Na Valetabu Savasava—e Dua na Bikeni ki Vuravura

Kemuni na taciqu kei na ganequ, au vakauta yani na noqu iloloma kei na veikidavaki vei kemuni yadua ka masuta me na dusimaka na Tamada Vakalomalagi na noqu vakasama ka vakauqeta na vosa au cavuta ena noqu vosa vei kemuni nikua.

Meu tekivu ena noqu cavuta e dua se rua na malanivosa ena vuku ni itukutuku uasivi eda rogoca ena mataka nikua mai vei rau o Sisita Allred kei Bisopi Burton kei ira tale eso me baleta na parokaramu ni welefea ena Lotu. Me vaka sa vakaraitaki oti, na yabaki oqo sa ika 75 ni yabaki ni parokaramu vakauqeti oqo, ka sa vakalougataka e vuqa na bula. A noqu madigi meu kilai ira eso era a tauyavutaka na sasaga cecere oqo—tamata dauloloma ka raiyawa.

Me vaka erau sa tukuna o Bisopi Burton kei Sisita Allred kei ira tale eso, sa nona na bisopi ni tabanalevu na itavi ni nodra vukei o ira era gadreva tu na veivuke ka ra tiko ena loma ni nodra tabanalevu. A vaqori na noqu galala niu se dua na bisopi gone ka vakatulewa voli e Salt Lake City ena dua na tabanalevu ka 1,080 na lewena, oka kina e 84 na yada. E vuqa era gadreva na veivuke. Sa dua na ka na levu ni noqu vakavinavinaka ena vuku ni parokaramu ni Welefea ena Lotu kei na veivuke ni iSoqosoqo ni Veivukei kei na kuoramu ni matabete.

Au tusanaka ni sa vakauqeti mai vua na Kalou na parokaramu ni welefea ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.

Kemuni na taciqu kei na ganequ, na koniferedi oqo sa ikatolu ni yabaki mai na gauna au a tokoni kina meu Peresitedi ni Lotu. Io sa dina e so na yabaki osooso, ka vakasinaiti ena veibolebole ia e vakatalega kina na kena veivakalougatataki e sega ni wiliki rawa. Na veivakalougatataki rekitaki ka tabu duadua mai na veivakalougatataki kece sara oqo sai koya na madigi e donumaki au meu vakatabuya ka vakatabuya tale na veivaletabu eso, kau gadreva kina meu vosa vei kemuni nikua me baleta na valetabu.

Ena koniferedi raraba ni Okotova ena 1902, voleka ni duanadrau kaciwa na yabaki sa oti, a vakaraitaka kina na Peresitedi ni Lotu o Joseph F. Smith ena nona vosa idola ni koniferedi na nona vakanuinui ni na dua na siga me na “tara na veivaletabu ena veiyasai [vuravura] era gadrevi kina me voleka vei ira na tamata.”¹

Ena imatai ni 150 na yabaki ena kena tauyavu na Lotu, mai na 1830 ki na 1980, a tara kina e 21 na valetabu wili kina na valetabu mai Kirtland e Ohio, kei Nauvoo e Illinois. Vakatautauvatataka oya kei na tolusagavulu na yabaki me tekivu mai na 1980, a tara ka vakatabui kina e 115 na valetabu. Ena kena sa kacivaki ena noa e 3 na valetabu vovou, sa na vakuri kina na iwiliwili oya ena 26 na valetabu era sa tara se sa vakarau tiko me tara. Ena toso tikoga na iwiliwili oqori.

Na lalawa a vakanuinui kina o Peresitedi Joseph F. Smith ena 1902 sa vakavotukana tiko mai. Na noda gagadre me da toroya voleka yani vei ira na noda lewenilotu na valetabu.

