2010–2019
ʻA e Ngaahi Fakaʻiseʻisá mo e Tukupaá
ʻOkatopa 2012


ʻA e Ngaahi Fakaʻiseʻisá mo e Tukupaá

Ko e Lahi ange ʻetau mateaki ke tulifua ki he māʻoniʻoní mo e fiefiá, ko e siʻi ange ia ha tuʻunga ke tau ʻi he hala ai ki he fakameʻapangoʻiá.

ʻA e Ngaahi Fakaʻiseʻisá

Palesiteni Monisoni, ʻoku mau ʻofa atu kiate koe. Fakamālō atu ki he fanongonongo fakalaumālie mo fakahisitōlia ki hono langa ʻo e ngaahi temipale foʻoú pea mo e ngāue fakafaifekaú. Koeʻuhí ko ia, ʻoku ou tui pau ʻe hoko mai kiate kimautolu ha ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga pea mo ha ngaahi toʻu tangata lahi he kahaʻú.

ʻE hoku kāinga mo e kaungāmeʻa ʻofeina! ʻOku tau matelie kotoa. ʻOfa ʻoku ʻikai fakaʻohovale ʻeni ki ha taha.

He ʻikai ha taha ʻiate kitautolu ʻe nofo fuoloa ʻi māmani. Kuo tau maʻu ha ngaahi taʻu mahuʻinga, ʻa ia ko ha kemo pē ia ʻo e matá, ʻi he ʻuhinga fakalaumālié.

Pea te tau hiki atu leva. Ko hotau laumālié ‘oku “ʻoatu … ki honau ʻapí … ki he ʻOtuá … ʻa ia naʻe foaki ʻa e moʻuí kiate [kitautolú].”1 ʻOku tau tuku hotau sinó mo e ngaahi meʻa ʻo e māmaní ʻi heʻetau hiki ki he maama hono hoko ʻo ʻetau moʻuí.

ʻI heʻetau kei īkí, ʻoku hangē te tau moʻui ʻo tuputupuʻá. ʻOku tau fakakaukau ʻoku ʻikai hano ngataʻanga ʻo e hopo hake ʻa e laʻaá ʻi he tafaʻaki langí, pea hangē e kahaʻú kiate kitautolu ko ha hala taʻemotu kuo tofa ʻi muʻa ʻiate kitautolú.

Ka, ʻi heʻetau fakaʻau ʻo motuʻa angé, ko e lahi ange ia ʻetau sio ki mui ʻo ofo he nounou moʻoni ʻo e hala ko iá. ʻOku tau fakatumutumu he vave pehē ʻene puli atu ʻa e ngaahi taʻú. Pea ʻoku tau kamata leva ke tau fakakaukau ki he ngaahi fili ne tau faí mo e ngaahi meʻa ne tau fakahokó. ʻI heʻetau fai iá, ʻoku tau manatuʻi ha ngaahi momeniti fakafiefia ʻokú ne fakamāfanaʻi hotau laumālié mo fakafiefiaʻi hotau lotó. Ka ʻoku tau toe manatuʻi foki ha ngaahi fakaʻiseʻisa—ʻa e ngaahi meʻa ʻoku tau fakaʻamu ke toe foki ʻo liliú.

ʻOku pehē ʻe ha neesi ʻokú ne tauhi ʻa e kakai ʻoku ʻi ai hanau mahaki he ʻikai toe siʻi lava ʻo saí, ʻokú ne faʻa fai ha fehuʻi mahino ki heʻene kau mahakí ʻi heʻenau teuteu ke hiki atu mei he moʻui ní.

