Fakamafola S&I
Ko Ha Lisi Vakaiʻi ʻa e Faiakó


Ko Ha Lisi Vakaiʻi ʻa e Faiakó

Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí mo ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa

Sāpare, 12 Sune 2022

Kakai ʻOku Ou Saiʻia Taha Aí!

ʻE hoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine, mo hoku ngaahi kaungāmeʻa, ko ha mōmeniti fakaʻofoʻofa ke tau fakatahataha mai ai mo mamata ʻi he vitiō fakaʻofoʻofa ko ʻeni ʻokú ne fakahaaʻi mai kiate kitautolu ʻa e founga ʻoku malava ai ʻe he mēmipa ʻo e Siasí mo e kakai ʻo e māmaní ʻo akoʻi ʻa e toʻu kotoa pē, toʻu tangata kotoa pē ʻi he founga ʻa e ʻEikí.

Ko ia ai, hoku ngaahi kaungāmeʻa, ʻoku ou houngaʻia ke u ʻi he lotolotonga ʻo e kakai ʻoku ou saiʻia taha aí: kau faiako ʻi he—kuohilí, lolotongá, mo e kahaʻú! Koeʻuhí ʻoku hoko kotoa pē ko e kau faiako ʻi he ngaahi founga kehekehe, ʻoku totonu ke u fakakaukau ʻoku fakakau kotoa ki ai ʻa ʻeku kulupu ʻo e kakai ʻoku ou saiʻia taha aí. ʻOku ou ʻofa ʻi he kau faiakó. ʻOku ou saiʻia ʻaupito ke u feohi mo kinautolu. ʻOku ou ʻofa pea he ʻikai lava ke u totongi fakafoki hoku moʻua ki he kau faiako ne nau tokoniʻi au ke u tupulaki ki he tuʻunga ʻoku ou ʻi ai he ʻaho ní.

Kuo ako ʻa e kau mataotaó ʻi he ngaahi taʻu ʻe laungeau ki he ʻulungaanga ʻo e faiako tuʻukimuʻá pea kuo nau fokotuʻu, fakatupulaki, mo paaki lahi ʻenau ngaahi fakakaukau ki he meʻa ʻokú ne fakatupu ha aʻusia ako ʻoku ola leleí.

Kuo tāpuekina kotoa kitautolu ke tau ako mei he faiako maʻongoʻonga taha ʻo e ngaahi kuongá, ko Sīsū Kalaisi. ʻI he konga lelei ange ʻo e ngaahi taʻu ʻe ua afe kuohilí, ʻoku ʻikai ke u ʻiloʻi kuo ʻosi atu ha sekoni—ne ʻikai fakamahuʻingaʻi, ako, fakalaulauloto, toe fakaongo, mo fakatātaaʻi ʻEne ngaahi akonakí—ʻi ha tapa pē ʻi he māmaní.

Pea ʻoku ʻikai nai ko e taumuʻa ia ʻa e kau faiako kotoa pē? Ke fakahoko ha liliu tuʻuloa ki he leleí? Ke tāpuekina ʻa e ngaahi moʻui ʻa e niʻihi kehé ʻi ha founga ʻoku mahulu atu ia ʻi ha lēsoni pe lokiako ʻe taha?

Pea ʻoku maʻu tonu ʻe Sīsū ʻo Nasaletí ʻa e faʻahinga ivi tākiekina ko iá—ʻi he kuohilí, ʻi he lolotongá, pea ʻi he kahaʻú. Ko ia ai ko hai ha toe tokotaha lelei ange ke tau ako ki ai? Kapau te tau ako meiate Ia, te tau tupulaki ʻo ʻikai ngata pē ko ha kau faiako, neongo hotau tūkunga ʻi he moʻuí, ka te tau tupulaki lahi ange ko e faʻahinga ʻo e tangatá.

Ko ia ai, ko e faingamālie mo e lāngilangi kiate au ke lea kiate kimoutolu he ʻahó ni fekauʻaki mo e Fakamoʻuí—koeʻuhí ko e founga lelei taha ke hoko ai ko ha faiako lelei angé ko e hoko ko ha tokotaha muimui lelei ange ʻo Sīsū Kalaisi.

Ko e Mahuʻinga ʻo e Ngaahi Vakaiʻi Kimuʻa ʻa e Puna Vakapuná

ʻI he taimi ne u pailate vakapuna aí, ko e taimi kotoa pē ne u tangutu ai ki he sea ʻo e kapitení, ne taha pē ʻeku fakakaukaú—ke ʻave au, ko ʻeku kau ngāué, mo ʻeku kau pāsesé ʻi he founga malu ki he feituʻu ne fakataumuʻa ki ai ʻemau folaú. Ne fie maʻu ʻa e tokangá mo e ʻāʻaá ʻi he taumuʻa ko ʻení.

Ke tauhi ʻa e tokanga ko ʻení, ʻoku fakahoko ʻe he kau pailaté ha ngaahi vakaiʻi hokohoko kimuʻa pea puna ʻa e vaká, ʻo toutou fakahoko ʻa e ngaahi founga ngāue ki he maluʻí mo vakavakaiʻi ʻa e ngāue lelei ʻo e ngaahi meʻangāue fakafuofuá mo e tuʻunga falalaʻanga fakamīsiní. Ko e meʻa kotoa pē ʻi he lisi vakaiʻí ko ha meʻa ia kuo ʻosi fakahoko tuʻo laungeau (naʻa mo e lauiafe) ʻe he pailaté.

