2010–2019
ʻOkú ke Mahuʻinga Kiate Ia
ʻOkatopa 2011


ʻOkú ke Mahuʻinga Kiate Ia

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ha meʻafua ʻoku kehe ʻaupito mei he meʻafua ʻa e māmaní ke fua ʻaki e mahuʻinga ʻo ha laumālié.

Ko e taha ‘o e kau palōfita maʻongoʻonga taha kuo ʻiloa ʻi māmaní, ko Mōsese naʻe ohi hake ʻe he ʻofefine ʻo Feló, pea ko e ʻuluaki taʻu ʻe 40 ʻo ʻene moʻuí, naʻá ne nofo ai ʻi he ngaahi fale fakatuʻi ʻo ʻIsipité. Naʻá ne ʻiloʻi tonu ai ʻa e nāunau mo e ngeia ʻo e puleʻanga motuʻa ko iá.

Hili ha ngaahi taʻu mei ai, ne tuʻu ʻa Mōsese ʻi he tumutumu ʻo ha moʻunga ʻo mamaʻo mei he lāngilangi mo e fakaʻofoʻofa ʻo e fonua mālohi ko ʻIsipité, ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻo fakatau folofola kiate Ia ko e mata ki he mata ʻo hangē ha talanoa ʻa ha ongo kaungāmeʻá.1 Lolotonga e fefolofolai ko iá, naʻe fakaʻaliʻali ʻe he ʻOtuá kia Mōsese ʻa e ngāue ʻa Hono toʻukupú, pea tuku ke ne mamata ki ha konga ʻo ʻEne ngāué mo Hono nāunaú. Hili ʻena fefolofolaí, naʻe tō ʻa Mōsese ki he kelekelé ʻi ha ngaahi houa lahi. ʻI he taimi naʻe toe maʻu ai hono iví, naʻá ne ʻiloʻi naʻe ʻi ai ha meʻa naʻe ʻikai ke ne fakakaukau ki ai ʻi he ngaahi taʻu kotoa naʻá ne ʻi he lotoʻā fakatuʻi ai ʻo Feló.

Naʻá ne pehē, “ʻOku ou ʻilo ko e meʻa noa pē ʻa e tangatá.”2

ʻOku Tau Siʻi Ange ʻi he Anga ʻEtau Fakakaukaú

Ko e lahi ange ʻetau ako ki he ʻunivēsí, ko e lahi ange ai pē ia e mahino ʻoku tau maʻú—ki ha konga siʻi pē—ʻo e meʻa naʻe ʻilo ʻe Mōsesé. ʻOku fuʻu lahi, fakamisiteli, mo nāunauʻia fau ʻa e ʻunivēsí ʻo ʻikai faʻa mākupusi ia ʻe he ʻatamai ʻo e tangatá. Naʻe folofola ʻa e ʻOtuá kia Mōsese, “Kuó u fakatupu ʻa e ngaahi māmani taʻefaʻalaua.” 3 ʻOku hoko ʻa e fakaofo ʻo e langí ʻi he poó ko ha fakamoʻoni fakaʻofoʻofa ʻo e moʻoni ko iá.

ʻOku ʻi ai ha fanga kiʻi meʻa kuo nau ngaohi au ke u ofo ʻo hangē ko ʻeku puna ʻi he fakapoʻuli ʻo e poó ʻo kolosi atu ʻi he ngaahi tahí mo e ngaahi konitinēnití peá u vakai ki tuʻa mei he matapā sioʻata ʻo e loki e pailaté ki he nāunau taʻe faʻalaua ʻo ha ngaahi fetuʻu ʻe laumiliona.

