Taqomaki Ira Na Gonelalai

E vuravura raraba, eda kurabui ena milioni ni gone e kedra na isamunidawa ni nodra ivakarau ca ka kocokoco na tamata uabula.

Ena so na matanitu ka ia tu kina na veivaluvaluti, era kau vakasaurara na gone me ra laki sotia ena veimataivalu era valu tiko.

E dua na ripote ni Veimatanitu Cokovata e vakasamataki ni voleka ni rua na milioni na gone era dau vakacacani ena veiyabaki ena volitaki ni yagodra kei na iyaloyalo kei na ivola vakasisila.¹

Ena ivakarau ni rai ni ituvatuva ni veivakabulai, e dua na ivakarau ni veivakalolomataki ca duadua vei ira na gone sa ikoya me tarovi na nodra sucu mai. Oqo e dua na ivakarau ni vuravura raraba. Na iwiliwili vakamatanitu ni sucu mai Amerika e lailai duadua ena loma ni 25 na yabaki,² kei na iwiliwili ni sucu ena veimatanitu mai Iurope kei Esia e sega ni sivia rawa na ivakatagedegede me vakaisosomitaki ena vuqa na veiyabaki. Oqo e sega walega ni leqa vakalotu. Ni lailai sobu na iwiliwili ni tamata era tubucake tiko, era sa malumalumu talega na veitovo vakavanua kei na veimatanitu sara mada ga ka ra yali yani.

E dua na vuna sa lailai sobu kina na iwiliwili ni sucu na vakalutu. E vuravura raraba, e nanumi vakacaca ni sivia na 40 na milioni na vakalutu e veiyabaki.³ E vuqa na lawa e vakatara se tokona sara mada ga na vakalutu, ia vei keda oqo e dua na ivalavala ca levu. Na ivalavala tale eso ni veivakalolomataki vei ira na gone ena gauna ni bukete nodra vakacacani na gone se bera ni sucu ka vu mai na nona kana vakaca na tina se nona vakayagataka na waigaga.

E koto e dua na veibasai rerevaki toka ena kedra lewe levu na gone era vakamatei se vakamavoataki ni bera ni ra sucu mai kei na ibinibini veiwatini sega ni vakaluveni era gadreva tu me ra vakubeca eso na gone.

Na veivakalolomataki se na vakaweleweletaki ni gone ni ra sa sucu oti e dau laurai levu. E vuravura raraba, e voleka ni walu na milioni na gone era mate ni se bera ni ra yabaki lima, vakalevu mai na mate veitauvi ka rawa ni dau valuti se tarovi.⁴ Ka ratou tukuna na World Health Organization ni dua mai na veiya va na gone era sega ni tubu lelevu ka kaukauwa, ena nodra vakasama kei na yagodra, baleta ni sega ni kana vinaka.⁵ Ni keimami vakaitikotiko ka dau veilakoyaki e veivanua tani, keimami dau raica na iliuliu ni Lotu e vuqa na veika oqo. Eratou tukuna na mataveiliutaki raraba ni Lalai me baleti ira na gone era bula tu ena veituvaki ni bula “ka sega ni vakasamataki rawa.” E kaya e dua na tina mai Philippines: “Ena so na gauna sa sega na ilavo ni kakana, ia e sega ni dua na leqa qori baleta ni basika kina vei au na madigi meu vakavulici ira na luvequ ena vakabauta. Keitou dau soqoni vata ka masuta na veivuke, ka ra raica na gone ni vakalougatataki keimami na Turaga.”⁶ Mai Sauca Aferika erau sota e dua e cakacaka ena Lalai kei na dua na goneyalewa lailai, e galili ka lomabibi. Ena domo lailai e sauma na taro ni loloma, e kaya ni sega na tinana, sega na tamana, ka sega na buna—na tukana ga e qaravi koya tiko.⁷ Na veika vakaloloma vakaoqori sa matau tu ena veivanua era sa mate kina mai na Macaibulu e vuqa na dauveivukei.

