2010–2019
Ko e Mālohi ʻo e Fakahaofí
ʻEpeleli 2012


Ko e Mālohi ʻo e Fakahaofí

ʻE lava ke fakahaofi kitautolu mei he ngaahi founga koví mo e faiangahalá ʻo kapau te tau tafoki ki he ngaahi akonaki ʻa e folofola māʻoniʻoní.

ʻOku ʻi ai haku kaungāmeʻa mamae ʻokú ne ʻomi haku hēkesi foʻou ke u tui he fakatahaʻanga ʻoku ou lea ai he konifelenisi lahi kotoa pē. Tō atu ko ʻene filí ē?

ʻOku ʻi ai ha faingataʻa ʻoku fehangahangai mo hoku kaungāmeʻa kei talavoú. ʻOku fakangatangata pē ai ʻene ngāué, ka ʻokú ne fuʻu makehe ʻaupito ʻi ha founga kehe. Hangē ko ʻení, ʻe lava fakafehoanaki ʻene lototoʻa he ngāue fakafaifekaú ki he ngaahi foha ʻo Mosaiá. ʻOku hanga ʻe he faingofua ‘o e ngaahi meʻa ʻokú ne tui ki aí ʻo ʻai ke fokotuʻu maʻu mo taʻe ueʻia ʻene loto fakapapaú. ʻOku ou tui ʻoku faingataʻa ke fakakaukau ʻa Sikoti ia ʻoku teʻeki kau e taha kotoa ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní pea kuo teʻeki ai ke lau ʻe he tokotaha kotoa pē ʻa e Tohi ʻa Molomoná mo nau maʻu ha fakamoʻoni ki hono moʻoní.

Tuku muʻa ke u fai atu ha talanoa ʻi he moʻui ʻa Sikotí he taimi naʻá ne fuofua folau vakapuna toko taha ai ke ʻaʻahi ki hono tokouá. Naʻe ʻi ai hamau kaungāʻapi ne tangutu he tafaʻakí pea naʻá ne fanongo atu ki he talanoa ʻa Sikoti mo e pāsese hono tafaʻakí:

“Mālō e lelei, ko Sikoti au. Ko hai koe?”

Naʻe talaange ʻe he matāpulé hono hingoá.

“Ko e hā hoʻo ngāue ʻoku faí?”

“Ko ha ʻenisinia au.”

“Sai tama. ʻOkú ke nofó ʻi fē?”

“ʻI Lasi Vēkasi.”

“ʻOku ʻi ai hamau temipale ai. ʻOkú ke ʻiloʻi e feituʻu ʻoku tuʻu ai e temipale Māmongá?”

“ʻIo. Ko ha fale fakaʻofoʻofa ia.”

“Ko ha Māmonga koe?”

“ʻIkai.”

“ʻOku totonu ke ke kau ki ai. Ko ha siasi lelei ia. Kuó ke lau e Tohi ʻa Molomoná?”

“ʻIkai.”

“Tonu ke lau ia. Ko ha tohi lelei.”

ʻOku ou tui tatau mo Sikoti—ko e Tohi ʻa Molomoná ko ha tohi lelei ia. Kuo makehe maʻu pē kiate au e ngaahi lea naʻe talamuʻaki mai ʻaki ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ʻa e Tohi ʻa Molomoná: “Naʻá ku fakahā ki he kau takí, ko e Tohi ʻa Molomoná ko e tohi tonu taha ia ʻi he ngaahi tohi kotoa pē ʻi he māmaní, pea ko e maka-tuʻu-loto ia ʻo ʻetau tui fakalotú, pea ʻe ofi ange ha tangata ki he ʻOtuá ʻi haʻane tauhi ki hono ngaahi akonakí, ʻi ha toe tohi kehe.”

ʻOku tau ako ki he Tohi ʻa Molomoná he taʻú ni, ʻi heʻetau ngaahi kalasi Lautohi Faka-Sāpaté. ʻI heʻetau teuteu mo kau atu ki aí, ʻofa ke fakalotoa kitautolu ke tau muimui ki he sīpinga lototoʻa ʻa Sikotí ke vahevahe atu ʻetau ʻofa ʻi he tohi folofola makehe ko ʻení ki he niʻihi ʻoku ʻikai ke tau tui tataú.