Kuo feinga ʻa e kau fakatotolo ki he ʻataá ke lau e lahi ʻo e ngaahi fetuʻu he ʻunivēsí. Naʻe fakafuofua ʻe ha kau saienisi ko e lahi ʻo e ngaahi fetuʻu ʻoku aʻu ki ai ʻetau ngaahi meʻa fakaʻata vavaá ʻoku liunga 10 hono lahí ʻi he ʻoneʻone ʻo e matātahí mo e ngaahi toafa ʻo e māmaní.4

ʻOku fuʻu faitatau ʻaupito ʻa e aofangatuku ko ʻení mo e lea ʻa ʻĪnoke ko e palōfita he kuonga muʻá: “Pea ka ne lava ʻe he tangatá ʻo lau ʻa e ngaahi momoʻi meʻa ʻo e māmaní, ʻio, ʻo e ngaahi māmani ʻe lau miliona ʻo hangē ko ʻení, ʻe ʻikai hoko ia ko hano kamataʻanga ʻo e lahi ʻo hoʻo ngaahi fakatupú.”5

ʻI heʻetau vakai ki he lahi ʻo e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻikai ha ofo ʻi hono faleʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa hono kakaí ke nau “manatu maʻu ai pē, ki he māfimafi ʻo e ʻOtuá, mo hoʻomou taʻeʻaongá.”6

ʻOku Tau Lahi Ange ʻi he Anga ʻEtau Fakakaukaú

Neongo ko e meʻa noa pē ʻa e tangatá, ka ʻoku ou fifili mo ofo ʻi heʻeku fakakaukau atu “ʻoku mahuʻinga lahi ʻa e ngaahi laumālié ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.”7

Pea neongo te tau vakai atu ki he lahi ʻo e ʻunivēsí mo pehē, “Ko e hā ʻa e tangatá ʻi hono fakafehoanaki ki he nāunauʻia ʻo e fakatupú?” Naʻe folofola tonu pē ʻa e ʻOtuá ko kitautolu ʻa e ʻuhinga naʻá Ne fakatupu ai ʻa e ʻunivēsí! Ko ʻEne ngāué mo Hono nāunaú—ʻa e taumuʻa ʻo e ʻuniveesi fakaofó ni—ke fakahaofi mo hakeakiʻi e faʻahinga ʻo e tangatá.8 ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku fakatupu kotoa ʻa e lahi ʻo ʻitānití, ʻa e ngaahi nāunaú mo e ngaahi meʻa lilo ʻo e taʻefakangatangata ʻa e ʻataá mo e taimí, maʻá e lelei ʻa e kakai matelie hangē ko koe mo aú. Naʻe fakatupu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ʻunivēsí ke tau ala aʻusia ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau malavá ʻi heʻetau hoko ko Hono ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefiné.

Ko ha lea fakatātā ʻeni kau ki he tangatá: ko e meʻa noa pē ʻa e tangatá ʻi hono fakafehoanaki ki he ʻOtuá; neongo iá, ʻoku tau mahuʻinga lahi ki he ʻOtuá. Neongo ʻe hā ko e meʻa noa pē kitautolu ʻi hono fakafehoanaki ki he fakatupu taʻefakangatangatá, ka ʻoku vela ʻi hotau fatafatá ʻa e māfana ʻo e afi taʻengatá. ʻOku tau maʻu ʻa e talaʻofa taʻe mahakulea ʻo e hakeakiʻí—ko e ngaahi maama taʻe hano ngataʻanga—ʻe lava ke tau maʻu. Pea ko e fakaʻamu ia ʻa e ʻOtuá ke tokoniʻi kitautolu ke tau aʻu ki ai.