E dua vei ira na valetabu e tara tiko ena gauna oqo mai Manaus e Brazil. Ena vuqa na yabaki sa oti au a wilika me baleta e dua na ilawalawa rauta ni sivia na duanadrau na lewenilotu ka ra a biuti Manaus, ena loma ni veikau loa ena Amazon, me ra lako ki na valetabu voleka duadua vei ira ena gauna ko ya, mai Sāo Paulo e Brazil—e 2,500 na maile (4,000 na kilomita) mai Manaus. Era a vodo boto na Yalododonu yalodina oqo me va na siga ena Uciwai na Amazon kei na veibasogana. Ni sa oti na ilakolako e wai, era sa qai vodo basi ka ra sisinai tu me —tolu tale na siga ena veigaunisala sukusukura, e lailai na kakana, ka sega na vanua logavinaka me ia kina na moce. Ni oti e va na siga kei na bogi, era sa yaco yani ki na valetabu e Sāo Paulo, ka laki vakayacori kina na veicakacaka vakalotu e tawamudu na kena yaga. E dina ni a dredre vakakina na ilakolako lesu. Ia era sa ciqoma na cakacaka vakalotu kei na veivakalougatataki ni valetabu, ka dina ga ni sa lala na nodra pausi, o ira vakataki ira era sa vakasinaiti ena yalo ni valetabu kei na vakavinavinaka ena veivakalougatataki era sa rawata. ² Ena vuqa na yabaki e muri mai, era sa reki tiko na noda lewenilotu ena kena sa duri cake tiko na nodra valetabu ena bati ni Rio Negro. Na Valetabu e dau kauta mai na reki vei ira na noda lewenilotu yalodina ena veivanua kecega era tara cake kina.

E sega ni rawa ni dau sega ni tara na yaloqu na itukutuku eso ni veisolibula e vakayacori me rawa ni ciqomi kina na veivakalougatataki e kunei duadua ga ena valetabu ni Kalou ka dau kauta mai vei au na yalo vakavoui ni vakavinavinaka me baleta na veivaletabu.

Meu wasea mada vei kemuni e dua tale na itukutuku vakaoqori e baleti Tihi kei Tararaina Mou Tham kei ira na luvedrau e 10. Eratou a lewena na Lotu na matavuvale kece vakavo ga edua na luvena yalewa oqo ena itekivu ni 1960 vakacaca ena nodra lako yani ki na nodratou yanuyanu na daukaulotu, na nodratou yanuyanu e koto rauta vakacaca ni 100 na maile (160 na kilomita) ena ceva kei Taiti. Sega ni dede eratou sa gadreva na veivakalougatataki ni matavuvale tawamudu vauci vata ena valetabu.

Ena gauna ko ya na valetabu voleka duadua vei iratou na matavuvale na Mou Tham na Valetabu e Hamilton Niu Siladi, e sivia ni 2,500 na maile (4,000 na kilomita) ki na ceva-i-ra, ka na rawa duadua ga ni yacovi ena waqavuka isau lelevu. Na matavuvale levu oqo na Mou Tham, e rawa tiko ga na nodratou bula mai na dua na iteitei lailai, e sega vei iratou na ilavo ni vodo waqavuka, ka sega vakakina ni rawa e dua na madigi ni cakacaka ena nodratou yanuyanu ena pasifika. Erau sa mani tauca kina o Baraca Mou Tham kei na luvena o Gerard na lewa dredre me rau sa laki tomana na luvena tagane tale kadua ka cakacaka tiko mai New Caledonia, ka 3,000 na maile (4,800 na kilomita). E dau sauma na itaukei ni cakacaka na ivodovodo ki na qara ka sega na ivodovodo lesu ki vale.

Eratou a cakacaka na tagane ni matavuvale na Mou Tham me va na yabaki. E a lesu duadua ga i vale o Baraca Mou Tham vakadua, ena gauna walega a vakamau kina na luvena yalewa.

Ni oti e va na yabaki, eratou sa maroroya rawa o Baraca Mou Tham kei rau na luvena tagane na ilavo e rauta me ratou lako kina vakamatavuvale ki na Valetabu e Niu Siladi. Eratou lako kece na sa lewena na lotu vakavo ga e dua na luvedrau yalewa, ka nanamaki tiko me vakasucu. Eratou vauci vata me baleta na gauna oqo kei na gauna tawamudu, e dua na gauna sega ni vakamacalataki rawa na kena marautaki.

A lako mai na valetabu o Baraca Mou Tham ka vakadodonu tale ki New Caledonia, ka laki cakacaka tale ena rua na yabaki me saumi kina na nona ivodovodo na luvena yalewa ka a sega ni lako vata kei iratou ki na valetabu—na luvena yalewa vakawati kei na luvena kei na watina.

