2010–2019
Ko e Tatali ‘i he Hala ki Tāmasikusí
ʻEpeleli 2011


Ko e Tatali ‘i he Hala ki Tāmasikusí

Ko kinautolu ʻoku fekumi faivelenga ke ako kia Kalaisí ʻe iku pē ʻo nau ʻiloʻi Ia.

Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa fakaofo taha ʻi he hisiōlia ʻo e māmaní naʻe hoko ia ʻi he hala ki Tāmasikusí. ʻOku mou ʻiloʻi lelei e talanoa kia Saula; ko ha talavou naʻá ne “maumauʻi ʻa e Siasí, mo ne fakahū … [e kāingalotú] ki he fale fakapōpulá.”1 Naʻe fuʻu anga fītaʻa ʻa Saula ʻo hola ai e kāingalotu tokolahi ʻo e Siasi ʻi muʻá ki Selusalema ke hao mei heʻene ʻitá.

Naʻe tuli mui atu pē ʻa Saula. Ka ʻi heʻene “ofi ki Tāmasikusí … fakafokifā naʻe malama takatakai ʻiate ia ʻa e maama mei he langí:

“Pea tō ia ki he kelekelé, ʻo ne fanongo ki he leʻo naʻe pehē mai kiate ia, ʻE Saula, ʻe Saula, ko e hā ʻokú ke fakatangaʻi ai aú?”2

Naʻe hanga ʻe he momeniti maʻongoʻonga ko ʻení ʻo liliu e moʻui ʻa Saulá ʻo taʻengata. Ko e moʻoni naʻe liliu ai e māmaní.

ʻOku tau ʻiloʻi pē ʻoku hoko e faʻahinga fakahā pehení. Ko hono moʻoní, ʻoku tau fakamoʻoniʻi naʻe hoko ha meʻa fakalangi pehē ʻi he 1820 ki ha talavou ko Siosefa Sāmita. ʻOku tau fakamoʻoni mahino mo pau naʻe toe fakaava mai ʻa e ngaahi langí pea folofola ʻa e ʻOtuá ki Heʻene kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló. ʻOku fanongo mai mo tali ʻe he ʻOtuá e lotu ʻa ʻEne fānaú.

ʻIkai ngata aí, ʻoku ongoʻi ʻe ha niʻihi ia he ʻikai ke nau tui kinautolu kae ʻoua ke nau aʻusia e meʻa tatau mo ia ne hoko kia Saula pe ko Siosefa Sāmitá. ʻOku nau tuʻu he veʻe vai ʻo e papitaisó ka ʻoku ʻikai ke nau hū ki loto. ʻOku nau tatali he matapā ʻo e fakamoʻoní ka ʻoku ʻikai ke nau tali ʻa e moʻoní. ʻOku ʻikai ke nau kiʻi laka atu ʻi he tuí ʻi he hala ʻo e tuʻunga fakaākongá ka ʻoku nau loto ke hoko ha meʻa fakaofo ke fakatupunga ai haʻanau tui.

ʻOku nau fakamoleki honau ʻahó he tatali ʻi he hala ki Tāmasikusí.

ʻOku Hoko Fakakongokonga Mai ʻa e Tuí

Naʻe ʻi ai ha fefine ne talu ʻene tupu mo ʻene hoko ko ha mēmipa faivelenga ‘o e Siasí. Ka naʻá ne tukulotoʻi pē hano mamahi. ʻI he ngaahi taʻu kimuʻá, naʻe mālōlō ʻene tama fefiné hili haʻane kiʻi puke taimi nounou pea naʻe kei ongo pē kiate ia ʻene mamahi he meʻá ni. Naʻá ne fefaʻuhi mo e ngaahi fehuʻi mahuʻinga ʻoku haʻu fakataha mo e faʻahinga meʻa pehení. Naʻá ne lea ʻaki tonu pē kuo ʻikai kei tatau ʻene fakamoʻoní. Naʻá ne ongoʻi he ʻikai pē lava ke ne toe tui tuku kehe ka toki fakahā mai mei he langí.