ʻOku ʻikai ʻaupito ke teitei fakamahamahalo ha pailate taukei koeʻuhí kuó ne puna tuʻo laungeau, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke toe fakahoko hono vakaiʻi kimuʻa ʻa e puná pe sio fakavavevave pē ki ai.

ʻOku akoʻi ʻe he vakaiʻi kimuʻa ʻi he puná ʻa e kau pailaté ke tukutaha ʻenau tokangá ʻi he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻoku nau ʻomi ha folau vakapuna ʻoku ola leleí.

Hangē pē ko e taumuʻa tataki pau ʻo ha pailaté, ʻoku pehē foki mo kitautolu ko e kau faiako ʻo e [Ongoongoleleí]: ke ʻomi ʻa e ngaahi laumālié ke ofi ange kia Kalaisi. Ko e faʻahinga taimi pē ʻoku tau maʻu ai ha faingamālie ke akoʻí, ʻoku totonu ko e taumuʻa mahuʻinga taha ia ʻi heʻetau fakakaukaú.

ʻOku ʻi ai nai haʻatau lisi vakaiʻi, ʻi heʻetau hoko ko e kau faiakó, ke tokoniʻi kitautolu ke tau tokanga taha ki heʻetau taumuʻa toputapú? ʻIo!

Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí

ʻE paaki ʻi he māhiná ni ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ha tatau kuo toe vakaiʻi ʻo e Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí. Ko ha fakahinohino ia maʻanautolu kotoa ʻoku nau akoʻi ʻa e ongoongoleleí—ʻi ʻapí pea ʻi ʻapi siasi. ʻE lava ke maʻu ia ʻi he ngaahi lea fakafonua ʻe 70 ʻi he polokalama Gospel Library. ʻE muimui mai ai ha ngaahi tatau kuo paaki ʻi he ngaahi māhina ka hoko maí.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he maʻuʻanga tokoni ko ʻení ʻa e moʻui mo e ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí ko hotau fakahinohino mo e ueʻi fakalaumālie ʻi heʻetau hoko ko ha kau faiakó. ʻOku tokoni ia ke tau tokanga taha ke faiako ʻi he founga naʻá Ne faiako ʻakí.

ʻE tokoniʻi ʻe he Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí ʻa kinautolu kotoa pē ʻoku faiakó. ʻE lava ke ne ʻoange ha ueʻi fakalaumālie mo ha fakahinohino ki he ngaahi mātuʻá, kaungāʻapí, kau tangata mo e kau fafine ngāue fakaetauhí, kau faifekaú, mo e kau ākonga kotoa pē ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻuhinga ʻa e tuʻunga fakaākongá ke ʻofa, tokangaʻi, tāpuekina, mo hiki hake ʻa e niʻihi kehé, pea ʻoku ʻuhinga ia ki he akoʻí.

ʻI hono fakalea ʻe tahá, kapau ʻokú ke feinga ke ʻofa mo tokoni ʻo hangē ko ia ne fakahoko ʻe Sīsuú, ko ha faiako leva koe, pea Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí maʻau ia mo au. ʻOku ou fakaʻamu pē ʻe hoko ia ko ha mataʻikoloa kiate koe, neongo pe ʻokú ke foʻou ki he hala fononga ko ʻení pe kuó ke fononga ai ʻi ha ngaahi taʻu lahi.

ʻI he konga 3 ʻo e Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí, ʻoku ʻi ai ha fakafuofuaʻi ʻo kita—pe te ke pehē, ko ha lisi vakaiʻi kimuʻa pea puna ʻa e vakapuná—te ne tokoniʻi kitautolu ke tau tokanga taha ange ki heʻetau ngaahi ngāue fakafaiakó. ʻE iku ai ki he vakavakaiʻi kitá, fakahaaʻi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai mahinó, pea poupouʻi ʻa e ueʻi fakalaumālie fekauʻaki mo e ngaahi founga te tau lava ai ʻo fakalakalaká. ʻE lava pē ke ʻaonga ki he kau faiakó ʻo hangē ko e lisi vakaiʻi kimuʻa he puna ʻa e vakapuná ki he kau pailaté.

Kapau te ke fakangofua au ke u tangutu ʻi ho tafaʻakí ko ha tokoni pailate, pe ko ha faiako tokoni, ʻoku ou fie fakahoko mo koe ha vakaiʻi kimuʻa ʻa e folau vakapuná ki he faiakó. ʻOku ou fakaafeʻi koe ke ke toʻo hake ha tohiʻanga fakangalingali peá ke fakakaukau ki he founga te ke fakafuofuaʻi ai koe ʻi he meʻa takitaha. ʻE lava ke hoko ʻa e fakafuofuaʻi fakaekita ko ʻení ko ha tāpuaki lahi—ʻi he ʻahó ni pea ʻi he taimi kotoa pē ʻokú ke teuteu ke faiako ʻi he founga ʻa e Fakamoʻuí.

