2010–2019
Ko e Ako ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí
ʻEpeleli 2011


Ko e Ako ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí

Kapau te ke faivelenga mo talangofua ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, ʻe lilingi hifo kiate koe ʻa e ngaahi koloa lahi ʻo e ʻilo fakalaumālié.

ʻOku hounga ʻeku ʻi heni mo kimoutolu ʻi he fakatahaʻanga ko ʻeni ʻo e lakanga fakataulaʻeiki ʻa e ʻOtuá ʻi he māmaní kotoa. ʻOku tau ʻi he ngaahi feituʻu kehekehe he pooni pea ʻi ai mo hotau ngaahi fatongia kehekehe ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Neongo e kehekehe hotau ngaahi tūkungá ka ʻoku tatau pē ʻetau fie maʻú. ʻA ia ko hono ako hotau ngaahi fatongia ʻi he lakanga fakataulaʻeikí pea fakatupulaki hotau mālohí ke fua hotau ngaahi fatongiá.

Naʻe ongo mālohi kiate au e fie maʻu ko iá ʻi heʻeku kei tīkoní. Naʻá ku ʻi ha kiʻi kolo siʻisiʻi ʻo e Siasí ʻi Niu Siesī, he matāfanga fakahahake ʻo ʻAmeliká. Ko au pē ʻa e tīkoni ʻi he koló—ʻo ʻikai ko au pē ne maʻu lotú ka ko au tokotaha pē ne hā he lekōtí. Ko hoku taʻoketé pē ʻa e akonakí. ʻOkú ne ʻi heni he pooni.

Naʻe hiki hoku fāmilí ki ʻIutā he lolotonga ʻeku kei tīkoní. Naʻá ku ako ai ha meʻa fakaofo ʻe tolu pea vave ai ʻeku tupulaki he lakanga fakataulaʻeikí. Ko e ʻuluakí ko ha palesiteni naʻá ne ʻiloʻi e founga ʻo e fealēleaʻakí mo e kau mēmipa ʻo ʻene kōlomú. Ko hono uá ko e tui lahi kia Sīsū Kalaisi ʻo mau maʻu ai ʻa e ʻofa lahi ko ia kuo tau fanongo aí—ʻa e feʻofaʻakí. Pea ko hono tolú ko ha ʻilo fakapapau ko e taumuʻa fakalūkufua ʻo hotau lakanga fakataulaʻeikí ke ngāue ki hono fakamoʻui ʻo e tangatá.

ʻOku ʻikai ko hono fokotuʻutuʻu lelei ʻo e uōtí ʻe hoko ai ha meʻa makehé. Ko e meʻa ko ia naʻe ʻi he uōtí ʻe lava ke maʻu pē ia ʻi ha faʻahinga ʻiuniti pē ʻo e Siasí ʻi he feituʻu ʻokú ke ʻi aí.

Ko e ngaahi meʻá ni ʻe tolu ʻe maʻu pē ia ʻi hoʻomou ngaahi kōlomu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ka ʻoku ʻikai ke ke faʻa fakatokangaʻi. Mahalo e ongoʻi ʻe ha niʻihi kehe ʻoku ʻikai fie maʻu ha tupulaki ia pea ʻoku ʻikai leva fie maʻu ʻa e ngaahi tokoni ia ko ʻení. Ka ʻe tatau ai pē, ʻoku ou lotua ʻe tokoniʻi au ʻe he Laumālié ke mahino mo ongo lelei ʻa e ngaahi meʻá ni kiate koe.

Ko e taumuʻa ʻeku lea ki he ngaahi tokoni ko ʻeni ʻe tolú ke ke tupulaki ai he lakanga fakataulaʻeikí pea fakalotolahiʻi koe ke ke fakamahuʻingaʻi mo fakaʻaongaʻi kinautolu. Kapau te ke fai ia, ʻe toe lelei ange leva hoʻo fua fatongiá. Pea kapau te ke fakahoko totonu ia, ʻe tāpuekina lahi ai e fānau ʻa e Tamai Hēvaní ʻi hoʻo ngāue he lakanga fakataulaʻeikí ʻo laka ange ia he meʻa ʻokú ke fakakaukau atu he taimí ni ʻe lavá.

