʻaʻofa ko ʻení. Ko Ia “ʻa e halá, mo e moʻoní, pea mo e moʻuí.”5 ʻE lava ke mohu lavameʻa mo failelei ʻetau moʻuí, ka ʻi he ikuʻangá, kapau he ʻikai ke tau fai e ngaahi fuakava toputapú ke muimui kia Kalaisi mo tauhi faivelenga kinautolú, he ʻikai ke mahino kakato kiate kitautolu ʻetau taumuʻá.

3. Vilitaki Atu ʻi he Tui

ʻOku ʻi ai ha hala ʻoku fakatau ki he ʻakau ʻo e moʻuí pea kia Kalaisi. ʻOku fāsiʻi mo hangatonu pea totonu mo ʻikai ke toe afeafe. ʻOku fakahangatonu e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ka ʻoku ʻikai fakangatangata. ʻOku nau maluʻi kitautolu mei he faingataʻa fakatuʻasinó mo fakalaumālié pea taʻofi kitautolu ke ʻoua naʻa tau hē.

ʻOku langaki ʻe he talangofuá ʻa e tui kia Kalaisí. Ko e tuí ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāue mo e mālohi. ʻOku tupulahi ʻa e mālohi mo e ivi fakalaumālié mei he muimui maʻu pē ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku faingataʻa ke nofo maʻu he halá mo kātaki fuoloa, ka ne taʻeʻoua e mālohi mo e ivi ʻo e Fakaleleí.

“Vivili atu kimuʻa ʻi he tui mālohi kia Kalaisi.”6

4. Ko e Tohi ʻa Molomoná ʻa e Kī ki he Moʻui Fakalaumālié

ʻOku faingataʻa e fononga ʻo e moʻuí. ʻOku faingofua ke tohoakiʻi e tokangá, pea hē mei he halá. Ko ha konga pau mo mahuʻinga e faingataʻá ki heʻetau fakalakalaka taʻengatá. ʻI he taimi ʻoku hoko mai ai e faingataʻá, ʻoua naʻá ke tuku ke hanga ʻe he meʻa ʻoku ʻikai ke mahino kakato kiate koé, ʻo maumauʻi e meʻa kotoa pē ʻokú ke ʻiló. Faʻa kātaki, pikitai ki he moʻoní; pea te ke maʻu e mahinó. ʻOku hangē e ngaahi faingataʻá ko ha konga ʻao fakapoʻuli ʻe lava ke ne fakakuihi e matá mo fakafefeka hotau lotó. Kapau he ʻikai ke tau “piki maʻu maʻu ai pē”7 ki he folofola ʻa e ʻOtuá mo moʻui ʻaki ia, te tau kui fakalaumālie pea ʻikai ke tau ʻatamaiʻia fakalaumālie. Fekumi ʻi he Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita moʻuí he ʻaho kotoa pē, ʻaho kotoa pē, ʻaho kotoa pē! Ko e kī ia ki he moʻui fakalaumālié pea hao ai mei he takihalaʻí. Ka ʻikai ke fai ia, te tau hē fakalaumālie.

