Tu ga ena Salatu

Au a qai raica walega oqo na sucu nei Kate Elizabeth lailai. Ni oti ga na nona tadu mai ki na vuravura oqo ka sa biu sara me roqota o tinana, a dodoka yani na ligana ka taura na iqaqalo ni ligai tinana. E vaka sara ga e tukuna tiko yani o Kate lailai, “Kevaka meu na kukube tikoga, ena rawa mo vukei au meu tu ga ena salatu ni lesu tale kivei Tamaqu Vakalomalagi?”

Ni a yabaki vitu o Josefa Simici, a tauvi koya e dua na mate dewa ni taivoti (typhoid) ka sa lai kabita sara tu na yavana. A tekivutaka o Dr. Nathan Smith e dua na kena icakacaka me rawa kina ni vakabula na yava tauvimate. Ni sega na ka ni veivakamoceri, sa na rawa vei Dr. Smith me musuka na yavai Josefa ka kauta tani na tiki ni sui e tauvimate. A sega ni vakadonuya me gunu berendi (brandy) o Josefa me vorata kina na mosi ka besetaka me vesu sobu ia e kaya, “Me na tiko vata kei au o tamaqu me dabe toka ena idavodavo ka roqoti au e ligana kau na qai cakava ga na ka e ganita.”¹

Kivei kemuni na gone e vuravura taucoko eda kaya, “Taura na ligaqu. Qumia matua. Eda na tu vata kecega ena salatu ka lesu vua na Tamada Vakalomalagi.”

Kemuni na itubutubu, tukanigone, veiwekani, itokani, iliuliu ni Lalai, kei keda vakayadua sa rawa me da toso yani ka tauri ira na gone. E rawa me da tu vakadua, tekiduru, ka rai sara i loma ni yaloka ni matadra ka vakila na nodra gagadre vakatamata me ra muria na i Vakabula. Qumia na ligadra. Sala vata kei ira. E sa noda madigi me da tuberi ira ena salatu ni vakabauta.

E sega ni gadrevi vua e dua na gone me lakova duadua na salatu—me da tukuna ga ena galala kivei ira na luveda na yavu ni veivakabulai. Na nodra kila na ituvatuva ena vukei ira me ra taura na dina ni ra luve ni Kalou ka sa tu na Nona ituvatuva me baleti ira, ka ni ra a bula vata mai kei Koya ena bula taumada, ka ra kaila ena reki ena nodra lako mai ki na vuravura oqo, kei na nona veivuke na iVakabula sa na rawa me da lesu kece tale ki na nona iserau na Tamada Vakalomalagi. Kevaka era kila na ituvatuva se o cei o ira, era na sega ni rere.

Ena Alama 24 eda wilika kina, “Ia sa vakatakila vei keda ni sa lomani keda sara [kei] ira na noda kawa; a sa, … vakatakila vei keda na sala, me da bula kina kei ira na noda kawa.”²

Me da tekivu cakava na ituvatuva me ra kila o ira na luveda ena gauna eda taura matua kina vakataki keda na ititoko kaukamea.

Ena gauna eda sa taura matua tu kina na ititoko kaukamea, eda sa tu ena dua na itutu me da biuta na ligada ena dela ni ligadra ka lakova vata na sala dodonu ka rabailailai. Na noda ivakaraitaki e sa vakamataliataki e matadra. Era na muria na noda ivakaraitaki ena nodra vakila na veimaroroi ni noda ivalavala. E sega ni gadrevi me da taucoko sara—me da dau caka dodonu ga ka yalodina. O ira na gone era vinakata me ra vakila ni ra duavata kei keda. Ena gauna e kaya kina e dua na itubutubu, “E rawa ni da cakava! E rawa ni da wilika vata vakamatavuvale na ivolanikalou ena veisiga,” era na muria na gone!

Eratou a vola mai vakaoqo e dua na matavuvale ka lewe va na kena gone lalai, “Keitou nakita me keitou tekivu toka mada vakalalai baleta ni se lekaleka ga na gauna era rawa ni ra dau vakarorogo kina o ira na neirau lalai. Na luvei keirau ulumatua e se bera tiko ni rawa me wilivola, ia e sa rawa vua me tokaruataka na neirau vosa, keitou sa mani tekivu wilika na iVola i Momani, e tolu ga na tikina ena veibogi yadua. O au kei na turaga watiqu keirau na wilika vakayadua e dua na tikina, ena qai tokaruataka o Sydney e dua na tikina. Keitou sa toso sara me va na tikina oti o ya sa lima sara na tikina me vaka ni ratou sa tekivu tokaruataka ga na nodratou dui tikina vakayadua na gonetagane. Io, a sa rui balavu dina, ia keitou toso tikoga. Keitou tovolea me keitou vakanamata ena neitou tomana tikoga, ka sega ena kena totolo. E tauri keitou e tolu veimama na yabaki me keitou vakacavara kina na iVola i Momani. Sa dua dina na ka uasivi na neitou vakila na ka keitou sa rawata!”

E tomana o tinanigone, “Sa matau vakamatavuvale vei keitou ena gauna oqo na wili ivolanikalou e veisiga. Eratou sa kila vinaka sara na veivosa vakaivolanikalou na luvei keirau, ka keirau dau taura vakaveiwatini na madigi ni wasei ni ivakadinadina me baleta na dina. E bibi duadua, ni sa vakalevutaki na Yalo ena neitou vuvale.”

O ni taura beka mai na veika eratou dau vakayacora na matavuvale oqo na ka au dau cakava? Ni sa noda inaki me da tautauri matua ki na vosa ni Kalou, na noda wilika na ivolanikalou e rawa me dua sara mada ga na tikina ena veigauna. E sega ni sa rui bera vakalevu me da tekivuna, ka rawa mo ni tekivutaka sara ga ena gauna oqo.