Ko e Tō ʻAnga ʻo e Fielahí

ʻOku ʻiloʻi ʻe he tēvoló ko e taha ʻo ʻene ngaahi meʻangāue lelei taha ʻi hono fakaheeʻi e fānau ʻa e ʻOtuá ko hono fakaʻaliʻali ange e ngaahi meʻa ʻoku manako lahi ai ʻa e tangatá. ʻOkú ne fakaʻaliʻali ki he niʻihi e meʻa ʻokú ne fakatupu ʻenau fie lahí, ʻaki ʻene ʻai ke nau hīkisia mo fakaʻaiʻai kinautolu ke pehē ʻoku nau mahuʻinga pea ʻe ʻikai lavaʻi kinautolu ʻe ha meʻa. ʻOkú ne talaange ʻoku nau māʻolunga ange ʻi ha faʻahinga taha pē koeʻuhi ko e meʻa ʻoku nau malavá, tūkunga naʻe fāʻeleʻi ai kinautolú, pe tuʻunga fakasōsialé, pea ʻoku fakamavaheʻi kinautolu ʻe he meʻá ni mei he kakai māʻulalo ʻoku nau feohí. ʻOkú ne taki atu kinautolu ke nau aofangatuku ʻaki ʻenau pehē ʻoku ʻikai ke nau moʻulaloa ki ha faʻahinga lao ʻa ha taha kehe pea he ʻikai ke nau tokanga kinautolu ki he ngaahi palopalema ʻa ha niʻihi kehe.

ʻOku pehē naʻe saiʻia ʻa ʻĒpalahame Lingikoni ʻi ha foʻi maau ʻoku pehē:

Ko e hā ka pōlepole ai e laumālie ʻo e tangatá?

He ʻoku vave hangē ha fetuʻu toó, ko ha konga ʻao he ʻataá,

Ko ha tapa ʻa e ʻuhilá, fasi ʻa e peau ná,

Mavahe ʻa e tangatá mei he moʻuí ki faʻitoká.9

ʻOku mahino ki he kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisí ko hono fakahoa atu ko ia ʻo ʻetau moʻui ʻi he māmaní ki ʻitānití, ko ha “kiʻi [taimi]fuofuoloa siʻi” pē ia ʻi he ʻataá mo taimi.10 ʻOku nau ʻiloʻi ko e mahuʻinga moʻoni ʻo ha taha ʻoku ʻikai tatau ia mo e meʻa ʻoku fakamahuʻingaʻi ʻe māmaní. ʻOku nau ʻiloʻi te ke tānaki fokotuʻutuʻu e paʻanga kotoa ʻa māmaní ka he ʻikai te ne lava ke fakatau ha momoʻi meʻa ʻi he koloa ʻo e langí.

Ko kinautolu te nau “maʻu ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá”11 ko kinautolu ia ʻoku nau “hoko ʻo anga tatau mo ha tamasiʻi siʻi, angavaivai, angamalū, loto fakatōkilalo, faʻa kātaki, fonu ʻi he ʻofa.”12 “He ko ia kotoa pē ʻokú ne hiki hake iá, ʻe fakavaivaiʻi ia; pea ko ia ʻokú ne fakavaivaiʻi iá, ʻe hiki hake ia.”13 ʻOku mahino foki ki he kau ākonga peheé “ʻo ka mou ʻi he tauhi ʻo homou kāingá, ʻoku mou ʻi he tauhi pē ʻo homou ʻOtuá.”14

ʻOku ʻIkai Ngalo Kitautolu

Ko e founga ʻe taha ʻoku kākaaʻi ai kitautolu ʻe Sētané ʻoku fakafou ia ʻi he fakalotosiʻí. ʻOkú ne feinga ke nofo taha pē ʻetau tokangá ʻi he ʻikai hatau mahuʻingá kae ʻoua kuo kamata ke tau veiveiua pe ʻoku ʻi ai koā hatau mahuʻinga. ʻOkú ne talamai ʻoku tau fuʻu māʻulalo ke fakatokangaʻi ʻe ha taha, kuo ngalo kitautolu—kae fakatautefito kuo ngalo kitautolu ʻi he ʻOtuá.

Te u vahevahe atu ha meʻa fakatāutaha ne u aʻusia ʻe ala tokoni atu ki he niʻihi ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻikai hanau mahuʻingá, kuo ngalo kinautolu, pe tuenoá.

