2010–2019
Ko ha Fakavaʻe Pau
ʻEpeleli 2013


Ko ha Fakavaʻe Pau

Tuku ke tau tali e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke haʻu kiate Iá. Tuku ke tau langa ʻetau moʻuí ʻi ha fakavaʻe ʻoku malu mo pau.

ʻI he ʻaho 17 ʻo ʻOkatopa 1989, ne u foki atu ai ki ʻapi mei he ngāué ʻo fakaofi atu ki he maama hala ʻi he fetaulakiʻanga ʻo e hala Māketí mo hala Pilá ʻi Seni Felenisisikou, Kalefōnia. ʻI he taimi ko iá, ne ngalulu e kaá peá u fakakaukau, “mahalo ʻoku molū e vaʻé.” ʻI he hoko atu ʻa e ngalulú, ne u fakatokangaʻi ha pasi ʻoku fuʻu ofi mai kiate au peá u pehē, “Ne tuiʻi au ʻe he pasí!” Ne toe fākalalahi e ngalulu ʻa e kaa peá u pehē, “mahalo ʻoku molū kotoa e vaʻé ʻe fā!” Ka naʻe ʻikai molū ha vaʻe pe ko e pasí—ko ha mofuike mālohi moʻoni! ʻI heʻeku tuʻu ʻi he maama kulokulá, ne hangē e kau halá ha kau peau ne fasi atu he Hala Māketí. Ne sālue ʻi muʻa ʻiate au ha fuʻu fale maʻolunga, ko ha ngaahi ʻōfisi pea kamata ke ngangana hifo e pilikí mei ha fale motuʻa ʻi hoku toʻohemá he hokohoko atu e ngalulu ʻa e kelekelé.

Ne hoko e mofuike Loma Pilietá ʻi he Matāfanga Seni Felenisisikoú ʻi he 5:04 efiafi ʻo e ʻaho ko iá pea tukuhāusia ai ha toko 12,000.

Naʻe fakatupu ʻe he mofuiké ha maumau lahi ʻi he Matāfanga Seni Felenisisikó, tautautefito ki he kelekele vangavanga ʻi Seni Felenisisikou mo ʻOkalaní. Naʻe langa ʻa e vāhenga Malina ʻi Seni Felenisisikoú ʻi ha kelekele naʻe tuifio ai e ʻoneʻoné, efú, makamaká mo e vevé, mo ha ngaahi meʻa kehe pea naʻe lahi fau e vai ʻi lolo fonuá. Ko e konga ʻo hono tanú ko ha veve ne huaʻi ki he Matāfanga Seni Felenisisikoú, hili e mofuike ʻi Seni Felenisisikou he 1906.”1

ʻI he 1915 nai, ne langa ha ngaahi fale nofo totongi ʻi he konga ko ʻeni ne tanú. ʻI he lahi ʻa e vaí ʻi he mofuike ʻo e 1989, ne liliu ai e feituʻú ni ʻo fuʻu molū e kelekelé pea holo ai e ngaahi falé. Ko hono moʻoní, ne ʻikai langa e ngaahi falé ʻi ha fakavaʻe pau.

Ne uesia ʻe he mofuike Loma Pilietá ha moʻui ʻa ha tokolahi, kau ai au. ʻI heʻeku fakakaukauloto ki he meʻa ne hoko he ʻaho ko iá ʻokú ne toe fakapapauʻi mai ki hoku ʻatamaí mo e lotó kuo pau ke tau langa ʻi ha fakavaʻe pau ke matuʻuaki e ngaahi ʻahiʻahi, mofuike mo e fakaʻauha ʻo e moʻuí.

Ne fakamahinoʻi moʻoni ʻe he palōfita Nīfai ko Hilamaní ʻa e mahuʻinga ʻo hono langa ʻetau moʻuí ʻi ha fakavaʻe paú, mo fakavaʻe ʻia Sīsū Kalaisí: “Pea ko ʻeni, ʻe hoku ongo foha, manatu, manatu ʻoku makatuʻunga ʻi he maka ʻo hotau Huhuʻí, ʻa ia ko Kalaisi, ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, kuo pau ke mo langa ai homo makatuʻungá; koeʻuhí ka tuku atu ʻe he tēvoló ʻa ʻene ngaahi matangi mālohí, ʻio, ʻa ʻene ngaahi ngahaú ʻi he ʻahiohió, ʻio, ka faʻaki kiate kimoua ʻa hono kotoa ʻo ʻene ʻuha maká mo ʻene fuʻu afā lahí, ʻe ʻikai maʻu ʻe ia ha mālohi kiate kimoua ke fusi hifo ʻa kimoua ki he vanu ʻo e mamahí mo e faingataʻaʻia ʻoku ʻikai hano ngataʻangá, koeʻuhí ko e maka kuo langa ai ʻa kimouá, ʻa ia ko e makatuʻunga kapau ʻe langa ai ʻa e tangatá ʻe ʻikai lava ke nau hinga” (Hilamani 5:12).

