Luvequ Yalewa ena Noqu Matanitu: Na iTukutuku Makawa kei na Cakacaka ni iSoqosoqo ni Veivukei

E dua tale na marama e tiko duadua ena dua na rumu lailai ena ika 80 ni itaba ni dua na vale e Hong Kong. E tu vua eso na malumalumu ni bula vakayago ia e dau mamarau ka bula ga vakataki koya. O koya duadua ga ena nona matavuvale e lewena tiko na Lotu. Era tu ena dua na vatanivola lailai na nona ivolanikalou, nona ivolavakarau ni iSoqosoqo ni Veivukei, kei na ivola tale eso ni Lotu. Sa tara cake ko koya e dua na ivakaruru ka vakasinati tu ena Yalotabu ena loma ni nona vale, ka ra sa dau vakararamataki na lewe ni tabana mai vua.

Eda kila ni vuqa na marama era bula tu ena veivanua voravora ka rerevaki eso. Eso era dau viakana vakavuqa, ka so era na gadreva e veisiga na yaloqaqa me ra tudei tikoga kina ena vakabauta e dina ni tu na veika rarawa se na veivakalolomataki beka mai vei ira eso. Me vaka ni da sa bula tiko ena iotioti ni gauna ni vuravura oqo, sa tu na ivakatakilakila ni bula dredre ena veivanua kecega. Sa vuka voli na vakasama lasu, na italanoa vakadewataki cala me baleta na igu, na inaki, kei na nodra itutu na marama Yalododonu Edaidai. Na vakasama lasu sa vakadewai voli ni da sega soti ni bibi vakalevu mai vei ira na turaga, ni da ka talei ia eda lecaika, ka veitalia na veika eda cakava, ena sega ni ganiti keda me da ciqomi mai vua na Tamada Vakalomalagi. Me vaka e tukuna o Pita na iApositolo, ni sa “tiko vei ira na kai noda e liu na parofita vakailasu eso, era na kauta vuni mai na veisei e veivakarusai, ni ra sa cakitaka na Turaga sa voli ira.”¹

E vakamacalataka kina na iVola i Momani na veika sa yaco tiko:

“Ia ena siga ko ya ena vakatubura ko [Setani] na cudru e lomadra na luve ni tamata ka vakauqeti ira me ra cata na ka sa vinaka.

“Ia ena vakauqeti ira eso tale me ra tiko vakacegu ka wele ga, era na kaya; Sa vinaka tu ko Saioni; io sa sautu ka vinaka tu ko Saioni—a sa vakaisini ira vakaoqo na tevoro ka tuberi ira sobu ki eli.

“Ia sa vosa veicavilaki vei ira eso tale ka tukuna ni sega ni dua na eli; sa kaya vei ira: Au sega ni tevoro, ka ni sega na tevoro; a sa vosa lo vakaoqo e daligadra me yacova ni sa vesuki ira ena nona sinucodo rerevaki, ka ra na sega ni sereki mai kina.”²

Ni tubucake tiko na draki ni rawa ka, vakaiulubale, duidui, kei na veivakayarayarataki, o ira na luvena yalewa na Kalou era na sega ni qaqarauni, masumasu, ka ra vakauqeti vakayalo sa rawa me ra vakaleqai kina ka yaco me vakataka na ka e tukuna na ivolanikalou ni ra sa “yalewa sesewa”³ era sa dauqarava na “veikalou ni kai tani.”⁴ E ka ni rarawa, ena vuku ni sa dredre tikoga na bula vata kei na ivakavuvuli vakavuravura kilai levu, e vuqa na marama era vakabauta vakalevu cake na vakasama makawa mai na ka dina. Na nodra butu tani tiko mai na ituvatuva ni Kalou sa ivakaraitaki tiko ni vuqa era sega ni cakava tiko na veika bibi me vakataka na masu kei na wilika na ivolanikalou. Sa kaya oti na Turaga ni oqo “na siga ni veivunauci io e sega ni siga ni vosa walega.”⁵

Me rawa ni vakatawai ira, vakavulici ira, ka vakauqeti ira na Luvena yalewa, a vakadonuya kina na Kalou me cokonaki ira na marama ena Lotu na Parofita ko Josefa Simici. Na isoqosoqo lesi vakalou ka dusimaki mai na matabete oqo e vakatokai me iSoqosoqo ni Veivukei.