Naʻá ku ʻiloʻi ʻa e meʻa ʻuluakí ʻi he taimi naʻe talitali lelei ai au ki ha kōlomu ʻa e kau taulaʻeikí ʻa ia ko homau palesitení ko e pīsopé. Mahalo ko ha meʻa siʻi pē ia kiate koe ka naʻe ʻomi ʻe he meʻá ni kiate au ha ʻilo lahi ki he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea talu mei ai mo ʻene hanga ʻo liliu e anga ʻeku fua fatongia he lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe kamata ia mei he founga ʻene tataki kimautolú.

Pea ʻi heʻeku vakaí naʻe hangē kiate au naʻá ne tokaʻi ʻemau fakakaukau ko e kau taulaʻeiki kei talavoú ʻo hangē ia ko kimautolu ʻa e kau tangata poto taha he māmaní. Naʻá ne tatali kae ʻoua kuo lea kotoa e niʻihi naʻe loto ke leá. Naʻá ne fakafanongo. Pea ʻi he taimi naʻá ne fakapapauʻi ai ʻa e meʻa naʻe totonu ke faí, ne hangē kiate au naʻe fakapapauʻi mai ʻe he Laumālié kiate kimautolu mo ia foki ʻa e tuʻutuʻuni ko iá.

ʻOku ou ʻiloʻi he taimí ni ne u ongoʻi e ʻuhinga ʻa e folofolá ʻi heʻene pehē ko e fatongia ʻo e palesitení ke fealēleaʻaki mo kinautolu ʻi heʻene kōlomú.1 Pea hili ha ngaahi taʻu lahi mei ai ʻi heʻeku fakataha mo ʻeku kōlomu ʻo e kau taulaʻeikí ʻi heʻeku hoko ko e pīsopé, ne akonekina au mo kinautolu ʻi he meʻa ne u ako heʻeku hoko ko ha taulaʻeiki ʻi heʻeku kei talavoú.

ʻI ha taʻu ʻe uofulu kimui ai, ʻi heʻeku pīsopé, naʻá ku maʻu e faingamālie ke sio ki he ʻaonga ʻo e fealēleaʻakí, ʻo ʻikai ʻi he falelotú pē, ka ʻi he moʻungá foki. Naʻe mole he vaotaá ha mēmipa ʻo ʻemau kōlomú ʻi ha pō kakato lolotonga ia ha ʻekitivitī ʻi ha ʻaho Tokonaki. Ko e meʻa naʻa mau ʻiló ʻokú ne tokotaha pea ʻikai ha vala māfana, meʻakai, pe feituʻu ke malu ai. Ne mau ʻosi fekumi ki ai kae ʻikai pē ha ola.

Ko ʻeku manatu ki aí ne mau lotu fakataha, ʻa e kōlomu ʻo e kau taulaʻeikí mo au, hili iá ne u kole ange ke nau takitaha lea mai. Ne u fakafanongo fakalelei, pea hangē kiate aú ne nau fefakafanongoʻaki mo kinautolu foki. Hili ha kiʻi taimi siʻi, ne mau ongoʻi fiemālie. Naʻá ku ongoʻi ʻoku ʻi ai e feituʻu ʻoku malu pea hao pē ai e mēmipa ʻo ʻemau kōlomú naʻe molé.