ʻI hono langa ko ia ʻo e ngaahi temipale ʻi onopōní, ʻoku ʻi ai e tokanga makehe ki hono sīpingá, meʻa fakaʻenisiniá mo hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi nāunau langá. ʻOku sivi fakaʻāuliliki e kelekelé mo e tūkunga ʻo e feituʻu ʻe tuʻu ai e temipalé. ʻOku fai e fakatotolo ki he havilí, ʻuhá mo e feliliuaki ʻo e ʻeá ʻi he feituʻu ko iá ke langa e temipalé pea fokotuʻu ke ne matuʻuaki e ngaahi mofuike fakatuʻupakeé, afaá, tāfeá mo e ngaahi fakaʻauha fakanatulá. ʻI ha ngaahi temipale lahi, ʻoku keli loloto ki lalo fonua ha ngaahi sima pe ukamea ke ne fakamaʻu e fakavaʻe ʻo e temipalé.

Pea hangē ko e kau tā-palani mo e kau langa ʻo e ʻaho ní, kuo teuteu heʻetau Tamai Hēvani ʻofa mo manavaʻofá ha palani, meʻangāue mo ha ngaahi nāunau kehe ke tau fakaʻaongaʻi ke langa pea faʻu ʻetau moʻuí ke pau mo taʻeueʻia. Ko e palaní ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí, ʻa e palani lahi ʻo e fiefiá. ʻOku ʻomai ʻe he palaní ha fakatātā mahino mo ha mahino ki he kamataʻangá mo e fakaʻosingá, ngaahi sitepu mahuʻingá, kau ai e ngaahi ouau ʻoku mahuʻinga ki he fānau takitaha ʻa e Tamaí ke nau lava ʻo foki ki Hono ʻaó pea nofo mo Ia ʻo taʻengata.

Ko e tuí, fakatomalá, papitaisó, meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní mo e kātaki ki he ngataʻangá, ko ha konga ia ʻo e “siate folau” ʻo e moʻuí. ʻOku nau tokoni ke faʻu e piliki totonu te ne fakamaʻu ʻetau moʻuí ki he Fakalelei ʻa Kalaisí. ʻOkú ne fakafōtunga mo faʻu ha ngaahi pou-tuliki ki ha moʻui ʻa ha taha. Pea hangē ko e ʻi ai e “ngaahi fakahinohino pau” ʻi he palani ʻo ha temipale, ʻokú ne ʻomi ha ngaahi fakaikiiki ki he founga hono faʻu mo fakatahaʻi e ngaahi konga mahuʻingá, ʻoku hoko ʻa e lotú, lau folofolá, maʻu e sākalamēnití mo hono maʻu e ngaahi ouau mahuʻinga ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ko e “ngaahi fakahinohino pau” ʻoku tokoni ke fakatahaʻi mo haʻi fakataha ʻa e ngaahi alanga fale ʻo e moʻuí.

ʻOku mahuʻinga hono fakapalanisiʻi e ngaahi fakahinohino pau ko ʻení. Hangē ko ʻení, ʻi he founga hono ngaahi ʻo e pilikí, ʻoku pau ke tonu e lahi ʻo e ʻoneʻoné, makamaká, simá, mo e vai ʻoku fakaʻaongaʻí ke maʻu ʻa e mālohi taha ʻe ala maʻú. ʻE vaivai e pilikí ka hala e fuá pe ʻikai fakakau ha konga ʻo e ngaahi meʻá ni pea ʻikai lava ke fai hono fatongia mahuʻingá.

ʻE pehē pē kapau he ʻikai ke tau fakapalanisiʻi lelei ʻetau moʻuí ʻaki e lotu fakatāutaha fakaʻahó mo keinanga ʻi he folofolá, fakamālohia fakauike mei hono maʻu ʻo e sākalamēnití, mo kau maʻu pē ʻi he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí hangē ko e ngaahi ouau ʻo e temipalé, ʻoku tau ʻi ha tuʻunga fakatuʻutāmaki ke fakavaivaiʻi hotau faʻunga ivi fakalaumālié.

