2010–2019
ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga ai e Malí mo e Fāmilí—He Feituʻu Kotoa pē ʻo e Māmaní
ʻEpeleli 2015


ʻUhinga ʻOku Mahuʻinga ai e Malí mo e Fāmilí—He Feituʻu Kotoa pē ʻo e Māmaní

Ko e uho ʻo e moʻuí ʻa e fāmilí pea ko e kī ia ki he fiefia taʻengatá.

Ne u maʻu ha faingamālie ʻi Nōvema ʻo e taʻu kuo ʻosí ʻi hano fakaafeʻi au—mo Palesiteni Henelī B. ʻAealingi mo Pīsope Sēleti Kōsei—ke kau atu ki ha fakataha fekauʻaki mo e nofomalí mo e fāmilí ʻi he Vatikanó ʻi Loma, ʻĪtali. Ne ʻi ai ha kau fakafofonga mei ha tui fakalotu kehekehe ʻe 14 mei ha ngaahi konitinēniti ʻe ono ʻo e ngaahi konitinēniti ʻe fitú, pea naʻe fakaafeʻi kotoa kinautolu ke fakahaaʻi ʻenau tui ki he meʻa ʻoku hoko ki he fāmilí ʻi māmani he ʻaho ní.

ʻĪmisi
President Henry B. Eyring, Bishop Gerald Causse and Elder Perry in Rome

Naʻe fakaava ʻa e ʻuluaki fakatahaʻangá ʻe Tuʻi Tapu Felenisisi ʻaki e lea ko ʻení: “ʻOku tau moʻui he taimí ni ʻi ha anga fakafonua ʻoku fakataimi pē hono ngaahi meʻá, ʻa ia ʻoku tokolahi ha kakai ʻoku nau fakafisi ke mali koeʻuhí ko ha ʻuhinga fakaekinautolu pē. ʻOku taukaveʻi e faʻahinga ʻulungaanga fakafepaki mo fakaeangamaʻa ko ʻení ʻe ha niʻihi ʻo nau pehē ko e tauʻatāiná ia, ka ʻoku ʻauha fakalaumālie mo fakatuʻasino ai ha kakai tokolahi fau, tautautefito ki he kakai masiva mo tuʻu laveangofua tahá. … Ko kinautolu ia ʻoku faingataʻaʻia maʻu pē he palopalema ko ʻení.”1

ʻI heʻene fakamatala ki he toʻu tangata ko ia ʻoku kei tupu haké, naʻá ne pehē ʻoku mahuʻinga ke “ʻoua naʻa nau tukulolo mo tali e [fakakaukau] maʻuhala ko ia ʻoku totonu ke fakataimi pē ha ngaahi meʻa, hangē ko e malí, ka ke nau fakafepakiʻi lototoʻa pea fekumi ki he moʻoní mo e ʻofa ʻoku tolongá, ʻo tafoki mei he sīpinga angamahení;” pea kuo pau ke fai ʻeni.2

ʻĪmisi
Synod hall with the faith leaders on the marriage summit

Naʻe hoko atu ai ha ʻaho ʻe tolu ʻo e fealēleaʻaki mo ha lea mei he kau taki fakalotú ʻo kau ki he kaveinga ʻo e mali ʻi he vā ʻo e tangatá mo e fefiné. ʻI heʻeku fakafanongo ki he ngaahi fakakaukau kehekehe mei he kau taki fakalotú, ne u fanongo ki heʻenau felototahaʻaki kakató mo hono fakahā ʻenau fepoupouaki ʻi he tui ki hono toputapu ʻo e malí pea mo e mahuʻinga ʻo e fāmilí ʻi heʻene hoko ko e ʻiuniti mahuʻinga taha ia ʻo e sosaietí. Naʻá ku maʻu ha ongo mālohi ʻo e uouangatahá mo e feveitokaiʻakí mo kinautolu.

Naʻe tokolahi ha kau taki fakalotu naʻa nau mamata mo fakahaaʻi e uouangataha ko ʻení, pea naʻa nau fakahoko ia ʻi ha ngaahi founga kehekehe. Ko e taha e meʻa ne u saiʻia aí ko e taimi naʻe lau mai ai ʻe ha taki fakalotu he tui faka-Mosilemí mei ʻIulani, ha palakalafi ʻe ua ʻi he foʻi lea ki he foʻi lea mei heʻetau fanongonongo ki he fāmilí.