Naʻe mahino lelei kiate au ʻa e meʻa ʻoku totonú mo ʻikai totonu ke fai ʻe he kōlomú he tūkunga ko iá. ʻI he taimi naʻe fakamatalaʻi mai ai ʻe he kakai naʻa nau ʻilo iá ʻa e feituʻu he vaó naʻá ne hao ki aí naʻá ku ongoʻi naʻá ku ʻiloʻi ʻa e feituʻu ko iá. Ka ko e mana lahi ange kiate aú ʻa ʻeku mamata ki he fāitaha ha fakataha alēlea ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi heʻenau tui ʻe ʻomi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e fakahā ki he tangata ʻokú ne maʻu ʻa e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Naʻa mau tupulaki kotoa he ʻaho ko iá ʻi he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ko e kī hono uá ke fakatupulaki e akó ʻi he feʻofaʻakí ʻa ia ʻoku maʻu ia mei he tui mālohí. ʻOku ʻikai ke u fakapapauʻi pe ko e fē ʻoku ʻuluaki maʻú ka ʻoku ʻi ai maʻu pē ʻa e ʻofá mo e tui mālohí ʻi he taimi kotoa pē ʻoku lahi pea vave ai e akó ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe akoʻi mai ia kiate kitautolu ʻe Siosefa Sāmita ʻi he faʻifaʻitakiʻanga.

ʻI he ngaahi ʻaho ne kamakamata mai ai e Siasí he kuonga fakakosipeli ko ʻení, naʻá ne maʻu ha fekau mei he ʻOtuá ke langa hake ʻa e mālohí ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe fie maʻu ke ne fokotuʻu ha ngaahi ʻapiako maʻá e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí. Naʻe fokotuʻu ʻe he ʻEikí ʻoku fie maʻu ke feʻofaʻaki ʻa e faiakó mo kinautolu ʻoku akoʻí. Ko e ngaahi folofola ʻeni ʻa e ʻEikí ʻo kau ki hono fokotuʻu ha feituʻu ʻo e akó ki he lakanga fakataulaʻeikí pea mo kinautolu ʻoku teuteu ke ako aí:

“Fokotuʻutuʻu ʻa kimoutolu; … fokotuʻu ha fale … ʻo e ako, ha fale ʻo e maau. …

“Mou fili ʻiate kimoutolu ha faiako, pea ʻoua ʻe tuku ke lea fakataha kotoa; kae tuku ke lea pē ha toko taha, pea tuku ke fanongo kotoa pē ki heʻene ngaahi leá, koeʻuhí ka ʻosi lea kotoa ke fakamāmaʻi kotoa pē, pea ke maʻu ʻe he tangata kotoa pē ʻa e faingamālie tatau.”2

ʻOku fakamatalaʻi mai ʻe he ʻEikí ʻa e meʻa kuo tau ʻosi mamata ki aí ʻa ia ko e mālohi ʻo ha fealēleaʻaki ʻa e lakanga fakataulaʻeikí pe ko ha kalasi ke maʻu ai e fakahā mei he Laumālié. Ko e fakahaá pē ʻa e founga te tau lava ai ke ʻilo ko e Kalaisí ʻa Sīsū. Ko e tui lahi ko iá ʻa e fuofua sitepu he tuʻungá ʻoku tau kaka ai ke ako ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.

ʻI he vahe 88 ʻo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá he veesi 123 mo e 124, ʻoku fakamamafaʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e feʻofaʻakí kae ʻoua ʻe fefakaangaʻaki. ʻOku toki lava ke hū ha taha ki he akoʻanga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí naʻe fokotuʻu ʻe he ʻEikí ne fokotuʻu ʻe he palofita ʻa e ʻEikí, ʻi heʻene fai ha fuakava ʻi hono hiki hake e nimá ke hoko “ko ho kaumeʻa mo e tokoua … ʻi he ngaahi haʻi ʻo e ʻofá.”3

ʻOku ʻikai ke tau toe fakahoko e founga ko iá he ʻahó ni, ka ko e feituʻu kotoa pē ʻoku ou sio ai ki ha ako fakaofo ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku ʻi ai foki mo e ngaahi haʻi ko ia ʻo e ʻofá. Kuó u faʻa mamata ki hono fakatupu ʻe he haʻi ʻo e ʻofá ha ola lelei ki hono ako ʻo e ngaahi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. ʻOku fakaafeʻi mai ʻe he ʻofá ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke ne fakamoʻoniʻi ai e moʻoní. ʻOku hanga ʻe he fiefia ʻi hono ako e ngaahi moʻoni fakaʻotuá, ʻo fakatupu ʻa e ʻofá ʻi he loto ʻo e kakai ʻoku nau vahevahe ʻa e meʻa ʻoku nau aʻusia he akó.

