2010–2019
Ko e Meʻaʻofa Fakalangi ʻo e Fakatomalá
ʻOkatopa 2011


Ko e Meʻaʻofa Fakalangi ʻo e Fakatomalá

Ko e fakatomalá pē ʻe lava ai ke tau maʻu ʻa e fakalelei mo e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻi he Tohi ʻa Molomoná ha fakamatala ki ha tangata ko hono hingoá ko Nēhoa. ʻOku faingofua ke mahino hono ʻuhinga naʻe fakakaukau ai ʻa Molomona ʻi heʻene fakanounou e ngaahi lekooti ʻo e kau Nīfaí kuo taʻu ʻe lauafe honau motuʻá, ʻa e mahuʻinga ke fakakau ai ha meʻa ‘o kau ki he tangatá ni pea mo e ivi tākiekina tuʻuloa ʻo ʻene tokāteliné. Naʻe feinga ʻa Molomona ke ʻomi ha fakatokanga kiate kitautolu, he naʻá ne ʻiloʻi ʻe toe akoʻi pē ʻa e fakakaukau ko ʻení ʻi hotau kuongá ni.

Naʻe ʻasi ʻa Nēhoa he fakamatalá ʻi he taʻu ʻe 90 nai kimuʻa pea ʻaloʻi mai ʻa Kalaisí. Naʻá ne akonaki ʻo pehē “ ʻe fakamoʻui ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá ʻi he ʻaho fakaʻosí, … he kuo ngaohi ʻe he ʻEikí ʻa e kakai fulipē, pea kuó ne huhuʻi foki ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá; pea ʻi he ngataʻangá, ʻe maʻu ʻe he kakai fulipē ʻa e moʻui taʻengatá” (ʻAlamā 1:4).

Hili nai ha taʻu ʻe 15, naʻe haʻu ʻa Kolihola ʻi he lotolotonga ʻo e kau Nīfaí ʻo malanga ʻaki mo fakamafola e tokāteline ʻa Nēhoá. ʻOku lekooti ʻi he Tohi ʻa Molomoná “ko e Fili ia ʻo Kalaisí, he naʻá ne kamata ke malanga ki he kakaí ʻo fakaʻikaiʻi ʻa e ngaahi kikite …ʻo kau ki he hāʻele mai ʻa Kalaisí” (ʻAlamā 30:6). Naʻe malanga ʻa Kolihola ʻo pehē “ ʻoku ʻikai lava ke ʻi ai ha fakalelei ʻe fai koeʻuhí ko e ngaahi angahala ʻa e tangatá, ka ʻoku tuʻu ʻa e tangatá ʻi he moʻuí ni ʻo fakatatau ki he anga ʻo ʻene ngāue ʻaʻaná; ko ia ʻoku tuʻumālie ʻa e tangata takitaha ʻo fakatatau ki hono ʻatamaí. Pea ʻoku ikuna ʻe he tangata takitaha ʻo fakatatau ki hono iví; pea ʻilonga ha meʻa ʻoku fai ʻe ha tangata ʻoku ʻikai ko e hia ia” (ʻAlamā 30:17). Naʻe “ʻikai [ke] tui ki he fakatomala mei [he] ngaahi angahalá” ʻa e kau palōfita loí mo honau kau muimuí. (ʻAlamā 15:15).