Ne u fakatokangaʻi he lolotonga ʻa e fakatahaʻangá, ko e taimi ʻoku lototaha ai ha ngaahi tui fakalotu mo ha siasi mo ha ngaahi kautaha lotu kehekehe ki he malí mo e fāmilí, ʻoku nau kāfataha ai pē he ngaahi ʻulungāanga mahuʻingá mo hono mateakiʻi e tukupā ʻoku fekauʻaki fakanatula mo e ʻiuniti ko e fāmilí. Naʻá ku mālieʻia he mamata ki he anga hono fakamuʻomuʻa e meʻa ʻoku fekauʻaki mo e malí mo e fāmilí ʻo mahuʻinga ange ia ʻi ha meʻa fakapolitikale, fakaʻekonōmika, pe ko ʻemau ngaahi faikehekehe fakaelotú. ʻOku tau kāfataha pē ʻi he taimi ʻoku felāveʻi ai mo e ʻofa malí, ʻamanaki leleí, tailiilí, mo e ngaahi fakaʻānaua maʻa ʻetau fānaú.

ʻĪmisi
President Henry B. Eyring speaking in a news room.

Naʻe fakafiefia ke kau ki ha fakataha ne fai ai ʻe ha kakai mei he funga ʻo e māmaní ha ngaahi lea, ʻo nau fakahaaʻi kotoa e ongo ne nau maʻu ki hono mahuʻinga ʻo e mali he vā ʻo ha tangata mo ha fefiné. Naʻe muiaki mai ʻi heʻenau ngaahi leá ha ngaahi fakamoʻoni mei he kau taki fakalotu kehé. Naʻe fakahoko ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ʻa e fakamoʻoni fakaʻosi ʻo e konifelenisí. Naʻá ne fai ha fakamoʻoni mālohi ki hono fakaʻofoʻofa ʻo ha nofomali ʻoku feanganofoʻaki pea mo ʻetau tui ki he tāpuaki ne talaʻofa mai ki he ngaahi fāmili taʻengatá.

Ko ha aofangatuku fakaʻofoʻofa moʻoni ne fai ʻe he fakamoʻoni ʻa Palesiteni ʻAealingí ki he ngaahi ʻaho makehe ko ia ʻe tolú.

Mahalo pē te ke fehuʻi, “Kapau naʻe ongoʻi ʻe he tokolahi ʻa e kāfataha hono fakamuʻomuʻa ʻo e fāmilí mo e ngaahi tefitoʻi tuí, kapau naʻe faitatau kotoa e ngaahi kautaha lotú mo e tui fakalotu ko iá ki he tuʻunga ʻoku totonu ke ʻi ai e malí, pea nau tui kotoa ki he mahuʻinga ʻo e meʻa ʻoku totonu ke fakahoko he vā fetuʻutaki ʻo e ʻapí mo e fāmilí, ko e hā leva hotau faikehekehé? ʻOku founga fēfē hano fakamavaheʻi mo fakafaikehekeheʻi ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mei he toenga ʻo e māmaní?”

Ko e talí ʻeni: neongo naʻe fakaʻofoʻofa ke mamata mo ongoʻi ʻoku lahi e meʻa ʻoku tau faitatau ai mo e toenga ʻo e māmaní kau ki hotau fāmilí, ka ko kitautolu pē ʻoku tau maʻu ʻa e ʻilo taʻengata ki he ongoongolelei kuo fakafoki maí.

ʻOku fuʻu lahi pea kaungatonu e meʻa ʻoku ʻomi ʻe he ongoongolelei kuo fakafoki maí, ki he fealēleaki ʻi he nofomalí mo e fāmilí pea ʻikai lava ke pehē ʻoku fuʻu lahi hono fakamamafaʻí: ʻoku tau fokotuʻu ʻa e kaveingá ni ke taʻengata! ʻOku tau hiki hake e tukupā mo hono toputapu ʻo e nofo malí ki ha tuʻunga māʻolunga ange koeʻuhí ko ʻetau tui mo e ʻilo naʻe kamata e fāmilí ia ʻi ha taimi kimuʻa ʻi hono fakatupu ʻa e māmani ko ʻení pea ʻe lava ke hokohoko atu ia ʻo aʻu ki he taʻengatá.