Ena veimatanitu vutuniyau sara mada ga era vakaleqai na gone lalai ni ra sega ni qarauni. O ira na gone era tubu cake ena bula dravudravua e lolovira na veiqaravi ni bula vei ira ka sega ni veirauti na madigi ni vuli. Era tadravi talega ena draki ni bula rerevaki ena veika vakayago kei na itovo ni bula e vakavolivoliti ira kei na nodra vakawelewele sara mada ga na nodra itubutubu. A wasea o Elder Jeffrey R. Holland ena dua na gauna sa oti na veika a sotava e dua na ovisa YDE. Ena dua na vakadidike a raici iratou e lima na gone ni ratou kumuni vata toka ka tovolea me ratou moce ni sega na iyaya ni moce ena dua na fuloa duka ena dua na vale era gunu ka soqo tiko kina na tinadra kei ira tale eso. E sega kina na kakana me vukea na nodratou viakana ena vale o ya. Ni vakadavori iratou na gone ena dua na imocemoce, a tekiduru na ovisa ka masulaka me ratou taqomaki. Ni lako yani ki katuba, a muri koya mai e dua vei iratou, rauta ni yabaki ono, taura na ligana, ka kerea, “yalovinaka e rawa beka ni o vakubeci au?”⁸

Eda nanuma na nona ivakavuvuli na iVakabula ena nona biuta e dua na gonelailai e matadra era muri Koya voli ka kaya:

“Ia ko koya yadua sa vinakata e dua na gonelailai vakaoqo ena vuku ni yacaqu, sa vinakati au.

“Ia ko koya sa vakacala e dua vei ira na lalai oqo era sa vakabauti au, sa vinaka vua kevaka sa vakarubeci e domona e dua na vatu iqaqi levu, ka vakadromutaki ena wasaliwa titobu” (Maciu 18:5–6).

Ni da vakasamataka na veika rerevaki e dodonu mera taqomaki mai kina na gone, sa dodonu meda okata talega kina na veivakatotogani vakavakasama. O ira na itubutubu se so tale na dauveisusu se qasenivuli se ilawalawa era dau veivakalolovirataki, veivakalolomataki, vosa vakacacani ira na gone se itabagone e rawa ni ra vakavuna na mavoa ena tudei cake mai na mavoa vakayago. Na nomu vakavuna me nanuma e dua na gone ni tawayaga, sega ni lomani, sega ni vinakati e rawa ni vakavuna na mavoa ena dede na kena imawe ena ituvaki vinaka kei na veivakatorocaketaki e lomana.⁹ O ira na itabagone era sotava tiko na dredre ena dua na ivakarau sega ni matau, oka kina na taleitaki ira era tagane se yalewa vata, e dau rawarawa nodra rawai ka ra gadreva na veikauwaitaki loloma—me kua na veivakalolomataki kei na veibiliraki.¹⁰

Ena veivuke ni Turaga, e rawa ni da veivutuni ka veisau ka dau loloma ka veivuke vakalevu cake vei ira na gone—o ira na noda kei ira era vakavolivoliti keda.

E tiko e vica na ivakaraitaki ni ka rerevaki vei ira na gone, vakayago vakakina e lomadra ka tautauvata na kena bibi kei na kena e dau basika mai na kedra isema vei ira na nodra itubutubu se dauniveisusu. E tukuna o Peresitedi Thomas S. Monson na veika e vakatoka me “ivalavala vakatevoro” ni veivakatotogani vei ira na gone, vakayago se e lomadra.¹¹ Au a luluvu niu vulica na ivakadinadina veivakurabuitaki ni kisi vakaoqo ena noqu gauna ni veiqaravi ena Mataveilewai e Cake e Utah.

E ka bibi duadua ena nona tiko vinaka na gone sa ikoya e rau a vakamau beka na nona itubutubu, na ituvaki kei na balavu ni nodrau vakamau, ka vakararaba cake na itovo kei na veika namaki ena bula vakawati kei na qarauni ni gone ena vanua era tiko kina. E rua na vuku ena bula vakamatavuvale e rau vakamacalataka: “Ena itukutuku makawa ni vuravura, na gauna taumada ka bibi duadua ni vakatubu kawa kei na susu gone, na bula vakawati. Sa vakarautaka na isema tudei ka semati kina na tama vei ira na luvena ena nona vauci vua na tinadra na luvena. Ia ena veigauna oqo, era sa biliraki vakatikitiki na gone.”¹²

