Rawata na Kaukauwa va-Kalou mai na Veiyalayalati

Ena Noveba sa oti, a ka dokai vei au meu vakatabuya na Valetabu e Belem Brazil. A ka rekitaki meu tiko vata kei ira na lewenilotu vakatabui ena vualiku kei Brazil. Ena gauna oya, au qai kila kina ni o Belém na matamata ki na yasayasa ka tiko kina na uciwai kaukauwa duadua e vuravura na Amazon.

E dina ga ni uciwai kaukauwa, vakarua ena dua na yabaki e dau yaco kina e dua na ka matalia. Ena gauna eveidonui kina na matanisiga, vula kei na vuravura, e dau cabeta cake na uciwai e dua na ualoka kaukauwa, vorata cake na drodro ni wai. Na ua e 6 na mita na kena cere¹ e lakova cake e rauta ni 50 na kilomita² ka sa volaitukutukutaki. Na ka matalia oqo, ka dau kilai raraba me ualoka, e dau kilai mai kea me pororoca, se “vakuru levu,” baleta na rorogo levu e dau cakava. Sa rawa kina ni donu noda kaya ni Amazon qaqa mada ga ena vakarorogo ki na kaukauwa vakalomalagi.

Me vaka na Amazon, e dau drodro mai ki na noda bula e dua na ka e matau tu kina, sa dau noda ivakarau me da cakava na veika sa matau tu vei keda. Me vaka na Amazon, ena veivuke vakalomalagi sa rawa ni da cakava na veika e sega tu ni dau matau vei keda. E sega ni dau matau vei keda na yalomalumalumu, yalomalua, se tu vakarau me da cakava na loma ni Kalou. Ia na ka duadua ga oqori e rawa ni da veisautaki kina, lesu tale me da bula ena iserau ni Kalou, ka rawata na keda icavacava tawamudu.

Sega ni vaka na Amazon, e rawa ni da digitaka se da soli keda ki na kaukauwa vakalomalagi se “gole vata kei na kena drodro.”³ E dredre noda vorata na veika sa matau tu. Ia ni da soli keda “ki na veivakauqeti ni Yalo Tabu” ka vakanadakuya na gagadre kocokoco ni tagane kei na yalewa vakayago,⁴ sa rawa ni da ciqoma na kaukauwa ni iVakabula me vakayaco veisau ena noda bula, na kaukauwa me da cakava na veika dredre.

E vakavulica vei keda o Peresitedi Russell M. Nelson na kena icakacaka. E yalataka o koya, “Na tamata kece e veiyalayalati ena tobu ni papitaiso vakakina ena valetabu—ka maroroya—sa vakatubura na kaukauwa me rawata na kauakauwa i Jisu Karisito … [ka na laveti] keda me da sivia na idre ni vuravura lutu oqo.”⁵ Ena dua tale na kena itukutukuni, eda rawa ni yacova na kaukauwa ni Kalou, ia ni da sa sema rawa Vua ena vuku ni veiyalayalati tabu.

Ni se bera ni buli na vuravura, sa tauyavutaka na Kalou na veiyalayalati me igacagaca eda, na rawata kina na Luvena meda vakaduavatataki kina kei Koya. Yavutaki ena lawa tawamudu ka sega ni veiveisau, sa vakamatatataka o Koya na ivakarau sega ni rawa ni veisautaki eda na veisautaki, vakabulai, ka vakacerecerei kina. Ena bula oqo eda cakava na veiyalayalati oqo ena noda vakaitavi ena veicakacaka vakalotu ni matabete ka yalataka me da cakava na veika e kerea na Kalou me da cakava, ka kena isau, sa yalataka vei keda na Kalou na veivakalougatataki eso.⁶

E dua na veiyalayalati sai koya na noda bolea me da vakarautaki keda kina, kila vakamatata, ka rokova taucoko.⁷ Nomu cakava na veiyalayalati kei na Kalou e duatani mai na nomu yalayala walega. Taumada, me tiko na lewa ni matabete. iKarua, e dua na yalayala gogo e sega kina na kaukauwa ni veisemati me laveta keda sivia na idre ni ivakarau sa matau tu. Eda na veiyalayalati ga ni sa noda inaki me da soli keda vakadua me da rawata.⁸ Sa yaco kina me da luvena na Kalou ka taukena na Nona matanitu, vakauasivi ni da sa vakatakilakilataki keda ena veiyalayalati.