Ko ia naʻá ne nofo ai ʻo tatali.

ʻOku ʻi ai mo ha kakai toko lahi, ʻi ha ngaahi ʻuhinga kehekehe, ʻoku nau kei tatali pē ʻi he hala ki Tāmasikusí. ʻOku nau fakatoloi ʻenau kau kakato ki he ngāué ʻi heʻenau hoko ko ha ākongá. ʻOku nau ʻamanaki atu ke maʻu e lakanga fakataulaʻeikí, ka ʻoku nau momou ke moʻui taau ke maʻu e faingamālie ko iá. ʻOku nau fie hū ki he temipalé ka ʻoku kei fakatoloi pē ʻenau ngāueʻi ʻenau tuí ke nau taau ai ke huú. ʻOku nau kei tatali pē ke ʻoange kiate kinautolu ʻa Kalaisi ʻo tatau mo ha tā valivali fakaʻofoʻofa ʻa Kā Polokí—ke fakahaofi kinautolu mo ne toʻo fakaʻaufuli atu ʻenau veiveiuá mo e ilifiá.

Ko hono moʻoní, ko kinautolu ko ia ʻoku fekumi faivelenga ke ako kia Kalaisí, ʻe iku pē ʻo nau ʻiloʻi Ia. Te nau maʻu fakatāutaha ha tā fakalangi ʻo e ʻEikí neongo ʻoku faʻa haʻu ia hangē ha pāsoló—ʻo haʻu taha taha. Mahalo he ʻikai ʻiloʻingofua ʻa e konga takitaha—mahalo he ʻikai mahino pe ko e konga fē ia ʻi he pāsoló. ʻOku tokoni ʻa e konga takitaha ke toe kiʻi mahino ange ʻa e fakatātā kakató kiate kitautolu. Ko ia ai, hili hano tānaki ʻo ha fanga kiʻi kongokonga feʻunga, ʻoku tau fakatokangaʻi leva hono fakaʻofoʻofá. Hili iá, ʻi heʻetau toe vakai ki he meʻa ne tau aʻusiá, ʻoku tau mamata ai ne hāʻele mai e Fakamoʻuí kiate kitautolu—ʻo ʻikai fakaʻangataha pē, ka ʻi he fakalongolongo, anga vaivai pea ʻikai meimei fakatokangaʻi.

ʻE lava ke tau aʻusia e meʻá ni ʻo kapau te tau ʻunu atu ki muʻa ʻi he tui pea ʻikai fuʻu tatali fuoloa he hala ki Tāmasikusí.

Fakafanongo pea Tokanga

ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻoku ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní ʻi Heʻene fānaú. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kitautolu. ʻOkú Ne ʻofeina koe. ʻE hanga foki ʻe he ʻEikí ʻo fua hake koe, ʻo ka fie maʻu, ke ke fakalaka atu he ngaahi tūkiaʻangá, ʻi hoʻo fekumi ki Heʻene melinó ʻi he loto mafesifesi mo e laumālie fakatomalá. ʻOkú Ne faʻa folofola mai kiate kitautolu ʻi ha ngaahi founga ʻe lava ke toki ongoʻi ʻaki pē hotau lotó. ʻE fakapotopoto ke tukutukuhifo e leʻolahi ʻo e ngahehe holo he meʻa fakamāmani heʻetau moʻuí, kae lava ke tau ongoʻi lelei ange ʻa Hono leʻó. Kapau te tau taʻetokanga pe taʻofi e ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié ʻi ha faʻahinga ʻuhinga pē, he ʻikai ke tau faʻa fakatokangaʻi kinautolu ʻo aʻu ki ha tuʻunga he ʻikai lava ke tau ongoʻi ia. Tau ako muʻa ke fakafanongo ki he ngaahi ueʻi ʻa e Laumālié, pea tau loto vēkeveke ke tokanga ki ai.