Pea ʻoku toe hoko pē ia ʻi he tafaʻaki ʻe tahá. ʻOku taʻofi ʻe he fekeʻikeʻi pe loto-koví ʻa e malava ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻo akoʻi kitautolu ke maʻu e māmá mo e moʻoní. Pea ko hono ola maʻu pē ʻo e ngaahi ongoʻi loto-mamahi ko iá ko e moveuveu ʻoku lahi ange mo e fefangaangaʻaki ʻa kinautolu ʻoku nau ʻamanaki ke ako ha meʻa ka ʻoku ʻikai ke nau maʻu ia.

ʻOku hangē kiate au ko e kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻoku nau ako lelei fakatahá ʻoku ʻi ai maʻu pē ha kau faʻa fakalelei ʻiate kinautolu. Te ke sio ai ʻi he ngaahi kalasi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí pea ʻi he ngaahi fakataha alēleá. Ko e meʻafoaki ia ʻe tokoni ki he kakaí ke nau fakatokangaʻi e meʻa ʻoku nau faitatau aí ʻi he taimi ʻoku nau ʻilo ai ʻoku nau kehekehé. Ko e meʻafoaki ia ʻa e tokotaha faʻa fakaleleí ke tokoni ke ako ai e kakaí mei ha meʻa naʻe lea ʻaki ʻe ha taha kae ʻikai lau ia ko ha fakatonutonu.

Ka feʻunga pē ʻa e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí mo e holi ke faʻa fakaleleí, ʻoku maʻu leva ʻa e uouangatahá ʻi he fakataha alēleá mo e ngaahi kalasí. ʻOku fie maʻu ki ai ʻa e kātakí mo e loto fakatōkilaló, ka kuó u mamata ki heʻene hokó ʻi he taimi ʻoku faingataʻa ai e ngaahi meʻa ʻoku aleaʻí pea kehekehe ʻaupito e puipuituʻa ʻo e kakai ʻi he ngaahi fakataha alēleá pe kalasí.

ʻOku malava pē ke aʻusia ʻa e tuʻunga moʻui māʻolunga ʻoku fokotuʻu ʻe he ʻEikí maʻá e kau maʻu lakanga fakataulaʻeikí ʻi hono fakahoko e ngaahi tuʻutuʻuní ʻi he ngaahi kōlomú. ʻOku malava ia ʻi he taimi ʻoku lahi ai e tuí mo e ʻofá pea ʻikai ha fekeʻikeʻí. Ko e ngaahi meʻa ʻeni ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ka Ne toki poupouʻi e ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku tau faí: “Pea ko e tuʻutuʻuni kotoa pē ʻe fai ʻe ha taha ʻo e ongo kōlomu ko ʻení kuo pau ke fai ia ʻi he loto-taha kotoa ʻa e kōlomu ko iá; ʻa ia ko e pehē, kuo pau ke loto ʻa e tangata kotoa pē ʻoku kau ki he kōlomu takitaha ki he ngaahi tuʻutuʻuní, koeʻuhí ke ngaohi ʻenau ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e kōlomu takitaha ke tuʻunga tatau hono mālohí mo e mafaí.”4

