2010–2019
Fehangahangai mo e Kahaʻú ʻi he Tui
ʻEpeleli 2011


Fehangahangai mo e Kahaʻú ʻi he Tui

Te tau malava ʻi he moʻoní, ngaahi fuakavá mo e ngaahi ouaú ʻo ikunaʻi ʻa e manavaheé pea fehangahangai mo e kahaʻú ʻi he loto tui!

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku ou fakamālō atu ʻi hoʻomou poupoú, ʻo ʻikai ngata pē he hiki hake homou nimá, ka ʻi hoʻomou ngāue langaki moʻui ʻoku fai mei ʻapí, ʻi he Siasí pea mo homou tukui koló. ʻOku mau fiefia ke feohi mo kimoutolu pea mo vakai atu ki hoʻomou feohi mo homou fāmilí mo e kaungāmeʻá. Neongo pe ko e fē feituʻu ʻoku mou nofo aí, ʻoku mau vakai atu ki hoʻomou feinga ke hoko e māmani ko ʻení ko ha feituʻu lelei angé. ʻOku mau poupouʻi kimoutolu! ʻOku mau ʻofa atu! ʻOku mau lotua kimoutolu ʻo hangē ko hoʻomou lotua kimautolú!

ʻOku mau mamata loto atu ki ha fakataha mai homou fāmilí ki he televīsoné pe ko e ʻinitanetí ʻi ʻapi ke mamata he konifelenisi lahí. Naʻe ʻomi ʻe ha faʻē mo ha tamai tokanga ha tatau ʻo ha laʻitā ne nau faitaaʻi lolotonga e taimi konifelenisí. Ne na siofi hona foha māhina ʻe 18, ʻi heʻene ʻiloʻi e fōtunga mo e leʻo ʻo e tokotaha leá. Naʻe kamata ke ʻuma e kiʻi tamasiʻí ʻi hono laʻi nimá pea ʻai ki he TV. Naʻá ne fie ʻunu atu ke ofi ki ai. Ko ia ne ala atu hono tuofefine lahi angé, ʻo hikiʻi hake hono tuongaʻané ki hono umá ʻo ʻomi ke ne ofi ange ki ai. Ko e laʻitaá ʻeni.

ʻIo, ko au ʻoku ʻasi he ʻata ʻo e TV pea ko homa makapuná ʻa e fānau ko ʻená. ʻI ha ngaahi taʻu mei heni ʻe hoko e tamasiʻí ni ko ha kaumātuʻa, maʻu ʻenitaumeni he temipalé pea mateuteu atu ke ngāue fakafaifekau. Te ne sila ʻamuiange mo hano hoa taʻengata te ne fili. ʻOkú ke vakai loto atu nai ki haʻane hoko ha ʻaho ko ha husepāniti mo ha tamaí, pea ʻi ai haʻane fānaú? Pea te ne lea fakamāvae ha ʻaho ki heʻene ongo kui tangatá, ʻi he ʻilopau ko e maté ko ha konga pē ia ʻo e moʻuí.

ʻOku moʻoni ia. ʻOku tau moʻuí ka te tau mate pea ʻoku tau maté ke tau toe moʻui. ʻI he vakai mei he taʻengatá, ko e mate pē ʻoku taimi halá, ʻa e mate ko ia ʻa ha taha ʻoku ʻikai mateuteu ke feʻiloaki mo e ʻOtuá.

ʻI heʻemau hoko ko ha kau ʻaposetolo mo e kau palōfitá, ʻoku ʻikai ngata pē ʻemau hohaʻa ki heʻemau fānaú mo e makapuná, ka ʻoku mau hohaʻa foki kiate kimoutolu—pea mo e fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá. Ko e meʻa kotoa pē kuo tokateu mai ʻe he kahaʻú ki he fānau toputapu taki taha ʻa e ʻOtuá, ʻe kamata tanumaki ia ki ai ʻe heʻene mātuʻá, fāmilí, kaungāmeʻá mo e kau faiakó. Ko ia ʻoku hoko leva he taimí niʻa e tuí ko ha konga ʻo e tui ʻa hotau hakó ʻamuiange.

ʻE tofa ʻe he tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē hono halá ʻi ha māmani ʻoku feliliuaki maʻu pē—ko ha māmani ʻoku feʻauʻauhi hono ngaahi fakakaukaú. ʻE fakafepakiʻi maʻu pē ai ʻe he mālohi ʻo e koví ʻa e ngaahi mālohi ʻo e leleí. ʻE feinga maʻu pē ʻa Sētane ke ne tohoakiʻi kitautolu ki hono halá pea ke tau mamahi ʻo hangē foki ko iá.1 Pea ʻe ʻi ai maʻu pē ʻa e ngaahi faingataʻa ia ʻo e moʻuí, ʻo hangē ko e puké, laveá mo e fakatuʻutāmakí.

