2010–2019
Nofomalí: Sio pea Ako
ʻEpeleli 2013


Nofomalí: Sio pea Ako

ʻOku maʻu e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻe kinautolu kotoa ʻoku muimui ʻi he sīpinga moʻui ʻokú ne langa e vā fiefia mo māʻoniʻoni ʻo e nofomalí.

ʻI he efiafi ʻe taha he ngaahi taʻu kuohilí, ne u ʻaʻahi ai mo hoku uaifí ki he ʻapi homa foha ke maʻu meʻatokoni efiafi. Ko ha meʻa angamaheni ki ha fāmili ʻoku ʻi ai ha fānau iiki: naʻe longoaʻa pea toe fakafiefia foki. Hili ha kiʻi taimi mei he maʻu meʻatokoni efiafí ne u kei tangutu pē mo homa mokopuna fefine ko ʻAná ʻi he tēpilé. ʻI heʻene ʻiloʻi ʻokú ne maʻu kakato ʻeku tokangá, naʻá ne tuʻu hake ʻi he funga seá pea sio fakamamaʻu mai kiate au. ʻI heʻene fakapapauʻi ʻoku ou sio ange kiate iá, naʻá ne pehē hangatonu mai, ke u “sio pea ako.” Naʻá ne tauʻolunga mo hiva ha foʻi hiva maʻaku.

Ko e fakahinohino ko ia ʻa ʻAna ke “sio pea akó” ko ha poto ia mei ha fofonga ʻo ha fānau. Te tau lava ʻo ako ha meʻa lahi ʻi heʻetau sió pea fakakaukau ki he meʻa ne tau mātā mo ongoʻí. ʻI he fakakaukau tatau, tuku ke u vahevahe atu ha ngaahi tefitoʻi moʻoni kuó u mātā ʻi heʻeku sio mo ako mei he ngaahi nofomali lelei mo faivelengá. ʻOku tanumaki ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ha nofomali ʻoku mālohi mo fakafiefia ʻa ia ʻoku fenāpasi mo ha ngaahi tefitoʻi moʻoni fakalangi. ʻOku ou fakaafeʻi koe ke ke sio pea ako fakataha mo au.

ʻUluakí, kuó u mātā ʻi he ngaahi nofomali fakafiefia tahá hono fakatou lau ʻe he husepānití mo e uaifí fakatouʻosi ko ʻena feohí ko ha mataʻitofe ʻoku mahulu atu hono mahuʻingá, ko ha mataʻikoloa ʻoku taʻengata hono mahuʻingá. ʻOkú na fakatou tukuange ʻena tamaí mo e faʻeé pea ngāue fakataha ke langa ha nofomali ʻe tupulaki ki ʻitāniti. ʻOkú na maʻu e mahino ʻokú na foua ha hala kuo kotofa fakalangi. ʻOkú na ʻiloʻi ʻoku ʻikai ha toe faʻahinga feohi ia te ne lava ʻo ʻomai ha fiefia lahi ange, fakatupu ha lelei pe lelei fakatāutaha ʻoku lahi ange aí. Sio pea ako: ʻoku tala ʻe he ongo meʻa mali lelei tahá ʻoku ʻikai hano tatau e mahuʻinga ʻo ʻena nofomalí.

Hokó, ko e tuí. ʻOku fakavaʻe hono langa ʻo e nofomali lavameʻá ʻi he tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pea talangofua ki Heʻene ngaahi akonakí.1 Kuó u vakai ki hono hanga ʻe he ongo meʻa mali ʻokú na fakamahuʻingaʻi ʻena nofomalí ʻo ngāue ʻaki ʻa e sīpinga ʻo e tuí: ʻokú na ʻalu ki he sākalamēnití mo e ngaahi fakataha kehé he uike kotoa, fai ʻa e efiafi fakafāmilí, lotu mo ako ʻa e folofolá fakataha mo fakafoʻituitui pea totongi kakato e vahehongofulú. Ko ʻena taumuʻá lōua ke talangofua mo fai lelei. ʻOku ʻikai ke na fakakaukau ki he ngaahi fekaú ko ha meʻa ke filifili mei ai pea ke na fili pē meʻa ʻoku tuha mo ʻena fie maʻú.

Ko e tuí ʻa e fakavaʻe ʻo e angamāʻoniʻoni kotoa ʻokú ne fakamālohia e nofomalí. ʻI hono fakamālohia e tuí ʻoku fakamālohia ai e nofomalí. ʻOku tupulaki e tuí ʻi heʻetau tauhi e ngaahi fekaú, pea pehē pē ki he uouangatahá, mo e fiefia ʻi he nofomalí. Ko ia, ʻoku mahuʻinga ʻa hono tauhi e ngaahi fuakavá ke kamata ha nofomali ʻoku mālohi mo taʻengatá. Sio pea ako: ko e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻa e fakavaʻe ʻo e nofomali ʻoku fiefia taʻengatá.

Tolú, ko e fakatomalá. Kuó u ako ʻoku fakafalala ʻa e nofomali fiefiá ki he meʻafoaki ʻo e fakatomalá. Ko ha ʻelemēniti mahuʻinga ia ʻi he feohi ʻi he nofomali leleí. ʻOku aʻusia ʻe he ongo meʻa mali ko ia ʻokú na vakavakaiʻi totonu pē kinaua, mo fai ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke fakatomala pea fakalakalaká, ha nonga ʻi heʻena nofomalí. ʻOku tokoni ʻa e fakatomalá ke fakafoki mo paotoloaki ʻa e uouangatahá mo e melinó.