ʻOku ʻi ai ha kaveinga maʻongoʻonga ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻoku fakamatalaʻi ʻi he veesi fakaʻosi ʻo e vahe ʻuluaki ʻo e 1 Nīfaí. Naʻe tohi ʻe Nīfai ʻo pehē, “Kae vakai, ko au Nīfai te u fakahā kiate kimoutolu ʻoku ʻi he kakai kotoa pē kuo fili ʻe he ʻEikí ʻa ʻene ngaahi ʻaloʻofa ongongofuá koeʻuhí ko ʻenau tuí ke fakaiviʻi ʻa kinautolu ʻo aʻu ki heʻenau maʻu ʻa e mālohi ʻo e fakahaofí” (1 Nīfai 1:20).

ʻOku ou fie lea fekauʻaki mo e founga kuo hanga ʻe he Tohi ʻa Molomoná, ʻa ia ko e “ʻaloʻofa ongongofua” ia ʻa e ʻEikí naʻe fakatolonga mai maʻá e ngaahi ʻaho kimui ní, ʻo fakatauʻatāinaʻi kitautolu mo ne akoʻi kitautolu ʻi he founga haohaoa mo “tonu taha” ʻo e tokāteline ʻo Kalaisí.

Ko e konga lahi e ngaahi talanoa ʻo e Tohi ʻa Molomoná ʻoku fekauʻaki ia mo e fakatauʻatāiná pe fakahaofí. Ko e mavahe ko ia ʻa Līhai mo hono fāmilí ki he toafá naʻe fekauʻaki ia mo hono fakahaofi ia mei hono fakaʻauha ʻo Selusalemá. Ko e talanoa ʻo e kau Sēletí, ko ha talanoa ia ʻo e fakatauʻatāiná kae pehē ki he talanoa ki he kau Mūlekí. Naʻe fakatauʻatāinaʻi ʻa ʻAlamā ko e Siʻí mei he angahalá. Naʻe fakahaofi e kau tau kei talavou ʻa Hilamaní ʻi he taú. Naʻe fakatauʻatāinaʻi ʻa Nīfai mo Līhai mei he fale fakapōpulá. ʻOku hāsino pē ʻa e fakatauʻatāiná ʻi he Tohi ʻa Molomoná kotoa.

ʻOku ʻi ai ha ongo talanoa ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻokú na faitatau peá ne akoʻi mai ha lēsoni mahuʻinga. Ko e ʻuluakí mei he tohi ʻa Mōsaiá, ʻo kamata mei he vahe 19. ʻOku tau ako heni ki he Tuʻi ko Limihaí ʻi he fonua ko Nīfaí. Naʻe teu tau mai ʻa e kau Leimaná ki he kakai ʻo Limihaí. Ko e ola ʻo e tau ko iá ko hono fakaʻatā ʻe he kau Leimaná ke pule e Tuʻi ko Limihaí ʻi hono kakaí tonu, ka te nau pōpula ange kiate kinautolu. Ko ha melino taʻeoli moʻoni ia. (Vakai, Mōsaia 19–20.)

ʻI he taimi ne pāhia ai e kakai ʻo Limihaí ʻi hono ngaohikovia kinautolu ʻe he kau Leimaná, naʻa nau fakalotoʻi ai honau tuʻí ke nau tauʻi e kau Leimaná. Naʻe tuʻo tolu e ulungia e kakai ʻo Limihaí. Naʻe hilifaki mai ha ngaahi kavenga mamafa kiate kinautolu. Faifai pea nau fakavaivaiʻi kinautolu mo tangi mālohi ki he ʻEikí ke Ne fakatauʻatāinaʻi kinautolu (Vakai, Mōsaia 21:1–14.) ʻOku hā he veesi 15 ʻo e vahe 21 e tali ʻa e ʻEikí: “Pea ko ʻeni naʻe fakatuotuai ʻe he ʻEikí ke ʻafio ki heʻenau tangí koeʻuhí ko ʻenau ngaahi angahalá; kae kehe naʻe ʻafio pē ʻa e ʻEikí ki heʻenau ngaahi tangí, ʻo ne kamata ke fakamolū ʻa e loto ʻo e kau Leimaná, pea nau kamata ke fakamaʻamaʻa ʻa ʻenau ngaahi kavengá; ka naʻe ʻikai finangalo ʻa e ʻEikí ke fakaʻatā ʻa kinautolu mei he nofo pōpulá.”