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga faingataʻa. ʻOku lahi fau e mofuiké, pea fakatupu ʻe he peau kulá ha maumau lahi, hōloa e ngaahi puleʻangá, tōtuʻa e faingataʻa fakaʻekonōmiká, ʻohofia e ngaahi fāmilí, pea fakautuutu e vete malí. ʻOku ʻi ai ha ʻuhinga lahi ke tau hohaʻa ai. Ka ʻoku ʻikai fie maʻu ke hanga ʻe heʻetau ongoʻi manavasiʻí ʻo fetongi ʻetau tuí. Te tau lava ʻo fakafepakiʻi e ongoʻi manavasiʻi ko iá ʻaki hono fakamālohia ʻetau tuí.

Kamata ʻi hoʻo fānaú. Ko homou tefitoʻi fatongiá mātuʻa ke fakamālohia ʻa ʻenau tuí. Tuku ke nau ongoʻi hoʻomo tuí, neongo hoʻomo tofanga he ngaahi ʻahiʻahi faingataʻa tahá. Fakatefito hoʻomo tuí ʻi heʻetau Tamai Hēvani ʻofá mo Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. Akoʻi ange e tui ko iá ʻi he loto fakapapau. Akoʻi ki he tamasiʻi pe taʻahine pelepelengesi kotoa pē ko e fānau ia ʻa e ʻOtuá kuo fakatupu ʻi Hono tataú, pea ʻoku ʻi ai haʻane taumuʻa mo ha ivi toputapu. ʻOku fanauʻi ʻa e taha kotoa pē ke ne ikunaʻi e ngaahi faingataʻá mo fakatupulaki ʻene tuí.2

Akoʻi ange ʻa e tuí ʻi he palani ʻa e ʻOtuá ki he fakamoʻuí. Akoʻi ange ko ʻetau fononga ko ia ʻi he matelié, ko ha vahaʻa taimi ʻahiʻahiʻanga ia, ko ha taimi ʻo e vakaiʻi mo e siviʻi ke fakapapauʻi te tau fai ha meʻa pē ʻoku fekau mai ʻe he ʻEikí ke tau faí.3

Akoʻi ange ʻa e tui ke tauhi kotoa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ʻi he ʻilo pau ʻoku ʻomi kinautolú ke faitāpuekina ʻEne fānaú mo nau fiefia ai.4 Fakatokanga ange te nau fetaulaki mo ha kakai ʻoku nau filifili pē ʻa e fekau ke nau tauhí pea nau liʻaki leva e toenga ʻoku nau fili ke maumauʻí. ʻOku ou ui ʻeni ko e talangofua filifilí. He ʻikai ola lelei e faʻahinga filifili ia ko ʻení. ʻE iku ia ki he mamahí. ʻOku tau tauhi e ngaahi fekau kotoa ʻa e ʻOtuá heʻetau teuteu atu ke feʻiloaki mo Iá. ʻOku fie maʻu e tuí ka te talangofua ki ai pea ʻe fakamālohia e tui ko iá ʻi hono tauhi ʻa ʻEne ngaahi fekaú.

ʻOku hanga ʻe he talangofuá ʻo fakaʻatā ke tafe taʻe fakangatangata mai e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá. Te ne faitāpuekina ʻEne fānau talangofuá ʻaki ʻa e tauʻatāina mei he pōpulá mo e mamahí. Pea te Ne tāpuekina kinautolu ʻaki ha maama ʻoku lahi angé. Hangē ko ʻení, ʻoku tauhi ʻe ha taha e Lea ʻo e Potó ʻi heʻene ʻiloʻi he ʻikai ngata pē hono hanga ʻe he talangofuá ʻo fakatauʻatāinaʻi kita mei he moʻui kuo maʻunimaá, ka ʻoku toe tānaki mai foki ai ha ngaahi tāpuaki ʻo e potó mo e ngaahi koloa ʻo e ʻiló.5

Akoʻi ange ʻa e tui ke ʻiloʻi ʻe ʻomi ʻe he talangofua ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ha maluʻi fakaesino mo fakalaumālie. Pea manatuʻi, ʻoku tuʻu mateuteu mai e kau ʻāngelo māʻoniʻoní ke tokoniʻi kitautolu. Kuo fakahā ʻe he ʻEikí, “Te u muʻomuʻa ʻi homou ʻaó. Te u ʻi homou nima toʻomataʻú pea ʻi homou toʻohemá, pea ʻe ʻi homou lotó ʻa hoku Laumālié pea ʻe takatakai ʻa kimoutolu ʻe heʻeku kau ʻāngeló, ke poupouʻi hake ʻa kimoutolu.” 6 He talaʻofa maʻongoʻonga ia! Te Ne faitokonia kitautolu mo ʻEne kau ʻāngeló he taimi ʻoku tau faivelenga aí.