Ko e tokoni hono tolu ki he ako ʻi he lakanga fakataulaʻeikí ʻoku maʻu ia ʻi he fakapapauʻi moʻoni e ʻuhinga ʻoku tāpuakiʻi mo falala ai e ʻEikí kiate kitautolu ke tau maʻu mo fakaʻaongaʻi Hono lakanga fakataulaʻeikí. ʻA ia ko e ngāue ki hono fakamoʻui ʻo e tangatá. ʻOku hanga ʻe he fakapapauʻi ko ʻení ʻo ʻomi ʻa e uouangatahá ki he ngaahi kōlomú. Te tau kamata ako ki heni mei he fakamatala fakafolofola ki hono tomuʻa teuteuʻi kitautolu kimuʻa pea fāʻeleʻi mai ko e ngaahi foha fakalaumālie ki he lāngilangi hāhāmolofia ko hono maʻu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo kau kiate kinautolu kuo foaki ki ai ʻa e falala lahi ʻi he lakanga fakataulaʻeiki ʻi he moʻuí ni ʻo pehē, “ʻIo, ki muʻa ʻi hono fanauʻi mai ʻo kinautolú, naʻa nau maʻu fakataha mo e fuʻu tokolahi kehe ʻa ʻenau ngaahi ʻuluaki lēsoní ʻi he maama ʻo e ngaahi laumālié pea naʻe teuteuʻi kinautolu ke nau haʻu ʻi he taimi totonu ʻo e ʻEikí ʻo ngāue ʻi heʻene ngoue vainé ki hono fakamoʻui ʻo e ngaahi laumālie ʻo e tangatá.”5

ʻOku tau vahevahe ʻi he lakanga fakataulaʻeikí ʻa e fatongia toputapu ke ngāue ki he ngaahi laumālie ʻo e tangatá. Kuo pau ke tau ngāue lahi ange mei hono ako pē ko hatau fatongia ʻeni ke fai. Kuo pau ke tau ongoʻi moʻoni ʻa e fatongia ko iá ke ʻoua naʻa hanga ʻe he ngaahi ngāue lahi ʻoku fie maʻu meiate kitautolu heʻetau kei talavoú pe ngaahi faingataʻa ʻoku hoko mai heʻetau motuʻá, ʻo afeʻi kitautolu mei he taumuʻa ko iá.

Naʻe ʻikai fuʻu fuoloa mei heni ne u ʻaʻahi ki ha taulaʻeiki lahi ʻi hono ʻapí. ʻOku ʻikai ke ne toe lava ke haʻu ki he ngaahi fakataha ʻemau kōlomú. ʻOkú ne nofo toko taha pē. Kuo ʻosi mālōlō hono uaifi fakaʻofoʻofá pea ʻoku mamaʻo ʻaupito e feituʻu ia ʻoku nofo ai ʻene fānaú. ʻOku hanga ʻe he taimí mo ʻene puké ʻo fakangatangata ʻene malava ke fai ha ngāué. ʻOkú ne kei hiki meʻa mamafa pē ke kei tauhi e fuʻu mālohi lahi naʻá ne maʻu ki muʻá.

ʻI heʻeku aʻu atu ki hono ʻapí, naʻá ne tuʻu hake mei hono uoká ke fakafeʻiloaki mai kiate au. Naʻá ne fakaafeʻi ke u tangutu ʻi ha sea ofi pē kiate ia. Naʻá ma talanoa ki heʻemau ngaahi feohi fiefia ʻi he lakanga fakataulaʻeikí.

Pea naʻá ne ʻeke loto fakamātoato mai kiate au: “Ko e hā e ʻuhinga ʻoku ou kei moʻui aí? Ko e hā ʻoku ou kei ʻi heni aí? ʻOku ʻikai ke u kei lava ʻo fai ha meʻa.”

Naʻá ku talaange ʻokú ne fai ʻe ia ha meʻa maʻaku. Naʻá ne hiki hake au ʻaki ʻene tuí mo ʻene ʻofá. Naʻa mo e kiʻi taimi nounou ʻo ʻema feohí naʻá ne ʻai ke u loto ke toe lelei ange. Naʻe ueʻi au ʻe heʻene sīpinga ʻo e loto-toʻa ke fai ha meʻa mahuʻingá, ke u feinga mālohi ange ke tokoni ki he niʻihi kehé pea mo e ʻEikí.

Pea mei he ongo fakaʻofa ʻo hono leʻó mo e anga ʻene sió naʻá ku ongoʻi naʻe teʻeki ai ke u tali ʻene ngaahi fehuʻí. ʻOkú ne kei fifili pē pe ko e hā ʻoku kei fakamoʻui ai ia ʻe he ʻOtuá he ʻoku fakangatangata pē ʻa e meʻa te ne malava ke faí.