ʻOkú ne ʻeke ange, “ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻokú ke fakaʻiseʻisa ai?”2

ʻOku ʻomi ʻe he fuʻu ofi ki he ʻaho fakaʻosi ko ia he moʻui fakamatelié ha maama ki he fakakaukaú mo ha ʻilo pea mo ha mahino. Pea ʻi hono ʻeke ki he kakai ko ʻení fekauʻaki mo ʻenau ngaahi fakaʻiseʻisá, ʻoku nau fakamatala leva honau lotó. ʻOku nau manatu ki he ngaahi meʻa ne nau mei liliu kapau ne nau lava ʻo toe fakafoki e taimí.

ʻI heʻeku fakakaukau ki he meʻa ne nau fakamatalá, ne mahino kiate au hono tokoniʻi ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni tefito ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí e huʻunga ʻo ʻetau moʻuí ki he leleí, ʻo kapau te tau fakaʻaongaʻi kinautolu.

ʻOku ʻikai ha meʻa ia ʻe fakapulipuli ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Kuo tau ʻosi ako kinautolu he folofolá, aleaʻi kinautolu he Lautohi Faka-Sāpaté, mo tuʻo lahi ʻetau fanongoa he tuʻunga malangá. Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalangí ni ʻoku mataʻāʻā mo mahino; ʻoku fakaʻofoʻofa, loloto, mo mālohi; pea te nau lava moʻoni ʻo tokoni ke tau fakaʻehiʻehi mei ha fakameʻapangoʻia he kahaʻú.

Pehē Ange Mai Ne u Fakamoleki ha Taimi Lahi Ange mo e Kakai ʻOku ou ʻOfa Aí

Mahalo ko e fakameʻapangoʻia lahi taha ʻoku fakahā ʻe he kakai teitei maté, ko ʻenau fakaʻamu ne nau fakamoleki ha taimi lahi ange mo e kakai ʻoku nau ʻofa aí.

ʻOku meimei ko e houʻeiki tangatá ʻoku nau fai e hanu fakamāmani lahi ko ʻení: ʻoku nau “fakameʻapangoʻia lahi hono fakamoleki ha konga lahi ʻo ʻenau moʻuí ʻi he femoʻuekina [fakaʻaho] ʻo ʻenau … ngāué.”3 ʻOku mole ʻi ha tokolahi e manatu lelei ʻoku maʻu ʻi he taimi feohi mo e fāmilí mo e kaungāmeʻá. Ne mole e faingamālie ke fakatupulaki ha fetuʻutaki mālohi mo kinautolu ne mahuʻinga taha kiate kinautolú.

ʻIkai ʻoku moʻoni ʻetau femoʻuekiná? Pea ʻoku fakamamahi ʻetau pehē, ne aʻu ʻo tau tui ʻetau pisinisí ko ha pine fakalāngilangi, ʻo hangē tokua ko e femoʻuekiná ko ha lavameʻa pe fakaʻilonga ʻo ha moʻui lelei angé.

ʻOku pehē?

ʻOku ou fakakaukau ki hotau ʻEiki mo e Faʻifaʻitakiʻanga ko Sīsū Kalaisí, pea mo ʻEne moʻui nounou he lotolotonga ʻo e kakai ʻo Kāleli mo Selusalemá. Kuó u feinga ke fakakaukau ki haʻane fakavavevave takai ki he ngaahi fakatahá pe fai ha ngaahi meʻa lahi he taimi pē taha ke fakakakato ha ngaahi meʻa mahuʻinga.

ʻOku ʻikai ke u lava.

Ka, ʻoku ou sioloto ki he ʻAlo loto ʻofa mo tokanga ʻo e ʻOtuʻá ‘i heʻene moʻui ʻaonga he ʻahó takitaha. Ko e taimi naʻe fengāueʻaki ai mo kinautolu ne nau feohí, naʻa nau ongoʻi mahuʻinga mo ʻofeina. Naʻá Ne ʻafioʻi e mahuʻinga taʻengata ʻo e kakai naʻe feʻiloaki mo Iá. Naʻá Ne tāpuakiʻi mo tokoniʻi kinautolu. Naʻá Ne hiki hake mo fakamoʻui kinautolu. Naʻá Ne foaki ange ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga ʻo Hono taimí.