Ena vakatavulici ira na luveda o vuravura kevaka eda sega ni cakava o keda, ka sa rawa sara vei ira na gone me ra vulica taucoko na ka e vakatavulica vei ira o vuravura mai na nodra se gone lalai sara. Na ka eda vinakata me ra kila ena lima na yabaki mai oqo sa gadrevi me tiki ni noda veitalanoa vata kei ira nikua.Vakatavulici ira tiko ena veigauna kece sara; vakatara me vakarautaka vei ira, na veileqa yadua, na isau ni ivalavala kei na veidredre yadua era sotava, e dua na madigi me ra vulica kina me ra taura dei tu na dina ni kosipeli.

O Shannon, e dua na tina ni gone, a sega ni namaka me vakatavulica vei iratou na luvena na kaukauwa ni masu ena nodratou sa vodoka yani na nodratou lori me ratou lesu ki vale ka rauta ni 40 ga na miniti na kena yawa. Ena nodratou biubiu mai na vale nei budratou, a se sega na cagi laba, ia ena gauna eratou sa yaco yani kina ki gaunisala e koto ravita na uciwai, sa vuki na cagi uca cevata mamada me kaukauwa. Sa tekivu sisi na lori e dela ni gaunisala. Oti ga vakalailai sa voleka me sega ni laurai rawa e dua na ka. O rau na gone lalai sara erau sa vakila na dredre ni veika eratou sa sotava ka rau sa tekivu tagi. A kaya o Shannon kivei rau na gone qase cake, o Heidi kei Thomas, yabaki 8 kei na 6, “Sa gadrevi mo drau masu. Edatou gadreva na veivuke nei Tamada Vakalomalagi me datou yaco bula rawa yani kina ki vale. Drau masulaka me datou kakua ni tao ka kua talega ni datou sisi tani mai gaunisala.” E sakure na ligana ena nona sa taura na uli ni lori, ia e rogoca rawa na vakasolokakana ni masu lailai ka cavuti vakavica vata tiko mai ena idabedabe e muri: “Tamai keimami Vakalomalagi ni yalovinaka ka vukei keitou me keitou yaco bula rawa yani ki vale, ni yalovinaka ka vukei keitou me kakua ni keitou sisi tani mai gaunisala.”

Sa vakacegui rau sara na gone lailai na masu, ka sa mudu na tagi ena nodrau kila ni sa tarovi na kena toso ki liu na lori na sogo ni gaunisala. Eratou cowiri vakamalua, ka kunea e dua na otela me ratou vakacegu kina ena bogi. Gauna ga eratou sa yaco yani kina ki na otela, eratou sa tekiduru sara ka vakavinavinakataka na nodratou taqomaki mai vua na Tamada Vakalomalagi. Ena bogi o ya a vakatavulica kina vei ira na luvena e dua na tina na kaukauwa ni dinati na masu.

Na veivakatovolei cava era na sotava na luveda? Me vakataki Josefa Simici, o ira na luveda e rawa me ra vakasaqara na yalodei me ra “cakava na cava ga e gadrevi.” Ena gauna eda vakaibalebaletaka kina na noda tauri ira ka vakatavulici ira ena ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi ena masumasu kei na ivolanikalou, era na kila kina na vanua cava era lako mai kina, na vu ni nodra tiko eke, kei na vanua cava era lako tiko kina.

Ena vulaitubutubu sa oti, keirau a laki sarava kei watiqu na qito soka nei makubui keirau yabaki va. E rawa mo ni vakila na malaude e loma ni rara ena nodra veiciciyaki tiko na dauqito ena veivanua ka caqeti tiko yani kina na polo ni soka. Ena gauna a tagi kina na iotioti ni sici, era sega ni kila na dauqito se o cei e sa qaqa kei cei e druka. Era a qito wale sara tu ga. A kauti ira na dauqito na dauniveituberi me ra lai lululu vata kei ira na lewe ni timi kadua. Au a qai raica e dua na ka veivakurabuitaki. A kacivaka o dauniveituberi me dua na tanala ni qaqa. O ira kece na itubutubu, tukadra kei na budra, kei ira kecega na mai sara qito era a tucake ka ra bulia e rua na iyatu ka veiqaravi mata, ka ra laveta cake na ligadra me veitaratara me ra bulia kina e dua na sala tanala. Era mamauwe na gone ena nodra sa cici takosovi ira yani na uabula era mamarau tu ka muria yani na sala era sa bulia na dausaraqito.Vakalailai ga era sa mai tomani ira talega yani o ira na gone mai na timi ka dua, o ira kece na dauqito—o ira na qaqa kei ira na druka—era a marautaki mai vei ira na uabula ena nodra ciciva yani na sala tanala ni qaqa.

Au raica rawa e dua tani tale na iyaloyalo, ena rai ni noqu vakasama. Au a vakila niu raici ira tiko na gone ni ra bulataka tiko na ituvatuva, na ituvatuva e a bulia na Tamada Vakalomalagi me baleti ira vakayadua na gone. Era a ciciva tiko na sala dodonu ka rabailailai mai na ligadra na dausaraqito ka ra lomani ira, o ira vakayadua era vakila na reki ena nodra tu ena salatu.

E kaya o Jekope, “A ka levu vakaidina na nona inaki na Kalou!”³ Na iVakabula e sa “dusia na sala ka liutaka na ilakolako.”⁴ Au vakadinadinataka ni da tauri ira matua na luveda ka muria na veiliutaki ni iVakabula, eda na lesu kece tale ka lai taqomaki ena noda itikotiko vakalomalagi ena ligai Tamada Vakalomalagi. Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.