2010–2019
Kau Muimui ʻo Kalaisí
ʻEpeleli 2011


Kau Muimui ʻo Kalaisí

ʻOku feinga ʻa e kau muimui ʻo Kalaisí ke faʻifaʻitaki ʻenau moʻuí ki he Fakamoʻuí ʻo ʻaʻeva ʻi he māmá.

ʻI ʻOkatopa taʻu kuo ʻosí, ne u muimui folau mo hoku uaifí kia ʻEletā mo Sisitā Niila L. ʻEnitaseni ki he tanupou ʻo ha temipale foʻou ʻi Kōtopa, ʻĀsenitina. Hangē ko e angamahení, naʻe fai ha talanoa mo e kau faiongoongó hili ʻa e kātoangá. Naʻe fakamatala ʻe ha tokotaha faiongoongo, naʻe ʻikai ko ha mēmipa hotau Siasí ʻa ʻene vakai ki he ngaohi leleiʻi ʻe he kakai tangatá honau uaifí. Pea ne fakafokifā haʻane fai ha fehuʻi, “Ko e moʻoní ia pe ko e fakangalingali pē?” ʻOku ou fakapapauʻi naʻá ne vakai pea ongoʻi ha meʻa naʻe kehe ne hā atu mei hotau kāingalotú. Mahalo naʻá ne ongoʻi ʻa e holi e kāingalotú ke muimui ʻia Kalaisí. ʻOku maʻu ʻe he kāingalotu he māmaní e faʻahinga holi peheé. ʻI he taimi tatau, ʻoku lauimiliona ha kakai ʻoku ʻikai ke Siasi ʻoku nau maʻu foki ha holi ke muimui kiate Ia.

Ne u toki mālieʻia mo hoku uaifí ʻi he kakai naʻá ma sio ki ai ʻi Kana mo Naisīliá. Naʻe ʻikai kau hanau tokolahi ki hotau Siasí. Ne ma fiefia heʻema sio ki he ngaahi founga lahi ne fakahaaʻi ʻaki ʻenau holi ke muimui kia Kalaisí ʻi heʻenau fetalanoaʻaki ʻi honau falé, kaá, holisí mo e ngaahi papa tuʻuakí. Kuo teʻeki ai ke ma mamata ki he lahi e tuʻu vāvāofi pehē ʻa e ngaahi lotu faka-Kalisitiané.

ʻI heʻetau hoko ko e Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kumui Ní, ko hotau fatongiá ke fakaafeʻi e lauimiliona ʻo e faʻahinga pehení ke nau omi ʻo mamata ki he meʻa ʻe lava ʻe hotau Siasí ke tānaki atu ki he ngaahi meʻa lelei ʻoku nau ʻosi maʻú. ʻE lava ke ʻiloʻi tonu ʻe ha taha pē mei ha konitinēniti, faʻahinga ʻātakai, pe anga fakafonua naʻe mamata ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ki he Tamaí mo e ʻAló ʻi ha vīsone. Te nau lava ʻo ʻiloʻi naʻe toe fakafoki mai ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi ha kau talafekau fakalangi pea ko e Tohi ʻa Molomoná ko ha toe fakamoʻoni ia ʻe taha ʻo Sīsū Kalaisi. Hangē ko e folofola ʻa e ʻEikí kia ʻĪnoké, “kuo [fekau hifo] ʻa e māʻoniʻoní mei he langí; pea [ʻohake] ʻa e moʻoní mei he kelekelé ke [fakamoʻoniʻi ʻa e] ʻAlo Pē Taha [ʻo e Tamaí] naʻe Fakatupú.”1

Kuo talaʻofa ʻa e Fakamoʻuí, “Ko ia ʻoku muimui ʻiate aú ʻe ʻikai ʻalu ia ʻi he poʻulí, ka ʻe ʻiate ia ʻa e maama ʻo e moʻuí.”2 ʻOku feinga ʻa e kau muimui ʻo Kalaisí ke faʻifaʻitaki ʻenau moʻuí ki he Fakamoʻuí ʻo ʻaʻeva ʻi he māmá. ʻOku lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe ha ʻulungāanga ʻe ua ke tau ʻiloʻi e tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻetau muimui kiate Iá. ʻUluakí, ko e kau muimui ʻo Kalaisí ko ha kakai ʻofa. Uá, ʻoku fakahoko mo tauhi ʻe he kau muimui ʻo Kalaisí ʻa e ngaahi fuakavá.