Na vosa salatu ni veiyalayalati na kena ibalebale e vica na veiyalayalati veitaravi eda lako mai kina vei Karisito ka semati Vua. Ena ivau ni veiyalayalati oqo, eda na rawata kina na Nona kaukauwa tawamudu. E tekivu na salatu ena vakabauti Jisu Karisito kei na veivutuni, qai tarava mai na papitaiso kei na ciqomi ni Yalo Tabu.⁹ Sa vakaraitaka vei keda o Jisu Karisito na ivakarau me da curu ki na na salatu ena Nona papitaiso.¹⁰ Me vaka na itukutuku ni Kosipeli ena Veiyalayalati Vou ena Marika kei na Luke, a vosa vakadodonu vei Jisu o Tamada Vakalomalagi ena Nona papitaiso, ka kaya, “O iko na Noqu Gone ni Toko, au sa dau lomana vakalevu.” Ni da lakova na salatu ni veiyalayalati ena papitaiso, au raitayaloyalotaka na Tamada Vakalomalagi ni tukuna e dua na ka vata oya vei keda yadua: “O iko na gone ni toko au sa dau vinakata. Toso tikoga.”¹¹

Ena papitaiso kei na noda vakaivotavota ena sakaramede,¹² eda vakadinadinataka ni sa lomada me da taura na yaca i Jisu Karisito.¹³ Ena gauna oqori, me da nanuma tiko na ivakaro ena Veiyalayalati Makawa, “Mo kakua ni cavuta walega na yaca i Jiova na nomu Kalou.”¹⁴ Ki na daligada ena gauna oqo, oqo e vaka na irogorogo ni vakatatabu me da kakua ni cavuta vakailowa na yaca ni Turaga. E okati ena ivakaro oqori, ia e matata sara na kena ibalebale. Na vosa vaka-Iperiu ka vakadewataki me “taura” e kena ibalebale me “laveti cake” se “colata,” me vaka ena cakava e dua ena itawake ka vakatakilakilataki koya e colata ki na dua na ilawalawa se dua ga na tamata.¹⁵ Na vosa e vakadewataki me “walega” e kena ibalebale “lala” se “veivakacalai,”¹⁶ Na ivakaro mo kakua ni cavuta walega na yaca ni Turaga e rawa kina ni kena ibalebale, “Mo kakua ni vakatakilakilataki iko mo dua na tisaipeli i Jisu Karisito vakavo kevaka e nomu inaki mo matataki Koya vakavinaka.”

Sa yaco me da Nona tisaipeli ka matataki Koya vakavinaka ni sa noda inaki me da taura na yaca i Jisu Karisito vakalalai e veigauna ena veiyalayalati. Ena solia vei keda na veiyalayalati na kaukauwa me da tiko ga ena salatu ni veiyalayalati baleta ni sa veisau na noda veiwekani kei Jisu Karisito kei na Tamada Vakalomalagi. Eda sa semati vei Rau ena ivau ni veiyalayalati.

Na salatu ni veiyalayalati e liutaki keda ki na veicakacaka vakalotu ni valetabu, me vaka na edaumeni ni valetabu.¹⁷ Na edumeni sai koya na isolisoli ni Kalou ni veiyalayalati tabu ka na taucoko kina noda semati Vua. Ena edaumeni, eda, veiyalayalatitaka vakailiu, meda muria na ivunau ni Kalou; karua, meda veivutuni ena yalo e raramusumusu ka bibi voro; katolu, meda bulataka na kosipeli i Jisu Karisito. Eda cakava oqo ena noda vakaraitaka na noda vakabauti Koya, veiyalayalati kei na Kalou nida ciqoma na cakacaka vakalotu ni veivakabulai kei na bula vakacerecerei, na muri ni veiyalayalati oqori ena noda bula taucoko, kei na sasaga tikoga meda bulataka na vunau levu e rua meda lomana na Kalou kei na wekada. Na ikava, eda, veiyalayalati meda maroroya na lawa ni tiko savasava ka, ikalima, meda vakasoli keda kei na veika kece e vakalougatataki keda kina na Turaga ki na tarai cake ni Nona Lotu.¹⁸

Ena noda cakava ka maroroya na veiyalayalati ni valetabu, eda vulica vakalevu cake kina na inaki ni Turaga ka ciqoma na taucoko ni Yalo Tabu.¹⁹ Eda ciqoma na veidusimaki ni noda bula. Eda na matua cake ena noda bula vakatisaipeli me kakua kina, ni da gonelalai sega ni kilai²⁰ O keda, eda bula tiko ena dua na ivakarau ni rai tawamudu ka da sa gu vakalevu cake me da qarava na Kalou kei ira na tani. Eda ciqoma na kaukauwa vakalevutaki me da rawata na noda inaki ena bula oqo. Eda taqomaki tu mai na ca,²¹ ka da rawata na kaukauwa cecere cake me da vorata na veitemaki ka da veivutuni ni da tarabe.²² Ni da lutu, na vakanananu ni noda veiyalayalati kei na Kalou ena vukei keda me da lesu tale ki na salatu. Ena noda sema ki na kaukauwa ni Kalou, eda sa yaco kina me da noda pororocaga, ka da rawata me da vorata na idre ni vuravura, ena noda bula taucoko ka yacova yani na tawamudu. Sa yaco kina, me veisau na noda icavacava baleta na salatu ni veiyalayalati ena kauti keda ki na bula vakacerecerei kei na bula tawamudu.²³

Ni da maroroya na veiyalayalati e vakayacori ena tobu ni veipapitaisotaki kei na loma ni valetabu sa vakarautaki keda talega ena igu me da rawata kina na veivakatovolei kei na mosi ni bula oqo.²⁴ Na ivunau e salavata kei na veiyalayalati oqo ena vakarawarawataka na noda sala ka vakarautaka na inuinui, na vakacegu, kei na sautu.