Hili pē aʻu hake ʻa ʻĀmoni mo ha kau tangata mei Seilahemala, fakataha mo Kitioné—taha ʻo e kau taki ʻo e kakai ʻo Limihaí—ne nau faʻufaʻu leva ha palani ne ola lelei pea nau hao ai mei he fakamamahi ʻa e kau Leimaná. Naʻe tuai e fanongo ʻa e ʻEikí ki heʻenau ngaahi tangí. Ko e hā hono ʻuhingá? Koeʻuhí ko ʻenau faiangahalá.

ʻOku meimei ke faitatau pē ia mo e talanoa fika uá, ka ʻokú na kehekehe pē. ʻOku hā e fakamatala ko iá ʻi he Mōsaia 24.

Naʻe nofo ʻa ʻAlamā mo hono kakaí ʻi he fonua ko Heilamí he taimi naʻe aʻu atu ai ha kau tau ʻa e kau Leimaná ki he ngaahi kauʻāfonuá. Naʻa nau fetaulaki pea nau fakalelei ʻi he founga melino. (Vakai, Mōsaia 23:25–29.) ʻIkai fuoloa mei ai kuo kamata ke fakamālohiʻi ʻe he kau Leimaná e kakai ʻo ʻAlamaá ke fai honau lotó mo hilifaki kiate kinautolu ha ngaahi kavenga mamafa (vakai, Mōsaia 24:8). ʻOku tau lau he veesi 13 ʻo pehē, “Pea naʻe hoko ʻo pehē naʻe ongo mai ʻa e leʻo ʻo e ʻEikí kiate kinautolu ʻi heʻenau ngaahi faingataʻaʻiá, ʻo folofola: Hanga hake homou ʻulú pea fiemālie, he ʻoku ou ʻiloʻi ʻa e fuakava kuo mou fai kiate aú; pea te u fuakava mo hoku kakaí pea fakahaofi ʻa kinautolu mei he nofo pōpulá.”

Naʻe fakatauʻatāinaʻi e kakai ʻo ʻAlamaá mei he kau Leimaná pea nau toe foki lelei pē ʻo fakataha mo e kakai ʻo Seilahemalá.

Ko e hā nai e faikehekehe ʻi he kakai ʻo ʻAlamaá pea mo e kakai ʻo e Tuʻi ko Limihaí? ʻOku mahino pē honau faikehekehé: naʻe fakamelino mo angatonu ange ʻa e kakai ʻo ʻAlamaá; kuo nau ʻosi papitaiso pea nau fai ha fuakava mo e ʻEikí; ne nau fakavaivaiʻi kinautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, kimuʻa ʻaupito ia pea nau toki aʻusia e faingataʻá. Naʻe hanga ʻe he ngaahi faikehekehé ni ʻo ʻai ke taau mo e ʻEikí ke Ne fakatauʻatāinaʻi kinautolu ʻi ha founga fakaofo mei he fonua ne nau nofo pōpula aí. ʻOku akoʻi kitautolu ʻe he ngaahi potu folofolá ni e mālohi fai fakahaofi ʻo e ʻEikí.

ʻOku hanga ʻe he ngaahi kikite fekauʻaki mo e moʻui pea mo e misiona ʻo Sīsū Kalaisí, ʻo talaʻofa mai e fakatauʻatāina te Ne faí. ʻOku hanga ʻe Heʻene Fakaleleí mo ʻEne Toetuʻú ʻo ʻomi kiate kitautolu kotoa ha haoʻanga mei he mate fakaesinó pea kapau te tau fakatomala, te tau hao foki mei he mate fakalaumālié, pea ʻomi foki ai mo e ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá. Ko e ngaahi talaʻofa ko ia ʻo e Fakaleleí mo e Toetuʻú, ʻa e ngaahi talaʻofa ʻo e fakatauʻatāinaʻi mei he mate fakaesinó mo e fakalaumālié, naʻe fakahā ia ʻe he ʻOtuá kia Mōsese ʻi Heʻene pehē, “He vakai ko ʻeku ngāué ʻeni mo hoku nāunaú—ke fakahoko ʻa e moui taʻe-faʻa-maté mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá” (Mōsese 1:39).