Ne u kau atu ki ha ako pailate ʻi he Laulā Puna ʻa e ʻIunaiteti Siteití ʻi he ngaahi taʻu lahi kuo hilí. Ko ha sōtia kei talavou au mei Siamane Hihifo, ne u mamaʻo mei ʻapi, naʻe fanauʻi au ʻi Sekisolovākia, peá u tupu hake ʻi Siamane Hahake pea faingataʻa ʻeku lea faka-Pilitāniá. ʻOku ou manatuʻi lelei pē ʻeku fononga atu ki he feituʻu naʻe fai ai ʻemau akó ʻi Tekisisí. Naʻá ku tangutu ʻi ha vakapuna, ʻi he tafaʻaki ʻo ha pāsese naʻe mahino mei he tō hono leʻó ko ha taha mei he feituʻu Sauté. Naʻe ʻikai loko mahino kiate au ha foʻi lea ia naʻá ne lea ʻaki. Ne u fifili pe naʻe hala koā ʻa e lea ia naʻe akoʻi kiate aú. Naʻá ku ilifia heʻeku fakakaukau atu te u feʻauhi ki he ngaahi tuʻunga māʻolunga he ako pailaté mo ha kau ako ne tupuʻi lea faka-Pilitānia.

ʻI heʻeku aʻu atu ki he malaʻe vakapuná ʻi he kiʻi kolo ko Piki Sipilingi ʻi Tekisisí, naʻá ku kumi ʻa e kolo ʻo e Siasí ʻo maʻu, ʻa ia ne kau ki ai ha kāingalotu fakaʻofoʻofa tokosiʻi naʻa nau lotu pē ʻi he ngaahi loki totongi he ʻuluʻi ʻapitanga ʻo e laulā puná. Naʻe lolotonga langa ʻe he kāingalotú ha kiʻi falelotu tuʻumaʻu moʻó e Siasí. ʻI he ngaahi ʻaho ko iá, naʻe ngāue lahi ʻa e kāingalotú ʻi hono langa ʻo e ngaahi fale foʻoú.

Ne u ʻalu ʻi he ʻaho kotoa ki heʻeku kalasi ako pailaté peá u ako ʻi he lahi taha ne u lavá peá u toki fakamoleki e konga lahi hoku taimi ʻataá ʻi he ngāue he falelotu foʻoú. Ne u ʻiloʻi ai ko e fā-uá ʻoku ʻikai ko ha sitepu ʻi ha hulohula ka ko ha konga papa. Ne u ako foki ai ʻa e poto mahuʻinga ke ʻoua naʻa tukiʻi hoku motuʻa tuhú ʻi heʻeku tuki ha foʻi faʻó.

Naʻe fuʻu lahi hoku taimi ngāue he falelotú pea fakahā mai ai ʻe he palesiteni fakakoló—ʻa ia ko e taha foki ʻo ʻemau kau faiako puna vakapuná—ʻa ʻene hohaʻa naʻa ʻoku totonu ke u fakamoleki ha taimi lahi ange ki heʻeku akó.

Ne femoʻuekina foki mo hoku ngaahi kaungāmeʻá mo e kaungā akó ʻi heʻenau ngaahi ʻekitivitī pē ʻanautolu ʻi honau taimi ʻataá, neongo ʻe lava pē ke u pehē ʻoku ʻikai fenāpasi e niʻihi ʻo e ngaahi ʻekitivitī ko iá mo e kiʻi tohi tufa he ʻahó ni ko e Ki Hono Fakamālohia ʻo e Toʻu Tupú. Ka naʻá ku fiefia heʻeku kau atu ki he kiʻi kolo ko ʻeni ʻi Tekisisi hihifó, ʻo akoako hoku poto fakatufunga ne toki ʻiló, pea fakaleleiʻi ai pē ʻeku lea faka-Pilitāniá lolotonga ʻeku fakahoko hoku ongo uiuiʻi ko e faiako ʻi he kōlomu ʻo e kaumātuʻá pea mo e Lautohi Faka-Sāpaté.