Ko e ʻuluaki ʻulungāangá ʻa e ʻofá, mahalo ko e taha ia e meʻa naʻe fakatokangaʻi ʻe he tokotaha faiongoongo ʻi Kotopá ʻi he kāingalotu hotau Siasí. ʻOku tau muimui ʻia Kalaisi he ʻoku tau ʻofa ʻiate Ia. ʻI heʻetau muimui ʻi he Huhuʻí ʻo makatuʻunga he ʻofá, ʻoku tau muimui ai ki Heʻene sīpingá. Ne fakafou he ʻofá, ʻa e talangofua e Fakamoʻuí ki he finangalo ʻo e Tamaí neongo ha faʻahinga tūkunga pē. Naʻe talangofua hotau Fakamoʻuí neongo naʻe hoko ia ko ha mamahi fakaesino mo fakaeloto lahi; ʻo aʻu ki he taimi naʻe taaʻi mo manukiʻi aí; mo e taimi naʻe fakamamahiʻi ai Ia ʻe Hono ngaahi filí lolotonga hono liʻaki Ia ʻe Hono ngaahi kaungāmeʻá. Ko e feilaulau fakaleleí, ʻa ia ʻoku makehe ki he misiona ʻa e Fakamoʻuí, ko hono fakahaaʻi maʻongoʻonga taha ia ʻo e ʻofá. “Naʻe ʻiate ia ʻa e tauteá koeʻuhí ke tau fiemālie; pea ʻi hono ngaahi taá ʻoku tau moʻui ai.”3

Hangē ko e muimui ʻa Kalaisi ʻi he Tamaí ʻi ha faʻahinga tūkunga peé, ʻoku totonu ke tau muimui foki ki Hono ʻAló. Kapau te tau fakahoko ia, ʻe tatau ai pē pe ko e hā e faʻahinga fakatanga, mamahi, faingataʻa pe “tolounua ʻi he kakanó”4 te tau fehangahangai mo iá. ʻOku ʻikai ke tau tuenoa. ʻE tokoniʻi kitautolu ʻe Kalaisi. ʻE hanga ʻe Heʻene ngaahi ʻaloʻofa ongongofuá, ʻo fakamālohia kitautolu ʻi ha faʻahinga tūkunga pē.5

Hangē ko e fefine Moape ko Luté ʻe lava pē ke hoko ʻa e Muimui ʻia Kalaisí ko hano tukuange ha ngaahi meʻa lahi ʻoku tau ʻofa ai. Naʻá ne tuku e meʻa kotoa ka ne moʻui ʻaki ʻa ʻene tui fakalotú ʻi heʻene ului foʻoú ko ʻene ʻofa ki he ʻOtuá mo Nāomí.6

ʻE lava pē ke hoko ia ko hono matuʻuaki e faingataʻá mo e ʻahiʻahí. ʻI he kei talavou ʻa Siosefá naʻe fakatau pōpula atu ia. Naʻe ʻave ia mei he meʻa kotoa naʻá ne ʻofa aí. Naʻe fakataueleʻi ia ke ne angaʻuli. Naʻá ne fakafepakiʻi e fakatauelé mo ne pehē, ‘ʻE fēfē ʻeku fai ʻa e hala lahí ni ke u halaia ai ki he ʻOtuá?”7 Naʻe mālohi ange ʻene ʻofa ki he ʻOtuá ʻi ha faʻahinga faingataʻa pe ʻahiʻahi pē.

ʻOku ʻi ai ha kau Lute mo e Siosefa ʻi he māmaní ʻi he ʻahó ni. ʻI hono maʻu e uiuiʻi ngāue fakafaifekau ʻa Misa Simi ʻOvela mei Kuaikuila ‘i ʻEkuatoá, naʻe fuʻu faingataʻaʻia ʻa hono familí. Naʻe tala ange kiate ia, ka ʻalu he ʻikai ke toe kau ia he fāmilí. Naʻá ne hū loto mamahi ki tuʻa. Lolotonga ʻene ngāue fakafaifekaú, naʻe kole ʻe heʻene faʻeé ke hokohoko atu ʻene ngāué koeʻuhí naʻa nau maʻu ha ngaahi tāpuaki lahi. ʻOku hoko ʻa Misa ʻOvela he ʻahó ni ko ha pēteliake fakasiteiki.