Tokanga Taha kia Sīsū Kalaisi

Ko e ʻuluaki ʻo e ngaahi meʻa ke vakaiʻi kimuʻa ʻa e folau vakapuná ko e “Tukutaha e Tokangá kia Sīsū Kalaisi.” Ko ha faingamālie ke fakakaukauloto pe ʻoku ʻi he uho moʻoni ʻetau faiakó ʻa e Fakamoʻuí. Kātaki ʻo fakakaukau ki he ngaahi fehuʻí ni:

  • ʻOku ou akoʻi nai ʻo kau kia Sīsū Kalaisi neongo pe ko e hā ʻoku ou akoʻí?

  • ʻOku ou fakamamafaʻi nai ʻa e sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí?

  • ʻOku ou tokoni nai ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e ʻofa, mālohi, mo e ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ʻi heʻenau moʻuí?

  • ʻOku ou tokoni nai ki he kau akó ke nau faifeinga fakamātoato ke hangē ange ko Sīsū Kalaisí?

Ko e ngaahi fehuʻi mahuʻinga ʻeni!

Ko hono moʻoní: ʻOku loloto ʻaupito ʻa e ongoongoleleí te ke ako koe ki ai ʻi he kotoa hoʻo moʻuí mo e ʻilo siʻisiʻi pē ki hono ngaahi tafaʻakí. Fakakaukauloto ki hono tā valivali ha tāketi ʻoku lōloa mo fālahi ʻo hangē ko ha tafaʻaki ʻo ha fuʻu fale papa lahi ʻaupito ʻe lava ke ne fakafofongaʻi ʻa e lahi ʻo e ongoongoleleí.

ʻOku tau maʻu takitaha ha ngaahi meʻa ʻoku tau manako ai ʻi he ongoongoleleí—ngaahi meʻa ʻoku tau mahuʻingaʻia ai. Ngaahi vahaʻataimi ʻi he hisitōlia ʻo e Siasí, ngaahi polokalama ʻa e Siasí, ngaahi tefito fakatokāteliné, pe naʻa mo ha veesi ʻe taha ʻo e folofolá. Pea mahalo ʻe ʻahiʻahiʻi kitautolu ke tokanga taha pē ki heʻetau ngaahi tefito ʻoku tau manako aí.

Ka ʻi he lahi ange ʻo hangē ko e tāketi ʻo e akoʻi ʻo e ongoongoleleí, ko e bullseye—ʻa e uho ʻo e tāketí—ʻoku ʻikai totonu ke ngalo ʻiate kitautolu ke tokanga ki ai—ʻoku siʻisiʻi. Pea naʻe ʻikai foaki ia kiate kitautolu ʻe he fakamatalá, fili ʻe he kakaí, pe tipeití. Naʻe foaki mai ia ʻe he Fakamoʻuí Tonu kiate kitautolu.

Ko e hā ia?

ʻOfa ʻi he ʻOtuá pea ʻofa ʻi ho kaungāʻapí.

Ko e uhó ia.

Te tau ala tokanga pē ki he ngaahi meʻa kehé. ʻE malava pē ke nau mahuʻinga. Ka ʻoku ʻikai ko e uhó kinautolu.

Ko ha kau tokoni ʻeti faiva pē kinautolu. Ko e poulu ia he tafaʻaki ʻo ʻetau meʻakaí; mahalo pē ko e sālati ki he meʻakai tefitó. Te nau tānaki atu ha fakaifoifo pe meʻa kehe, mo e vaitamini lahi, ka ʻoku ʻikai ko e meʻakai tefitó kinautolu.

Ko e hā leva ʻetau taumuʻá, ʻi he faiakó?

Ko ʻetau taumuʻá ke tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku tau akoʻí ke nau haʻu ke ofi ange kia Kalaisi, tupulaki ʻi heʻenau ʻilo mo e ʻofa ki he ʻOtuá, pea mo ngāue maʻá e ʻOtuá ʻaki ʻenau tokoni ʻi he manavaʻofa ki he kotoa ʻo ʻEne fānaú.

Ko e uhó ia.

Pea ʻoku tau maʻu nai ʻi fē ʻetau sīpinga maʻongoʻonga taha ʻo e ʻofa ʻi he ʻOtuá mo e niʻihi kehé?

ʻI he moʻui mo e ngaahi akonaki ʻa hotau Fakamoʻuí mo hotau Huhuʻí.

ʻI heʻetau ʻomi ʻa e ngaahi laumālié kia Kalaisí, ʻoku tau tokoniʻi kinautolu ke fakatupulaki ʻenau tui mo e ʻofa ki he ʻOtuá. Pea ʻoku tau tokoniʻi kinautolu ke fakatupulaki ʻenau manavaʻofa mo e ʻofa ʻi he niʻihi kehé.

Ko e taimi pē ʻoku ʻahiʻahiʻi ai kitautolu ke fakahehema mo tohoakiʻi ʻetau tokangá ʻe ha tefito ʻe taha ʻe ngali mahuʻinga ange kiate kitautolú, ʻoku totonu ke tau ʻeke kiate kitautolu:

“ʻOku ou tokanga taha nai ki he Fakamoʻuí, neongo pe ko e hā ʻoku ou akoʻí?”

“ʻOku tokoniʻi nai ʻe he meʻa ʻoku ou akoʻí ʻa e niʻihi kehé ke tupulaki ʻenau ʻofa ki he ʻOtuá pea mo fakahaaʻi ʻa e ʻofa ko iá ʻi he ʻofá mo e ngāue, pea fakahoko ʻa e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻetau moʻuí?”