ʻOku akoʻi faingofua, mālohi, mo fakaʻofoʻofa mai e tokāteline ko ʻení ʻi he fakalea ʻa Lute Kātinā ʻi he hiva Palaimeli, “Ko e Fāmilí ke Taʻe Ngata.” Kiʻi tuʻu hifo ʻo fakakaukau ki he fānau Palaimeli ʻi he tapa kotoa ʻo e māmaní ʻoku nau hivaʻi leʻolahi e fakalea ko ʻení ʻi honau lea fakafonuá, ʻi he loto vēkeveke ʻoku toki maʻu pē ʻi he ʻofa moʻoni he fāmilí.

“Ko e fāmilí ke taʻe ngata

Palani ʻa e Tamaí.

ʻOku ou fie maʻu ke u ʻi ai mo e fāmilí,

Pea fakahā mai ʻe he ʻEikí.”3

ʻOku fakatefito kotoa e tui fakalotu ʻo ʻetau ongoongolelei kuo fakafoki maí, ʻi he fāmilí mo e fuakava foʻou mo taʻengata ʻo e malí. ʻOku tau tui ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ki ha moʻui ʻi he maama fakalaumālié ʻa ia naʻa tau nofo kotoa ai ko ha fānau fakalaumālie moʻoni ʻa e ʻOtua ko ʻetau Tamai Hēvaní. ʻOku tau tui ne tau hoko, pea ʻoku tau kei hoko pē, ko ha mēmipa ʻo Hono fāmilí.

ʻOku tau tui ko e ngaahi haʻi ʻo e nofomalí mo e fāmilí ʻoku lava ke hoko atu ia hili ʻa e maté—ʻe kei tuʻuloa pē ʻo aʻu ki he maama ka hoko maí, ʻa e mali naʻe fakahoko ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e mafai totonú ʻi Hono ngaahi temipalé. ʻOku ʻikai ke kau e ngaahi foʻi lea ko e “kae ʻoua ke toki fakamāvae kitaua ʻe he maté” ʻi heʻetau ouau mali temipalé ka ʻoku pehē ai, “ki he nofo fakataimí pea mo hono kotoa ʻo e nofo taʻengatá.”

ʻOku tau toe tui foki ʻoku ʻikai ke ngata pē he hoko ʻa e fāmili mālohi tukufakaholó ko e tefitoʻi ʻiuniti ia ʻo ha sosaieti ʻoku maʻumaʻuluta, malu fakaʻekonōmika mo ha taufatungamotuʻa mahuʻinga ʻoku pau—ka ʻoku nau toe hoko ko e tefitoʻi ʻiuniti ia ʻo e nofo taʻengatá pea mo e fonua mo e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

ʻOku tau tui ko e faʻunga mo e puleʻanga ʻo e langí ʻe langa ia ʻi he nofo fakafāmilí mo e nofo ʻa kāingá.

Koeʻuhí ʻoku tau tui ʻoku taʻengata ʻa e nofomalí mo e fāmilí, ʻoku tau loto ai ke taaimuʻa e Siasí mo kau ʻi he ngaahi ngaʻunu fakamāmani lahi ke fakamālohia kinautolú. ʻOku tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ke ngata pē ʻiate kinautolu ʻoku longomoʻui he tafaʻaki fakalotú ʻoku mahuʻingaʻia tatau mo kitautolu pea fakamuʻomuʻa e nofomali ʻoku tuʻuloá kae pehē ki he ngaahi fetuʻutaki fāmili mālohí. ʻOku tokolahi ha kakai taʻe lotu ia kuo nau pehē ko e malí mo e tōʻonga nofo fakafāmili leleí, ʻa e meʻa lelei fakaʻekonōmika taha mo e founga fakafiefia taha ke moʻui aí.

ʻOku teʻeki ʻomi ʻe ha taha ha toe founga lelei ange ki hono ʻohake e toʻu tangata hokó ka ko ha ʻapi ʻo ha ongomātuʻa mali mo ha fānau.