E vakamacalataka e dua na parofesa ni lawa mai Harvard na lawa ena gauna oqo kei na ivakarau ni rai me baleta na vakamau kei na veisere: “Na italanoa ni vakamau e Amerika [ena gauna oqo], me vaka e tukuni ena lawa kei na vuqa na ivola kilai, e vakaoqo: na vakamau e dua na isema vakaveiwekani ka kena inaki taumada me rau marau kina na veiwatini. Kevaka sa sega ni rawa kina na inaki oqo, ena sega ni beitaki kina e dua ka rawa vua e dua vei rau me muduka ena gauna ga e vinakata kina. … E dredre sara ga ni kune ena italanoa na gone; na kena irairai ni ra iyaloyalo walega mai muri.”¹³

Era vakavuvulitaka na noda iliuliu ni Lotu na noda raica na vakamau “me dua ga na konitaraki ka rawa ni da curuma ga kevaka eda vinakata … ka tagutuva ena imatai ga ni gauna dredre … e dua na ivalavala vakatevoro ka gadrevi me vosa suruti,” vakauasivi ni ra “kune rarawa kina na gone.”¹⁴ Era na bikai na gone ena vuku ni veisere. E sivia ni veimama na veisere ena dua na yabaki se qai oti walega e baleti ira na veiwatini era vakaluveni lalai.¹⁵

E vuqa sara na gone e rawa ni a nodra na veivakalougatataki me ra susu cake mai vei rau ruarua na itubutubu kevaka walega e rau a muria na itubutubu na ivakavuvuli veivakauqeti oqo mai na ivakaro ni matavuvale: “Na tagane kei na yalewa vakawati, me rau dau veilomani ka veikauwaitaki vakaveiwatini ka vakakina vei ira yadudua sara na luvedrau. … Sa nodrau itavi na itubutubu me rau susugi ira cake na luvedrau ena loloma kei na buladodonu, me rau vakarautaka na veika vakayago ka vakakina na veika vakayalo era gadreva, ka vakavulici ira me ra dau veilomani ka veirairaici vakataki ira.”¹⁶ Na ivakavuvuli qaqa duadua vei ira na gone na nodra ivakaraitaki na itubutubu. O ira na itubutubu era veisere era sa vakavuvulitaka e dua na lesoni ca.

E dina ni tu eso na kisi ka dodonu kina na veisere me vinaka vei ira na gone, ia dau tu yadua sara.¹⁷ Ena vuqa na veiqati ni bula vakawati e dodonu vei rau na itubutubu erau veiqati tiko me rau vakasamataka sara vakabibi na veika e baleti ira na gone. Ena nona veivuke na Turaga, e rawa ni vakakina. Era gadreva na gone na kaukauwa yadua e loma ka dau yaco mai ena nodra susugi cake mai vei rau e rua na itubutubu ka rau duavata ena nodrau vakamau kei na nodrau inaki. Me vaka niu dua ka a susugi cake mai vua e dua na tina yada, au kila vakavinaka sara ni sega ni dau rawa ena veigauna kece oqo, ia e vinaka me dau sasagataki ena veigauna e rawa kina.

O ira na gone era imatai ni itoki ni lawa oqo ka vakatara na ka e vakatokai me “veisere sega ni cala.” Mai na nodra rai na gone, sa rui rawarawa na veisere. Me umani vata na vakadidike ni vica vata na yabaki ena lesoni ni bula veimaliwai, a tukuna kina e dua na vuku yalomatua ni “ituvaki ni matavuvale ka dau basika kina na gone vinaka duadua, kena ivakatautauvata, e rua na itubutubu dina ka dei tu nodrau vakamau.” ¹⁸ E vola e dua na dauvolavola ena New York Times “ni sa lutu mada ga na ivakarau vakavanua ni vakamau e Amerika … era sa veitokoni na ivakadinadina ena bibi ni ivakarau oqo ena nodra tiko vinaka na gone.”¹⁹ Na dina oqori sa dodonu me na solia na idusidusi bibi ni veituberi vei ira na itubutubu kei ira era sa vakarau tiko me itubutubu ena nodra vakatulewa me baleta na vakamau kei na veisere. Eda gadrevi ira talega na daunipolitiki, dau buli lawatu, kei na vakailesilesi mera vagolea vakalevu cake na nodra rai ena veika e vinaka duadua vei ira na gone, mai na nodra nanuma kocokoco na dauveidigitaki kei ira era dau tutaka vakadomoilevu na gagadre ni tamata uabula.