ʻI heʻetau hoko ko ha kau faiakó, ʻe malava ke tau lea ʻaki ʻa e lea ʻa e kau ʻāngeló; ʻe malava ke tau fakaʻaliʻali, fakafiefia, fakakata, mo fakaʻohovaleʻi. Ka ʻo kapau kuo ʻikai lava ke tau tokanga taha kia Sīsū Kalaisi, kuo tau mamaʻo mei he tāketí1 pea kuo tau fakahoko pē ha konga siʻi ʻo e meʻa ne totonu ke tau fakahokó.

Tauhi maʻu pē ke tukutaha ʻetau tokangá ʻi hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻi ko Sīsū Kalaisí.

ʻOfa ʻi he Niʻihi ʻOkú Ke Akoʻí

Ko e faʻahinga hono ua ʻo e lisi vakaiʻí ko e “ʻOfa ʻi he Niʻihi ʻOkú Ke Akoʻí” (lea ʻaki) ʻOku fakaʻatā kitautolu ʻe he faʻahinga lisi vakaiʻi ko ʻení ke fakakaukauloto ki heʻetau ngaahi taumuʻa ko e kau faiakó, pea ʻoku fakamanatu mai ai ke tau tauhi hotau lotó ke tukutaha ʻi he ʻofaʻi mo e fakamahuʻingaʻi ʻo kinautolu ʻoku tau akoʻí. Ko ha ngaahi fehuʻi ʻeni ke fakakaukauʻi:

  • ʻOku ou feinga nai ke u vakai ki he kau akó ʻi he founga ʻoku ʻafio ai ʻa e Fakamoʻuí kiate kinautolú?

  • ʻOku ou feinga nai ke ʻiloʻi ʻa kinautolu ʻoku ou akoʻí—ke mahino honau ngaahi tūkungá, ngaahi fiemaʻú, mo honau ngaahi mālohingá?

  • ʻOku ou lotua nai e kau akó ʻaki honau hingoá?

  • ʻOku ou fokotuʻu nai ha ʻātakai malu ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ai ʻa e tokotaha kotoa pē mo ʻiloʻi ʻoku fakamahuʻingaʻi ʻenau ngaahi tokoní?

  • ʻOku ou kumi nai ha ngaahi founga lelei ke fakahaaʻi ʻaki ʻeku ʻofá?

Ne u fanongo ʻi ha fefine faiako taukei ʻi he ako māʻolungá. Naʻá ne fakatupulaki ʻi ha ngaahi taʻu lahi ʻene founga ki he faiakó pea tokoni lahi ki he moʻui ʻa e tamaiki ako ʻi he ako māʻolungá. Naʻá ne ʻiloʻi lelei hono tokangaʻi ʻa e toʻu ako ko ʻení.

ʻI ha taʻu ʻe taha, naʻá ne kau ʻi ha polokalama ako faʻahitaʻu māfana ʻa ia naʻá ne akoʻi ha kau ako ne toe kei iiki ange, fānau ʻoku fuʻu kehekehe ʻaupito, naʻa mo e fānau taʻu 5. Ko e moʻoni, ne fiefia ʻa e fānaú mo iviivi ʻi heʻenau hū mai ki hono lokiakó. Ne nau longoaʻa mo kakata, kaikaila, lele ʻi he ʻū vahaʻa tesí, mo taufetuli holo. Ke fakamaau ʻa e kalasí, ne ngāue ʻaki ʻe he faiakó ni hono “leʻo fakafaiakó” ʻa ia naʻá ne ʻilo ne ola lelei ki he kau ako māʻolungá ke nau manonga hifo ʻo kumi hanau tangutuʻanga. Ka ko e hā e meʻa naʻe hokó?

Ne lōngonoa e lokí. ʻI he vave tahá ne taʻofi ʻe he fānaú ʻenau meʻa ne faí pea ʻi he fofonga fakaʻohovale, ne nau fakavave ki ha tesi ne ʻataá. Tukukehe pē ha toko ua.

Ko e ʻuluaki leká, ko ha kiʻi taʻahine, ne tō ki he falikí ʻo kamata tangi. Neongo ne ʻikai ha kiʻi ongoʻi ʻita ʻa e faiakó kiate ia, ka ne ongoʻi ʻe he kiʻi taʻahiné mahalo naʻá ne fai ha meʻa naʻe kovi ʻaupito peá ne tō ʻo tangi leʻolahi ʻi he falikí.

Ko e leka hono uá, ko ha kiʻi tamasiʻi, ka naʻá ne lototoʻa, naʻá ne sio manavahē ki he faiakó peá ne lele vave ʻaupito ki he matapaá, ʻo ne pulia atu ʻi he holó ʻi he vave tahá. Naʻe fifili ʻa e faiakó pe te ne toe foki mai.

ʻI he ʻaho ko iá, ne ako ʻe he faiakó ha lēsoni mahuʻinga: ko e ngaahi founga naʻá ne ngāue ʻaki ʻi he toʻu tupú ne ʻikai ngāue lelei ia ʻi he fānau iiki ʻaupitó.

Pea ko ha lēsoni foki ia kiate kitautolu, kiate koe mo au fakatouʻosi.

Ko e tokotaha kotoa pē ʻoku tau akoʻí ko e fānau ia ʻa e ʻOtuá pea ʻoku ʻi ai hano ʻulungaanga.