Na inaki ni iSoqosoqo ni Veivukei me vakarautaki ira na luvena yalewa na Kalou me baleta na veivakalougatataki ni bula tawamudu ni sa tubu cake na nodra vakabauta kei na nodra buladodonu yadudua, vaqaqacotaka na matavuvale kei na vale, ka vakasaqarai ira ka vukei ira era vakaleqai tu.

Na iSoqosoqo ni Veivukei ena vakamatatataka na noda cakacaka ka vakaduavatataki keda ni da sa luvena yalewa na Kalou meda tutaka kina na Nona ituvatuva. Ena gauna oqo ni noda veilecalecavi, lomatarotaro, kei na vagolei vakatani, sa yaco na iSoqosoqo ni Veivukei me ikabasi ka idusidusi me vakavulica na dina vei ira na marama yalodina. O ira na marama buladodonu nikua era dau vakasaqara me sovaraki na ivakatakila yadua me ra vorata kina na veivagolei tani, me ra valuta kina na ca kei na veivakarusai vakayalo, ka lako sivita na veileqa lelevu ni tamata yadua ena kena vakalevutaki na nodra vakabauta, vaqaqacotaki na nodra matavuvale kei na vale, ka veivuke vei ira tale eso.

Eratou masu na noda mataveiliutaki, lolo, vakasamataka, ka vakasalataki mai vei ira na parofita, daurairai, kei na dauvakatakila me ratou vulica kina na ka e vinakataka vei keda na Kalou meda cakava meda vukei ira kina na luvena yalewa me ra yaloqaqa tiko ni ra sotava na “veika rarawa e na yaco vei ira na kai vuravura.”⁶ Sa yaco mai e dua na kena isau o ya me ra kila ka dauvulica na marama lewe ni Lotu na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei. Na noda kila na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei e vaqaqacotaka na yavu ni keda ivakatakilakila kei na keda yaga na marama yalodina.

Ena vuku ni ka oqo, sa vakacavari kina e dua na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei ena Lotu ka sa na rawa ni vakayagataki ena yabaki mai oqo. Ni namaki tiko oqo, sa levu sara tiko na kena vagolei na vakasama ki na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei me vaka ena tabana ni veisiko ena Liaona. Na vakarautaki ni itukutuku makawa sa dua na gauna ni veivakauqeti kei na ivakatakila.

Ni keitou vulica na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei, keitou sa kila kina ni nona rai kei na inaki na Turaga me baleta na iSoqosoqo ni Veivukei e sega ni o koya na soqoni matemate ena Sigatabu. E dua na ka vakaitamera cake sara a tu ena Nona vakasama, vakaitamera cake sara mai na dua na isoqosoqo vakamarama se dua na ilawalawa dau vakalasalasa.

Na Nona inaki me baleta na iSoqosoqo ni Veivukei me veivuke ena nodra tarai cake na Nona tamata ka vakarautaki ira ki na veivakalougatataki ni valetabu. E tauyavutaka na isoqosoqo oqo me vagolei ira kina na Luvena yalewa ki na Nona cakacaka ka kerea na nodra veivuke ena kena tarai na Nona matanitu ka vaqaqacotaki na veivuvale kei Saioni.

Eda vulica na keda itukutuku makawa meda kilai keda tiko. E tu e vuravura raraba ena kedra maliwa na marama vinaka e dua na walokai ena via kila na kedra ivakatakilakila, na kedra yaga, kei na kedra bibi. Na noda vulica na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei e vakamatatataka ka vakamacalataka o cei o keda me vaka ni da tisaipeli ka dau muria na noda iVakabula, o Jisu Karisito. Na noda yalodina kei na veiqaravi sa ivakaraitaki ni noda sa veisau kei na noda yalayala me da dau nanumi Koya ka dau muri Koya. Ena Julai ni 1830, ena itekivu ni kena sa Vakalesui mai na Nona Lotu, a digitaka na Turaga na imatai ni Nona iliuliu marama ni itabagauna oqo ka kaya vua o Koya ena dua na ivakatakila, “I Emma Smith na luvequ; mo rogoca na vosa ni Turaga na nomu Kalou sa tukuna oqo vei iko, raica au sa tukuna vakaidina vei iko, ko ira kecega sa vakabauta na noqu ivakavuvuli era sa yaco me luvequ tagane ka luvequ yalewa ena noqu matanitu.”⁷

Na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei e vakavuvulitaka vei keda ni kilai ira na Luvena yalewa na Tamada Vakalomalagi. E lomani ira, sa solia vei ira na itavi bibi eso, ka sa vosa vei ira ka tuberi ira ena nodra gauna ni ilesilesi vakayago. Me kena ikuri, na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei e laveta cake ka vakadeitaka na nodra itutu na marama ka vakaraitaka na ivakarau era na cakacaka kina ena veitokani vata kei ira na iliuliu yalodina ni matabete.

