2010–2019
Huhuʻí
ʻOkatopa 2011


Huhuʻí

ʻOku malava pea ʻoku liliu ʻe he kakaí ʻenau moʻuí ‘o fakafou ‘ia Kalaisi pea maʻu ai ʻa e huhuʻí.

ʻOku kehekehe ʻa e ngaahi huafa ʻoku fakaʻaongaʻi ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi huafa ko ʻení ʻa e ngaahi ʻilo ki he tafaʻaki kehekehe ʻo e misiona fakalelei ʻa e ʻEikí. Fakatātā ʻaki pē ʻa e huafa ko e “Fakamoʻuí.” ʻOku tau ʻiloʻi kotoa pē ʻa e ʻuhinga hono fakahaofi ʻo ha taha he kuo ʻi ai pē taimi kuo fakahaofi ai kitautolu takitaha mei ha faʻahinga meʻa. ʻI heʻema kei iiki mo hoku tuofefiné, naʻá ma fai ha tōʻonga taʻefakapotopoto ʻo mavahe mei he feituʻu naʻe malu ke fai ai e vaʻingá ʻo ma vaʻinga ʻi ha kiʻi vaka pea naʻe ʻave atu kimaua ʻe he ʻaú ki ha feituʻu fakatuʻutāmaki he tafaʻaki ki lalo ʻo e vaitafé. Naʻá ma kaikaila pea lele mai ʻema tamaí ʻo fakahaofi kimaua mei he fakatuʻutāmaki ʻo e vaitafé. ʻI heʻeku fakakaukau pē ki he fakahaofí, ʻoku ou fakakaukau ai ki he meʻa naʻe hokó.

ʻOku ʻomi ʻe he huafa ko e “Huhuʻí” ʻa e ngaahi ʻilo tatau. Ke “huhuʻí” ko hono fakatau pe ke fakatau ʻo fakafoki. ʻI he takaʻaki fakalaó, ʻoku huhuʻi ha ʻapi ʻaki hano totongi kakato ʻo e mōkesí pe ngaahi mafai fakalao ke faʻoa ‘o ka ‘ikai totongi. ʻI he kuonga ʻo e Fuakava Motuʻá, naʻe ʻomi ʻe he fono ʻa Mōsesé ha ngaahi founga kehekehe ʻe lava ke fakaʻatā ai pe huhuʻi, ʻa e kau tamaioʻeikí mo e koloá ʻaki hano totongi ha paʻanga (vakai, Levitiko 25:31).

ʻOku fekauʻaki hono fakaʻaongaʻi mahino ʻo e foʻi lea huhuʻí ʻi he folofolá mo hono fakatauʻatāinaʻi ʻo e fānau ʻa ʻIsilelí mei he nofo pōpula ʻi ʻIsipité. Hili honau fakatauʻatāinaʻí, naʻe fakahā ange ʻe Mōsese, “Ko e meʻa ʻi he ʻofa ʻa [e ʻEikí] kiate kimoutolú, … kuó [Ne] ʻomi ai kituaʻā ʻa kimoutolu ʻi he nima māfimafí, ʻo Ne huhuʻi ʻa kimoutolu mei he fale ʻo e kau pōpulá, mei he nima ʻo Felo ko e tuʻi ʻo ʻIsipité” (Teutalōnome 7:8).

ʻOku tā tuʻo lahi ʻene hā ʻi he folofolá ʻa e kaveinga ko hono huhuʻi ʻe [he ʻEikí] ʻa e kakai ʻo ʻIsilelí mei he nofo pōpulá. ʻOku faʻa fakahoko ʻení ke fakamanatu ki he kakaí ʻa e angalelei ʻa e ʻEikí ʻo Ne fakahaofi ʻa e fānau ʻa ʻIsilelí mei he kau ʻIsipité. Ka ʻoku toe fakahoko pē foki ke akoʻi kiate kinautolu ʻe ʻi ai mo ha toe huhuʻi mahuʻinga ange maʻa ʻIsileli. Naʻe akonaki ʻa Līhai ʻo pehē, “Pea ʻe hāʻele mai ʻa e Mīsaiá ʻi he kakato ʻo e ngaahi kuongá, koeʻuhí ke ne huhuʻi ʻa e fānau ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá mei he hingá” (2 Nīfai 2:26).

Naʻe tohi ʻe he Tangata Sāmé ʻo pehē: “Ka ʻe huhuʻi hoku laumālié ʻe he ʻOtuá mei he mālohi ʻo e faʻitoká” (Saame 49:15).