ʻOku tau vakai nai kiate kinautolu ʻi he founga ʻoku ʻafio ai ʻa eTamai Hēvaní kiate kinautolú—ko ha niʻihi fakafoʻituitui makehe mo ʻenau ngaahi fakakaukau, ongo, ʻahiʻahi, mo e faingataʻaʻia ʻanautolu peé? ʻOku tau fokotuʻu nai ha ʻātakai malu ki he akó—ko ha feituʻu ʻe ongoʻi malu mo tali ai ʻa e tokotaha kotoa pē?

Neongo pe ko e hā ʻetau lea fakafonuá, ʻoku ʻilo nai ʻe heʻetau fānau akó ʻoku tau leaʻaki ʻa e lea fakaemāmani lahi ʻo e ʻofá? ʻA ia ʻoku tau mahuʻingaʻia nai ʻiate kinautolu, ʻoku tau maʻu nai ha manavaʻofa kiate kinautolu, mo fakaʻapaʻapaʻi nai kinautolu?

Ne fakaʻaongaʻi ʻe he Fakamoʻuí e konga lahi ʻo ʻEne moʻuí ʻi he feohi mo e kakai ne fakasītuʻaʻi mo ʻikai tokangaekina ʻi he sosaietí.

Naʻá Ne mei malava pē ʻo akonakiʻi mo fakahalaiaʻi kinautolu. Ka, naʻá Ne fāʻofua, fakamoʻui, mo fakafiemālieʻi kinautolu.

ʻIo, naʻá Ne akoʻi kinautolu ke nau “ʻalu pea ʻoua ʻe toe faiangahala.”2 Ka ki he mahakí, kakai faiangahalá, mo e kau faingataʻaʻia fakaesinó, naʻá Ne folofola mo ngāue ʻi he ʻofa, manavaʻofa, mo e fakaʻapaʻapa.

ʻOkú Ne ʻafioʻi kitautolu takitaha ko e ngaahi foha mo e ʻofefine ʻo e ʻOtua Mafimafí—ʻoku ʻikai maʻulalo ange ʻiate Ia, ka ʻoku tau maʻu ʻa e malava taʻengata ke ʻaʻeva fakataha mo Ia ʻi he nāunauʻiá.

Naʻe toe fakaongo mai ʻe he tangata faʻutohi maʻongoʻonga Kalisitiane ko C. S. Luisi ʻa e fakakaukau ko ʻení ʻi heʻene akoʻi ʻo pehē, “Ko ha fuʻu meʻa lahi ia ke nofo ʻi ha sōsaieti ʻoku ʻi ai ha ngaahi ʻotua tangata mo fafine, ke manatuʻi ko e tokotaha fakataʻeoli taha te ke lava ʻo talanoa ki aí, ʻe lava ke hoko ia ʻi ha ʻaho ko ha meʻa moʻui ʻa ia, kapau te ke sio lelei ki ai he taimí ni, te ke meimei fakahehema ke moihū ki ai.” Naʻá ne hoko atu ʻo pehē, “ʻOku ʻikai ha kakai angamaheni ai. Kuo teʻeki ai ke ke talanoa ki ha tokotaha matelie. … ko e kau taʻe-faʻa-mate ʻoku tau fakahua mo iá, ngāue mo ia, mali, tukunoaʻi, mo kākaaʻí — kau taʻe-faʻa-mate… lāngilangiʻia taʻengata.”3

ʻI he taimi ʻoku tau fengāueʻaki ai mo e niʻihi kehé ʻi he faʻahinga fakaʻapaʻapa ko ʻení, ʻoku tau fakahaaʻi ʻa e sīpinga ʻa Sīsū Kalaisí. Hangē ko ʻEne ʻofaʻí, ʻoku tau ʻofaʻi. Hangē ko ʻEne fakatupulakí, ʻoku tau fakatupulaki. Hangē ko ʻEne akoʻí, ʻoku tau akoʻi.

Tau manatuʻi muʻa ke ʻofa, fakaʻapaʻapa, mo fakatupulaki kinautolu ʻoku tau akoʻí.

Faiako ʻaki e Laumālié

Ko e faʻahinga hono tolu ʻo e lisi vakaiʻí Ko e “Faiako ʻAki e Laumālié” (lea ʻaki) Kātaki ʻo fakakaukau ki he ngaahi fehuʻí ni:

  • ʻOku ou teuteuʻi fakalaumālie nai au ke u faiako?

  • ʻOku ou tali nai ʻa e ngaahi ueʻi fakalaumālie fekauʻaki mo e ngaahi fiemaʻu ʻa e kau akó?

  • ʻOku ou fokotuʻu nai ha ngaahi tūkunga mo ha ngaahi faingamālie maʻá e kau akó ke akoʻi ai kinautolu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní?

  • ʻOku ou tokoni nai ki he kau akó ke nau fekumi, fakatokangaʻi mo ngāueʻi ʻa e fakahā fakatāutahá?

  • ʻOku ou faʻa fakahoko nai ʻeku fakamoʻoní mo fakalotolahi ki he kau akó ke fai e meʻa tatau?

ʻOku ou feinga maʻu pē ke fakamanatu kiate au ʻi heʻeku ngaahi feinga kotoa pē ke akoʻi ʻa e ongoongoleleí mo ʻomi ʻa e kakaí kia Sīsū Kalaisí, he ʻikai lava ke u fakaului ha tokotaha.