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻoku ʻikai fuoloa pea hāʻele mai ʻa Sīsū Kalaisi—ʻo hangē pē ko e ngaahi ʻaho ʻo Nēhoa mo Koliholá, ka kiate kitautolu ko ha taimi ia ʻo e teuteu ki Heʻene Hāʻele ʻAngaua maí. Pea ko e meʻa tatau pē, ʻoku ʻikai faʻa tali lelei ʻa e pōpoaki ʻo e fakatomalá. ʻOku pehē ʻe ha niʻihi kapau ʻoku ʻi ai ha ʻOtua, ʻoku ʻikai te Ne fuʻu fie maʻu ʻe ia ha meʻa meiate kitautolu (ʻʻAlamā 18:5). ʻOku kei taukaveʻi ʻe ha niʻihi ʻoku fakamolemoleʻi ʻe ha ʻOtua ʻofa ʻa e angahala kotoa pē ʻo makatuʻunga ʻi ha vete hia pē, pe kapau ʻoku ʻi ai ha tautea ʻo e angahalá, “ ʻe taaʻi ʻa kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻaki ha ngaahi tā siʻisiʻi, pea ka hili iá ʻe fakamoʻui ʻa kitautolu ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá (2 Nīfai 28:8). ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku kau fakataha mo Kolihola ʻi hono fakaʻikaiʻi ʻo Kalaisi pea ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha faiangahala ia.ʻOku pehē ʻe heʻenau tokāteliné ʻoku lava pē ke feliliuaki ʻa e ngaahi tuʻunga ʻulungāanga māʻolungá, ngaahi tuʻunga moʻuí, ʻo aʻu ki he moʻoní. Ko ia ko e hā pē ha meʻa ʻoku ongoʻi ʻe ha taha ko e meʻa totonu ia ki aí, he ʻikai lava ke fakamāuʻi ai ia ʻe he niʻihi kehé ʻo lau ʻokú ne hala pe faiangahala.

ʻOku hā ngali manakoa ki tuʻa e ngaahi fakakaukau ko ʻení he ʻoku nau fakangofua kitautolu ke tau fakatuituia ha faʻahinga uʻa pe holi ʻo ʻikai tokanga ki he ngaahi nunuʻa ʻe tupu mei aí. ʻI heʻetau fakaʻaongaʻi e ngaahi akonaki ʻa Nēhoa mo Koliholá, ʻe lava ke tau fakaʻuhingaʻi pea tuli tonuhia ʻi ha faʻahinga meʻa pē. ʻI he taimi ʻoku haʻu ai ʻa e kau palōfitá ʻo kalanga ʻaki e fakatomalá, “ʻoku ʻikai ke ongo lelei ia kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke fie fakatomalá.” Ka ko hono moʻoní ʻoku totonu ke tali ʻi he fiefia ʻa e lea ʻa e palōfitá. Ka ʻikai ha fakatomala he ʻikai fai ha fakalakalaka pe tupulaki moʻoni ʻi he moʻuí. ʻOku ʻikai ke maʻamaʻa ʻa e kavengá ia mo e mamahí ʻi he fakangalingali ʻoku ʻikai ha faiangahalá. He ʻikai hanga ʻe he faingataʻaʻia ʻi he angahalá ʻo liliu ha meʻa ke toe lelei ange. Ko e fakatomalá pē taha te ne fakafoki atu ha taha ki ha moʻui ʻoku toe lelei angé. Ko e fakatomalá pē ʻe lava ai ke tau maʻu ʻa e fakalelei mo e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí pea mo e fakamoʻuí. Ko e fakatomalá ko ha meʻaʻofa fakalangi, pea ʻoku totonu ke tau fiefia ʻi he taimi ʻoku tau talanoa ai ki aí. ʻOkú ne tataki kitautolu ki he tauʻatāiná, loto-falalá mo e melinó. ʻOku ʻikai uesia ʻe he meʻaʻofa ʻo e fakatomalá ʻa e fiefiá, ka ko ia ʻoku tupu mei ai ʻa e fiefia moʻoní.

ʻOku ʻi ai ʻa e fakatomalá ke fili mei ai koeʻuhí pē ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Ko ʻEne feilaulau taʻefakangatangatá ʻokú ne “ʻomi ai ha ngaahi founga ki he tangatá ke nau maʻu ai ha tui ke fakatomala.” (ʻAlamā 34:15). Ko e fakatomalá ʻa e tuʻunga ʻoku fie maʻú, pea ko e ʻaloʻofa ʻa Kalaisí ʻa e mālōhí ʻa ia “ʻoku lava ʻe he ʻaloʻofá ʻo totongi ki he ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e fakamaau totonú” (ʻAlamā 34:16). Ko ʻetau fakamoʻoní ʻeni:

“ ʻOku [tau] ʻilo ko e fakatonuhiá [pe fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá] ‘i he ʻaloʻofa ʻa hotau ‘Eiki mo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻoku totonu mo moʻoni ia;

“Pea ʻoku [tau] ʻiloʻi foki ko e fakamāʻoniʻoniʻi tuʻunga ʻi he ʻaloʻofa ʻa hotau ʻEiki mo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻoku totonu mo moʻoni ia, kiate kinautolu kotoa pē ʻoku ʻofa mo tauhi ki he ʻOtuá ʻaki honau mālohí, ʻatamaí, mo e iví kotoa” (T&F 20:30–31).