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻia ʻĪsaia: “Kuó u tāmateʻi hoʻo ngaahi hiá, ʻo hangē ko e ʻao matolú, pea hangē ko e ʻaó, ʻa hoʻo ngaahi angahalá: tafoki mai kiate au; he kuó u huhuʻi koe” (ʻĪsaia 44:22).

Ko e moʻoni, ʻoku ʻuhinga ʻa e huhuʻi ʻoku lau ki ai ʻi he potufolofola ko ʻeni ʻe tolú, ki he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Ko e “huhuʻi lahi” ʻeni naʻe fai ʻe hotau ʻOtua ʻofá (Saame 130:7). ʻOku ʻikai tatau ʻa e huhuʻí ni mo e ngaahi huhuʻi ʻi he fono ʻa Mōsesé pe ʻi he ngaahi fokotuʻutuʻu fakalao ʻo onopōní, he ko e huhuʻí ni ʻoku ʻikai fakahoko ia ʻaki “ ʻa e ngaahi meʻa ʻe ʻauhá, ko e silivá [pe] koulá” (1 Pita 1:18). “ ʻIa [Kalaisi] ʻoku tau maʻu ai ʻa e huhuʻí ʻi hono taʻataʻá, ko e fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá, ʻo fakatatau mo hono lahi ʻaupito ʻo ʻEne ʻofá” ( ʻEfesō 1:7). Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Sione Teila ʻo pehē, koeʻuhi ko e feilaulau ʻa e Huhuʻí, “kuo totongi ʻa e moʻuá, fakahoko mo e huhuʻí, fakahoko mo e fuakavá, feau mo e fie maʻu ʻa e fakamaau totonú, ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá, pea kuo foaki kotoa ai ʻa e mālohi … ki he toʻukupu ʻo e ʻAlo ʻo e ʻOtuá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sione Teila [2001], 52-53).

ʻOku kau ʻi he ngaahi ola ʻo e huhuʻi ko ʻení ʻa hono ikunaʻi ʻo e mate fakaesinó maʻá e fānau kotoa ʻa e ʻOtuá. ʻA ia, ʻoku ikunaʻi ai ʻa e mate fakamatelié pea ʻe toetuʻu ʻa e kakai kotoa pē. Ko e konga ʻe taha ʻo e huhuʻi ko ʻeni naʻe fai ʻe Kalaisí ko hono ikunaʻi ʻo e mate fakalaumālié. ʻI he mamahiʻia mo e pekia ʻa Kalaisí, kuó Ne totongi ai maʻá e angahala ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻo makatuʻunga ʻi heʻenau fakatomala fakafoʻituituí.

Ko ia, kapau te tau fakatomala, ʻe lava ke fakamolemoleʻi ʻetau ngaahi angahalá, he kuo totongi ia ʻe hotau Huhuʻí. Ko ha ongoongo fakafiefia ʻeni kiate kitautolu “he kuo fai angahala kotoa pē, pea tōmui ʻi he fakamālō mei he ʻOtuá” (Loma 3:23). ʻOku fie maʻu lahi ʻa e huhuʻi ko ʻení ʻe kinautolu kuo hē atu mei he ngaahi hala ʻo e māʻoniʻoní, pea kapau te nau fakatomala kakato, ʻoku ʻanautolu ke maʻu ia. Ka ʻoku toe fie maʻu pē foki ʻa e huhuʻí ni ʻe kinautolu kuo nau ngāue mālohi ke lelei ʻenau founga moʻuí, koeʻuhí he ʻikai lava ke ʻalu ha taha ki he ʻafioʻanga ʻo e Tamaí taʻekau ai e tokoni ʻa Kalaisí. ʻI heʻene peheé, ʻoku fakangofua ʻe he huhuʻi ʻofá ni ke fakakakato ʻa e ngaahi fono ʻo e fakamaau totonú mo e ʻaloʻofá ʻi he moʻui ʻanautolu kotoa pē ʻoku fakatomala pea muimui ʻia Kalaisí.

[Hono ʻikai maʻongoʻonga, nāunauʻia, mo kakato,

ʻA e taumuʻa molumalu ʻo e Huhuʻí,

ʻA ia ne fālute ai e fakamaau totonú, ʻofá, mo e ʻaloʻofá

ʻI he taha fakalangi]!