Ko e hā e ʻuhinga ʻoku totonu ke mahuʻinga ai e malí mo e fāmilí—he feituʻu kotoa pē? ʻOku fakamahinoʻi mai ʻe he ngaahi fakahā loto ʻa e kakaí ko e nofomalí ʻa e lelei tahá mo e fakatetuʻaʻanga ʻo e ngaahi toʻu kotoa pē—kau ai e toʻu tangata ʻo e ʻaho ní, ʻa ē ʻoku lahi ai hono taukaveʻi e lelei ʻo e nofo tāutahá, tauʻatāina fakatāutahá, mo e nonofo pē kae ʻikai ke malí. Ko hono moʻoní ʻoku kei fie maʻu pē ʻe he tokolahi taha ʻo e māmaní ke maʻu ha fānau mo faʻu ha ngaahi fāmili mālohi.

Ko e taimi pē ʻoku tau mali ai pea maʻu ha fānaú, ʻoku toe mahino ange leva ʻa e moʻoniʻi meʻa ʻoku faitatau ai e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. ʻI heʻetau hoko ko ha “kakai ʻoku poupou ki he fāmilí”—ʻe tatau ai pē pe ʻoku tau nofó ʻi fē pe ko e hā ʻetau tui fakalotú—he ʻoku tau faingataʻaʻia tatau pē, feliliuaki tatau, ʻamanaki, hohaʻa, pea maʻu ʻa e fakaʻamu tatau pē maʻa ʻetau fānaú.

Naʻe pehē ʻe he tokotaha fai ongoongo ʻa e New York Times ko Tēvita Paluki: “ʻOku ʻikai ke lelei ange e moʻui ʻa e kakaí he taimi ʻoku nau maʻu ai e tauʻatāina fakatāutaha ke fai ha meʻa pē ʻoku nau loto ki aí. ʻOku nau lelei ange ʻi he taimi ʻoku nau haʻisia ai ki ha ngaahi tukupā ʻoku maʻolunga ange ʻi heʻenau fili fakatāutahá—ʻa ia ko hono mateakiʻi e fāmilí, ʻOtuá, ngāueʻangá mo e fonuá.”4

Ko e taha ʻo e palopalemá he ʻoku ʻikai fakafōtunga mai ʻe he konga lahi ʻo e mītia mo e meʻa fakafiefia he māmaní ʻoku tau ʻinasi aí, ʻa e ngaahi meʻa ʻoku fakamuʻomuʻa mo mahuʻingaʻia ai e tokolahí. ʻE tatau ai pē pe ko e hā hano ʻuhinga, ko e lahi taha e meʻa ʻoku ʻomi ʻe heʻetau televīsoné, faivá, mūsiká, mo e ʻInitanetí ko ha tūkunga ʻa ha niʻihi toko siʻi ʻoku nau pehē ko kinautolu ʻoku tokolahí. ʻOku fakaʻasi mai e angaʻulí mo e ʻikai hohaʻa ki he totonú pe halá, mei he fetāʻaki fakamamahí ki he feʻauaki tavalé ʻo taku ko ha meʻa ʻoku sai pē, pea lava ke ʻai ke ongoʻi ʻe kinautolu ʻoku nau kei pukepuke e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá tokua kuo ʻosi hotau kuongá pe kuo ʻosi hotau taimí. ʻOku toe faingataʻa ange ke ohi hake ha fānau tokanga mo fakapotopoto pea paotoloaki e maʻumaʻuluta ʻo e nofo malí mo e fāmilí, ʻi ha māmani kuo puleʻi ʻe he mītiá mo e ʻInitanetí.

Neongo e lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fokotuʻu mai ʻe he ngaahi kautaha mītiá mo e fakafiefiá, pea neongo e hōloa e nofomalí mo e fāmili ʻa ha niʻihi, ka ʻoku kei tui ʻa e tokolahi taha ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ko e malí ʻoku totonu ke fakahoko ia ʻi he vahaʻa ʻo e tangata ʻe taha mo e fefine pē ʻe taha. ʻOku nau tui ki he anganofo ʻi he nofomalí, pea ʻoku nau tui ki he fuakava ʻo e malí “ʻi he mahamahaki mo e moʻui lelei” pea “kae ʻoua ke toki fakamāvae kitaua ʻe he mate.”