Pea ʻi heʻene angaʻofá naʻá ne fakamālō mai heʻeku ʻeva ange kiate iá. ʻI he ʻamanaki ke u mavahé ne hū mai e nēsí mei ha loki ʻe taha, he ʻoku haʻu ki hono ʻapí ʻi ha ngaahi houa siʻi he ʻaho kotoa. Lolotonga ʻema talanoá naʻá ne fakamatalaʻi mai ʻa e nēsí. Naʻá ne pehē ko ha fefine lelei ia. Naʻá ne feohi mo e Kāingalotú he konga lahi ʻo ʻene moʻuí ka ʻoku teʻeki ai pē kau ia ki he Siasí.

Naʻe lue mai e nēsí ke ʻave au ki he matapaá. Naʻe tuhu e tangatá ki he nēsí pea malimali mo ne pehē mai, “Sio, ʻoku ʻikai ke u malava ke fai ha meʻa. Kuó u feinga ke ne papitaiso ki he Siasí mo e ʻikai pē ke lava.” Naʻe malimali ange e nēsí ki ai pea kiate au. Ne u hū kituʻa ʻo foki ki ʻapi.

Naʻá ku fakatokangaʻi leva kuo fuoloa pē toka ʻi hono lotó e tali ki heʻene ngaahi fehuʻí. Naʻe feinga ʻa e taulaʻeiki lahi faivelenga ko iá ke fai hono fatongia naʻe akoʻi kiate ia he ngaahi taʻu lahi ʻi he lakanga fakataulaʻeikí.

Naʻá ne ʻilo ko e founga pē ʻe lava e finemuí ʻo maʻu ai e tāpuaki ʻo e fakamoʻuí ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ko ʻene fai ha fuakava ke papitaiso ia. Kuo akoʻi ia ʻo fakatatau ki he ngaahi fuakavá ʻe he kau palesiteni ʻo e kōlomu kotoa pē naʻe kau ki aí mei he tīkoní ʻo aʻu ki he kau taulaʻeiki lahí.

Naʻá ne manatuʻi pea ongoʻi ʻene fakapapau mo e fuakava ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Naʻá ne kei tauhi pē ia.

Ko ha fakamoʻoni mo ha faifekau ia maʻá e Fakamoʻuí ʻi he tūkunga kotoa pē ʻo e moʻuí. Naʻe ʻosi nofo ia ʻi hono lotó. Ko e fakaʻamu hono lotó ke liliu e loto ʻo e nēsí ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻaki hono tauhi e ngaahi fuakava toputapú.

ʻOku fuʻu nounou hono taimi ʻi he akoʻanga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he moʻuí ni, ʻi hono fakafehoanaki atu ki he taʻengatá. Ka ʻi he kiʻi vahaʻataimi nounou ko iá kuó ne lavaʻi lelei ai e ngaahi lēsoni ki he taʻengatá. Te ne ʻalu mo e ngaahi lēsoni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻoku mahuʻinga taʻengatá, ki ha faʻahinga feituʻu pē ʻe ui ia ki ai ʻe he ʻEikí.

ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he totonu ke ke vēkeveke ʻi hono ako e ngaahi lēsoni ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he moʻuí ni ka ʻoku totonu foki ke ke fakatuʻamelie ki he meʻa ʻe lava ke hokó. Mahalo ʻe ʻi ai hatau tokosiʻi te tau fakangatangata pē ʻi hotau ʻatamaí ʻa e ngaahi meʻa ʻe malava ke tau ako mei he meʻa kuo foaki mai ʻe he ʻEikí maʻatautolu ʻi Heʻene ngāué.