ʻOku faingofua ʻi hotau kuongá ke tau fakangalingali ʻoku fakaʻaongaʻi hotau taimí mo e niʻihi kehé. Te tau lava ʻi hano lomiʻi pē ha komipiuta ke “fetuʻutaki” mo ha “ngaahi kaungāmeʻa” ʻe lauiafe ʻo ʻikai fesiofaki mo kinautolu taautaha. ʻE lava ke hoko ʻa e tekinolosiá ko ha meʻa lelei, pea ʻoku ʻaonga ʻaupito ʻi he ʻikai ke tau ofi ki hotau ngaahi ʻofaʻangá. ʻOku ou nofo mo hoku uaifí ʻo mamaʻo mei he kau mēmipa mahuʻinga ʻo e fāmilí; ʻokú ma ʻilo moʻoni ia. Ka, ʻoku ou tui ʻoku ʻikai ke tau fakalakalaka fakafoʻituitui mo fakaesōsaieti, ʻi he taimi ʻoku tau fetuʻutaki ai mo e fāmilí pe ngaahi kaungāmeʻá, ʻo lahi pē ki hono fakahū ki he ʻinitanetí ʻa e ngaahi fakatātā fakaolí, tukuatu ʻo e fanga kiʻi meʻa noaʻiá, pe fakafehokotaki kinautolu ki he tuʻasila he ʻInitanetí. ʻOku ou tui ʻoku ʻi ai ha feituʻu ia ki he faʻahinga meʻa ko ʻení, ka ko e hā hono lahi ʻo e taimi ʻoku tau fie fakamoleki aí? Kapau ʻoku ʻikai ke tau foaki hotau taimi fakafoʻituitui lelei tahá mo taʻetūkuá kiate kinautolu ʻoku mahuʻinga moʻoni kiate kitautolú, te tau fakaʻiseʻisa ʻi ha ʻaho.

Tau tukupā muʻa ke fakamahuʻingaʻi ʻa kinautolu ʻoku tau ʻofa aí ʻaki haʻatau fakamoleki ha taimi ʻaonga mo kinautolu, feohi mo kinautolu, pea mo tanumaki ha ngaahi manatu mahuʻinga.

Pehē Ange Mai Naʻá ku Aʻusia e Meʻa Kotoa ʻOku ou Malavá

Ko ha fakaʻiseʻisa ʻe taha ʻoku fakahā ʻe he kakaí ko ʻenau taʻe aʻusia ʻa e tuʻunga ʻoku nau ongoʻi naʻe tonu ke nau aʻusiá. Ko e taimi ʻoku nau vakai atu ai ki heʻenau moʻuí, ʻoku nau fakatokangaʻi naʻe ʻikai ke nau teitei aʻusia e tuʻunga ne nau malavá, pea lahi mo ha ngaahi meʻa naʻe teʻeki fai.

ʻOku ʻikai ko ʻeku lau ʻeni ki he fakalakalaka he lavameʻa ʻi he ngaahi ngāué. Neongo pe ko e hā ʻene tāumamaʻo ʻa e kakaʻangá he māmaní, ‘oku siʻi ange ia he foʻi sitepu pē ʻe taha ʻi he fononga taʻengata ʻoku tatali maí.

Ka, ko ʻeku lea ʻo kau ki he hoko ko e taha ne fakataumuʻa kitautolu ki ai ʻe he ʻOtua ko ʻetau Tamai Hēvaní.

Hangē ko e lau ʻa e punake faʻu māú, ʻoku tau tūʻuta mai ki māmani, “ʻi he ngaahi konga ʻao ʻo e nāunau”4 mei he moʻui ki muʻá.