Ko ha kaveinga ʻoku lahi ʻa e fakatomalá, ka ʻi he ʻaho ní ʻoku ou fie lea ki ha tafaʻaki pē ʻe nima ʻo e tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e ongoongoleleí pea ʻoku ou ʻamanaki ʻe ʻaonga.

ʻUluakí, ko e fakaafe ke fakatomalá ko hano fakahaaʻi ia ʻo e ʻofá. ʻI he taimi naʻe “kamata malanga ai ʻa [e Fakamoʻuí] ʻo pehē, Mou fakatomala: he ʻoku ofi ʻa e puleʻanga ʻo e langí” (Mātiu 4:17), ko ha pōpoaki ia ʻo e ʻofa, ʻoku fakaafeʻi ai ʻa e kakai kotoa pē ke taau ke kau fakataha mo Ia “pea fiefia ʻi he ngaahi folofola ʻo e moʻui taʻengatáʻi he māmani ko ʻení, mo e moʻui taʻengatá [ʻiate ia] ʻi he maama ka hoko maí” (Mōsese 6:59). Kapau he ʻikai ke tau fakaafeʻi ʻa e kakai kehé ke nau liliu pe ʻikai ke tau fakatomala kitautolu, ʻoku ʻikai leva ke fakahoko e tefitoʻi fatongia ʻoku totonu ke tau fai ki he niʻihi kehé mo kitautolú foki. Ko hono moʻoní, ko e mātuʻa ko ia ʻoku nau tuku ke faʻiteliha pē ʻenau fānaú, pe ha kaungāmeʻa ʻoku fakahōhōloto, mo ha taki ʻo e Siasí ʻoku manavasiʻí, ʻoku lahi ange ʻenau tokanga kiate kinautolu peé ʻi heʻenau tokanga ki he lelei mo e fiefia ʻanautolu ʻe lava ke nau tokoniʻí. ʻIo, ʻoku faʻa pehē ia he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai faʻa kātaki pe fakatupu loto mamahi ʻa e ui ke fakatomalá, pea aʻu pē ʻo fehiʻa ki ai, ka ko hono moʻoní, ʻi hono tataki ʻe he Laumālié ko ha ngāue ia ʻo e tokanga moʻoni ki ha taha (vakai, T&F 121:43–44).

Uá, ʻoku ʻuhinga e fakatomalá ki he fai feinga ke liliú. ʻE hoko ia ko e manuki ki he mamahi ʻa e Fakamoʻuí ʻi he Ngoue ʻo Ketisemaní pea ʻi he kolosí ke tau ʻamanaki ʻoku totonu ke Ne liliu kitautolu ke tau hoko ʻo hangē ha kau ʻāngeló kae ʻikai fai ʻe kitautolu ha ngāue. ʻOku tau fekumi ki Heʻene ʻaloʻofá ke fakahikihikiʻi mo fakapaleʻi ʻetau ngaahi ngāue faivelenga tahá (vakai, 2 Nīfai 25:23). Pea hangē ko ʻetau lotua ke maʻu ʻa e ʻaloʻofá, mahalo ʻoku totonu ke tau lotu ke maʻu ha taimi mo ha faingamālie ke tau ngāue mo feinga ai ke ikuna. Ko e moʻoni ʻoku fiefia ʻa e ʻEikí ʻi he tokotaha ʻoku holi ke haʻu ki he fakamāú ʻokú ne moʻui taau, ʻokú ne ngāue faivelenga he ʻaho kotoa pē ke fetongi e vaivaí ʻaki ʻa e mālohí. Mahalo naʻa fiemaʻu ʻe he fakatomala mo e liliu moʻoní ha toutou feinga pe ngāue ki ai he ʻoku ʻi ai ʻa e meʻa ʻoku maʻa mo māʻoniʻoni ʻi he faʻahinga feinga pehení. ʻOku hoko fakanatula pē ʻa e fakamolemole fakalangi ʻa e ʻOtuá mo e fakamoʻuí ki ha taha pehē, he ko e moʻoni, “ʻoku ʻofa ʻa e angamaʻá ki he angamaʻá; ʻoku pīkitai ʻa e māmá ki he māmá; [pea] ʻoku ʻofa mamahi ʻa e ʻaloʻofá ki he ʻaloʻofá ʻo ʻekeʻi ʻene meʻa ʻaʻaná” (T&F 88:40).