5. ʻOua naʻá ke Tuku ke Tohoakiʻi mo Kākaaʻi Koe

ʻOku ʻuhinga e talangofuá ki hono tuku kakato ki ai e tokangá. He ʻikai tokoni ke ke ʻiloʻi Ia, kapau te ke talangofua kiate kinautolu ʻoku ʻikai tui kia Kalaisí. He ʻikai hanga ʻe hoʻo fekumi ki he ʻiló ʻi he fuʻu fale lahi mo ʻataʻatā ʻo e māmaní, ʻo tataki koe ki he moʻoní. ʻOku ʻikai ke maʻu ia ai. Ko e Fakamoʻuí pē ʻe taha ʻoku ʻi ai “ʻa e ngaahi lea ʻo e moʻui taʻengatá.”8 Ko e meʻa kehe kotoa pē ko he koto lau pē. ʻOku fakafofongaʻi ʻe he fuʻu fale lahi mo ʻataʻataá ʻa e “ngaahi mahalo laulaunoa mo e loto hīkisia”9 ʻo e māmaní—ʻi hono fakalea ʻe tahá, ko e tohoakiʻi ia ʻo e tokangá mo e kākaá. ʻOku fonu ai ha kakai teunga lelei ʻo hangē ʻoku nau maʻu e meʻa kotoa pē. Ka ʻoku nau taukae ki he Fakamoʻuí mo kinautolu ʻoku muimui kiate Iá. ʻOku nau “ako maʻu ai pē, ka ʻoku ʻikai siʻi te nau lavaʻi ʻa e ʻilo ʻo e moʻoní.”10 Mahalo pē te nau tonu ʻi he vakai ʻa e māmaní, ka ʻoku nau hē fakalaumālie.

6. Nofo Maʻu he Fuʻu ʻAkaú

Ko e pōpoaki ʻa Līhaí ke nofo maʻu he fuʻu ʻakaú. ʻOku tau nofo aí koeʻuhi ʻoku tau ului ki he ʻEikí. Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā, “Vakai, naʻá ne liliu honau lotó; ʻio, naʻá ne fafangu ʻa kinautolu mei he mohe maʻú, ʻo nau ʻā hake ki he ʻOtuá.”11 ʻI heʻetau tukulolo ki he ʻOtuá, ʻe liliu leva ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní hotau ʻulungāngá, pea tau ului kakato leva ki he ʻEikí, ʻo ʻikai ke toe fekumi ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní. Kapau he ʻikai ke tau fai e ngaahi meʻa ʻoku maʻu ai e ului kakató, te tau holomui fakalaumālie. Ko e fehangahangai ʻo e uluí ko e hē mei he moʻoní.

Ki he kau faifekau kotoa pē kuo ʻosi mo lolotonga ngāué: kau ʻEletā mo e kau sisitā, he ʻikai lava ke ke ʻosi mei he ngāue fakafaifekaú, ʻo toe fai e meʻa ʻo e māmaní, mo fakamoleki ha ngaahi houa lahi he vaʻinga maumautaimi he vitiō keimí ke maʻu e kai māʻolunga tahá, he ʻe toe hōloa ai ho mālohi fakalaumālié. He ʻikai te ke lava ʻo sio ponokalafi he ʻinitanetí kae tukunoaʻi e ʻulungaanga maʻá mo angamaʻá, taʻe hoko mai kiate koe hono nunuʻa fakalaumālié. Ka mahuʻi e Laumālié meiate koe, ʻokú ke hē. ʻOua naʻa tohoakiʻi hoʻo tokangá pe kākaaʻi koe.

ʻOku ʻā hake maʻu pē e kau ākonga moʻoní he ʻaho takitaha ʻo fai ha lotu ʻoku mahuʻingamālie fakatāutaha, ako fakamātoato e folofolá, talangofua fakatāutaha, mo ngāue tokoni taʻe siokita. Nofo maʻu he ongoongoleleí pea tokanga.

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuohilí, ne ui au mo Sisitā Peasoni ke tokangaʻi e Misiona Takoma Uāsingatoní. Naʻe fakaʻohovale e uí. Ne u manavasiʻi hono fakahā ʻa hoku uiuiʻí ki he sea mo e pule lahi ʻo e kautaha ne u ngāue aí. Naʻá na fuʻu hohaʻa heʻeku fakakaukau ke mavahe mei he kautahá. Naʻá na ʻeke mai, “Naʻá ke fakakaukauʻi ʻeni ʻanefē, pea ko e hā ne ʻikai te ke fakahā fuoloa ai kiate kimauá?”