ʻOku ʻafioʻi heʻetau Tamai Hēvaní e taumuʻa totonu ne fakatupu kitautolu ki aí. ʻOkú Ne ʻafioʻi ha ngaahi meʻa fekauʻaki mo kitautolu ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi ia ʻe kitautolu. ʻOkú ne ueʻi kitautolu he lolotonga ʻo ʻetau moʻuí ke tau fakahoko e taumuʻa hotau fakatupú, ke maʻu ha moʻui fiefia, pea foki ki Hono ʻafioʻangá.

Ko e hā leva ʻoku fakamoleki ai e konga lahi hotau taimí mo hotau iví ki he ngaahi meʻa molengofua, taʻe mahuʻinga, mo muná? ʻOku ʻikai nai ke tau tali ke sio ki hono taʻe fakapotopoto ʻetau tulifua ki he meʻa muna mo molengofuá?

ʻIkai ʻapē ʻe fakapotopoto ange ke tau “fokotuʻu [maʻatautolu] ʻa e koloa ʻi he langí, ʻa ia ʻe ʻikai kai … ʻe he ané pe ko e ʻumeʻumeá, pea ʻe ʻikai haeʻi ia ʻe ha kaihaʻa ke kaihaʻasi”?5

Te tau fakahoko fēfē nai ʻeni? ʻAki e muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí, ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻEne ngaahi akonakí ʻi heʻetau moʻui fakaʻahó, ʻaki haʻatau ʻofa moʻoni ʻi he ʻOtuá mo hotau kāingá.

He ʻikai ke tau lava ʻo fakahoko moʻoni ʻeni ʻi haʻatau fakatoutoupīkoi, sio taimi, pea mo lāunga ʻi heʻetau ngāue fakaākongá.

Fekauʻaki mo hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí, ʻoku ʻikai totonu ke tau hangē ko e kiʻi tamasiʻi naʻe mono hono motuʻavaʻé ki he loto vaí peá ne pehē naʻe ʻalu ʻo kaukau tahí. ʻI heʻetau hoko ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo ʻetau Tamai Hēvaní, te tau lava ʻo fai ha meʻa lahi ange. ʻI he tuʻunga ko iá, he ʻikai feʻunga ai ʻa e fakakaukau lelei ʻataʻatā peé. Kuo pau ke tau ngāue. Pea to e mahuʻinga angé, kuo pau ke tau aʻusia e tuʻunga ʻoku finangalo e Tamai Hevaní ke tau aʻusiá

ʻOku lelei hono fakahā ʻetau fakamoʻoni ki he ongoongoleleí, ka ʻoku toe lelei ange ʻete hoko ko e sīpinga moʻui ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí. ʻOku lelei e fakaʻamu ke tauhi totonu ange ʻetau ngaahi fuakavá; ka ko hono moʻoní, ʻoku toe lelei ange ke tauhi faivelenga ki he ngaahi fuakava toputapú—kau ai e moʻui angamaʻá, totongi vahehongofulú mo e ngaahi foakí, tauhi e Lea ʻo e Potó, pea mo hono tokoniʻi ʻo kinautolu ʻoku tukuhāusiá. ʻOku lelei hono tala te tau tuku ha taimi lahi ange ki he lotu fakafāmilí, ako folofolá, mo e ngaahi ʻekitivitī leleí; ka ko hono moʻoní, ko hono fai maʻu pē ʻo e ngaahi meʻa kotoa ko ʻení te ne ʻomi ʻa e ngaahi tāpuaki fakalangí ki heʻetau moʻuí.

Ko e tuʻunga fakaākongá ko e tulifua ia ki he māʻoniʻoní mo e fiefiá. Ko e hala ia ki hotau tuʻunga lelei tahá mo ʻetau fiefia tahá.