Ena nodrau veiyabaki e muri, erau gadreva o Baraca kei Sisita Mou Tham me rau laki veiqaravi ena valetabu. Ena gauna oya sa tara ka vakatabui oti kina na Valetabu e Papeete Taiti, ka rau veiqaravi kina vakava vakadaukaulotu.³

Kemuni na taciqu kei na ganequ, na valetabu e sega ni vatu walega kei na simede. Era vakasinaiti tu ena vakabauta kei na lolo. Era tara cake ena veivakatovolei kei na ivakadinadina. Era sa vakasavasavataki ena solibula kei na veiqaravi.

Na imatai ni valetabu a tara ena itabagauna oqo na valetabu mai Kirtland e Ohio. Era a dravudravua sara vakalevu na Yalododonu ena gauna ko ya, ia sa vakarota na Turaga me tara e dua na valetabu, era sa mani tara kina. A vola kina o Elder Heber C. Kimball na veika e a sotava, “Sa kila ga na Kalou na ivakaraitaki ni dravudravua, na dredre ni bula, kei na yaluma keimami lako sivita me keimami vakacavara rawa kina.” ⁴Ia, ni oti na veika kece ka sotavi kina na mosi me rawa ni vakacavari, era vakasaurarataki na Yalododonu me ra biuti Ohio kei na nodra valetabu lomani. Era qai kunea na ivakaruru—e dina ni na vakawawa walega—ena bati ni Uciwai na Mississippi ena yasana ko Illinois. Era vakatoka na nodra itikotiko ko Nauvoo ka, ra lomasoli me ra solia tale na nodra igu, ni sega ni yavalati na nodra vakabauta, era tara cake tale e dua na valetabu vua na nodra Kalou. E baci vorati tale na veivakacacani, ia, ni se bera mada ga ni vakaoti vakavinaka na Valetabu e Nauvoo, era se baci vakasavi tale mai na nodra veivale, ka ra laki vakaruru ena dua na vanua dravuisiga.

Sa baci tekivu tale na sasaga kaukauwa kei na solibula ena nodra cakacaka vagumatua ena 40 na yabaki me ra tara na Valetabu e Salt Lake sa duri tu vakaturaga ena gauna oqo ena lomanibai ki na ceva vei keda eda tiko nikua eke ena Vale ni Koniferedi.

Sa dau itokani tawamudu ni tara valetabu kei na sokalou ena valetabu na solibula. E sega ni wiliki rawa o ira era a cakacaka ka vorata na veika dredre me ra rawata kina ena vukudra kei na vukudra na nodra matavuvale na veivakalougatataki e kune duadua ga ena valetabu ni Kalou.

Na cava era lomasoli kina e lewevuqa me ra solia e vuqa na ka me ra ciqoma kina na veivakalougatataki ni valetabu? O ira era kila na veivakalougatataki tawamudu e rawa mai na valetabu era kila ni sega ni dua na solibula e cecere cake, e sega ni dua na kena isau me bibi sara, ka sega ni dua na sasaga me dredre cake me da rawata kina na veivakalougatataki oya. E sega ni sa rui sivia na maile me da lakova, sivia na dredre me da lako sivita se levu na logaloga ca me da vosota. Na veicakacaka vakalotu eda ciqoma ena valetabu ena vakatara vei keda me da lesu tale vei Tamada Vakalomalagi ena dua na siga ena dua na isema vakamatavuvale e tawamudu ka da vakalougatataki ena kaukauwa mai lomalagi e veiganiti vinaka kei na solibula kei na veisasaga yadua.

Nikua e vuqa vei keda era sega ni sotava na veidredre lelevu me ra lako rawa kina ki na valetabu. E walusagavulu ka lima na pasede ni lewe ni Lotu era tiko ena loma ni 200 na maile (320 na kilomita) mai na dua na valetabu, vei keda e vuqa, e lekaleka sara.