(“Naʻe Lahi Fau ʻa e ʻOfa,” Ngaahi Himi, fika 105)

Naʻe akonaki ʻa Palesiteni Poiti K. Peeka ʻo pehē, “ʻOku ʻi ai ha Huhuʻi, ha Fakalaloa, ʻa ia ʻokú ne loto fiemālie peá ne malava ke fakafiemālieʻi ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú pea ʻoatu ʻa e ʻaloʻofá kiate kinautolu ʻoku fakatomalá” (“The Mediator,” Ensign, May 1977, 56).

ʻOku fonu e folofolá, ngaahi tohí, mo e ngaahi aʻusia ʻo e moʻuí ʻi he ngaahi talanoa ʻo e huhuʻí. ʻOku malava pea ʻoku liliu ʻe he kakaí ʻenau moʻuí ‘o fakafou ‘ia Kalaisi pea nau maʻu ai ʻa e huhuʻí. ʻOku ou manako ʻi he ngaahi talanoa ʻo e huhuʻí.

ʻOku ʻi ai haku kaungāmeʻa naʻe ʻikai ke ne muimui ʻi he ngaahi akonaki ʻa e Siasí ʻi heʻene kei talavoú. ʻI heʻene hoko ko e tokotaha lahi kei talavoú, naʻá ne fakatokangaʻi e meʻa naʻe ʻikai ke ne maʻu tupu mei he ʻikai ke ne moʻui ʻaki e ongoongoleleí. Naʻá ne fakatomala, liliu ʻene moʻuí, pea līʻoa ke moʻui anga māʻoniʻoni. ʻI he ʻaho ʻe taha, hili ia ha ngaahi taʻu lahi mei heʻeku ʻiloʻi ia heʻene kei talavoú, ne ma fetaulaki he temipalé. Ne malama mei hono fofongá e maama ʻo e ongoongoleleí, pea ne u ongoʻi pē ko ha mēmipa moʻui līʻoa ia ʻo e Siasí ʻoku feinga ke moʻui kakato ʻaki ʻa e ongoongoleleí. Ko ha talanoa ia ʻo e huhuʻí.

Ne tuʻo taha ʻeku ʻinitaviu ke papitaiso ha fefine naʻe halaia ʻi ha angahala mamafa fau. Ne u fehuʻi ange lolotonga e ʻinitaviú pe naʻe mahino ki ai he ʻikai lava ke ne toe fai ʻi ha taimi ʻa e angahala ko iá. Naʻe hā mei hono fofongá mo hono leʻó naʻe ongo moʻoni ʻeni ki ai peá ne pehē mai, “ ʻE Palesiteni, he ʻikai lava ke u toe fai e angahala ko iá. Ko hono ʻuhinga ia ʻoku ou fie papitaiso aí—ke fakamaʻa au mei he ngaahi nunuʻa ʻo e angahala fakamamahi ko iá.” Ko ha talanoa ia ʻo e huhuʻí.

ʻI heʻeku ʻaʻahi ki ha ngaahi konifelenisi fakasiteiki mo ha ngaahi fakatahaʻanga kehe ʻi he ngaahi taʻu mai kimui ní, ne u fataki ai ʻa e ui meia Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ke fakahaofi ʻa e kāingalotu māmālohi ʻo e siasí. Ne u fai ʻi he konifelenisi fakasiteiki ʻe taha ha talanoa ki ha mēmipa māmālohi naʻe foki ʻo ngāue mālohi he Siasí hili ha ʻaʻahi ki ai ʻa ʻene pīsopé mo ha kau taki kehe ʻi hono ʻapí, ne nau fakahā kiate ia ʻoku nau fie maʻu ia, pea uiuiʻi ia ke ne ngāue ʻi he uōtí. Naʻe ʻikai ngata pē hono tali ʻe he tangata he talanoá ʻa e uiuiʻí ka naʻe liliu foki ʻene moʻuí mo e ngaahi ʻulungāangá peá ne mālohi kakato ʻi he Siasí.

Naʻe ʻi ai haku kaungāmeʻa ʻi he haʻofanga ne u fai ai e talanoa ko iá. Ne hā mei hono fofongá ha liliu ʻi heʻeku fai e talanoá. Naʻá ne ʻī-meili mai kiate au ʻi he ʻaho hono hokó ʻo talamai naʻe tupu ʻene ongoʻi māfana ʻi he talanoá he naʻe fai tatau e talanoa ne u faí mo e talanoa ki he foki ʻa ʻene tamai-ʻi he-fonó ʻo mālohi he Siasí. Naʻá ne talamai naʻe tupu mei ha ʻaʻahi tatau ʻa ha pīsope mo ha fakaafe ke ngāue ʻi he Siasí ʻa hono toe vakavakaiʻi ʻe heʻene tamai-ʻi he-fonó ʻa ʻene moʻuí, peá ne tali ʻa e uiuiʻí. ʻOku toko 88 e hako ʻo e tangata ko ia ne fakamālohiá pea ʻoku nau hoko ko ha kau mēmipa mālohi ʻo e Siasí he taimí ni.