ʻOku fakamālohia e tui taʻetūkuá ʻo fakafou ʻi he lotú. ʻOku mahuʻinga kiate Ia hoʻomou ngaahi lotu fakamātoató. Fakakaukau ki he lotu mālohi mo fakamātoato ne fai ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá lolotonga hono fakahū pōpula ia ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. Naʻe ʻomi ʻe he ʻEikí ha tali ʻo liliu ai e fakakaukau ʻa e Palōfitá. Naʻá Ne folofola, “ʻIloʻi ʻe hoku foha, ʻe foaki ʻe he ngaahi meʻá ni kotoa pē ʻa e potó kiate koe, pea ʻe hoko ia ʻo ʻaonga kiate koe.”7

Kapau te tau lotu ʻi he fakakaukau taʻengata, he ʻikai fie maʻu ia ke tau ofo ʻo kapau ʻe ongona ʻetau ngaahi tautapa fakaloloma mo fakamātoato tahá. ʻOku hā e talaʻofa ko ʻeni mei he ʻEikí ʻi he vahe 98 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá:

“Kuo aʻu hake hoʻomou ngaahi lotú ki he telinga ʻo e ʻEikí … pea kuo tohi ia ʻaki ʻa e meʻa fakamaʻu mo e fakamoʻoni ko ʻení—kuo fuakava ʻa e ʻEikí mo tuʻutuʻuni ʻe tali ia.

“Ko ia, ʻokú ne fai ʻa e talaʻofá ni kiate kimoutolu, ʻaki ʻa e fuakava taʻe-faʻa-liliu ʻa ia ʻe fakahoko ia; pea ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻa ia kuo fakamamahiʻi ʻaki ʻa kimoutolú koeʻuhi ko hoʻomou leleí pea ki hono fakalāngilangiʻi ʻo hoku hingoá, ʻoku folofola ʻe he ʻEikí.”8

Naʻe fili ʻe he ʻEikí ʻa e kupuʻi lea mālohi tahá ke fakamahinoʻi mai ai kiate kitautolu! ʻA e meʻa fakamaʻú! Fakamoʻoní! Fuakavá! Tuʻutuʻuní! Fuakava taʻe-faʻa-liliu! ʻE kāinga, mou tui kiate Ia! ʻE ongoʻi ʻe he ʻOtuá hoʻo ngaahi lotu fakamātoato mo moʻoní pea ʻe fakamālohia ai hoʻo tuí.

Ke fakatupulaki ha tui ʻoku tuʻuloá, ʻoku mahuʻinga ai ke ke tukupā tuʻuloa ke totongi kakato hoʻo vahehongofulú. ʻOku fie maʻu foki e tuí ka te totongi vahehongofulu. Pea ʻe fakatupulaki leva ʻe he tokotaha totongi vahehongofulú ha tui ʻoku lahi angé ʻo aʻu ki ha tuʻunga kuo hoko ai e totongi vahehongofulú ia ko ha tāpuaki mahuʻinga. Ko e vahehongofulú ko ha fono fakakuonga muʻa ia mei he ʻOtuá.9 Naʻá Ne talaʻofa ki Heʻene fānaú te Ne “fakaava ʻa e ngaahi matapā ʻo e langí, pea lilingi hifo … ha tāpuaki ʻe ʻikai ha potu ʻe faʻa hao ia ki ai.”10 ʻIkai ngata aí, ʻe hanga ʻe he totongi vahehongofulú ʻo tohi ho hingoá ʻi he kakai ʻa e ʻOtuá mo maluʻi koe ʻi he “ʻaho ʻo e tauteá mo e tutú.”11

Ko e hā ʻoku tau fie maʻu ai ha faʻahinga tui fefeka peheé? Koeʻuhí he ʻoku faingataʻa e kahaʻú. ʻE tātātaha ke faingofua pe manakoa he kahaʻú ke te hoko ko ha mēmipa faivelenga ʻo e Siasí. ʻE siviʻi kitautolu taki taha. Naʻe fakatokanga mai ʻa Paula ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ko kinautolu ʻoku muimui faivelenga ki he ʻEikí te nau “ʻilo ʻa e fakatangá.”12 ʻE lava ke laiki koe ʻe he fakatanga ko iá ke ke vaivai pe ko haʻane fakaivia koe ke ke hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga lelei mo ke lototoʻa ange ʻi hoʻo moʻui fakaʻahó.