Kevaka o sa lesu mai na valetabu me baleti iko kevaka o tiko voleka ki na dua na valetabu, na solibula beka e rawa ni o cakava mo biuta e dua na gauna ena nomu bula osooso mo dau lako kina ki na valetabu e veigauna. E levu tu na ka me caka ena loma ni noda veivaletabu ena vukudra o ira era sa wawa tu mai na daku ni ilati. Ni da cakava na nodra cakacaka, eda na kila ni da sa cakava rawa ena vukudra na veika e sega ni rawa me ra cakava ena vukudra. Ena dua na nona ivakaro bibi na Peresitedi vakacegu ni Lotu o Peresitedi Joseph F. Smith, e kaya kina, “Mai na noda sasaga ena vukudra ena lutu tani kina mai vei ira na sinucodo era vesu tu kina, ka seyavu yani na butobuto e vakavolivoliti ira, me cilavi ira kina na rarama ka ra na rogoca kina ena vuravura ni yalo na cakacaka sa caka ena vukudra mai vei ira na luvedra eke, ka ra na reki vata kei iko ena nomu qarava na itavi eso oqo.” ⁵Kemuni na taciqu kei na ganequ, e noda na cakacaka me da cakava.

Ena noqu matavuvale, e dua vei ira na gauna tabu ka vakamareqeti duadua sai koya na gauna keitou sota vata kina ena valetabu me caka na cakacaka vakalotu ni veivauci ena vukudra na tubui keimami era sa yali yani.

Kevaka o se bera ni lako ki na valetabu, se kevaka o sa lako oti ka se bera tiko ni rawa ni dua nomu ivolatara ena gauna oqo, e sega tale ni dua na takete bibi cake mo cakacakataka ena gauna oqo mai na nomu segata mo kilikili kaya mo lako ki na valetabu oti mo qai lako! Na nomu solibula beka mo vakotora na nomu bula me salavata kei na veika e gadrevi me rawa kina e dua na ivolatara, ena noda biuta laivi beka na itovo ni bula eda kauta tu mai vakabalavu ka sega tiko kina ni da rawata na ivolatara. Na nomu rawata beka na vakabauta kei na ivakarau e gadrevi me da sauma rawa kina na noda ikatini. Se cava ga, rawata mo curu ki na valetabu ni Kalou. Rawata e dua na ivolatara ni valetabu ka wilika ni dua na nomu iyaya talei, ni vakãdina kina.

Me yacova ni o sa curuma na vale ni Turaga ka ciqoma na veivakalougatataki kece ka waraki iko tu mai kina, o se bera ga ni rawata na veika kece e vakarautaka tu na Lotu. Na veivakalougatataki bibi ka cecere duadua ni noda lewena na Lotu sai koya na veivakalougatataki eda ciqoma ena valetabu ni Kalou.

Kemuni na noqu itokani gone yabaki tinivakacaca, me dau tu ga e matamuni na valetabu. Kakua ni cakava e dua na ka e rawa ni tarova na nomu curuma na kena katuba ka laki vakaivotavota ena kena veivakalougatataki tabu ka tawamudu. Au vakacaucautaki kemuni o ni sa dau lako tiko e veigauna mo ni laki papitaiso ena vukudra na mate, nomuni mata ena mataka caca mo ni laki vakaitavi ena veipapitaisotaki vakaoqori ni bera ni tekivu na vuli. Au sega ni vakasamataka rawa e dua na sala vinaka cake me tekivu kina e dua na siga.

Kemuni na nodra itubutubu na gone, meu wasea mada vei kemuni eso na ivakasala yalomatua nei Peresitedi Spencer W. Kimball. E kaya o koya:“Sa dua na ka talei kevaka … e rawa ni ra biuta na itubutubu ena veirumu ni moce yadua ena nodra vale e dua na iyaloyalo ni valetabu me rawa kina vei [ira na luvedra,] mai na gauna [era se] gonelalai kina, me ra dau raica na iyaloyalo e veisiga [me yacova] ni sa yaco me tiki ni [nodra] bula. Ni [ra] sa yacova na yabaki [era] na gadreva me ra vakayacora [na] veivakatulewa bibi [me baleta na lako ki na valetabu], sa na caka oti tu.”⁶

Era dau lagata na luveda ena Lalai:

Au kerea vei kemuni mo ni vakavulica vei ira na luvemuni na bibi ni valetabu.