Tau tukupā muʻa, ke muimui ʻi he Fakamoʻuí mo ngāue faivelenga ke tau aʻusia ʻa e tuʻunga naʻe fakataumuʻa ke tau aʻusiá. Tau fakafanongo muʻa mo talangofua ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Ka tau fai ia, ʻe fakahā mai ʻe he Tamai Hēvaní kiate kitautolu ha ngaahi meʻa naʻe ʻikai ke tau ʻilo fekauʻaki mo kitautolú. Te Ne huluhulu ʻa e halá ʻi muʻa mo fakaʻā hotau matá ke tau ʻilo hotau ngaahi talēniti taʻeʻiloa mo taʻe mafakakaukauʻí.

Ko e lahi ange ʻetau mateaki ke tulifua ki he māʻoniʻoní mo e fiefiá, ko e siʻi ange ia ha tuʻunga ke tau ʻi he hala ai ki he fakameʻapangoʻiá. Ko e lahi ange ʻetau falala ki he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí, ko e lahi ange ia ʻetau ongoʻi ʻoku tau ʻi he hala totonu naʻe fakataumuʻa mai heʻetau Tamai Hēvaní.

Pehēange Mai Naʻá ku ʻAi Ke u Fiefia Ange

ʻE ngali fakaʻohovale ha fakaʻiseʻisa ʻe taha ʻa kinautolu ʻoku nau ʻilo te nau maté. ʻOku nau fakaʻamu pehēange mai ne nau ʻai ke nau toe fiefia ange.

ʻOku tau faʻa haʻisia ki he fakakaukau ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa tokua ʻoku ʻikai ke tau maʻu ka te ne ʻomi ʻa e fiefiá kiate kitautolu: ha tuʻunga fakafāmili lelei ange, ha tuʻunga fakapaʻanga lelei ange, pe ko e ngataʻanga ʻo e faingataʻá.

Ko e lahi ange ʻetau motuʻá, ko e lahi ange ia ʻetau vakai atu ʻo fakatokangaʻi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻi tuʻa ʻoku ʻikai fuʻu mahuʻinga pe te nau puleʻi ʻetau fiefiá.

ʻOku tau mahuʻinga. ʻOku tau pule pē ki heʻetau fiefiá.

Ko kitaua pē ʻokú ta puleʻi moʻoni ʻeta fiefiá.

ʻOku ou saiʻia mo hoku uaifi ko Halietá, ke heka pasikala. ʻOku fakafiefia ke mavahe ʻo fiefia he ngaahi fakaʻofoʻofa ʻo natulá. ʻOku ʻi ai ha halanga pau ke ma lele ai, ka ʻoku ʻikai ke ma fuʻu tokanga ki he mamaʻo ʻo ʻema oó mo e vave ʻo ʻema lelé ʻi hono fakafehoanaki ki he kau heka pasikala kehé.

Neongo ia, ʻoku ou faʻa fakakaukau ʻoku totonu ke ma kiʻi feʻauʻauhi. Ne aʻu ʻo u fakakaukau te ma lava ʻo vave pe lele oma ange kapau te ma kiʻi feinga lahi ange. Pea ʻi he taimi ʻe niʻihi ʻoku ou faʻa fai ʻa e fehālaaki lahi ko hono talaange ʻa e foʻi fakakaukaú ni ki hoku uaifi fakaʻofoʻofá.

Ko ʻene tali angamaheni ki heʻeku faʻahinga fokotuʻu pehení ʻoku angaʻofa, mātuʻaki mahino, pea mo mātuʻaki hangatonu maʻu pē. ʻOku malimali pē mo pehē mai, “Tietā, ʻoku ʻikai ko ha lova; ko ha fononga. ʻAi ke ke fiefia ai.”

Hono ʻikai ke moʻoni!

Ko e taimi ʻe niʻihi, ʻoku tau mātuʻaki tokanga pē ke ʻosi ha meʻa ʻo ʻikai ai ke tau maʻu ha fiefia ʻi he fonongá. ʻOku ʻikai ke u ʻalu ʻo heka pasikala mo hoku uaifí koeʻuhí ko ʻeku vēkeveke ke aʻu ki he fakaʻosingá. ʻOku ou ʻalú koeʻuhí he ʻoku lelei mo fakafiefia ʻeku feohi mo iá.