ʻI hono fakafehoanaki atu ki he tui fakalotu kuo fokotuʻutuʻu lelei maʻatautolu ʻi he folofola māʻoniʻoní, ʻoku tau maʻu foki ha ngaahi mālohi fakafepaki ʻi he māmaní ʻoku nau fakafepakiʻi e ngaahi tui fakalotu tuʻuloa ʻi he ngaahi tohi māʻoniʻoní—ʻa e ngaahi tohi kuo nau ʻomi ha fakahinohino kiate kitautolu ʻi he ngaahi senituli lahi ko ʻení ke fakamahinoʻi ʻaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga mahuʻinga taʻengatá mo e ngaahi tuʻunga moʻui ke tau muimui ki ai ʻi he moʻuí. ʻOku nau tala mai ʻoku loi e ngaahi akonaki ʻi he Tohi Tapú pea kuo ʻosi e kuonga ia ʻo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí. Kuo nau kalanga mai kuo pau ke tauʻatāina e taha kotoa ke ne fokotuʻu ʻene tuʻunga moʻui pē ʻaʻana; ʻoku nau feinga ke liliu e ngaahi totonu ʻa e kakai tuí, ʻo fepaki ia mo e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he folofolá pea mo e lea ʻa e kau palōfitá.

Ko ha tāpuaki ia ke tau maʻu e fakamatala fekauʻaki mo e misiona ʻa hotau ʻEikí mo e Fakamoʻuí ʻi he Tohi ʻa Molomoná ke tānaki atu ko ha fakamoʻoni fika ua ki he tokāteline ʻoku hā ʻi he Tohi Tapú. Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke fakatou maʻu ʻe he māmaní ʻa e Tohi Tapú mo e Tohi ʻa Molomoná? ʻOku ou tui ʻoku maʻu e tali ki aí ʻi he vahe 13 ʻo e 1 Nīfaí. Naʻe tohi ʻe Nīfai ʻo pehē: “Pea naʻe lea mai ʻa e ʻāngeló kiate au ʻo pehē: Ko e ngaahi lekooti fakamuimui ko ʻení ʻa ia kuó ke mamata ki ai ʻi he kau Senitailé [ʻa e Tohi ʻa Molomoná], te ne fakamoʻoniʻi ʻa hono moʻoni ʻo e ʻuluakí [ko e Tohi Tapú], ʻa ia ʻoku ʻo e kau ʻaposetolo ʻe toko hongofulu mā ua ʻa e Lamí, pea te nau fakamahinoʻi ʻa e ngaahi meʻa mahinongofua mo mahuʻinga ʻa ia kuo toʻo mei ai; pea ʻe fakahā ia ki he faʻahinga mo e ngaahi lea, mo e kakai fulipē, ko e Lami ʻa e ʻOtuá ko e ʻAlo Ia ʻo e Tamai Taʻengatá, pea ko e Fakamoʻui ʻo e māmaní, pea kuo pau ke haʻu ʻa e kakai fulipē kiate ia, pe ʻe ʻikai fakamoʻui ʻa kinautolu” (veesi 40).

ʻOku ʻikai feʻunga ʻānoa pē ʻa e Tohi Tapú pe ko e Tohi ʻa Molomoná. ʻOku fakatou fie maʻu pē kinaua ke tau akoʻi mo ako ai ki he tokāteline kakato ʻo Kalaisí. ʻOku ʻikai hanga ʻe hono fie maʻu ʻo e tohi ʻe tahá ʻo holoki ai ʻa hono fie maʻu ʻo e tahá. ʻOku fakatou fie maʻu e Tohi Tapú mo e Tohi ʻa Molomoná ki hotau fakamoʻuí mo e hakeakiʻí. Hangē ko e ako mālohi ne fai mai ʻe Palesiteni ʻEselā Tafi Penisoní, “ʻOku hanga ʻe he Tohi Tapú mo e Tohi ʻa Molomoná ʻo fakaʻauha e ngaahi tokāteline halá he taimi ʻoku fakaʻaongaʻi fakataha ai kinauá” (“A New Witness for Christ,” Ensign, Nov. 1984, 8).

ʻOku ou fie fakaʻosi ʻaki ʻeku ʻoatu ha talanoa ʻe ua—taha mei he Fuakava Motuʻá pea taha mei he Tohi ʻa Molomoná—ke fakahaaʻi ʻaki e founga ʻoku fengāueʻaki lelei fakataha ai e ongo tohí ni.

ʻOku kamata e talanoa kia ʻĒpalahamé ʻi hono fakatauʻatāinaʻi ia mei he kau Kalitia tauhi ʻotua-tamapuá (vakai, Sēnesi 11:27–31; ʻĒpalahame 2:1–4). Naʻe fakatauʻatāinaʻi ia kimui ange mo hono uaifi ko Selá mei heʻena mamahí pea talaʻofa ange ʻe monūʻia ʻa e ngaahi puleʻanga kotoa pē ʻo e māmaní ʻo fakafou ʻi hona hakó (vakai, Sēnesi 18:18).