Ne taimi siʻi pē mo e haʻu ha tali mahino ki hoku ʻatamaí. Ne u pehē ange, “Ne u ʻosi fai pē ʻa e fili ko ʻení heʻeku kei taʻu 19, he taimi naʻá ku fai ai ha fuakava toputapu mo e ʻOtuá he temipalé ke muimui he Fakamoʻuí. Kuo langa e kotoa ʻeku moʻuí he ngaahi fuakava ko iá, pea ʻoku ou loto moʻoni ke tauhi kinautolu he taimí ni.”

ʻOku ʻikai ha toe tafoki hili ʻetau fai e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá. ʻOku ʻikai ha meʻa ko e foʻi, tukulolo, mo e fakaʻakiʻakimui. ʻOku ʻi ai ha tuʻunga ʻulungaanga haohaoa moʻó e hakeakiʻí ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá. ʻOku fie maʻu ki ai ha tuʻunga fakaākonga fai mateaki! ʻOku ʻikai ke ʻi ai ha kau ākonga fakahōhōloto pe fakafiefiemālie. Ko e fakafili ʻo e lelei tahá ʻa e fakatoupīkoí, pea ʻe hanga ʻe he mateakiʻi fakakonga peé ʻo taʻofi koe mei he kātaki ki he ngataʻangá.

Kapau ʻokú ke faingataʻaʻia, puputuʻu, pe hē fakalaumālie, ʻoku ou kole atu ke ke fai e meʻa ʻe taha ʻoku ou ʻiloʻi te ke toe foki ai ki he halá. Toe kamata ke ako e Tohi ʻa Molomoná ʻi he faʻa lotu pea moʻui ʻaki hono ngaahi akonakí he ʻaho kotoa pē, ʻaho kotoa pē, ʻaho kotoa pē! ʻOku ou fakamoʻoni ki he liliu ʻe fai ʻe he fuʻu mālohi ʻo e Tohi ʻa Molomoná ki hoʻo moʻuí mo fakamālohia hoʻo holi ke muimui kia Kalaisí. ʻE liliu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ho lotó mo tokoni ke ke sio “ki he ngaahi meʻá ʻo hangē ko honau anga moʻoní.”12 Te Ne fakahā atu kiate koe e meʻa hoko ʻoku fie maʻu ke ke faí. Ko e talaʻofa ʻeni ʻa Nīfai kiate koé:

“Pea naʻá ku pehē ange kiate kinautolu … pea ʻilonga ʻa kinautolu ʻe tokanga ki he folofola ʻa e ʻOtuá, ʻo piki maʻu ki aí, ʻe ʻikai te nau teitei mate; pea ʻe ʻikai foki lava ke ikunaʻi ʻa kinautolu ʻe he ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi ngahau vela ʻa e filí ke fakakuihi mo tohoakiʻi atu ʻa kinautolu ki he fakaʻauhá.

“Ko ia, ko au … naʻá ku naʻinaʻi kiate kinautolu … ke nau tokanga ki he folofola ʻa e ʻʻOtuá pea manatu ke tauhi maʻu ai pē ʻa ʻene ngaahi fekaú ʻi he meʻa kotoa pē.”13

Kāinga, ko e sivi maʻongoʻonga taha ʻo e tuʻunga fakaākongá ko e kātaki ki he ngataʻangá. ʻE makatuʻunga hotau ikuʻanga taʻengatá mei heʻetau ngāue fakaākonga fakaʻahó. ʻĀ hake ki he ʻOtuá, pikitai ki he moʻoní, tauhi hoʻo ngaahi fuakava toputapu he temipalé, pea nofo maʻu he fuʻu ʻakaú!

ʻOku ou fakamoʻoni ki he Kalaisi moʻui kuo toetuʻú. ʻOku ou ʻiloʻi ʻokú Ne moʻui. Ko ʻeku fakaʻamu lahi tahá ke u tuʻumaʻu mo faivelenga ki he ngataʻangá ʻi he muimui ki Heʻene sīpinga tuʻukimuʻá. ʻI he huafa toputapu ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.