ʻOku ʻikai ʻapē fakavalevale ke fakameleʻi ʻa e ngaahi aʻusia lelei mo fakafiefiá koeʻuhí ko ʻetau fakakaukau pē ki he momeniti ʻe ngata aí?

ʻOku tau fanongo nai ki he fasi mālié mo tatali ki he nota fakaʻosí ke holo hifo ka tau toki mālieʻia moʻoni ai? ʻIkai. ʻOku tau fanongo mo mālieʻia he kehekehe ʻa e ngaahi ongó, fasí mo e fakafaʻafaʻahi ʻo e taʻangá.

ʻOku fai nai ʻetau lotú mo fakakaukauʻi pē ʻa e “ʻēmení” pe fakaʻosí? ʻIkai. ʻOku tau lotu ke tau ofi ki heʻetau Tamai Hēvaní, ke maʻu Hono Laumālié mo ongoʻi ʻEne ʻofá.

ʻOku ʻikai totonu ke tali ʻetau fiefiá ke tau toki aʻu ki ha tuʻunga he kahaʻú, ʻo toki ʻilo ai ta naʻe ʻosi ʻi ai maʻu pē e fiefiá—he taimí kotoa! ʻOku ʻikai fakataumuʻa ʻa e moʻuí ia ke fakahoungaʻi ʻi ha toki fakakaukau mai ki ai. Naʻe tohi ʻe he taha faʻu Sāmé, “Ko e ʻaho ʻeni kuo ngaohi ʻe [he ʻEikí] ke tau fiefia pea nēkeneka aí.”6

ʻE kāinga, tatau ai pē pe ko e hā hotau tūkungá, tatau ai pē pe ko e hā ʻetau palopalemá mo e faingataʻaʻiá, ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻi he ʻaho takitaha ke tau pukenimā mo fakamahuʻingaʻi. ʻOku ʻi ai ha meʻa ʻi he ʻaho takitaha te ne lava ʻo ʻomi ʻa e loto houngaʻiá mo e fiefiá kapau te tau ʻilo mo fakahoungaʻi.

Mahalo ʻoku totonu ke siʻi ange ʻetau vakai ʻaki hotau matá kae lahi ange ʻaki hotau lotó. ʻOku ou manako he kupuʻi lea: “ʻOku toki sio lelei pē ha taha ʻaki hono lotó. Ka ai ha meʻa mahuʻinga ʻoku ʻikai ʻilo ia ʻe he matá.”7

Kuo fekau ke tau “fakafetaʻi ʻi he meʻa kotoa pē.”8 ʻOku ʻikai ʻapē lelei ange ke tau sio ʻaki hotau matá mo hotau lotó ki he fanga kiʻi meʻa iiki te tau lava ʻo fakafetaʻi aí, kae ʻikai fakalahiʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku kovi ʻi hotau tuʻunga lolotongá?

Kuo ʻosi talaʻofa ʻa e ʻEikí, “Ko ia ia ʻokú ne tali ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he loto fakafetaʻí ʻe ngaohi ia he nāunauʻia; pea ʻe fakalahi atu ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmaní kiate ia, ʻio, ʻo liunga teau.”9

ʻE kāinga, ʻi he ngaahi tāpuaki hulufau ʻa ʻetau Tamai Hevaní, ʻEne palani ʻofa ʻo e fakamoʻuí, ngaahi moʻoni taʻengata ʻo e ongoongoleleí, pea mo e ngaahi fakaʻofoʻofa lahi ʻo e fononga fakamatelie ko ʻení, “ʻikai ʻoku ʻi ai haʻatau ʻuhinga ke fiefia?”10

Tau tukupā ke tau fiefia, neongo pe ko e hā hotau tūkungá.