Era na vakacacani talega na gone ena vakamau sega ni yaco. E vica na ivakarau me baleta nodra tiko vinaka na noda itabatamata era tubu cake tiko oqo e veivakayavalati vakalevu cake mai na dua na ripote walega oqo ni 41 na pasede ni sucu kece e Amerika e yaco vei ira na marama sega ni vakawati.²⁰ E vakaitamera na nodra bolebole na tina sega ni vakawati, ka matata na ivakadinadina ni ra sega soti ni kalougata sara na luvedra ni vakatauvatani vei ira na gone era susu cake mai vei ira na itubutubu vakamau.²¹

E vuqa vei ira na gone era sucu mai vei ira na tina sega ni vakawati—58 na pasede—era sucu mai vei rau na veiwatini sega ni vakamau.²² Se cava ga eda na tukuna me baleti ira na veiwatini vakaoqori era sega ni via vakawati, e vakaraitaki ena vakadidike ni ra dau sotava na luvedra e levu sara na kalouca ni vakatauvatani vei ira eso tale na gone.²³ Baleti ira na gone, sa ka bibi sara na tudei ni bula vakawati.

Sa dodonu meda vakabauta ni na yaco na kalouca vata oqori vei ira na gone era susu cake mai vei ira era veiwatini vakatagane se yalewa vata. Na itukutuku ena vakadidike ni lesoni ni bula veimaliwai a vakalewai ka veivosakitaki vakapolitiki me baleta na kena revurevu balavu vei ira na gone, baleta vakatabakidua, me vaka e tukuna na dauvolavola ena New York Times, “na vakamau vakatagane se yalewa vata e dua na vakatovotovo, ia me vaka ga e vuqa na vakatovotovo ena taura na gauna me qai kila na kena revurevu.”²⁴

Au a vosa tiko ena vukudra na gone—na gone ena veivanua kecega. Eso beka ena sega ni ciqoma eso na ivakaraitaki oqo, ia e sega ni dodonu me dua e vorata na vakatakekere meda duavata meda vakalevutaka na noda kauwai ena nodra tiko vinaka kei na nodra veisiga ni mataka na luveda—na itabatamata era tubu cake tiko oqo.

Eda tukuna tiko me baleti ira na Luve ni Kalou, ena Nona veivuke qaqa, e rawa ni levu cake na ka eda cakava meda vukei ira. Ena vakatakekere oqo au vosa tiko kina sega walega vei ira na Yalododonu Edaidai ia vei ira talega na tamata ena veimatavakabauta vakalotu kei ira tale eso ka tu na ivakarau era dau vakabibitaka ka vakavuna me ra kauwaitaka vakalevu cake na nodra gagadre na tani mai na nodra ga vakabibi ena veika ni nodra tiko vinaka na gone.²⁵

Era sa kila tale tiko ga na tamata lotu na nona ivakavuvuli ena Veiyalayalati Vou na iVakabula ni o ira na gonelalai savasava era sa noda ivakaraitaki ni yalomalumalumu kei na vakavulici rawarawa:

“Au sa kaya vakaidina vei kemudou, kevaka dou sa sega ni saumaki mai, ka yaco me vaka na gone lailai, dou na sega sara ni curu ki na matanitu vakalomalagi.

“Ia ko koya sa vakamalumalumutaki koya me vaka na gone lailai oqo, ko koya ga sa levu cake ena matanitu vakalomalagi” (Maciu 18:3–4).

Ena iVola i Momani eda wilika kina na nona vakavulici ira tiko na Nifai na Turaga sa vakaturi cake mai na mate ni sa dodonu mera veivutuni ka papitaiso “ka yaco me vaka na gone lailai” de ra na sega ni rawata na matanitu ni Kalou (3 Nifai 11:38; raica talega na Moronai 8:10).

Sa noqu masu meda vakayalomalumalumutaki keda me vakataki ira na gonelalai ka da taqomaki ira na noda gonelalai, ni sai ira na veisiga ni mataka vei keda, ena noda Lotu, kei na noda matanitu. Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.