ʻI he taimi ko iá, ko ha kiʻi feituʻu siʻisiʻi, taʻemahuʻinga, pea ʻikai ke ʻiloa ʻa Big Spring (Vai Lahi), neongo hono hingoá. Pea ne u faʻa ongoʻi pehē pē—ʻoku ʻikai haku mahuʻinga, taʻe ʻiloa mo tuenoa ʻaupito. Neongo ia, ne teʻeki ai ʻaupito ke u fifili tuʻo taha pe kuó u ngalo koā ʻi he ʻEikí pe te Ne ʻiloʻi nai au he feituʻu ko iá. Naʻá ku ʻiloʻi naʻe ʻikai mahuʻinga ki he Tamai Hēvaní ʻa e feituʻu naʻá ku ʻi aí, hoku tuʻunga ʻi heʻeku kalasi ako pailaté, pe ko e hā hoku fatongia ʻi he Siasí. Ko e meʻa naʻe mahuʻinga kiate Iá ke u fai hoku lelei tahá, ke hanga hoku lotó kiate Ia, peá u fie tokoni kiate kinautolu ne mau feohí. Naʻá ku ʻiloʻi kapau ne u fai ʻa e lelei taha naʻá ku lavá, ʻe lelei e meʻa kotoa.

Pea naʻe lelei ʻa e meʻa kotoa.15

ʻE Muʻomuʻa ʻa e Muimuí

ʻOku ʻikai tokanga e ʻEikí ia pe ʻoku tau fakaʻaongaʻi hotau ʻahó ke ngāue ʻi ha fale māpele pe ʻi he fale tauhiʻanga ʻo e fanga hōsí. ʻOkú Ne ʻafioʻi e feituʻu ʻoku tau ʻi aí, neongo e māʻulalo e tūkunga ʻoku tau ʻi aí. Te Ne ngāue ʻaki—ʻi Heʻene founga pē ʻAʻana pea ki Heʻene ngaahi taumuʻa māʻoniʻoní—ʻa kinautolu ʻoku hanga honau lotó kiate Iá.

ʻOku ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ko e niʻihi ʻo e ngaahi laumālie māʻongoʻonga taha kuo moʻuí he ʻikai pē ke nau hā kinautolu ʻi he ngaahi tohi hisitōliá. Ko ha niʻihi kinautolu kuo tāpuekina loto fakatōkilalo, kuo nau muimui ʻi he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakaʻaongaʻi e ngaahi ʻaho ʻo ʻenau moʻuí ki he faileleí.16

Naʻe fakaʻaliʻali kiate au ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻe ha ongomeʻa pehē, ko e mātuʻa ʻa hoku kaungāmeʻa. Naʻe ngāue ʻa e husepānití ʻi ha fale ngaohiʻanga sitila ʻi ʻIutā. ʻI he houakai hoʻataá pē kuó ne toʻo hake ʻene folofolá pe ha makasini ʻa e Siasí ʻo lau. ʻI he sio ʻatu ʻa e kau ngāue kehé ki aí, naʻa nau manuki kiate ia pea lau atu ki he ngaahi meʻa naʻá ne tui ki aí. Naʻá ne lea kiate kinautolu ʻi he ʻofa mo e loto falala ʻi ha taimi pē ne nau fai ai ʻeni. Naʻe ʻikai ke ne tuku ke fakaʻitaʻi pe fakalotomamahiʻi ia ʻe heʻenau anga taʻefakaʻapaʻapá.

Hili ha ngaahi taʻu mei ai naʻe puke lahi ha taha ʻo e kau tangata ne nau faʻa manukiʻi iá. Kimuʻa pea mālōlō ʻa e tokotaha ko iá, naʻá ne kole ke lea ʻa e tangata loto fakatōkilaló ni ʻi hono meʻafakaʻeikí—pea naʻá ne lea ai.