ʻE lava ʻi he fakatomalá ke tau fakalakalaka māmālie ai ʻi he meʻa ʻoku tau malavá ke moʻui ʻaki ʻa e fono fakasilesitialé, he ʻoku tau ʻiloʻi “ko iaʻoku ʻikai te ne lava ʻo tauhi ʻa e fono ʻo ha puleʻanga fakasilesitialé ʻe ʻikai te ne lava ʻo kātakiʻi ha nāunau fakasilesitiale” (T&F 88:22).

Tolú, ʻoku ʻikai ʻuhinga e fakatomalá ki hono siʻaki pē ʻo e angahalá ka koe tukupā ke talangofua. ʻOku fakamatalaʻi ʻe he Bible Dictionary ʻo pehē, “ʻOku ʻuhinga ʻa e fakatomalá ki hono fakatafoki ʻo e lotó mo e fakakaukaú ki he ʻOtuá, [pehē foki ki hano] liʻaki ʻo e angahala ʻoku fakanatula ʻetau fakahehema ke fakahokó.”1 Ko e taha ʻo e ngaahi sīpinga lahi ʻo e akonaki ko ʻeni mei he Tohi ʻa Molomoná ʻoku maʻu ia ʻi he ngaahi lea ʻa ʻAlamā ki ha taha ʻo hono ngaahi fohá:

“Ko ia ʻoku ou fekau kiate koe, ʻe hoku foha, ko e meʻaʻi he manavahē ki he ʻOtuá, ke ke tuku hoʻo ngaahi fai hiá;

“Ke ke tafoki ki he ʻEikí ʻaki ho ʻatamaí, iví, mo e mālohí kotoa” (ʻAlamā 39:12-13; vakai foki, Mōsaia 7:33; 3 Nīfai 20:26; Molomona 9:6).

Ke tau tafoki kakato ki he ʻEikí, kuo pau ke ʻoua naʻa toe siʻi hifo ia ʻi he fuakava ke talangofua kiate Ia. ʻOku tau faʻa lau e fuakava ko ʻení ko e fuakava ʻo e papitaisó he ʻoku fakamoʻoniʻi ia ʻaki ʻa e papitaiso ʻi he vaí (vakai, Mōsaia 18:10). Naʻe fakapapauʻi mai ʻe he papitaiso ʻa e Fakamoʻuí, mo ʻomi ha sīpinga, ʻa ʻEne fuakava ke talangofua ki he Tamaí. “Neongo ʻa ʻene māʻoniʻoní, ka ʻokú ne fakahā ki he fānau ʻa e tangatá, ʻokú ne fakavaivaiʻi ia ʻo fakatatau ki he kakanó ʻi he ʻao ʻo e Tamaí, pea ʻokú ne fakaha ki he Tamaí te ne talangofua kiate ia ʻi he tauhi ʻene ngaahi fekaú” (2 Nīfai 31:7). Ka ʻikai fai ʻa e fuakavá ni, ʻoku ʻikai kakato ʻa e fakatomalá pea ʻoku ʻikai maʻu ʻa e fakamolemole ʻo e ngaahi angahalá.2ʻOku pehē ʻi he lea fakangalongataʻa ʻa Palōfesa Noel Reynolds, “Ko e fili ke fakatomalá ko ha fili ia ke fakangata ʻa e ngaahi hala kotoa pē [kae fakapapau] ke muimui ʻi he hala pē ʻe taha ʻo taʻengata, ʻa e hala ko ia ʻe taha ʻoku tataki atu ki he moʻui taʻengatá.”3