Eda vulica na keda itukutuku makawa meda kila kina na ka meda cakava. Mai na keda itukutuku makawa eda vulica kina na noda vakarautaki keda ki na veivakalougatataki ni bula tawamudu. Na iSoqosoqo ni Veivukei me vaka ni dua na isoqosoqo sa dau tu ga kina na itavi me cokonaka na nodra igu na marama ena tabanalevu kei na tabana kei Saioni. Ena soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei, na nodra veiqaravi na dauveisiko, kei na nodra veiqaravi cokovata, era sa vakavulici, vakatawai, ka vakauqeti kina na luvena yalewa na Kalou ena nodra itavi ena nona cakacaka kei na nona matanitu na Turaga. Era na vakatikori na peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ena tabanalevu kei na tabana me ra liutaka na cakacaka oqori.

Ena dua na yabaki sa oti ena soqoni oqo, sa kacivaki kina na lawatu me baleta na soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei. Keimami marau me keimami tukuna ni vuqa na tabanalevu kei na tabana e vuravura raraba era sa ciqoma na lawatu oqo kei na kena yalo o ira na mataveiliutaki ni iSoqosoqo ni Veivukei kei ira na marama. Sa ka marautaki na noda raica na kena sa vakabulabulataki na inaki kei na cakacaka makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei. Eda sa raica talega na kena tubu na dokai, na ivakatakilakila kei na veisemati ena iSoqosoqo ni Veivukei ni ra sa vakatokai ka kacivaki na nodra soqoni kece na marama me soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei. Eda sa raica tiko na tubu cake ni vakabauta kei na buladodonu yadudua, na vaqaqacotaki ni veimatavuvale kei na vale, ka levu cake na veivuke era sa solia tiko na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei mai na soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei. Na lawatu kece me baleta na soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei, na veisiko, kei na so tale na cakacaka ni iSoqosoqo ni Veivukei era yavutaki ena itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei ka ratou veivakadonui kina na Mataveiliutaki Taumada.

Sa dau nona itavi tu ga na iSoqosoqo ni Veivukei me vakaitavi ena cakacaka ni veivakabulai. Mai na itekivu ni Lotu vakalesui mai, era sa dau imatai, iotioti, ka tu ena veigauna kecega na marama me ra sotava na veika kecega e dau yaco ena bula ni veisiga. Mai na iSoqosoqo ni Veivukei, era sa gole yani na marama me ra veiqaravi ena Lalai, Goneyalewa, Matawilivola ni Sigatabu, kei na sasaga tale eso, ka ra sa bikeni ni rarama kei na bula savasava vei ira na itabatamata tubucake tiko mai. Na veiqaravi yadua e tarai ira cake na marama yadua, kei na nodra veiqaravi cokovata e vica na milioni na marama yalodina sa turi rawa kina e dua na tudei ni vakabauta sega ni vakamalumalumutaki rawa ena cakacaka ni Turaga. E vakaraitaki ena itukutuku makawa me tekivu mai na Veivakalesui mai, era sa dau tu e liu na marama ena kena wasei na kosipeli, ka ra toso tikoga ena sasaga oqo ena nodra laki kaulotu, vakarautaki ira na cauravou kei na goneyalewa me ra laki kaulotu, ka sureti ira na nodra itokani, wekadra kei na lewe ni nodra matavuvale me ra wasea vata na veivakalougatataki ni kosipeli. Eda vulica talega mai na itukutuku makawa ni a vakayagataka na Parofita o Josefa Simici na soqoni ni iSoqosoqo ni Veivukei me dusimaki ira kina na marama ena nodra itavi kei na vakavakarau ki na valetabu. Nikua, se yaco tikoga me dua na itavi taumada ni iSoqosoqo ni Veivukei na vola kawa kei na cakacaka ni valetabu.