ʻOku ʻomai ʻe he ʻofa moʻoni kia Kalaisí ʻa e mālohi ʻoku fie maʻu ke muimui ʻaki kiate Iá. Naʻe fakahaaʻi ʻeni ʻe he ʻEikí ʻi he taimi naʻá Ne fehuʻi tuʻo tolu ai kia Pitá, “Okú ke ʻofa kiate au?” Hili hono toe fakapapauʻi ange ʻe Pita ʻa ʻene ʻofa ki he ʻEikí naʻá Ne fakamatalaʻi kia Pita ʻo kau ki he ngaahi faingataʻa ʻe hoko maí. Pea naʻe hoko mai ʻa e naʻinaʻí: “Muimui ʻiate au.” ʻE lava ke fai kiate kitautolu e fehuʻi ʻa e Fakamoʻuí kia Pitá: “ʻOkú ke ʻofa kiate au?” pea muimui atu ai ʻa e ui ke ngāué: “Muimui ʻiate au.”8

Ko e ʻofá ko ha ivi tākiekina mālohi ia ʻi hotau lotó ʻi heʻetau feinga ke talangofuá. ʻOku ueʻi kitautolu ʻe he ʻofa ki he Fakamoʻuí ke tau tauhi ʻEne ngaahi fekaú. ʻOku lava foki ʻe he ʻofa ki ha faʻē, tamai, pe mali ʻo ueʻi kitautolu ke tau talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻOku hoʻata mei he founga ʻoku tau fai ki he niʻihi kehé ʻa hono lahi ʻo ʻetau muimui ki hotau Fakamoʻuí ʻi heʻetau feʻofoʻofaní.9 ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau ʻofa kiate Iá ʻi he taimi ʻoku tau tokoniʻi ai e niʻihi kehé; ʻi heʻetau ongoʻi ʻoku tau “fai totonu mo moʻoni ʻi he meʻa kotoa pē,”10 pea mo e taimi ʻoku tau fakahoko mo tauhi ai ʻa e ngaahi fuakavá.

Ko e ʻulungāanga hono ua ʻoku maʻu ʻe he kau muimui ʻo Kalaisí ko hono fakahoko mo tauhi ʻa e ngaahi fuakavá ʻo hangē ko ia naʻá Ne faí. Naʻe fakamahino mai ʻe Molonai “… ʻi he lilingi ʻo e taʻataʻa ʻo Kalaisí, … ʻoku ʻi he fuakava [ia] ʻa e Tamaí ke fakamolemoleʻi hoʻomou ngaahi angahalá, ke mou hoko ʻo māʻoniʻoni, taʻe-ha-ʻila.”11

Naʻe akoʻi ʻe he palōfita ko Siosefa Sāmitá, naʻe ʻosi fakahoko pē e ngaahi fuakavá ia ʻi he langí kimuʻa pea faʻu e māmaní.12 Naʻe fakahoko ʻe he kau palōfita mo e kau pēteliake ʻo e kuonga muʻá ha ngaahi fuakava.

Naʻe ʻomai tonu ʻe he Fakamoʻuí ʻa e sīpingá. Naʻe papitaiso ʻa e Fakamoʻuí ke fakahoko ʻa e māʻoniʻoni kotoa pē ʻe ha taha ʻokú ne maʻu ʻa e mafai totonú. ʻI hono papitaiso e Fakamoʻuí, naʻá Ne fakamoʻoni ai ki he Tamaí te Ne talangofua ʻi hono tauhi ʻa e ngaahi fekau kotoa ʻa e Tamaí.13 Hangē pē ko e kuonga muʻá, ʻoku tau muimui foki ʻia Kalaisi pea fakahoko e ngaahi fuakavá ʻo fakafou he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻE lava ke tānaki atu ʻa hono fai ʻo e fuakavá ʻe kinautolu ʻoku ʻikai kau ki hotau Siasí, ki he ngaahi meʻa lelei ʻoku nau ʻosi maʻú. Ko e fakahoko ʻo e ngaahi fuakavá ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻofá. Ko ha founga ia ʻo ʻetau pehē kiate Ia, “ʻIo, te u muimui atu he ʻoku ou ʻofa ʻi he ʻAfioná.”