Faá, ʻoku fie maʻu ki he fakatomalá ʻa e fakamātoato ʻo e taumuʻá mo e loto fiemālie ke vilitakí, neongo ʻa e mamahí. Mahalo ʻe ʻaonga ki ha niʻihi ʻa e feinga ke faʻu ha lisi ʻo ha ngaahi sitepu pau ʻo e fakatomalá, ka ʻe hoko pē ia ko ha ngāue pē ke fai ʻo ʻikai ha ongoʻi moʻoni pe ha liliú. ʻOku ʻikai fakangalingali ʻa e fakatomalá. ʻOku talamai ʻe he ʻEikí ha tefitoʻi meʻa ʻe ua ʻoku fie maʻu: “Te mou ʻilo ʻi he meʻá ni ʻo kapau ʻoku fakatomala ha tangata mei heʻene ngaahi angahalá—vakai, te ne vete ia pea liʻaki ia” (T&F 58:43).

Ko ha ongo fakakaukau mālohi ʻa e vete hiá mo e liʻakí. ʻOku mahulu atu ia ʻi ha lea pē ʻo pehē “ʻOku ou fakahā atu ia; ʻOku ou kole fakamolemole atu.” Ko e vetehiá ko ha meʻa ʻoku ongo moʻoni, pea fakamamahi he taimi ʻe niʻihi ʻa hono fakahā ʻo e fehālaaki mo e kovi ki he ʻOtuá pea mo e tangatá. ʻOku faʻa ō fakataha ʻa e loto mamahí mo e fakaʻiseʻisá pea mo e loʻimata ʻo e mamahí ʻi he vete hia ʻa ha taha, tautautefito ʻeni kapau naʻe hanga ʻe he meʻa naʻá ne faí ʻo fakatupu ha mamahi ʻa ha taha, pe kovi ange aí, haʻane fakatupu ha faiangahala ʻa ha taha. Ko e faʻahinga mamahi lahi ʻeni, ʻa e vakai ki he moʻoni ʻo e meʻa kuo hokó, ʻokú ne fakatupu ha tangi ʻa ha taha, ʻo hange ko e tangi ʻa ʻAlamā ʻo pehē, “ʻE Sīsū, ʻa koe ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻaloʻofa mai kiate au, ʻa ia ʻoku ou ʻi he ʻahu ʻo e mamahí, pea kuo takatakai ʻiate au ʻa e ngaahi sēini taʻengata ʻo e maté” (ʻAlamā 36:18).

ʻOku liliu ʻa e siva e ʻamanakí ki he ʻamanaki leleí ʻi he taimi ʻoku tui ai ki he Huhuʻi mohu ʻaloʻofá mo Hono mālohí. ʻOku liliu ʻa e lotó mo e ngaahi holí, pea fakaʻau pē ke fakaliliʻa ki he angahala naʻe hā ngali lelei kimuʻá. ʻI he loto foʻou ko iá ʻokú ne fakapapauʻi ke liʻaki pea ʻoua ʻe toe fai ʻa e angahalá kae fakaleleiʻi ʻa e maumau naʻá ne faí ki he kakato taha te ne lavá. ʻOku vave ʻene hoko ʻa e fakapapau ko iá ko ha fuakava ke talangofua ki he ʻOtuá. ʻI he ʻi ai ʻa e fuakava ko iá, ʻe ʻomi leva ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa e talafekau ʻo e ʻaloʻofa fakalangí, ʻa e fakafiemālié mo e fakamolemolé.ʻOku ueʻi ai ha taha ke toe lea fakataha mo ʻAlamā, “Pea ʻoiauē, ko e fiefia mo e maama fakaofo kuó u vakai ki aí; ʻio, [ʻoku] fonu hoku laumālié ʻi he fuʻu fiefia naʻe tatau hono lahí mo hoku mamahí!” (ʻAlamā 36:20).