Na vuravura e rawa ni vanua ni bolebole ka dredre me da tiko kina. Eda dau vakavolivoliti vakavuqa mai na veika e dau dreti keda sobu. Ni daru lako yani ki na veivale savasava ni Kalou, ni da nanuma na veiyalayalati eda cakava e lomana, sa na rawarawa cake kina vei keda me da sotava na veivakatovolei ka da vakamalumalumutaka na veitemaki. Ena veivanua tabu oqori eda na kunea kina na vakacegu; eda na vakavoui ka vakadeitaki.

Kemuni na taciqu kei na ganequ meu tukuna tale mada e dua na valetabu ni bera niu tinia. Ena sega ni dede, ni ra sa duri cake na veivaletabu vovou e vuravura raraba, e dua ena duri cake ena dua na siti ka a tu ena 2,500 na yabaki sa oti. Au vosa tiko me baleta na valetabu sa tara tiko ena gauna oqo mai Roma e Itali.

Na veivaletabu kece sara era vale ni Kalou, ka tautauvata na kedra yaga kei na kena veivakalougatataki kei na cakacaka vakalotu e tautauvata. E duatani kina na Valetabu e Roma mai Itali, ni tara toka ena dua na vanua kilai levu ena itukutuku ni veivanua e vuravura, na siti erau a vunautaka kina na kosipeli i Karisito na iApositolo ni gauna makawa o Pita kei Paula ka rau a vakamatei ruarua talega kina ena nodrau vakabauta.

Ena Okotova sa oti, ni keimami soqoni vata ena dua na vanua totoka ena dua na tutu ena muaicake kei Roma, a noqu madigi meu cabora e dua na masu ni vakatatabu ni vakarau me kelivaki na qele. Au a vakauqeti meu sureta na Seneta e Itali o Lucio Malan kei na ivukevuke ni turaganikoro e Roma o Giuseppe Ciardi me rau okati vata kei ira na imatai me ra kelivaka na qele. Erau a vakaitavi ena kena lewai me vakatarai vei keda me da tara e dua na valetabu ena nodra siti.

A ruguruguwa na siga koya ia e katakata, e dina ni tu na ivakatakilakila ni uca, a miri ga vakalailai e vica na matana. Ni ra lagata vaka-Itali na matasere totoka oya na ilagalaga talei ni “Na Yalo ni Noda Kalou,” eda vakila ni vaka me rau semati vata na lomalagi kei vuravura ena dua na serenilotu lagilagi ni vakacaucau kei na vakavinavinaka vua na Kalou Qaqa. E sega ni tarovi rawa na wainimata.

Ena dua na siga mai qo, era na ciqoma o ira na yalodina eke, na “Siti Tawamudu” na veicakacaka vakalotu ka tawamudu na kena yaga ena dua na vale ni Kalou savasava.

Au vakaraitaka na noqu vakavinavinaka sega ni oti rawa vua na Tamaqu mai Lomalagi me baleta na valetabu sa tara tiko ena gauna oqo e Roma ka vakakina me baleta na noda veivaletabu kece sara, ena vanua cava ga era tu kina. Era duri yadua tu me ra bikeni ki vuravura, e dua na ivakaraitaki ni noda ivakadinadina ni bula na Kalou na Tamada Tawamudu, ka Nona gagadre me vakalougatataki keda, io me vakalougatataki ira na Luvena tagane kei na Luvena yalewa ena veitabatamata kecega. Na noda veivaletabu yadua era sa ivakaraitaki ni noda ivakadinadina ni bula ena yasa kadua ni ibulubulu e dina ka vakadeitaki me vaka ga na noda bula e vuravura oqo. Au vakadinadinataka.

Kemuni na taciqu kei na ganequ lomani, ena noda saga ena gaunisala cava ga ni solibula meda lako kina ena valetabu ka taukena na yalo ni valetabu kina yaloda kei na noda veivale. Me da vakamuria na imawe ni yavana na noda Turaga ka iVakabula, o Jisu Karisito o koya sa mai solia na nona bula baleti keda, me rawa ni da taukena na bula tawamudu ka vakacecerei ena nona matanitu na Tamada Vakalomalagi. Sa noqu masu ni yalodina, kau cabora ena yaca ni noda iVakabula, o Jisu Karisito na Turaga, emeni.