Ko e Laumālie Māʻoniʻoní pē ʻoku lava ʻo fakahoko iá.

Te tau lava ʻo lea ʻaki ʻa e ngaahi leá, ka ko e fakauluí ko e meʻa ia ʻa e Laumālié. ʻOku hoko ia ʻi he taimi ʻoku ueʻi ai ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e lotó pea ʻoku tali ʻe ha taha Hono ivi tākiekiná ʻaki ʻene muimui ki he Fakamoʻuí.

Kapau, koeʻuhí ko e ngaahi lea fakalotoʻí pe ngaahi fakafekiki ʻuhinga leleí, ʻoku “fakapapauʻi” ai ʻe ha tokotaha ke muimui kia Sīsū Kalaisi, ʻoku ala fakataimi pē ʻa e fakapapau ko iá ʻo hangē ko e tenga ʻoku tō ʻi he ngaahi feituʻu makamaká.4

ʻOku ʻikai ko hotau fatongiá ke fakaului. ʻOku ʻikai ko hotau fatongiá ia.

Ka ko e hā hotau fatongiá? Ke akoʻi ʻa e ongoongo lelei ʻo Sīsū Kalaisí mo ʻEne ongoongolelei kuo toe fakafoki mai ʻi hotau kuongá! Pea ko hotau fatongiá ke poupouʻi mo fakamoʻoniʻi ʻetau ngaahi leá ʻaki ʻetau ngaahi ngāue faitotonu mo fakamātoató! Ko ʻetau moʻuí, founga ʻoku tau moʻui mo ngāue aí?

Pe ʻoku tali pe ʻikai tali ʻe ha taha ʻa e meʻa ʻoku tau akoʻí ko e meʻa ia ʻiate kinautolu mo e ʻOtuá. Ka te tau lava ʻo hoko ko e hala fakakavakava ʻokú ne fakafehokotaki kinautolu mo e Laumālie Māʻoniʻoní. ʻE lava ke tau hoko ko e matapā sioʻata ʻe lava ke hū ai ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki heʻenau moʻuí. ʻE lava ke akoʻi ʻe heʻetau ngaahi leá mo e ngāué ʻa e tokāteline ʻo Kalaisí ʻi ha founga ʻe tokoniʻi ai ʻa e kau akó ke nau aʻusia ʻa e tākiekina ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻO hangē ko e akonaki ne fai ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesí, “ʻE lava ke maʻu ʻa e moʻoní ʻi he akó mo e fakaʻuhingá, … ka ko e fakahaá pē te ne lava ʻo fakapapauʻi iá.”5

Tuku ke u toe ʻai atu e foʻi sētesi ko iá: “ʻE lava ke maʻu ʻa e moʻoní ʻi he akó mo e fakaʻuhingá, … ka ko e fakahaá pē te ne lava ʻo fakapapauʻi iá.”

ʻI ha ngaahi taimi ʻe niʻihi ʻoku tau faʻa fononga fakafiefiemālie pē ʻi he moʻuí. ʻOku tau sio ki ha ngaahi meʻa ka ʻoku hāhāmolofia haʻatau manatuʻi kinautolu. Ngaahi tuʻuaki, kupuʻi lea ʻi he Pinterest, naʻa mo e ngaahi fakaʻilonga ʻi he halá. Ko e lahi taha ʻo kinautolu ʻoku haʻu pē ʻo mole atu mei hotau ʻatamaí kae ʻikai ueʻi fakalaumālie ʻa e lotó.

Ka ʻo kapau ʻe lea ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki ho laumālié, ki hoku laumālié, he ʻikai lava ke ngalo ia ʻiate koe mo au, koeʻuhí ʻokú ne liliu ai koe; ʻokú ne liliu ai kitautolu. Manatuʻi ʻa e meʻa ne lea ki ai ʻa Siosefa Sāmita ʻi he ʻosi ʻene lau ʻa e Sēmisi 1:5: “Naʻe teʻeki ai ke hū mamafa ha potufolofola ki he loto ʻo ha tangata ʻo lahi ange ʻi he mālohi naʻe hū ʻaki ʻa e meʻá ni ki hoku lotó ʻi he taimi ko ʻení.”6

ʻE lava ke hanga ʻe he Laumālié ʻo ʻai ha fakakaukau angamaheni ne lea ʻaki ʻi ha founga angamaheni ke mātuʻaki fakaofo moʻoni.

ʻOku ʻikai fakafalala ha ului ʻo ha taha ʻi heʻetau leʻo afea pe ʻilo mo e taukei fakafolofolá. ʻOku ʻikai fakafalala ia ʻi he anga ʻo ʻetau akoʻi pe taukaveʻi lelei ʻa e tokāteliné. ʻOku ʻikai fakafalala ia ʻi hotau potó, tuʻunga manakoá, pe ʻilo mo e taukei ʻi he leá.

Ko e meʻa pē ʻoku fie maʻu ke tau ngāueʻí ke tau ʻiloʻi ʻiate kitautolu pē. ʻOku fakaafeʻi leva kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ke “fakaava [hotau] ngutú ʻi he taimi kotoa pē, ʻo fakahā ʻa [ʻEne] ongoongoleleí ʻaki ʻa e leʻo ʻo e fiefia.”7 Kapau te tau fai ia, ʻe fakamoʻoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ki he moʻoní.

