2010–2019
Ako ʻaki Hotau Lotó
ʻOkatopa 2012


Ako ʻaki Hotau Lotó

Ko e founga ʻe taha ke haʻu ai kia Kalaisí ko ʻetau feinga ke ako e ngaahi moʻoni mahuʻingá ʻaki hotau lotó.

“Haʻu kiate au, koeʻuhí ke mou ala mo mamata.”1 Ko ha fekau ʻeni naʻe fai ʻe he Fakamoʻuí ki he kakai ko ʻeni ne nau nofoʻi ʻa ʻAmelika he kuonga muʻá. Naʻa nau ala ʻaki honau nimá mo mamata ʻaki honau matá, ko Sīsū ‘a e Kalaisí. ʻOku mahuʻinga tatau pē kiate kitautolu he ʻahó ni ʻa e fekaú ni mo ia ʻi honau kuongá. ʻI heʻetau haʻu kia Kalaisí, ʻe lava ke tau ongoʻi pea “iloʻi pau”2—ʻo ʻikai ʻaki hotau nimá mo e matá, kae ʻaki hotau lotó mo e ʻatamaí—ko Sīsū ʻa e Kalaisí.

Ko e founga ʻe taha ke haʻu ai kia Kalaisí ko ʻetau feinga ke ako e ngaahi moʻoni mahuʻingá ʻaki hotau lotó. ʻI heʻetau fai iá, ʻe ʻomi kiate kitautolu ʻe he ngaahi ueʻi mei he ʻOtuá ha ʻilo ʻe ʻikai ke tau lava ʻo maʻu ʻi ha toe founga. Naʻe ʻiloʻi moʻoni ʻe he ʻAposetolo ko Pitá ko Sīsū ʻa e Kalaisí, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí. Naʻe fakamatalaʻi ange ʻe he Fakamoʻuí naʻe ʻikai maʻu ʻe Pita ʻene ʻiló mei he “kakanó mo e totó … ka [ko e] Tamai ʻoku ʻi he langí.”3

Naʻe fakamatalaʻi ʻe he palōfita ko ʻApinetaí ʻa e fatongia ʻo e ngaahi ongo ʻoku tau maʻu mei he ʻOtuá ki hotau lotó. Naʻá ne akoʻi he ʻikai ke tau lava ʻo maʻu ha mahino kakato ki he folofolá kaeʻoua kuo tau fakahoko ki hotau lotó ke mahino.4

Naʻe fakaʻofoʻofa hono fakamatalaʻi ʻo e moʻoni ko ʻení ʻi ha tohi talanoa ʻiloa maʻá e fānaú ko e The Little Prince (Ko e Kiʻi Pilinisí) naʻe faʻu ʻe ʻAnitonia ti Seni-ʻEkisiupeli. ʻI he talanoá, ne kaungāmeʻa e kiʻi pilinisí mo ha fōkisi. ʻI he ʻamanaki ke na māvaé, ne fakahā ange ʻe he fōkisí ha fakapulipuli ki he kiʻi pilinisí. Naʻá ne talaange, “Ko ʻeku fakapulipulí ʻeni … : ʻE toki lava pē ke tonu e mamata ʻa ha taha ʻaki hono lotó; ʻoku ʻikai lava ʻe he matá ʻo mamata ki he meʻa ʻoku mahuʻingá.”5

ʻOku hoko ʻa Misa Tōmasi Sielo, taʻu valungofulu mā valú, ko ha sīpinga lelei ʻo ha taha naʻá ne ʻilo ʻi hono lotó ʻa e ngaahi meʻa mahuʻingá. Ko ha mēmipa faivelenga ia ʻo ʻemau fakataha alēleaʻanga māʻolunga ʻi Paisanatū ʻi ʻUlukuai. Kimuʻa pea kau ki he Siasí, naʻe hoko ki ai ha fakatuʻutāmaki ʻi haʻane heka motopaiki. Lolotonga ʻene tokoto he kelekelé ʻo ʻikai lava ke tuʻu ki ʻolungá, ne tokoniʻi ia ʻe haʻatau ongo faifekau ke tuʻu hake ʻo foki ki hono ʻapí. Naʻá ne pehē, naʻá ne maʻu ha ongo makehe ʻi he taimi ne tokoniʻi ai ia ʻe he ongo faifekaú. Naʻá ne toe maʻu e ngaahi ongo mālohi tatau pē ʻi hono akoʻi ia ʻe he ongo faifekaú. Ne mālohi pehē e ngaahi ongo ko iá ʻo ne lau ai e Tohi ʻa Molomoná ʻo ʻosi ʻi ha ngaahi ʻaho siʻi pē. Naʻe papitaiso pea talu mei ai mo ʻene ngāue taʻe tuku. ʻOku ou manatuʻi ʻene heka holo heʻene motopaikí ʻi he ngaahi hala homau koló, ʻo aʻu pē ki he ngaahi taimi momoko mo ʻuhoʻuhá, ke ʻomi e niʻihi kehé ki he lotú ke nau lava ʻo ongoʻi, mamata pea mo ʻiloʻi pau ʻo hangē ko iá.