Naʻe fakamatalaʻi peheni ia ʻe Paula ʻi haʻane tohi ki he kakai ʻEfesoó, pea ʻe lava ke tau fakaʻaongaʻi ia ʻi heʻetau fie maʻu ke fakapalanisi mo fakafekauʻaki ʻetau tōʻongá mo hotau laumālié: “ʻA ia ʻoku fehokotaki lelei ai ʻa e fale kotoa, pea tupu ia ko e fale maʻoniʻoni ki he ʻEikí” (ʻEfesō 2:21).

Ko e lotú ʻa e taha ʻo e ngaahi tefitoʻi piliki mahuʻinga ʻo ʻetau tuí mo ʻetau tōʻongá. ʻOku tau lava ʻo fakahaaʻi ʻi he lotú ʻa ʻetau fakahoungaʻi, ʻofa mo māteakiʻi ʻo e ʻOtuá. Te tau lava ʻo tauhi Hono finangaló pea tau maʻu ai ʻa e mālohi ke moʻui ʻo fakatatau mo ʻEne ngaahi akonakí. Ko e lotú e founga te tau lava ai ʻo muimui mo kolea Hono iví ʻi heʻetau moʻuí ʻa ia ko e fakahaá.

Naʻe akoʻi ʻe ʻAlamā ʻo pehē, “Fealeaʻaki mo e ʻEikí ʻi he meʻa kotoa pē te ke fai, pea te ne fakahinohinoʻi koe ʻi he meʻa ʻoku leleí; ʻio, ʻo ka ke ka tokoto hifo ʻi he poʻulí tokoto hifo ki he ʻEikí, koeʻuhí ke ne tokangaʻi koe ʻi hoʻo mohé; pea ʻo ka ke ka tuʻu hake ʻi he pongipongí tuku ke fonu ho lotó ʻi he fakafetaʻi ki he ʻOtuá; pea kapau te ke fai ʻa e ngaahi meʻá ni, ʻe hiki hake koe ʻi he ʻaho fakaʻosí” (ʻAlamā 37:37).

ʻOku totonu ke hoko hono vahevahe ʻo e ngaahi fakakaukaú, ongó mo e fakaʻānauá mo e ʻOtuá ʻi he lotu fakamātoato mo ongoʻi moʻoni ko ha konga mahuʻinga kiate kitautolu takitaha pea fakanatula hangē ko e mānavá mo e kaí.

ʻE toe fakamālohia foki ʻetau tuí mo ʻetau tōʻongá ʻe he fekumi fakaʻaho ʻi he folofolá. Pea hangē ko ʻetau fie maʻu e meʻakaí ke fafanga hotau sino fakatuʻasinó, ʻe fafanga mo fakamālohia hotau laumālié ʻi heʻetau keinanga ʻi he folofola ʻa Kalaisí ʻa ia ne hiki ʻe he kau palōfitá. Ne akoʻi ʻe Nīfai ʻo pehē, “Keinanga ʻi he ngaahi folofola ʻa Kalaisí; he vakai, ʻe fakahā kiate kimoutolu ʻe he ngaahi folofola ʻa Kalaisí ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku totonu ke mou faí” (2 Nīfai 32:3).

Neongo ʻoku lelei hono lau e folofolá, ka ʻoku ʻikai feʻunga hono laú ke maʻu ai hono ʻuhinga kakato mo e loloto ʻo e ngaahi akonaki ʻa e Fakamoʻuí. ʻE ʻomai ʻe he fekumi, fakalaulauloto pea mo moʻuiʻaki e folofola ʻa Kalaisí hangē ko hono akoʻi ʻi he folofolá, ʻa e poto mo e ʻilo ʻoku mahulu atu ʻi he mahino fakamatelié. Te ne fakamālohia ʻetau lotoʻakí mo ʻomi e ivi talifaki fakalaumālié ke fai hotau lelei tahá ʻi he tūkunga kotoa pē.