Naʻe ʻikai ke ʻi ai ha tuʻunga fakasōsiale pe koloa ʻa e mēmipa faivelenga ko ʻeni ʻo e Siasí, ka ne aʻu atu ʻa hono ivi tākiekiná ki he kakai kotoa pē naʻa nau ʻilo ia. Naʻá ne mālōlō ʻi ha fakatuʻutāmaki he ʻapi ngāué ʻi haʻane tuʻu ke tokoniʻi ha taha ngāue naʻe ʻefiha ʻi he sinoú.

Hili mei ai ha taʻu ne fai ha tafa ki he ʻuto ʻo hono hoá, pea naʻe ʻikai ke ne toe lava ʻo ʻalu. Ka naʻe saiʻia e kakaí ke omi ʻo talanoa mo ia he naʻe fakafanongo kiate kinautolu. ʻOkú ne manatuʻi. ʻOkú ne tokanga. ʻOku ʻikai te ne lava ʻo tohi, ko ia ʻokú ne ako maʻuloto e fika telefoni ʻo ʻene fānaú mo e makapuná. ʻOkú ne manatu ʻofa ki he ngaahi ʻaho fāʻeleʻí mo e ngaahi ʻaho fakamanatu ʻo ha meʻa mahuʻinga naʻe hoko.

ʻOku foki atu ʻa kinautolu ʻoku ʻaʻahi ki aí ʻoku nau ongoʻi fiefia ange he moʻuí mo kinautolu pē foki. ʻOku nau ongoʻi ʻene ʻofá. ʻOku nau ʻiloʻi ʻene tokangá. ʻOku ʻikai te ne teitei lāunga ka ʻokú ne fakaʻaongaʻi hono ngaahi ʻahó ke faitāpuekina e moʻui ʻa e kakai kehé. Naʻe pehē ʻe ha taha ʻo hono ngaahi kaumeʻá ko e taha e fefiné ni ʻi he kakai tokosiʻi kuó ne ʻiloʻi ʻokú ne fakaʻaliʻali moʻoni mai ʻa e ʻofa mo e moʻui ʻa Sīsū Kalaisí.

Mahalo naʻe mei talamai pē ʻe he ongomeʻá ni naʻe ʻikai ke na fuʻu mahuʻinga ʻi he māmaní. Ka ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ia ha meʻafua ʻoku fuʻu kehekehe ʻaupito mo e meʻafua ʻoku fua ʻaki ʻe he māmaní ʻa e laumālié. ʻOkú Ne ʻafioʻi e ongomeʻa faivelengá ni; ʻokú Ne ʻofa ʻiate kinaua. Ko ha fakamoʻoni moʻui ʻa ʻena ngaahi ngāué ki heʻena tui mālohi kiate Iá.

ʻOkú ke Mahuʻinga Kiate Ia

Kāinga ʻofeina, mahalo ʻoku moʻoni ko e meʻa noa pē ʻa e tangatá ʻi hono fakafehoanaki ki he lahi ʻo e ʻunivēsí. ʻOku ʻi ai pē taimi te tau ongoʻi ai ʻoku ʻikai ke tau mahuʻinga, ʻoku ʻikai ʻiloʻi kitautolu ʻe ha taha, tuenoa, pe kuo ngalo kitautolu. Ka ke manatuʻi maʻu pē—ʻokú ke mahuʻinga kiate Ia! Ka ʻi ai ha taimi te ke veiveiua ai, fakakaukau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalangi ko ʻení ʻe fā:

ʻUluakí, ʻoku ʻofa ʻa e ʻOtuá ki he loto fakatōkilaló mo e anga vaivaí, he ko kinautolu “ ʻoku lahi ʻi he puleʻanga ʻo e langí.”17