Ko e founga ko ia hoʻo tali e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e moʻuí, ko e konga ia ʻo hono fakatupulaki ʻa hoʻo tuí. ʻOku hoko mai e mālohí he taimi ʻokú ke manatuʻi ai ʻoku ʻi ai hao natula fakalangi, ko ha tukufakaholo ʻoku taʻengata hono mahuʻingá. Kuo fakamanatu atu ʻe he ʻEikí kiate koe mo hoʻo fānaú mo e makapuná, ko e kau ʻea-hoko fakalao kimoutolu pea naʻe tuku fakatatali ʻa kimoutolu ʻi he langí ki he taimi makehe mo e feituʻu ko ia ke fāʻeleʻi ai kimoutolu, ke ke tupulaki pea hoko ai ko Hono kakai moʻui taau ʻo e fuakavá. ʻI hoʻo ʻaʻeva ʻi he hala māʻoniʻoni ʻo e ʻEikí, ʻe faitāpuekina ai koe ke ke hokohoko atu ʻi Heʻene leleí peá ke hoko ko ha maama mo ha fakamoʻui ki Hono kakaí.13

ʻOku ʻatā kiate kimoutolu taki taha kāinga ʻa e ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻo fakafou ʻi he Lakanga Taulaʻeiki Faka-Melekisēteki māʻoniʻoní. ʻE lava ke liliu ʻe he ngaahi tāpuakí ni ʻa e ngaahi tūkunga ʻo hoʻo moʻuí, ʻi he tafaʻaki hangē ko hoʻo moʻui leleí, takaua ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, fetuʻutaki fakatāutahá mo e ngaahi faingamālie ʻi he kahaʻú. ʻOku maʻu ʻe he mālohi mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení ʻa e ngaahi kī kotoa pē ki he ngaahi tāpuaki fakalaumālie ʻo e Siasí.14 Pea ko e fakaofo tahá, ko hono fakahā ko ia ʻe he ʻEikí te Ne hokohoko atu e ngaahi tāpuaki ko iá ʻo fakatatau ki Hono finangaló.15

Ko e tāpuaki maʻongoʻonga taha ʻi he ngaahi tāpuaki kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku foaki ia ʻi he ngaahi temipale māʻoniʻoni ʻo e ʻEikí. ʻE hanga ʻe hoʻo tauhi pau ki he ngaahi fuakava kuo fakahoko aí, ʻo fakafeʻungaʻi koe mo ho fāmilí ki he ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá.16

ʻOku ʻikai ke toki hoko mai pē ʻa e palé he hili ʻa e moʻui ko ʻení. Te ke lava ʻo maʻu ha ngaahi tāpuaki lahi ʻi he moʻuí ni, ʻi hoʻo fānaú mo e makapuná. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke mou fakafepakiʻi toko taha e ngaahi feingatau ʻo e moʻuí. Fakakaukau angé ki aí! Kuo folofola ʻa e ʻEikí, “Te u [tau] mo ia ʻoku [tau] mo koé, pea te u fakamoʻui hoʻo fānaú.”17 Naʻe hoko mai kimui ange ʻa e talaʻofa ko ʻení ki Hono kakai faivelengá: “Ko au ko e ʻEikí, te u fai ʻenau ngaahi taú pea mo e ngaahi tau ʻa ʻenau fānaú mo e fānau ʻa ʻenau fānaú, … ʻo aʻu ki he toʻu tangata hono tolú mo hono faá.”18

Kuo ʻomi ʻe hotau Palesiteni ʻofeina ko Tōmasi S. Monisoní ʻa e fakamoʻoni fakapalōfita ko ʻení. Naʻá ne pehē, “ʻOku ou fakamoʻoni kiate kimoutolu ʻoku ʻikai faʻa fakatataua hotau ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí. Neongo ʻe fakatahataha mai e ngaahi matangí, pea ʻuha lōvai hifo kiate kitautolu, ka ʻe fakafiemālieʻi mo poupouʻi kitautolu ʻe heʻetau ʻilo ki he ongoongoleleí pea mo ʻetau ʻofa ki heʻetau Tamai Hēvaní mo hotau Fakamoʻuí, mo ha fiefia ki hotau lotó ʻi heʻetau ʻaʻeva angatonu mo tauhi ʻa e ngaahi fekaú.”

Naʻe hoko atu ʻa Palesiteni Monisoni ʻo pehē, “Siʻi kāinga ʻofeina, ʻoua naʻa mou manavahē. Ka mou fiefia. ʻOku hā ngingila mai ʻa e kahaʻú ʻo hangē pē ko hoʻomou tuí.”19

ʻOku ou tānaki atu ʻeku fakamoʻoní ki he lea ongo ko ia ne fai ʻe Palesiteni Monisoní. ʻOku ou fakamoʻoni ko e ʻOtuá ʻetau Tamaí. Ko e Kalaisí ʻa Sīsū. Kuo toe fakafoki mai Hono Siasí ki he māmaní. Te tau malava ʻi Heʻene moʻoní, ngaahi fuakavá mo e ngaahi ouaú ʻo ikunaʻi ʻa e manavaheé pea fehangahangai mo e kahaʻú ʻi he loto tui! Ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻi he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.