Ko e taha e sitepu mahuʻinga taha te tau lava ʻo fai ke fakamālohia ai ʻetau moʻuí pea pīkitai ki he fakavaʻe ʻo e Fakamoʻuí, ke maʻu ʻi he tuʻunga taau e sākalamēnití he uike kotoa. ʻOku ʻoange ʻe he ouau ʻo e sākalamēnití ki he mēmipa kotoa ʻo e Siasí ha faingamālie ke tomuʻa fakakaukauloto ki heʻene moʻuí, ke fakakaukau ki he ngaahi meʻa naʻá ne fai pe taʻe fai ʻoku fie maʻu ke fakatomala mei aí, pea ke maʻu ʻa e maá mo e vaí ko e fakataipe toputapu ʻo e sino mo e taʻataʻa ʻo Sīsū Kalaisí, ko ha fakamoʻoni ki Heʻene Fakaleleí. Kapau te tau maʻu ia ʻi he loto fakamātoato mo e loto fakatōkilalo, ʻoku tau fakafoʻou ʻetau ngaahi fuakava taʻengatá, fakamaʻa mo fakahaohaoaʻi, pea maʻu e talaʻofa, ʻe hoko Hono Laumālié ko hotau takaua maʻu pē. ʻOku hoko ʻa e Laumālié ko ha mota pe fehokotakiʻanga ʻoku ʻikai ngata pē ʻi hono fakamaʻá ka ʻokú ne fakamanatu mai e meʻa kotoa mo toutou fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi. ʻOku fakamālohia ʻetau fehokotaki fakatāutahá he fakavaʻe mālohi ko Sīsū Kalaisí ʻi hono maʻu e sākalamēnití ʻi he tuʻunga tāú.

Naʻe akonaki ʻa e Fakamoʻuí he lolotonga ʻEne ngāue fakafaifekaú, ʻi he ʻofa pea mahino e ngaahi tokāteliné, ngaahi tefitoʻi moʻoní mo e ngaahi ngāue mahuʻinga te ne maluʻi ʻetau moʻuí mo fakamālohia kitautolú. Hili ʻene malanga ʻi he moʻungá naʻá Ne pehē:

“Ko ia, ko ia ia ʻoku fanongo ki he ngaahi leá ni ʻaʻaku pea fai ki aí, te u fakatatau ia ki ha tangata poto, [ʻa ia] naʻe langa hono falé ʻi he funga maká—

“Pea naʻe tō ʻa e ʻuhá, pea ʻoho mai ʻa e vaí, pea hoko mo e havilí, ʻo tō ki he fale ko iá; ka naʻe ʻikai holo ia, he naʻe langa ia ʻi he funga maka.

“Ka ko ia ia ʻokú ne fanongo ki heʻeku ngaahi talá ni, pea ʻikai fai ki aí ʻoku fakatatau ia ki ha tangata vale, [ʻa ia] naʻe langa hono falé ʻi he ʻoneʻoné—

“Pea naʻe tō ʻa e ʻuhá, pea ʻoho mai ʻa e vaí, pea naʻe angi ʻa e matangí ʻo faʻaki ki he fale ko iá; pea naʻe holo ia, pea ko e meʻa lahi ʻa ʻene holó” (3 Nīfai 14:24–27; vakai foki, Mātiu 7:24–27).

ʻE kāinga, he ʻikai ha taha ʻo kitautolu te tau langa ʻi he ʻilopau hotau ʻapí, ngāueʻangá pe ngaahi fale toputapu ʻoku fai ai e lotú ʻi ha ʻoneʻone, makamaka mo e veve pe ʻikai tonu hono palaní mo e naunaú. Tuku ke tau tali e fakaafe ʻa e Fakamoʻuí ke haʻu kiate Iá. Tuku ke tau langa ʻetau moʻuí ʻi ha fakavaʻe ʻoku malu mo paú.

ʻOku ou fakamoʻoni ʻi he loto fakatōkilalo ʻi heʻetau fakamaʻu ʻetau moʻuí ʻia Sīsū Kalaisi pea ki Heʻene Fakaleleí pea mo muimui tokanga ʻi Heʻene palani ki heʻetau fiefiá, kau ai e lotu fakaʻahó, ʻa e ako folofola fakaʻahó mo e maʻu fakauike ʻa e sākalamēnití ʻe fakamālohia ai kitautolu, pea aʻusia ʻa e tupulaki fakatāutaha moʻoní mo e ului ʻoku tuʻuloá, te tau mateuteu ange ke matuʻuaki lelei e ngaahi matangí mo e ngaahi fakaʻauha ʻo e moʻuí; te tau maʻu ʻa e fiefiá mo e nēkeneka kuo talaʻofa maí, pea te tau maʻu ʻa e lototoʻa ʻoku langa ʻetau moʻuí ʻi ha fakavaʻe pau: ko ha fakavaʻe ʻe ʻikai pē ke holo. ʻI he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, “1989 Loma Prieta Earthquake,” wikipedia.org/wiki/1989_Loma_Prieta_earthquake.