ʻOku ʻikai fie maʻu ke tau “hoko” ko ha meʻa lahi pe siʻi ange ʻi hotau tuʻunga totonú, ʻa ia ko e fānau ʻa e ʻOtuá mo e kau muimui ʻo Sīsū Kalaisí.

Te ke lava nai, ʻi he fiefia, ʻo fakahaaʻi hoʻo ʻofa ki he Fakamoʻuí, ‘Ene ongoongoleleí, mo Hono Siasí?

Kapau te ke fakahoko hoʻo kongá, ʻe fakahoko ʻe he Laumālié Haʻaná. Ko e foungá ia ʻoku tau “faiako ʻaki ʻa e Laumālié.”

Akoʻi e Tokāteliné

Ko e meʻa hono fā ʻi heʻetau lisi vakaiʻi kimuʻa ʻi he folau ʻa e vakapuná ko e “Akoʻi ʻa e Tokāteliné”—ʻo ʻikai ko ha faʻahinga tokāteline pē, ʻio, ka ko e tokāteline ne maʻu ʻe Sīsū Kalaisi mei Heʻene Tamaí. Naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí, “Ko ʻeku [tokāteliné] ʻoku ʻikai ʻaʻaku, ka ʻoku ʻaʻana naʻá ne fekau aú.”8 Ke fakafuofuaʻi pe ʻoku lelei fēfē hoʻo muimuiʻi ʻEne ngaahi sīpingá, fakakaukau ki he ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻOku ou ako nai ʻiate au pē ʻa e tokāteliné?

  • ʻOku ou faiako nai mei he ngaahi folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní?

  • ʻOku ou tokoni nai ke ʻiloʻi mo mahino ki he kau akó e ngaahi moʻoni ʻi he folofolá?

  • ʻOku ou tokanga taha nai ki he ngaahi moʻoni ʻoku nau fakatupulaki ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí?

  • ʻOku ou tokoni nai ke maʻu ʻe he kau akó ha fakafehokotaki fakataautaha ʻi he tokāteliné?

Kuo folofola ʻe he ʻEikí ʻi hotau kuonga fakakosipelí: “ʻOku ou fai kiate kimoutolu ʻa e fekau ke mou feakoʻiʻaki ʻiate kimoutolu ʻa e tokāteline ʻo e puleʻangá. Ke mou akoʻi faivelenga pea ʻe ʻiate kimoutolu ʻa ʻeku ʻofá.”9

Ko e hā e tokāteline ke tau akoʻí?

Ko e lea ʻoku haʻu mei he ngaahi folofola toputapú mo e ngutu ʻo e kau ʻaposetoló mo e kau palōfitá. Ko kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e totonu mo e mafai ke fakamatalaʻi mo fakamahinoʻi ʻa e tokāteliné. Pea ʻoku fakahaaʻi maʻu pē ʻe he ʻOtuá ʻEne folofolá ʻo fakafou ʻiate kinautolu, ʻo ʻomi ha fakahinohino mo e mahino ki Heʻene fānaú.

Ko e tokāteline tefito mo fakamoʻui ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ko Sīsū ʻa e Kalaisí, ko e Fakamoʻui mo e Huhuʻi ʻo e [kakai] kotoa pē. Naʻe tohi ʻa e ʻAposetolo ko Paulá, ʻa ia naʻá ne mamata mo fetuʻutaki mo e Fakamoʻui kuo toetuʻú, ki he kakai Kolinitoó, “ʻOku ou fakahā kiate kimoutolu ʻa e ongoongolelei, ʻa ia naʻá ku malanga ʻaki kiate kimoutolú … ko e pekia ʻa [Sīsū ko e Kalaisí] ʻi heʻetau ngaahi angahalá … naʻe [telio] ia, pea naʻe toetuʻu hake ia ʻi hono tolu ʻo e ʻahó… pea naʻe mamata kiate ia ʻa Kīfasi, pea mo e toko hongofulu mā toko uá.” 10

Naʻe fekauʻi kitautolu ke tau “puke ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku moʻui mo mālohí … [pea ʻe] tataki atu ʻa e tangata ʻa Kalaisí ʻi he hala ʻoku fāsiʻi mo lausiʻí … pea aʻutaki atu honau laumālié, ʻio, ʻa honau laumālie taʻe-faʻa-maté, ki he toʻukupu toʻomataʻu ʻo e ʻOtuá ʻi he puleʻanga ʻo e langí.”11

ʻI heʻetau hoko ko e kau faiakó, kuo pau ke ʻoua naʻa tau mā ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.12 Ka, kuo pau ke tau fakahaaʻi hotau leʻó ʻi he fiefia ʻi hono akoʻi ʻEne tokāteliné naʻa mo e taimi ʻe ngali hoko ia ko ha tūkiaʻanga ki ha niʻihi pea vale ki ha niʻihi.13 “He ko e mālohi ia ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻui kiate kinautolu kotoa pē ʻoku tuí.”14

Fakaafeʻi ʻa e Ako Fakamātoató

Ko e meʻa fakaʻosi ʻi heʻetau lisi ke vakaiʻi kimuʻa ʻi he folau ʻa e vakapuná ko e “Fakaafeʻi ʻa e Ako Fakamātoató.” ʻOku fakamanatu ʻe he meʻa ko ʻení ko e faiako fakamaatoato ʻoku tau fakahokó ko e konga pē ia ʻo e meʻa ʻoku fie maʻu ke fakahokó. Ko e konga ʻe tahá—ʻi he lele lōloá, mahalo ko e konga mahuʻinga angé—ko e ako fakamaatoato ʻoku fakahoko ʻe heʻetau fānau akó. Ko ha ngaahi fehuʻi ʻeni ke tokoni ke tau fakafuofuaʻi pe ʻoku tataki ʻe heʻetau faiako fakamātoató ki he ako fakamātoató:

  • ʻOku ou tokoni nai ke fatongia ʻaki ʻe he kau akó ʻa ʻenau akó?