Oi rau na tubuqu o Lena Sofia kei Matts Leander Renlund erau a rawata na kaukauwa ni Kalou mai na veiyalayalati ni papitaiso ena nodrau lewena na Lotu ena 1912 mai Finiladi. Erau marau ni rau lewe ni imatai ni tabana ni Lotu e Finiladi.

A mate o Leander mai na matenivo ni oti e lima na yabaki, ni buketetaka voli o Lena na ikatini ni luvedrau. Na gone oya, na tamaqu, a qai sucu ni oti e rua na vula mai na nona mate o Leander. E sega walega ni buluta o Lena na watina, ia e vitu talega na luvena mai na tini na luvedrau. Me vaka e dua na yada dravudravua, a sasaga bula. Ena 20 na yabaki a sega ni moce vakavinaka ena dua na bogi. Ni siga, e vaqara na kakana me vakania nona vuvale. Ena bogi, e qaravi ira na lewenivuvale era tauvimate. E dredre ni da vakasamataka se a rawata vakacava.

A sega ni guce o Lena baleta ni kila ni rawa ni ratou na nona tikoga na watina kei na luvena ki na tawamudu. Na ivunau ni veivakalougatataki ni valetabu, oka kina na kena e baleta na matavuvale tawamudu, e kauta mai vua na vakacegu baleta ni vakabauta o koya na kaukauwa ni veivauci. Ena bula oqo, a mani sega ni ciqoma nona edaumeni ka sega vakakina ni vauci vei Leander, ia a yaco o Leander me nona inuinui bibi ni bula ka tiki ni nona inuinui cecere ki na veisiga ni mataka.

Ena 1938, a solia yani o Lena na itukutuku eso me rawa kina ni caka na veicakacaka vakalotu ni valetabu ena vukudra na nona lewe ni matavuvale era sa mate, eso na kena taumada era a soli yani mai Finiladi. Ni sa mate, era a qai cakava eso na veicakacaka vakalotu ena vukuna, vukui Leander, kei ira na luvena era sa mate. Vakaveisosomitaki, a ciqoma nona edaumeni, rau vauci vata o Lena kei Leander, ka ra vauci vei rau na luvedrau era sa mate kei tamaqu. Me vakataki ira eso tale, o Lena “sa mate ena vakabauta, ka sa sega ni nodra dina na veika ka yalataki, era sa raica vakayawa, … ka ciqoma.”²⁵

A bula voli o Lena me vaka ga ni sa cakava oti na veiyalayalati oqo ena nona bula. E kila o koya ni nona veiyalayalati ni papitaiso kei na sakaramede e a semati koya vua na iVakabula. A “inuinui dredre ni lomana na nona itikotiko tabu [na iVakabula].”²⁶ A raica o Lena ni loloma cecere ni Kalou na nona sa vulica rawa na veika e baleta na matavuvale tawamudu ni bera ni qai sotava na veidredre lelevu ena nona bula. Mai na veiyalayalati, a ciqoma okoya na kaukauwa ni Kalou me vosota ka uabaleta na idre kaukauwa ni nona bolebole kei na bula dredre.

Ni o lakova na salatu ni veiyalayalati mai na papitaiso ki na valetabu kei na bula taucoko, au yalataka vei kemuni na kaukauwa mo ni vorata kina na idre ni vuravura sa matau tu—na kaukauwa mo ni vulica, na kaukauwa mo ni veivutuni ka savai, kei na kaukauwa mo kunea na inuinui, logavinaka, vakakina na reki ni o sotava tu na veibolebole eso ni bula. Au yalataka vei kemuni kei na nomuni matavuvale na veitaqomaki mai na veivakayarayarataki ni vunica, vakauasivi ni sa vakanamata vakatabakidua kina valetabu na nomuni bula.

Ni o sa lako mai vei Karisito ka semati Vua kei na Tamada Vakalomalagi ena veiyalayalati, sa yaco kina e dua na ka e sega ni dau matau. O sa veisautaki ka vakataucokotaki vei Jisu Karisito.²⁷ Sa yaco mo luvena ni veiyalayalati na Kalou ka itaukei ni Nona matanitu.²⁸ Au rawa ni raici Koya ni tukuna tiko vei iko, “O iko na noqu gone ni toko au sa dau taleitaka. Bula vinaka mai.” Ena yacai Jisu Karisito, emeni.