ʻOku hoko ʻa hotau palōfita ʻofeina ko Tōmasi S. Monisoní, ko hotau faʻifaʻitakiʻanga ʻi he meʻá ni. ʻOku lahi fau ha ngaahi talanoa ʻo kau ki heʻene tokanga ki he ngaahi ueʻi ‘a e Laumālié. ʻOku fakamatala ʻa ʻEletā Sefilī R. Hōlani ki ha sīpinga ʻe taha kau ki ai:

ʻI he lolotonga ʻi Luisiana ʻa Palesiteni Monisoni ʻi ha fatongia, naʻe kole ange ʻe ha palesiteni fakasiteiki pe te na lava nai ʻo ʻaʻahi ki ha kiʻi taʻahine taʻu 10 ko Kilisitala, naʻe siʻi mei mate he kanisaá. Naʻe lotu e fāmili ʻo Kilisitalá ke ʻalu ange ʻa Palesiteni Monisoni. Ka naʻe fuʻu mamaʻo honau ʻapí pea naʻe ʻikai ha taimi ia ʻe ʻatā. Ko ia naʻe kole ai ʻe Palesiteni Monisoni ki he niʻihi ne nau fai e ngaahi lotu he konifelenisi fakasiteikí, ke nau fakakau atu muʻa ʻa Kilisitala heʻenau lotú. Ko e moʻoni ʻe mahino pē ia ki he ʻEikí mo e fāmilí.

ʻI he fakataha ʻo e ʻaho Tokonakí, ʻi he tuʻu hake ʻa Palesiteni Monisoni ke leá, naʻe fanafana ange ʻa e Laumālié, “Tuku ke haʻu kiate au ʻa e tamaiki īkí, pea ʻoua naʻa taʻofi ʻa kinautolu: he ʻoku ʻo e kakai peheé ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.”3

“Ne hā nenefu hake ʻene lea naʻe hikí. Naʻe feinga ke ne lea he kaveinga ʻo e fakatahá ka naʻe ʻikai pē matoʻo mei heʻene fakakaukaú e hingoa mo e ʻata ʻo e kiʻi taʻahiné.”4

Naʻá ne fakafanongo ki he Laumālié ʻo toe fai ha fokotuʻutuʻu foʻou. ʻI he pongipongi hono hokó, naʻe mavahe hengihengia ai ʻa Palesiteni Monisoni ʻo ne tuku ʻa e toko hivangofulu mā hivá, ka ne fononga laulau maile ke aʻu ki he toko tahá.

ʻI heʻene aʻu ki aí, naʻá ne “sio ai heni ki ha kiʻi taʻahine ʻa ia ne fuʻu puke lahi ke toe tangutu, pea fuʻu vaivai ʻaupito pē ke lava ʻo lea. Naʻe iku foki ʻo kui tupu mei heʻene puké. Naʻe ongo kia Monisoni ʻa e meʻa naʻe mamata ki aí mo e Laumālie ʻo e ʻEikí …, ʻo ne puke mai e nima ʻo e kiʻi taʻahiné. Naʻá ne fanafana ange, Kilisitala, ko au ʻeni.

“Naʻá ne feinga lahi ke fanafana ange, ‘ʻE Monisoni, ne u ʻiloʻi pē te ke haʻu.’”5

Siʻoku kāinga ʻofeina, tau feinga muʻa ke kau he niʻihi ʻe lava ke fakafalala mai ki ai ʻa e ʻEikí ke ongoʻi mo tali ʻEne ngaahi fanafaná, ʻo hangē ko ia ne fai ʻe Saula ʻi hono hala ki Tāmasikusí, “ʻEiki, ko ho finangaló ke u fai ʻa e hā?”6

Tokoni

Ko ha ʻuhinga ʻe taha ʻoku ʻikai ke tau faʻa ʻiloʻi ai e leʻo ʻo e ʻEikí heʻetau moʻuí, ko e ʻikai ke faʻa fakahoko fakahangatonu mai e ngaahi fakahā ʻo e Laumālié kiate kitautolu ko e tali ki heʻetau ngaahi lotú.