Kuo ʻātakaiʻi kitautolu ʻe ha ngaahi fakamatala lahi pea tau fakakaukau ai te tau maʻu e meʻa kotoa pē ʻoku ʻaonga ke tau ʻiló ka tau ka fekumi ʻi he ngaahi peesi ʻe lauimiliona ʻo e ʻInitanetí. ʻE lava ke tau maʻu e fakamatala leleí mo e koví ʻi he ʻInitanetí, ka ʻoku ʻikai feʻunga e fakamatalá ʻataʻatā pē. Kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá mo ha toe maʻuʻanga tokoni ki ha ʻilo ʻoku lahi ange,6 ʻa e ʻilo ʻoku ʻohifo mei he langí. ʻOku lava heʻetau Tamai Hēvaní ʻo foaki mai ʻa e ʻilo ko iá kiate kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau fekumi ai mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni fakalangí, ʻi hotau lotó mo e ʻatamaí. Naʻe pehē ʻe he Palōfita ko Siosefa Sāmitá kuó ne maʻu “ʻa e tohi motuʻa tahá ʻi [hono] lotó, ʻio, ʻa e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.”7

ʻOku tau maʻu e maʻuʻanga tokoni fakalangi ko ʻení ʻi heʻetau fai e ngaahi meʻa hangē ko e lau folofolá, fakafanongo ki he palōfita moʻuí, mo e lotú. ʻOku mahuʻinga foki ke tau tuku ha taimi ke kiʻi tuʻu mo fakalaulauloto8 pea ongoʻi mo muimui ki he ngaahi ueʻi fakalangí. ʻI heʻetau fai ʻení, te tau “ongoʻi mo mamata” ki he ngaahi meʻa he ʻikai lava ke ako ʻaki e tekinolosia ʻo onopōní. Ko ʻetau taukei pē ʻi he fekumi he ʻinitaneti fakalangí ni, te tau ʻiloʻi e moʻoní, naʻa mo e taimi ʻoku tau lau ai e hisitōlia fakamāmaní pe ngaahi kaveinga kehé. ʻE ʻiloʻi ʻe kinautolu ʻoku fekumi fakamātoato ki he moʻoní ʻa hono moʻoni ʻo e meʻa kotoa pē ʻi he mālohi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.9

Te u fai atu ha fakatokanga he taimí ni: ʻoku hōloa ʻa e malava ke hū ki he ʻinitaneti fakalangi ko ʻení tupu mei he faiangahalá mo hono fakangaloʻi ʻo e ʻEikí. Naʻe fakahā ʻe Nīfai ki hono ongo taʻoketé naʻe “ʻikai ke na lava ʻo ongoʻi ʻene ngaahi leá” he naʻá na “vave ki he faiangahalá [pea] tuai ki he manatuʻi ʻo e ʻEikí.”10 ʻOku hanga ʻe he faiangahalá ʻo taʻofi ʻetau malava ke mamata, ongoʻi, mo ʻofa ki he niʻihi kehé. ʻOku hanga ʻe he vave ki hono manatuʻi ʻo e ʻEikí ʻi he lotu “ʻaki ʻa e ivi kotoa ʻo e lotó”11 mo manatuʻi ʻetau ngaahi aʻusia fakalaumālié ʻo fakalahi ʻa ʻetau malava ko ia ke mamata mo ongoʻi e ngaahi meʻa ʻa Kalaisí. ʻOku ou fehuʻi atu leva:

  • ʻOkú ke manatuʻi ʻa e nonga naʻá ke ongoʻi, ʻi hoʻo tangi ki he Tamaí ʻi he lotu lahi, hili ha fuʻu faingataʻa lahi?

  • ʻOkú ke manatuʻi hoʻo liliu e ngaahi meʻa naʻe palani ke faí ke muimui ki ha ueʻi ʻa e Laumālié naʻá ke ongoʻi?

Ne tupulaki e malava ʻe he kau tangata maʻongoʻonga ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻo maʻu ha ʻilo lahi angé ʻi heʻenau manatuʻi e ngaahi meʻa fakalaumālie mahuʻinga ne nau aʻusiá. Naʻe poupouʻi mo fakamālohia ʻe ʻAlamā ʻene fānaú ʻaki hono fakamanatu ange ʻa e founga hono fakauluí.12 Naʻe akoʻi ʻe Hilamani ʻa Nīfai mo Līhai ke na manatu—ke na manatu kuo pau ke langa hona makatuʻungá ʻi he maka ʻo Kalaisí koeʻuhí ke ʻoua naʻa ʻi ai ha mālohi ʻo e tēvoló kiate kinaua.13 Kuo pau ke tau fai e meʻa tatau. ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻheʻetau manatu ki he ʻOtuá ke tau ongoʻi pea moʻui. ʻOku loloto ange ai e ʻuhinga e ngaahi lea ʻa e Tuʻi ko Penisimaní, ʻi heʻene pehē, “ʻOiauē ʻe tangata, manatu, pea ʻoua ʻe malaʻia.”14