Uá, ʻoku fakafalala ʻe he ʻEikí “ke malanga ʻaki hono kotoa ʻo [ʻEne] ongoongoleleí ʻe he kau vaivaí mo e kau māʻulaló ki he ngaahi ngataʻanga ʻo e māmaní.”18 Kuó Ne fili “ʻa e ngaahi meʻa vaivai ʻo e māmaní [ke] holoki hifo ʻa e kau māfimafí mo e kau mālohí”19 pea ke fakamaaʻi “ʻa e mālohí.”20

Tolú, tatau ai pē pe ʻokú ke nofo ʻi fē, pe ʻoku māʻulalo fēfē ho ngaahi tūkungá, siʻisiʻi fēfē hoʻo kiʻi ngāué, ʻa e fakangatangata ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ke malavá, pe ʻokú ke fōtunga fēfē, pe ngali siʻisiʻi fēfē ho kiʻi fatongia he Siasí, ka ʻoku ʻikai te ke puli mei hoʻo Tamai Hēvaní. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate koe. ʻOkú Ne ʻafioʻi ho loto fakatōkilaló mo e ngaahi ngāue ʻo e ʻofá mo e angaʻofa ʻokú ke faí. ʻOkú na fatu ha fakamoʻoni tuʻuloa ki hoʻo anganofó mo hoʻo tuí.

Faá pea ko hono fakaʻosí ia, kataki ʻo ʻai ke mahino ko e meʻa ʻoku mou mamata ki ai mo aʻusia he taimi ní he ʻikai laui kuonga ia. He ʻikai te mou ongoʻi taʻelata, loto mamahi, mamahiʻia, pe lotosiʻi ai pē ʻo laui kuonga. Kuo fai kiate kitautolu ʻa e talaʻofa moʻoni ʻa e ʻOtuá he ʻikai ngalo ʻiate Ia pe te Ne liʻaki ʻa kinautolu ʻoku tuku honau lotó kiate Iá.21 ʻAmanaki lelei pea tui ki he talaʻofa ko iá. Ako ke mou ʻofa ʻi hoʻomou Tamai Hēvaní pea hoko ko ʻEne ākonga ʻi he lea mo e ngāue.

Falala kapau te mou pikitai, tui kiate Ia, pea faivelenga ʻi hono tauhi e ngaahi fekaú, ʻe ʻi ai e ʻaho te mou aʻusia tonu ai ʻa e ngaahi talaʻofa naʻe fakahā ki he ʻAposetolo ko Paulá: “ ʻOku teʻeki ai mamata ʻe ha mata, pe fanongo ʻe ha telinga, pea ʻoku teʻeki ai hū ki he loto ʻo ha tangata, ʻa e ngaahi meʻa ʻa ia ʻoku teuteu ʻe he ʻOtuá maʻanautolu ʻoku ʻofa kiate iá.”22

Kāinga, ko e Tokotaha mālohi taha ʻi he ʻunivēsí ko e Tamai ʻo homou laumālié. ʻOkú Ne ʻafioʻi kimoutolu. ʻOkú Ne ʻofa ʻiate kimoutolu ʻaki ha ʻofa ʻoku haohaoa.

ʻOku ʻikai ʻafio mai e ʻOtuá kiate koe ko ha tangata fakamatelie ʻi ha kiʻi palanite te ke moʻui fuonounou pē ai—ʻokú Ne afio mai ko ʻEne fānau koe. ʻOkú Ne ʻafio mai ko ha taha koe ʻokú ke malava e meʻa naʻe fakataumuʻa ke ke lavaʻí. Ko Hono finangaló ke ke ʻiloʻi ʻokú ke mahuʻinga kiate Ia.

Fakatauange ke tau tui, falala, pea fakatonutonu ʻetau moʻuí ke lava ʻo mahino kiate kitautolu hotau mahuʻinga taʻengata moʻoní mo e meʻa ʻoku tau malavá. Fakatauange te tau moʻui taau ke maʻu e ngaahi tāpuaki mahuʻinga ʻa ʻetau Tamai Hēvaní kuo teuteuʻi maʻatautolú, ko ʻeku lotú ia ʻi he huafa ʻo Hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.