Na noda kila vakavinaka na noda inaki taumada ena vukei ira na marama me ra vakaliuca na veika dodonu me ra kakua kina ni “volitaka na [nodra] ilavo ena ka e sega na betena, kei na [nodra] cakacaka ena ka [era] sega ni mamau kina.”⁸ Sa itavi tikoga kina ni iSoqosoqo ni Veivukei me ra cakava me vaka a vakavulica o Paula na iApositolo—me vakavulici ira na marama me ra dau ituvaki vinaka, nuitaki, ka bula savasava ka vakavulici ira era sa vakamau me ra lomana na watidra, lomani ira na luvedra, ka vaqaqacotaka na nodra matavuvale.⁹ E vakavulica vei keda na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei meda dau qarauna na veika bibi ni na vakabula ka vakasavasavataki keda kei na veika e gadrevi meda bula rawati keda kina ka yaga ki na matanitu ni Turaga.

E dua na iulutaga dau basika ena veigauna kece ena keda itukutuku o ya o ira na marama era dau vakayagataka na kaukauwa ni Yalo Tabu era na dau cakacaka ena veivakauqeti ni Turaga ena nodra bula ka ciqoma na ivakatakila me baleta na nodra itavi.

Eda na vulica na keda itukutuku makawa baleta ni vakaduavatataki ira na marama yalodina. Na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei e dua na italanoa vakasinaiti ena Yalotabu me baleti ira na marama kaukauwa, yalodina, ka vakainaki. Me vaka ni tiki ni nona Lotu vakalesui mai na Turaga, sa rawa ni kunei na iSoqosoqo ni Veivukei ena volekata na 170 na matanitu. Ena veivanua kecega e vuravura sa rawa vei ira na marama uabula lewe ni Lotu ni Turaga me soli vei ira na ilesilesi cecere ka bibi.

O ira goneyalewa lalai kei ira na goneyalewa ena Lotu era vulica me ra dau vakotora na takete ena parokaramu ni Vakabauta na Kalou kei na Torocake Yadudua ka na vagolei ira ki na valetabu kei na nodra itavi ena veigauna mai muri. Ena iSoqosoqo ni Veivukei era na mua tikoga ki na veivakalougatataki ni valetabu kei na bula tawamudu ena nodra vakalevutaka tikoga na nodra vakabauta kei na nodra buladodonu yadua, vaqaqacotaki ni nodra matavuvale kei na vale, ka vakasaqarai ira ka vukei ira era vakaleqai tu. O ira na marama yalodina era vulica me ra dau vakayacora oqo ka lailai sara na nodra vakacaucautaki se me kilai na ka era cakava. Oqori e baleta ni qaqa na iSoqosoqo ni Veivukei ena ivakavuvuli ni Turaga o Jisu Karisito, ka a kaya me vuni na noda ka ni loloma (se isolisoli), ia na Tamada mai Lomalagi sa raica na ka e vuni, ena sauma votu vei keda.¹⁰

Mai na itukutuku makawa kei na cakacaka ni iSoqosoqo ni Veivukei, eda sa semati kina ki na dua na mataveitacini yalewa cecere ni vuravura raraba, gone kei na qase, vutuniyau kei na dravudravua, vuli kei na tawavuli, sega ni vakawati kei na vakawati, luvena yalewa na Kalou tudei ka sega ni yavalati rawa.

Eda vulica na keda itukutuku makawa baleta ni na veisautaki keda. Na kena isoqoni, na yaga ni itukutuku e sega ni koto ena kena tikinisiga, gauna, kei na vanua. E yaga baleta ni vakavulica vei keda na ivakavuvuli, na inaki, kei na ivakarau me da muria ka na vukei keda me da kila o cei o keda, na cava me da cakava, ka vakaduavatataki keda ena kena vaqaqacotaki na vuvale e Saioni kei na tarai cake ni matanitu ni Kalou e vuravura. Na iSoqosoqo ni Veivukei, ni cicivaki ena sala vakauqeti mai, e rawa ni vakaotia na rere, na lomalomarua, kei na kocokoco ena vakabauta, na inuinui, kei na loloma cecere. Ni da tosoya tiko ki liu na cakacaka ni Turaga, ena tomani tiko na kena volai na itukutuku makawa ni iSoqosoqo ni Veivukei mai vei ira na marama yalodina e vuravura raraba. Sa vaqaqacotaka tiko na Turaga na iSoqosoqo ni Veivukei ena gauna ni bula oqo ka vakarautaka tiko e dua na gauna lagilagi sa bera mai me baleti ira na Luvena yalewa.

Au wasea vei kemuni na noqu ivakadinadina ni tiko dina na Tamada Vakalomalagi kei na Luvena, ko Jisu Karisito. Mai vua na Parofita o Josefa Simici sa vakalesui mai kina ki vuravura na kosipeli, na itukutuku vinaka ni keda ivakatakilakila kei na keda inaki. Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.