Ka ai ha faʻahinga mamahi ʻoku aʻusia ʻi he fakatomalá, ʻe siʻisiʻi ange maʻu pē ia ʻi he mamahi ʻe fie maʻu ke maʻu ʻa e fakamaau totonu ki ha maumaufono kuo teʻeki ai fakakaleleiʻi. Naʻe siʻi ha folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻo kau ki he meʻa naʻá ne kātakiʻi ke lava e ngaahi fie maʻu ʻa e fakamaau totonú pea fai e fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá, ka naʻá Ne fakahā mai ʻi Heʻene folofola ko ʻení:

“He vakai, ko au, ko e ʻOtuá, kuó u kātakiʻi ʻa e ngaahi meʻá ni maʻá e kakai kotoa pē, koeʻuhí ke ʻoua naʻa nau mamahi ʻo kapau te nau fakatomala;

“Ka ʻo kapau ʻe ʻikai ke nau fakatomala kuo pau ke nau mamahi ʻo hangē pē ko aú;

“ʻA ia ko e mamahi naʻe langaki ai ʻa ʻeku tetetete ʻaʻaku, ʻa ia ko e ʻOtuá, ko e tokotaha ʻoku mālohi tahá, koeʻuhí ko e mamahí, pea mo e tafe ʻa e totó ʻi he ava kotoa ʻo hoku kilí, mo e mamahiʻia ʻi he sinó mo e laumālié fakatouʻosi—peá u loto ke ʻoua naʻá ku inu ʻi he ipu mahí” (T&F 19:16–18).

Nimá, neongo pe ko e hā ʻa e totongi ki he fakatomalá, ʻoku folo hifo ia ʻe he fiefia ʻo e fakamolemolé. Naʻe fai ʻe Palesiteni Poiti K. Peeka ʻa e talanoá niʻi haʻane lea ʻi ha konifelenisi lahi naʻe fakahingoa “Ko e Pongipongi Fisifisimuʻa ʻo e Fakamolemolé”:

Naʻe taki atu ʻe Pilikihami ʻIongi ʻa e fuofua kaungā fononga paioniá mei he Mālōlōʻanga Fakafaʻahitaʻu Momokó ʻi ʻEpeleli ʻo e 1847. ʻI he taimi tatau pē ʻi ha maile ʻe 1,600 [kilomita ʻe 2,575] ki he feituʻu fakahihifó, ne feinga hifo ʻa kinautolu naʻe hao moʻui mai ʻi he Kaungā Fononga ʻa Touná ʻi he ngaahi tahifo ʻo e ʻOtu Moʻunga Siela Nevatá ki he Teleʻa Sakalamenitoó.

[“Naʻe maʻu kinautolu ʻe he sinoú ʻi he fuʻu momoko fakaʻuliá ʻi lalo hifo pē he tumuʻakí. Naʻe ʻikai ha tui ʻe hao moʻui mai ha taha ʻi he ngaahi ʻaho mo e ngaahi uike mo e ngaahi māhina naʻa nau fiekaia ai mo faingataʻaʻia ʻo ʻikai faʻa mafakamatalaʻí.

“Naʻe kau ai ha tamasiʻi taʻu hongofulu mā nima ko Sione Pilini.ʻI he pō 24 ʻo ʻEpelelí, naʻá ne aʻu mai ki he Faama ʻa Sionisoní. Hili ha ngaahi taʻu mei ai, naʻe tohi ʻe Sione ʻo pehē:

“‘Kuo fuoloa ʻene fakapoʻulí ʻi heʻemau aʻu atu ki he Faama Sionisoní, ko ia ne u fuofua sio ʻi ai ʻi he hengihengí. Naʻe lelei e ʻeá, lanu mata e musié, hiva e manupuná mei he tumuʻaki ʻo e ʻuluʻakaú, pea kuo lava e fonongá. Ne ʻikai ke u faʻa tui naʻá ku kei moʻui.

“‘Hangē ne faitaaʻi e meʻa ia ne u mamata ai he pongipongi ko iá ʻi hoku ʻatamaí. Kuo ngalo atu e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa naʻe hokó, ka ʻoku ou kei lava pē ʻo sio ki he ʻapitanga ofi ki he Faama ʻo Sionisoní.’”