ʻO e Ngaahi Tukupaá

Te tau fakahoko ʻi ha ʻaho ʻa e sitepu taʻe toe kalofaki ko ia ʻo e kolosi atu mei he moʻui matelié ki he tuʻunga hono hokó. Te tau vakai mai ʻi ha ʻaho ki heʻetau moʻuí mo fakakaukau pe naʻe mei lava nai ke tau toe lelei ange, fai ha ngaahi fili lelei ange, pe fakaʻaongaʻi fakapotopoto ange hotau taimí.

Koeʻuhí ke tau fakaʻehiʻehi mei ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻiseʻisa lahi taha ʻo e moʻuí, ʻe fakapotopoto ke tau fai ha ngaahi tukupā he ʻahó ni. Ko ia ai, tau:

  • Tukupā ke fakamoleki ha taimi lahi ange mo kinautolu ʻoku tau ʻofa aí.

  • Tukupā ke feinga lahi ange ke aʻusia e tuʻunga ʻoku finangalo e ʻOtuá ke tau aʻusiá.

  • Tukupā ke maʻu ha fiefia, tatau ai pē pe ko e hā hotau tūkungá.

Ko ʻeku fakamoʻoní, ko e lahi ʻo e ngaahi fakaʻiseʻisa lahi taha ʻo e kahaʻú, ʻe lava pē ʻo taʻofi ʻaki haʻatau muimui he ʻahó ni ʻi he Fakamoʻuí. Kapau ne tau faiangahala pe fai ha fehālaaki—kapau ne tau fai ha ngaahi fili ʻoku tau fakaʻiseʻisa ai he taimí ni—ʻoku ʻi ai ha meʻaʻofa mahuʻinga ʻo e Fakalelei ʻa Kalaisí, ʻe lava ke fakamolemoleʻi ai kitautolu. He ʻikai lava ke tau toe foki ʻo liliu ʻa e kuo hilí, ka te tau lava ʻo fakatomala. ʻE lava ke holoholoʻi ʻe he Fakamoʻuí hotau loʻimata ʻo e fakaʻiseʻisá11 mo toʻo atu ʻa e kavenga mafasia ʻo ʻetau ngaahi angahalá.12 ʻOku fakaʻatā Heʻene Fakaleleí ke tau tuku ki mui ʻa e kuo hilí kae laka atu mo ha nima maʻa, loto maʻa,13 mo ha loto fakapapau ke fai lelei ange pea hoko ʻo lelei ange.

ʻIo, ʻoku mole vave atu ʻa e moʻuí; hangē ʻoku puli vavé hotau ngaahi ʻahó; pea hā fakailifia he taimi ʻe niʻihi ʻa mate. Ka, ʻe kei hoko atu hotau laumālié ke moʻui pea ʻe fakataha ʻi ha ʻaho mo hotau sino toetuʻú ke maʻu e nāunau taʻefaʻamaté. ʻOku ou fakamoʻoni ʻi he loto māluʻia ʻoku tuʻunga he ʻaloʻofa ʻa Kalaisí, haʻatau toe nofo fakataha ʻo taʻengata. Tuʻunga ʻi hotau Fakamoʻui mo e Huhuʻí, ʻe mahino lelei kiate kitautolu ha ʻaho pea mo tau fiefia ʻi he ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi lea “ʻoku folo hifo ʻa e huhu ʻo e maté ʻia Kalaisi.”14

ʻOku taʻengata e hala ki hono aʻusia hotau ikuʻanga fakalangi ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá. ʻE kāinga mo e kaungāmeʻa ʻofeina, kuo pau ke tau kamata fononga ʻi he hala taʻengata ko iá he ʻahó ni; ʻoku ʻikai totonu ke tau ʻaiʻainoaʻia pē ha foʻi ʻaho. ʻOfa he ʻikai ke tau tatali kae ʻoua kuo tau mateuteu ke mate ka tau toki ʻilo moʻoni e moʻuí. ʻI he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.