ʻOku kau ʻi he ngaahi fuakavá ʻa e ngaahi talaʻofá, “ʻio e moʻui taʻengatá.”14 ʻE fengāue ʻaki ʻa e meʻa kotoa pē ki he leleí kapau te tau manatuʻi ʻa ʻetau ngaahi fuakavá.15 Kuo pau ke fakahoko mo tauhi kinautolu kae lava ke maʻu kakato e ngaahi talaʻofa ʻoku nau ʻomí. ʻE tokoni ʻetau ʻofa ki he Fakamoʻuí mo hono manatuʻi ʻetau ngaahi fuakavá ke tau tauhi ai kinautolu. Ko hono maʻu ʻo e sākalamēnití ko ha founga ia ʻe taha ke manatuʻi ai kinautolu.16 Ko e founga ʻe taha ko e ʻalu maʻu pē ki he temipalé. ʻOku ou manatuʻi ha ongomeʻa mali kei talavou ʻi Saute ʻAmelika naʻá na loto ke na māvae he naʻe ʻikai ke na lava ʻo feohi lelei. Naʻe faleʻi kinaua ʻe ha taki lakanga fakataulaʻeiki poto ke na ʻalu ki he temipalé pea tokanga makehe ki he fakalea mo e ngaahi talaʻofa ʻo e ngaahi fuakava naʻe fai aí. Naʻá na fai ia pea naʻe fakahaofi ʻena nofomalí. ʻOku mahulu hake ʻa e mālohi ʻo ʻetau ngaahi fuakavá, ʻi ha faʻahinga faingataʻa pē ʻoku tau fehangahangai pe ʻamanaki fehangahangai mo ia.

Ki he kāingalotu ʻoku māmālohi ʻi he ongoongoleleí, kātaki ʻo foki mai. Feinga ke ke ongoʻi ʻa e tāpuaki ʻo hono manatuʻi mo e fakafoʻou e ngaahi fuakava ʻi he sākalamēnití mo e ʻalu ki he temipalé. ʻI hoʻo fai iá ko e fakahaaʻi ia ʻo e ʻofa mo e loto fiemālie ke hoko ko e tokotaha muimui moʻoni ʻo Kalaisi. Te ne fakafeʻungaʻi koe ke ke maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa kuo talaʻofa maí.

Kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke kau ki hotau Siasí, ʻoku ou fakaafeʻi atu kimoutolu ke fakaʻaongaʻi hoʻomou tuí, fakatomala, pea moʻui taau ke maʻu ʻa e fuakava ʻo e papitaisó ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻI hono fai iá, te mou fakahaaʻi ai hoʻomou ʻofa ki heʻetau Tamai Hēvaní pea mo hoʻomou loto fiemālie ke muimui kia Kalaisí.

ʻOku ou fakamoʻoni, ʻoku tau fiefia ange ʻi he taimi ʻoku tau muimui ai ki he ngaahi akonaki ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI heʻetau feinga ke muimui kiate Iá, ʻe ʻatautolu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e langí. ʻE fakahoko ʻEne ngaahi talaʻofá ʻi heʻetau fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakavá, pea hoko ko e kau muimui moʻoni ʻo Kalaisí. ʻOku ou fakamoʻoni ki Heʻene ʻofa hulu fau kiate kitautolu takitahá pea ʻoku ou fai ia ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

  1. Mōsese 7:62

  2. Sione 8:12.

  3. ʻĪsaia 53:5.

  4. 2 Kolinitō 12:7

  5. Vakai, 1 Nīfai 1:20.

  6. Vakai, Lute 1:16.

  7. Vakai, Sēnesi 39:7–9.

  8. Vakai, Sione 21:15–19.

  9. Vakai, Sione 13:35.

  10. ʻAlamā 27:27.

  11. Molonai 10:33.

  12. Vakai, Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 42; vakai foki, Spencer W. Kimball, “Be Ye Therefore Perfect” (lea ʻi he fakataha fakalaumālie ʻi he ʻInisititiuti Fakalotu ʻi Sōleki Siti, 10 Sānuali 1975): “We made vows, solemn vows, in the heavens before we came to this mortal life. … We have made covenants. We made them before we accepted our position here on the earth.”

  13. Vakai, 2 Nīfai 31: 5–7.

  14. ʻĒpalahame 2:11. Vakai foki, John A. Widsoe, “Temple Worship” (lecture, Assembly Hall, Salt Lake City, Oct. 12, 1920), 10: “ʻOku fakaake ʻe he fuakavá ʻae moʻoní pea malava ai ke tau maʻu e ngaahi tāpuaki ko e pale ʻo kinautolu kotoa pē ʻoku nau fakaʻaongaʻi totonu ʻa e ʻiló.”

  15. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:24.

  16. Vakai, sīpingá, 3 Nīfai 18:7–11.