Ko e taha ʻo e ngaahi manatu toputapu taha ʻoku ou tukulotoʻí, ko e ongo ko ia ne u maʻu ʻi heʻeku ʻiloʻi ko e Tohi ʻa Molomoná ko e folofola ia ʻa e ʻOtuá. Ne u ongoʻi pea ʻiloʻi ʻe lava ke tau aʻusia ha fiefia he ʻikai lava ʻo fakamatalaʻi ha toe founga kehe. ʻI heʻeku tūʻulutui he ʻaho ko iá, ne u ongoʻi mo ʻiloʻi fakapapau ʻa e ngaahi meʻa ne ʻikai ke u ʻilo ʻi ha toe foungá. Ko e manatu ko iá, ko e ʻuhinga ia ʻo ʻeku houngaʻia ʻo taʻengata ʻi heʻeku moʻuí pea mo hono fakamālohia au he lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá.

ʻOku ʻilo pau ʻe kinautolu ʻoku nau maʻu ʻa e ʻiló, ʻo ʻikai mei he kakano mo e totó kae mei heʻetau Tamai Hēvaní, ko Sīsū ʻa e Kalaisí pea ko Hono Siasí ʻeni. ʻOku ʻomai ʻe he ʻilo ko iá ʻa e mālohi ke fakahoko e ngaahi liliu kuo pau ke fai ke haʻu kia Kalaisí. ʻI he ʻuhinga ko iá, ʻoku mau fakaafeʻi ai ʻa e laumālie kotoa ke papitaiso, fakatomala pea tafoki kiate Ia he taimí ni.15

ʻI he haʻu kia Kalaisí, ʻe lava ai e taha kotoa ke mamata, ongoʻi, mo ʻiloʻi pau naʻe mamahiʻia ʻa Kalaisi mo fai e fakalelei maʻa ʻetau ngaahi angahalá kae lava ke tau maʻu e moʻui taʻengatá. Kapau te tau fakatomala, he ʻikai ke tau mamahi.16 Fakafetaʻi kiate Ia, ʻe lava ke fakamoʻui e ngaahi laumālie ʻoku kafó pea lava ʻo faitoʻo e ngaahi loto mamahí. ʻOku ʻikai ha kavenga te Ne taʻe lava ke fakamaʻamaʻa pe toʻo atu. ʻOkú Ne ʻafioʻi hotau ngaahi vaivaí mo e mahamahakí. ʻOku ou palōmesi mo fakamoʻoni kiate kimoutolu, ko e taimi ʻokú ke ongoʻi ai ʻoku ʻikai haʻo toe fili ke faí, ko e taimi ʻoku hangē ai ka ʻikai toe lava ha meʻá, he ʻikai te Ne siʻaki koe. ʻE tokoni ʻa Kalaisi pea ko Ia ʻa e haoʻangá ʻo tatau ai pē pe ko e fekuki mo ha maʻunimā, loto hohaʻa, pe ha toe meʻa kehe. ʻOkú Ne ʻafioʻi e “founga ke tokoniʻi ʻaki hono kakaí.”17 ʻE ongoʻi ʻe he ngaahi nofomali mo e ngaahi fāmili ʻoku faingataʻaʻia ʻi ha faʻahinga ʻuhinga pē—faingataʻaʻia fakapaʻangá, ivi ʻo e mītiá ʻoku koví, pe ha toe ngaahi tūkunga fakafāmili—ha ivi fakanonga mei he langí. ʻOku fakafiemālie ʻa e “ongoʻi mo e mamata” naʻá Ne tuʻu hake mei he maté “mo e fakamoʻuí ʻi hono kapakaú,”18 pea koeʻuhí ko Ia, te tau toe feʻiloaki mo fāʻofua mo hotau ngaahi ʻofaʻanga kuo pekiá. Ko e moʻoni ʻoku fakapaleʻi ʻetau ului kiate Iá ʻaki hano fakamoʻui kitautolu.19

ʻOku ou ʻilo fakapapau ʻoku moʻoni kotoa ʻeni. Ko e ʻuhinga ʻeni ʻoku ou lea fakataha ai mo e kakai ne nau ʻuluaki nofoʻi ʻa ʻAmelika motuʻá, ʻo pehē: “Hosana! ʻOku monūʻia ʻa e huafa ʻo e ʻOtua Fungani Māʻolungá!”20 ʻOkú ne fai mai hotau fakamoʻuí. ʻOku ou fakamoʻoni ko Sīsū ʻa e Kalaisí, ko e Mīsaia māʻoniʻoni. Ko Ia e ʻEiki ʻo e Ngaahi Kau Taú, ko hotau Fakamoʻuí mo e Huhuʻí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.