ʻOku ʻi he Fuakava Motuʻá ha talanoa ki hono ʻave ʻe ʻĒpalahame ʻa Lote, naʻá ne foha ʻakí, mei ʻIsipité. Naʻe ʻoange kia Lote ke ne tomuʻa fili e fonua te ne nofo aí ko ia naʻá ne fili ai e ngaahi konga fonua tokalelei ʻo Soataní peá ne fokotuʻu hono fale fehikitakí ʻo hanga atu ki Sōtoma, ko ha kolo faiangahala fulikivanu. (Vakai, Sēnesi 13:1–12.) Ko e konga lahi e ngaahi palopalema ne fehangahangai mo Lote ʻi heʻene moʻuí, ko ha ola kinautolu ʻo ʻene fili kimuʻa ange ke fakahanga e matapā ʻo hono fale fehikitakí ki Sōtomá.

Naʻe fehangahangai ʻa ʻĒpalahame ko e tamai ʻa e kakai tuí, pea mo e moʻuí ʻi ha founga kehe. Ko e moʻoni ne lahi fau e ngaahi faingataʻá, ka ko ha moʻui mohu tāpuekina ia. ʻOku ʻikai ke tau ʻiloʻi e feituʻu ne hanga ki ai e matapā ʻo e fale fehikitaki ʻo ʻĒpalahamé, ka ʻoku kiʻi fakalika mai ia ʻi he veesi fakaʻosi ʻo e vahe 13 ʻa Sēnesí. ʻOku pehē ai: “Pea naʻe toki hiki ʻe ʻEpalame [pe ʻĒpalahame] hono fale fehikitakí, pea haʻu ʻo nofo ʻi he fonua tokalelei ʻo Mamilí, ʻa ia ʻoku ʻi Hepeloní, pea naʻe fokotuʻu ai ʻa e ʻesifeilaulau [ki he ʻEikí]” (Sēnesi 13:18).

Neongo ʻoku ʻikai ke u ʻiloʻi, ka ʻoku ou tui fakatāutaha naʻe hanga ʻa e fale fehikitaki ʻo ʻĒpalahamé ki he ʻesifeilaulau naʻá ne langa ki he ʻEikí. ʻOku ou ʻiloʻi fēfē ʻení? Koeʻuhí ʻoku ou ʻilo e talanoa he Tohi ʻa Molomoná ʻo kau ki hono fakahinohinoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻa hono kakaí ke nau fakataha mai ke fanongo ki heʻene lea fakaʻosi kiate kinautolú. Naʻe fakahinohinoʻi kinautolu ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ke nau fakahanga e matapā honau ngaahi fale fehikitakí ki he temipalé (vakai, Mōsaia 2:1–6).

ʻE lava ke fakahaofi kitautolu mei he ngaahi founga koví mo e faiangahalá ʻo kapau te tau tafoki ki he ngaahi akonaki ʻa e folofola māʻoniʻoní. Ko e Fakamoʻuí ʻa e Tokotaha Faifakamoʻui Maʻongoʻongá, he ʻokú Ne fakatauʻatāinaʻi kitautolu mei he maté mo e angahalá (vakai, Loma 11:26; 2 Nīfai 9:12).

ʻOku ou fakamoʻoni ko e Kalaisí ʻa Sīsū, pea ʻe lava ke tau toe ofi ange kiate Ia ʻi heʻetau lau ʻa e Tohi ʻa Molomoná. Ko e Tohi ʻa Molomoná ko ha toe fakamoʻoni ia ʻe taha ʻo Sīsū Kalaisi. Ko e ʻuluaki fakamoʻoni ʻo Sīsū Kalaisí ko e Fuakava Motuʻá mo e Fuakava Foʻoú—pe ko e Tohi Tapú.

Tau toe manatua muʻa e fakamatala ʻa hoku kaungāmeʻa ko Sikotí ʻo fekauʻaki mo e Tohi ʻa Molomoná: “Ko ha tohi lelei ia.” ʻOku ou fakamoʻoni kiate kimoutolu ʻoku maʻongoʻonga ʻa e Tohi ʻa Molomoná he ʻoku fenāpasi ia mo e Tohi Tapu Māʻoniʻoní, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.