ʻOku fie maʻu ke tau faʻa fakamanatu maʻu pē kiate kitautolu, ʻo hangē ko hono fakamanatu mai kiate au ʻi Lomá, ʻa e foʻi moʻoni fakaofo mo fakafiemālie ko ia ko e nofomalí mo e fāmilí ʻa e meʻa ʻoku kei fakaʻamua mo toka ʻi he loto ʻo e kakai tokolahi tahá pea ʻoku ʻikai ke tau tuʻu toko taha pē ʻi he tui ko iá. Kuo teʻeki ha toe taimi ʻe faingataʻa ange ai ke potupotutatau ai ʻa e ngāué, fāmilí, mo e fie maʻu fakatāutahá ka ko hotau kuongá ni. ʻI heʻetau hoko ko e siasí, ʻoku tau loto ke tokoni ʻi he meʻa kotoa pē te tau ala lavá ke faʻu mo poupouʻi ʻa e nofomalí mo e fāmili mālohí.

Ko hono ʻuhinga ia ʻoku kau mālohi mo takimuʻa ai e Siasí ʻi he ngaahi kulupu fakalotu ʻoku fengāueʻakí mo e ngaahi tui fakalotu kehekehe, ke fakamālohia e fāmilí. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku tau vahevahe ai e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku fakatefito he fāmilí ʻi he mītiá mo e mītia fakasōsialé. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku tau vahevahe ai ʻetau ngaahi lekooti fakatohihohokó mo fakafāmilí ki he ngaahi puleʻanga kotoa pē.

ʻOku tau loto ke ongona hotau leʻó ʻoku tau fakafepakiʻi e tōʻonga moʻui fakalusa mo feliliuaki ʻoku feinga ke ne fakafetongi e faʻunga ʻo e fāmilí naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá tonu pē. ʻOku tau toe loto ke ongona hotau leʻó ʻi hono fakamoʻoniʻi ʻo e fiefia mo e nonga ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi fāmili tukufakaholó. Kuo pau ke hokohoko atu ʻetau fakaongo atu hotau leʻó ki he māmaní ʻi hono talaki e ʻuhinga ʻoku matuʻaki mahuʻinga ai e nofomalí mo e fāmilí, ʻa e ʻuhinga ʻoku fuʻu fie maʻu ai e nofomalí mo e fāmilí pea mo e ʻuhinga te na mahuʻinga maʻu ai peé.

Siʻoku kāinga, ʻoku fakatefito e ongoongolelei kuo fakafoki maí ʻi he nofo malí mo e fāmilí. Ko e nofomalí foki mo e fāmilí te tau kafataha ai mo e ngaahi tui fakalotu kehé. Ko e nofo malí mo e fāmilí te tau faitatau ai mo e toenga ʻo e māmaní. ʻOku maʻu ʻi he nofomalí mo e fāmilí ʻa e faingamālie lahi taha ki he kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ke nau hoko ai ko ha maama ʻi he funga moʻungá.

Tuku ke u fakaʻosi ʻaki ʻeku fakamoʻoní (pea ʻoku fakafeʻungaʻi moʻoni au ʻe hoku taʻu ko ʻeni ʻe hivangofulu ʻo ʻeku ʻi he māmaní ke u lea ʻaki ʻeni), ko e fakaʻau ko ia ke u motuʻa angé, ko e lahi ange ia ʻeku fakapapauʻi ko e fāmilí ʻa e uho ʻo e moʻuí pea ko e kī ia ki he fiefia ʻoku taʻengatá.

ʻOku ou fakamālō ki hoku uaifí, ʻeku fānaú, makapuna ʻuluakí mo e makapuna uá, pea mo e fāmili mo e kāinga kotoa pē ʻi he fonó, ʻi hoʻomou fakakoloaʻi lahi ʻeku moʻuí pea tuʻuloa ʻo aʻu ki he taʻengatá. Ko ʻeku fakamoʻoni mālohi mo toputapu tahá ia ki he moʻoni taʻengata ko ʻení, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Ko e lea ʻa e Tuʻitapu ko Felenisisí ʻi he Humanum: An International Interreligious Colloquium on the Complementarity of Man and Woman, Nov. 17, 2014, humanum.it/en/videos; see also zenit.org/en/articles/pope-francis-address-at-opening-of-colloquium-on-complementarity-of-man-and-woman.

  2. Tuʻitapu ko Felenisisí, Colloquium on the Complementarity of Man and Woman.

  3. “Ko e Fāmilí ke Taʻe Ngata,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 98.

  4. David Brooks, “The Age of Possibility,” New York Times, Nov. 16, 2012, A35; nytimes.com/2012/11/16/opinion/brooks-the-age-of-possibility.html.