ʻOku finangalo ʻetau Tamai Hēvaní ke tau tomuʻa ako pea tau toki lotua ke maʻu ha fakahinohino ʻi heʻetau fekumi ki he tali ki he ngaahi fehuʻí mo e meʻa ʻoku tau hohaʻa ki ai ʻi heʻetau moʻui fakatāutahá. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Tamai Hēvaní te Ne fanongoa mai mo tali ʻetau ngaahi lotú. Mahalo naʻa hoko mai e talí ʻi he leʻo mo e fakapotopoto ʻa hatau kaungāmeʻa falalaʻanga, fāmilí, folofolá mo e ngaahi lea ʻa e kau palōfitá.

Kuó u ʻiloʻi ko e niʻihi ʻo e ngaahi ueʻi mālohi taha ʻoku tau maʻú, ʻoku ʻikai ngata pē heʻetau lelei aí ka ʻoku lavemonū foki ai mo ha niʻihi kehe. Kapau ʻoku tau siokita, ta ʻe lava ke mole meiate kitautolu ha niʻihi ʻo e ngaahi aʻusia fakalaumālie mo e ngaahi fakahā mahuʻinga taha ʻo ʻetau moʻuí.

Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Kimipolo e fakakaukaú ni ‘i heʻene pehē, “ʻOku tokaimaʻanga mo tokangaekina kitautolu ʻe he ʻOtuá. Ka ʻokú Ne faʻa feau ʻetau ngaahi fie maʻú ʻo fakafou mai ʻi ha taha kehe. Ko ia, ʻoku mahuʻinga ʻaupito ke tau fetauhiʻaki.”7 ʻE kāinga, ʻoku tau takitāuhi ha fatongia kuo tau fuakava ki ai, ke ongoʻingofua e ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé pea tokoni ʻo hangē ko ia ne fai ʻe he Fakamoʻuí—ke tokoniʻi, faitāpuekina, mo hiki hake ʻa kinautolu ʻoku tau feohí.

ʻOku ʻikai faʻa hoko mai e tali ki heʻetau lotú lolotonga ʻetau tūʻulutuí ka ʻoku hoko ia lolotonga ʻetau tuʻu ʻo tauhi ki he ʻEikí mo tokoniʻi e niʻihi ʻoku tau feohí. ʻOku hanga ʻe he ngaahi ngāue taʻesiokitá mo e fakatapuí ʻo fakafoʻou hotau laumālié, toʻo atu e malamalaʻi ʻakaú mei hotau mata fakalaumālié pea mo fakaava mai e ngaahi matapā ʻo e langí. ʻI heʻetau hoko ko ia ko e tali ki he lotu ʻa ha tahá, ʻoku tau faʻa maʻu foki ai e tali ki heʻetau lotu ʻatautolú.

Vahevahe

ʻOku ʻi ai ha ngaahi taimi ʻoku fakahā mai ai kiate kitautolu ʻe he ʻEikí ha ngaahi meʻa ko e fakataumuʻa pē ia kiate kitautolu. Ka neongo ia, ʻoku lahi fau ha ngaahi taimi ʻokú Ne ʻomi ai ha fakamoʻoni ki he moʻoní, kiate kinautolu pē ʻokú Ne ʻafioʻi te nau vahevahe atu ia ki he niʻihi kehé. Kuo hoko pehē ia ki he palōfita kotoa pē talu mei he kuonga ʻo ʻĀtamá. ʻIkai ko ia pē, ka ʻoku ʻamanaki mai e ʻEikí ʻe “fakaava ʻe he kāingalotu ʻo Hono Siasí [honau ngutú] ʻi he taimi kotoa pē, ʻo fakahā ʻa [ʻEne] ongoongoleleí ʻaki ʻa e leʻo ʻo e fiefia.”8

ʻOku ʻikai faingofua maʻu pē ʻeni. ʻOku laka ange ki ha niʻihi ia ke nau toho ha saliote ʻi ha maile ʻe lau afe, ʻi haʻanau talanoa mo honau kaungāmeʻá mo e kaungā-ngāué ki he kaveinga ko e tuí mo e meʻa fakalotú. ʻOku nau hohaʻa ki he anga e sio atu ʻa e kakaí pe ko ‘ene kau kovi ki honau vaá. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke pehē he ʻoku ʻi ai ʻetau pōpoaki fakafiefia ke vahevahe atu, ʻoku tau maʻu ha pōpoaki ʻo e fiefiá.