Naʻe ʻi ai ha talavou ʻe taha naʻe mavahe mei hono kiʻi kolo ʻi Uēlesí, ʻi he konga kimuʻa ʻo e 1840 pea fanongo ki he kau ʻAposetolo ʻa e ʻOtuá, pea kau ai ki he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi māmaní. Naʻá ne folau mo e kāingalotú ki ʻAmelika pea fononga saliote atu ʻi he ngaahi potu lala ʻo e hihifó. Naʻá ne kau ʻi he kaungā fononga ne aʻu mai ki he teleá ni hili e aʻu mai ʻa Pilikihami ʻIongí. Naʻe kau ʻi heʻene ngāue he lakanga fakataulaʻeikí ʻa hono teuteuʻi mo palau e konga kelekelé ki he ngoué.

Naʻá ne fakatau atu e fāmá ʻi ha kiʻi mahuʻinga siʻisiʻi ke ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau maʻá e ʻEikí ʻi ha feituʻu toafa ʻoku ʻiloa he taimí ni ko Nevatá, ʻo tokangaʻi e fanga sipí. Naʻe ui ia mei ai ke folau atu ʻo ngāue fakafaifekau ʻi he kolo pē ko ia naʻe mavahe mei ai ʻi heʻene masivá ke muimui ki he ʻEikí.

Pea ʻi he meʻá ni kotoa naʻá ne ʻilo ai ha founga ke ako fakataha mo hono ngaahi tokoua ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. Koeʻuhí ko ha faifekau loto-toʻa ia, naʻá ne lue hifo ai he halá ʻi Uēlesi ki ha fuʻu ʻapi ʻo ha tangata kuo tuʻo fā ʻene hoko ko e palēmia ʻo ʻIngilaní ke akoʻi kiate ia ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Naʻe tali ia ʻe he tangata maʻongoʻongá ki hono fuʻu ʻapí. Naʻe ʻosi ʻene akó mei he Kolisi ʻĒtoní mo e ʻUnivēsiti ʻOkisifōtí. Naʻe fakamatalaʻi kiate ia ʻe he faifekaú e tupuʻanga ʻo e tangatá, tefitoʻi fatongia ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní, pea mo e meʻa ʻe hoko ki he ngaahi puleʻangá.

Hili ʻena fakatahá, naʻe ʻikai ke tali ʻe he tangatá ʻa e fakaafe ke papitaisó. Ka ʻi heʻena mātukú, naʻe ʻeke ange ʻe he taki ʻo e taha e ngaahi puleʻanga ʻiloa he māmaní ki he faifekau loto fakatōkilaló: “Naʻá ke akó ʻi fē?” Naʻá ne tali ange: “ʻI he lakanga fakataulaʻeiki ʻo e ʻOtuá.”

Mahalo pē te ke fakakaukau ʻi ha taimi naʻe mei lelei ange hoʻo moʻuí kapau pē naʻe tali ke ke ako ʻi ha ʻapi ako makehe. ʻOku ou lotua ke ke lava ʻo sio ki he fuʻu ʻofa lahi ʻa e ʻOtuá maʻaú pea mo e faingamālie kuó Ne foaki atu ke ke hū ai ki Hono ʻapiako ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Kapau te ke faivelenga mo talangofua ʻi he lakanga fakataulaʻeikí, ʻe huaʻi hifo kiate koe ʻa e ngaahi koloa lahi fakalaumālie ʻo e ʻiló. ʻE tupulaki ho mālohi ke tekeʻi ʻa e koví kae talaki ʻa e moʻoni ʻoku maʻu mai ai ʻa e fakamoʻuí. Te ke fiefia ai ʻi he fiefia ʻa kinautolu naʻá ke tataki ki he hakeakiʻí. ʻE hoko ho fāmilí ko ha feituʻu ʻo e ako.

ʻOku ou fakamoʻoni kuo toe fakafoki mai e ngaahi kī ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku maʻu pea fakaʻaongaʻi ia ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni. ʻOku moʻui ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne ʻafioʻi lelei koe. ʻOku moʻui ʻa Sīsū Kalaisi. Naʻe fili koé ke ke maʻu e lāngilangi ko e lakanga fakataulaʻeikí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.