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Peeka: “Naʻá ku ʻuluaki puputuʻu ʻi heʻene fakamatala ko ia ʻo pehē ‘kuo ngalo atu e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa naʻe hokó.’ Naʻe lava fēfē ke ngalo ʻi hono ʻatamaí ʻa e ngaahi māhina lōloa naʻá ne faingataʻaʻia mo mamahi aí? Naʻe lava fēfē ke fetongi ʻaki ʻa e fuʻu pō momoko ko ia ʻi he faʻahitaʻu momokó ha pongipongi fakaʻofoʻofa ʻe taha?

“ʻI heʻeku toe fakakaukau atu ki aí, ne u pehē naʻe ʻikai ha puputuʻu ia ai. Kuó u ʻosi mamata ki he hoko ʻa e meʻa tatau ki ha kakai naʻá ku ʻiloʻi. Kuó u mamata ki ha niʻihi kuo nofo fuoloa ʻi he momoko ʻo e loto halaiá mo e fiekaia fakalaumālié pea kuó ne aʻusia ʻa e pongipongi ʻo e fakamolemolé. ʻI heʻene aʻu ki he pongipongí, naʻa nau ako e meʻá ni:

“‘Vakai, ko ia kuó ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻoku fakamolemoleʻi ia, pea ko au ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u toe manatu ki ai’ [T&F 58:42].”4

ʻOku ou fakahā ʻeku loto houngaʻia mo e fakamoʻoni ʻoku “fakahoko [ʻe he mamahi taʻe hano tatau, pekia mo e Toetuʻu ʻa hotau ʻEikí] ʻa e tuʻunga ʻo e fakatomalá” (Hilamani 14:18). Ko e meʻaʻofa fakalangi ʻo e fakatomalá ʻa e kī ki he fiefia ʻi hení pea ʻi he hili ʻa e moʻuí. ʻI he folofola ʻa e Fakamoʻuí pea ʻi he loto fakatōkilalo moʻoni, ʻoku ou fakaafeʻi ʻa e kakai kotoa pē ke “mou fakatomala: he ʻoku ofi ʻa e puleʻanga ʻo e langí” (Mātiu 4:17). ʻOku ou ʻiloʻi ko hoʻomou tali ko ia ʻa e fakaafé ni, te mou maʻu ai ʻa e fiefiá ʻi he taimí ni pea ʻi he taʻengatá fakatouʻosi.ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

  1. Bible Dictionary, “Repentance.”

  2. ʻOku toutou fakamatala ʻa e Tohi ʻa Molomoná ʻo kau ki he “papitaiso ki he fakatomalá” (vakai, Mōsaia 26:22; ʻAlamā 5:62; 6:2; 7:14; 8:10; 9:27; 48:19; 49:30; Hilamani 3:24; 5:17, 19; 3 Nīfai 1:23; 7:24–26; Molonai 8:11). Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Sione Papitaiso ʻa e ngaahi lea tatau pē (vakai, Mātiu 3:11), pea naʻe lea mo Paula ʻo kau ki he “papitaito ki he fakatomalá” (Ngāue 19:4). ʻOku hā foki ʻa e kupuʻi leá ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 35:5; 107:20). ʻOku ʻuhinga ʻa e “Papitaiso ki he Fakatomalá” ko e maka tumuʻaki ʻo e fakatomalá ʻa e papitaisó mo hono fuakava ke talangofuá. ʻI he fakatomala kakató, kau ai ʻa e papitaisó, ʻoku feʻunga ai ha taha ki he hilifaki ʻo e nimá ke maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní (vakai, Sione 3:5) mo e fakamolemole ʻo e angahalá: “He ko e matapā ʻoku totonu ke mou hū aí ko e fakatomalá mo e papitaiso ʻi he vaí; pea ʻoku toki hoko ha fakamolemoleʻi ʻo hoʻomou ngaahi angahalá ʻi he afi mo e Laumālie Māʻoniʻoní” (2 Nīfai 31:17).

  3. Noel B. Reynolds, “The True Points of My Doctrine,” Journal of Book of Mormon Studies, vol. 5, no. 2 (1996): 35; toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.

  4. Boyd K. Packer, ʻi he Conference Report, Oct. 1995, 21; vakai foki “The Brilliant Morning of Forgiveness,” Ensign, Nov. 1995, 18.