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuo hilí, naʻe lahi nofo mo ngāue ai homau fāmilí mo ha kakai ne ʻikai ke tatau ʻemau tui fakalotú. ʻI heʻenau fehuʻi mai pe naʻe fēfē fakaʻosinga ʻo e uiké, ne mau feinga ke ʻoua te mau talanoa ki he meʻa angamahení—hangē ko e sipotí, heleʻuhilá pe ko e ʻeá—ka mau feinga ke vahevahe ange e meʻa fakalotu ne aʻusia ʻe homau fāmilí he fakaʻosinga ʻo e uiké. Hangē ko e meʻa ne leaʻaki ʻe ha toʻu tupu ʻo kau ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻi he Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú pe founga ne ongo ai kiate kimautolu ha lea ʻa ha talavou ne ʻalu ʻo ngāue fakafaifekau pe founga kuo tokoniʻi ai kimautolu ʻe he ongoongoleleí mo e Siasí ke mau ikunaʻi ha faingataʻa makehe. Ne mau feinga ke ʻoua naʻa mau malanga pe fakamālohi. Naʻe tuʻukimuʻa taha pē hoku uaifi ko Helietá ʻi hono ʻilo ha meʻa fakalaumālie, langaki moʻui mo fakaoli ke ne vahevahe. Ne faʻa iku ai heni ki ha fetalanoaʻaki ne toe loloto angé. Ko e mālié, he ko e taimi kotoa pē ne mau talanoa ai mo homau kaungāmeʻá ʻo kau ki he fefaʻuhi mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí, ne mau faʻa fanongo ki he leá ni, “Faingofua ia kiate kimoutolu; ko e tokoni homou siasí.”

ʻI he lahi ko ia ʻa e maʻuʻanga tokoni ʻi he mītiá, pe ngaahi nāunau te tau ala fakaʻaongaʻí, ʻoku faingofua ange ai ke tau vahevahe atu e ongoongo fakafiefia ʻo e ongoongoleleí pea ʻoku ola lelei ange ia ʻi ha toe taimi ki muʻa. Ko hono moʻoní, ʻoku ou manavasiʻi he mahalo kuo ʻi ai ha niʻihi ia ʻoku fanongo mai kuo nau ʻosi tohi kinautolu he telefoní ʻo pehē, “Ko e ʻalu ʻeni ke miniti ʻe 10 ʻene leá mo e ʻikai pē ke ne fakatātā ʻaki e folau vakapuná!” Siʻoku kaungāmeʻa kei talavou, mahalo ko e fakalotolahi ne ʻomi ʻe he ʻEikí ke “fakaava [homou] ngutú,”9 ʻe kau ai he ʻahó ni ʻa e “fakaʻaongaʻi homou nimá,” ke ke blog pe text e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí ki māmani kotoa! Kae manatuʻi ke fai kotoa ia he taimi mo e feituʻu totonu.

Siʻi kāinga, ʻoku tau lava ʻi he tāpuaki ʻo e tekinolosia fakaeonopōní, ʻo fakahaaʻi ʻetau houngaʻia mo e fiefia ʻi he palani maʻongoʻonga ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú ʻi ha founga ʻe lava ke ongona ʻi heʻetau ngāueʻangá pea mo e māmaní foki. ʻOku faʻa lava ʻe ha kupuʻi lea ʻe taha ʻo ha fakamoʻoni ʻo kamata ha meʻa ʻe tokoni ki he moʻui ʻa ha taha ke aʻu ki ʻitāniti.