Ne u fai e ongo talanoá ʻi ha fakataha naʻe fai ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi mei ai. ʻI he ʻaho hono hokó ne u maʻu ha toe ʻī-meili ʻe taha naʻe kamata peheni, “Ko e talanoa foki ʻena kau ki heʻeku tamaí.” Ko ha ʻī-meili ia mei ha palesiteni fakasiteiki ʻo ne fakamatala ai ki hano fakaafeʻi ʻene tamaí ke ngāue ʻi he Siasí, neongo naʻe ʻikai ke ne mālohi he Siasí pea ʻi ai mo hano ngaahi ʻulungāanga naʻe fie maʻu ke liliu. Naʻá ne tali ʻa e fakaafé, pea lolotonga ʻene ngāué naʻá ne fakatomala ai pē, pea aʻu ai pē ki heʻene hoko ko ha palesiteni fakasiteiki mo ha palesiteni fakamisiona, pea naʻá ne fakatoka ai ʻa e fakavaʻe maʻa hono hakó ke nau hoko ko ha kāingalotu faivelenga ʻo e Siasí.

Hili mei ai ha ngaahi uike siʻi, ne u fai e talanoa kotoa ko ʻeni ʻe tolú ʻi ha konifelenisi fakasiteiki kehe. ‘I he ʻosi ʻa e fakatahaʻangá, ne haʻu ha tangata ʻo talamai naʻe ʻikai ko ha talanoa ia ki heʻene tamaí. Ko e talanoa ia kiate ia. Naʻá ne talamai ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻo tupu ai ʻene fakatomala pea foki mai ʻo mālohi kakato ʻi he Siasí. Pea naʻe hokohoko pehē atu ai pē. ʻI heʻeku ʻave ʻa e ui ko ia ke fakahaofi ʻa e māmālohí, ne u mātā mo fanongoa ai ha ngaahi talanoa ki ha kakai ne nau tali ʻa e ngaahi fakaafe ke foki mai pea liliu ʻenau moʻuí. Ne u toutou fanongo ʻi ha ngaahi talanoa ʻo e huhuʻí.

Neongo he ʻikai teitei lava ke tau totongi fakafoki ki Heʻene Huhuʻi ne fai maʻatautolú, ka ʻoku fie maʻu ʻe he palani ʻo e huhuʻí ke tau fai hotau lelei tahá ke fakatomala kakato pea fai e finangalo ʻo e ʻOtuá. Naʻe tohi ʻe he ʻAposetolo ko ʻOasoni F. Uitenií ʻo pehē:

[Ko e Huhuʻi ʻo hoku laumālié, ʻa hoku Fakamoʻuí,

Kuo ngaohi au ʻe hono toʻukupu māfimafí ke u kakato,

Hiki hake au ʻe Hono ivi fakaofó

Pea fakafonu vai melie ʻeku ipu vai mahí!

ʻE lava fēfē ʻe hoku ʻeleló ke fakahoungaʻi,

ʻA e ʻOtua mohu ʻaloʻofa ʻo ʻIsilelí.

ʻEiki, he ʻikai teitei lava ke u totongi atu,

Ka ʻe lava ke u ʻofa ki he ʻAfioná,

ʻIkai ko hoku fiefiaʻangá ia ʻi he ʻahó,

ʻEku fakaʻānaua ʻi he poó? ʻA Hoʻo folofola haohaoá?

Ko ia tuku ke u kalanga ʻaki ia,

Pea fai ho finangaló heʻeku moʻuí kotoa.

(“Savior, Redeemer of My Soul,” Hymns, no. 112)

ʻOku ou fakamoʻoni ki he mālohi ʻo e Fakalelei ʻa Kalaisí. ʻI heʻetau fakatomala pea haʻu kiate Iá, ʻe lava ke tau maʻu ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá. Ko ʻeku lotú ia ke tau fai ʻeni, pea maʻu ai ʻa e talanoa ki hotau huhuʻí, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.