  • ʻOku ou poupouʻi nai e kau akó ke ako fakaʻaho ʻa e ongoongoleleí?

  • ʻOku ou poupouʻi nai e kau akó ke nau vahevahe ʻa e ngaahi moʻoni ʻoku nau akó?

  • ʻOku ou fakaafeʻi nai e kau akó ke nau moʻui ʻaki e meʻa ʻoku nau akó?

ʻOku fie maʻu maʻu pē ʻe hotau laumālié ha fafanga fakalaumālie ke tau hoko ko ha kakai maama mo nāunauʻia ne faʻu kitautolu ki ai ʻe he ʻOtuá. ʻI heʻetau ako mo fakalaulauloto ʻa e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻa e ʻOtuá, ʻoku tau inu ai ʻa e vai moʻuí mo keinanga ʻi he folofola ʻa Kalaisí.

ʻOku ʻikai feʻunga ke lau pē ʻa e ngaahi leá. ʻOku fie maʻu ke tau fakafanongo, fakalaulauloto mo tukulotoʻi kinautolu.15

Ke toe fakalea ha palōvepi, “Akoʻi ʻa e ongoongoleleí ki ha tangata pea kuó ke tāpuekina ia ʻi ha ʻaho. Akoʻi ha tangata ke keinanga ʻi he folofola ʻa e ʻOtuá mo fehokotaki mo e Laumālie Māʻoniʻoní, pea kuó ke tāpuekina ia ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí.”

ʻOku fakafou ʻi he founga ngāue ko ʻeni ʻo e ueʻi fakalaumālié mo e fakahā fakatāutahá ʻetau langa hake ʻetau moʻuí ʻi he maka ʻo hotau Huhuʻí.16 ʻE lava ke hoko leva heni ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko e “taula ʻo e laumālié.”17

ʻOku mahuʻinga hono akoʻi ʻo e ongoongoleleí. ʻOku mahuʻinga tatau pē foki hono akoʻi ʻa e niʻihi kehé ke nau lotu fakamātoato, fekumi ki he Laumālié, mo fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa kuo nau akó.

Talaʻofa ʻo e & Tāpuakí

Siʻoku kāinga ʻofeina, ngaahi kaungāmeʻa ʻofaʻanga, mo e siʻi kau faiako mahuʻinga, ʻoku ou fakamālō atu ʻi hoʻomou faivelengá mo hoʻomou ngaahi holi ke faileleí. Fakamālō atu ʻi he ngaahi houa lahi ʻoku mou fakaʻaongaʻi ki hono teuteu, ngāue fakaetauhi, mo akoʻi fiefia ʻa e niʻihi kehé fekauʻaki mo e ongoongoleleí.

ʻOku ou fakaafeʻi koe ke ako ʻa e fakahinohino foʻou Ko e Faiako ʻi he Founga ʻa e Fakamoʻuí pea fakaʻaongaʻi ʻa e fakafuofuaʻi fakaekitá ke fakamanatu atu kiate koe hoʻo taumuʻá.

ʻI hono puke ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá mo akoʻi e niʻihi kehé ke fai ʻa e meʻa tatau—ʻaki e faiako ʻi he founga ʻa e Fakamoʻuí—ʻoku tau fakahaaʻi ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá mo hotau kaungā faʻahinga ʻo e tangatá. Pea ʻi heʻetau fononga ʻi he hala fāsiʻi mo lausiʻi ko iá, ʻoku tau kau ʻi he ngaahi uiuiʻi māʻoniʻoni tahá ke tataki hotau laumālie taʻe-faʻa-maté mo e ngaahi laumālie ʻo e niʻihi kehé, ki he “toʻukupu toʻomataʻu ʻo e ʻOtuá ʻi he puleʻanga ʻo e langí, ke nofo hifo mo ʻĒpalahame, mo ʻAisake, mo Sēkope, pea mo ʻetau ngaahi tamai māʻoniʻoni kotoa pē, ʻo ʻikai toe hū ki tuʻa.”18

Fakatauange ke tāpuekina kimoutolu ʻe he ʻOtuá, ʻe hoku kaungā faiako, hoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofaʻanga, hoku kaungā sevāniti, ʻi hoʻomou ngāue fakamātoato ke faiako ʻi he founga ʻa e Fakamoʻuí. ʻI he huafa māʻoniʻoni ʻo e faiako maʻongoʻonga taha ʻi he kotoa ʻo e ngaahi kuongá, ʻi he huafa hotau Faiako, ʻi he huafa ʻo Sīsū ko e Kalaisí, ʻēmeni.