Ko e founga lelei taha ke malanga ʻaki e ongoongoleleí ʻoku fakafou ia he faʻifaʻitakiʻangá. Kapau te tau moʻui ʻo fakatatau mo ʻetau tui fakalotú, ʻe fakatokangaʻi ia ʻe he kakaí. Kapau ʻoku malama mei heʻetau moʻuí ʻa e fofonga ʻo Sīsū Kalaisí,10 kapau ʻoku tau moʻui fiefia mo nofo melino ʻi he māmaní, ʻe fie ʻilo leva e kakaí ki hono ʻuhingá. Ko e taha ʻo e ngaahi malanga maʻongoʻonga taha kuo fai kau ki he ngāue fakafaifekaú ko e foʻi fakakaukau mahinongofua ko ʻeni naʻe lea ʻaki ʻe Sangato Falanisisi ʻo ʻĀsisí: “Malanga ʻaki e ongoongoleleí he taimi kotoa pē, pea ka ʻaonga, fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea.”11 ʻOku tau maʻu ʻi hotau ʻātakaí ʻa e ngaahi faingamālie ke fai ai ʻení. ʻOua naʻa mole ia meiate kimoutolu koeʻuhí ko haʻo tatali fuoloa ʻi he hala ki Tāmasikusí.

Ko Hotau Hala ki Tāmasikusí

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku folofola mai e ʻEikí ki Heʻene kau palōfitá mo e kau ʻaposetolo ʻi hotau kuongá ni. ʻOkú Ne folofola foki kiate kinautolu ʻoku haʻu kiate Ia ʻi he loto moʻoni mo fakamātoató.12

ʻOua naʻá ke veiveiua. Manatu, “ʻOku monūʻia ʻa kinautolu ʻoku ʻikai mamata, kae tuí.”13 ʻOku ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate kimoutolu. ʻOkú Ne fanongoa hoʻomou ngaahi lotú. ʻOkú Ne folofola ki Heʻene fānaú mo ʻoange ʻa e fiemālie, melino mo ha mahino kiate kinautolu ʻoku fekumi mo fakaʻapaʻapa kiate Iá, ʻo nau ʻaʻeva ʻi Hono halá. ʻOku ou fai ha fakamoʻoni toputapu ʻoku ʻi he hala totonú ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku ʻi ai hotau palōfita moʻui. ʻOku tataki e Siasí ni ʻe he Tokotaha ko Hono huafá ʻoku tau fakafofongaʻí, ʻa ia ko e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí.

ʻE kāinga mo e kaungāmeʻa ʻofeina, ʻoua muʻa naʻa tau fuʻu tatali fuoloa ʻi hotau hala ki Tāmasikusí. Ka tau laka lototoʻa atu ʻi he tui, ʻamanaki lelei mo e ʻofa faka-Kalaisi, pea ʻe faitāpuekina kitautolu ʻaki ʻa e maama ʻoku tau fekumi ki ai ʻi he hala ʻo e tuʻunga fakaākonga moʻoní. Ko ʻeku lotú peá u ʻoatu mo ʻeku tāpuakí, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

  1. Ngāue 8:3.

  2. Ngāue 9:3–4.

  3. Maʻake 10:14.

  4. Vakai Jeffrey R. Holland, “President Thomas S. Monson: Always ‘on the Lord’s Errand,’” Tambuli, Oct.–Nov. 1986, 20.

  5. Jeffrey R. Holland, Tambuli, Oct.–Nov. 1986, 20.

  6. Ngāue 9:6.

  7. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasi: Sipenisā W. Kimipolo (2006), 82.

  8. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 28:16.

  9. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 60:2.

  10. Vakai, ʻAlamā 5:14.

  11. ʻI he William Fay mo Linda Evans Shepherd, Share Jesus without Fear (1999), 22.

  12. Vakai, Molonai 10:3–5.

  13. Sione 20:29.