Ko e loto fakatōkilaló ʻa e uho ʻo e fakatomalá. Ko e loto fakatōkilaló ʻoku ʻikai sio ki he meʻa ʻaʻatá, ʻo ʻikai siokita. ʻOku ʻikai ke ne tuʻukāivi ʻi he founga pē ʻaʻaná pe siolalo ki he niʻihi kehé. Ka ʻoku tali mokomoko2 ʻa e loto fakatōkilaló pea fakafanongo angaʻofa ke maʻu ha mahino, pea ʻikai fakamālohi. ʻOku fakatokangaʻi ʻe he loto fakatōkilaló ʻoku ʻikai lava ʻe ha taha ʻo liliu ha taha kehe, tukukehe pē ʻi he tui, ngāue pea mo e tokoni ʻa e ʻOtuá, te tau lava ai ʻo foua ha fuʻu liliu lahi ʻi hotau lotó.3 ʻI heʻetau aʻusia e fuʻu liliu lahi ʻo e lotó ʻoku tau angavaivai ai ki he niʻihi kehé tautautefito ki hotau malí.4 Ko e loto fakatōkilaló, ʻa e fakatou fekumi ko ia e husepānití mo e uaifí ke tāpuekina, tokoniʻi pea fetokoniʻaki mo fakamuʻomuʻa e taha kehé ʻi he fili kotoa pē. Sio pea ako: ʻoku langaki ʻe he fakatomalá mo e loto fakatōkilaló ʻa e nofomali fiefiá.

Faá, ko e fakaʻapaʻapá. Kuó u ʻilo ʻi he ngaahi nofomali fakaʻofoʻofa mo fakafiefiá ʻokú na feohi ai ko ha hoa tuʻunga tatau. Ko e taimi pe feituʻu pē ʻoku hā ai ha ngaahi tōʻonga ʻoku puleʻi ai ʻe he husepānití e uaifí pea ʻai ke ne ongoʻi ko ia ʻoku fika ua ʻi he nofomalí, ʻoku ʻikai fenāpasi ia mo e fono fakalangí pea ʻoku totonu ke fetongi ʻaki ia e ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e sīpinga ʻulungaanga ʻoku totonú.

Ko e nofomali maʻongoʻongá ʻoku fai fakataha ai ʻe he ongo meʻa malí ʻena filí, ʻo kau kakato atu ki ai pea maʻu e totonu ke lea pe fakahaaʻi hono lotó.5 ʻOkú na ʻuluaki tokanga taha ki he ʻapí pea ki hona fatongia ʻokú na fevahevaheʻakí.6 ʻOku fakatefito ʻena nofomalí ʻi he ngāue fakatahá, kae ʻikai ko hono aleaʻí. ʻOku hoko e taimi maʻu meʻatokoni efiafí mo e taimi fakafāmilí ko e meʻa ʻoku fakatefito ai hona ʻahó mo e taumuʻa ʻo ʻena ngāue lelei tahá. ʻOkú na tamateʻi e ngaahi meʻangāue fakaʻilekitulōniká pea tukuange e ngaahi meʻa fakafiefia fakatāutahá kae lava ʻo tokoni ʻi he ngaahi fatongia fakaʻapí. Pea aʻu ki he taimi ʻoku malava ai ke laukonga mo ʻenau fānaú he pō kotoa pea fakatou kau ʻi hono fakamohemohe e fānau valevalé. ʻOkú na mohe he taimi tatau. Kapau ʻe lava, fakatatau ki hona ngafá mo e tūkungá, ʻokú na ngāue fakataha ʻi hono fai ʻa e ngāue mahuʻinga tahá—ʻa e ngāue ʻoku tau fai ʻi hotau ʻapí.

Ko e potu ʻoku ʻi ai e fefakaʻapaʻapaʻakí, ʻoku ʻi ai foki mo e femahinoʻakí, ʻa ia ko ha tefitoʻi ʻelemēniti ʻo e nofomali fiefiá. ʻOku ʻikai ha fakapulipuli he ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e nofomalí tuʻunga ʻi he feveitokaiʻakí mo e femahinoʻakí. ʻOku fai fakatahaʻi ʻe he husepānití mo e uaifí e fili kotoa kau ki he meʻa fakapaʻangá peá na fakatou ʻilo ki he fakamatala kotoa.

Ko e moʻui mateakí ko ha konga ia ʻo e fakaʻapaʻapá. ʻOku akoʻi ʻe he kau palōfitá ko e nofomali leleí ʻoku “fetauhiʻaki mateaki” ai e ongo meʻa mali.7 ʻOkú na tauhi ke māʻoniʻoni maʻu pē ʻena fakaʻaongaʻi e mītia fakasōsialé. ʻOku ʻikai ke ʻi ai haʻana meʻa fakapulipuli ʻi he ʻInitanetí. ʻOkú na vahevahe tauʻatāina ʻena lea fufū (passwords) ʻi he netiueka fakasōsialé. ʻOku ʻikai ke na sio ki ha peesi ʻa ha taha ʻi he ʻinitanetí ʻi ha founga ʻe malava ke toʻo ai e falala toputapu hono malí. ʻOku ʻikai pē ke na fai pe lea ʻaki ha meʻa ʻe hā ngali taʻe taau ʻo tatau pē ʻi he anga mo e tōʻongá. Sio pea ako: ʻoku fefakaʻapaʻapaʻaki, femahinoʻaki mo moʻui mateaki e nofomali leleí.

Nimá ko e ʻofá. Ko e nofomali fiefia taha kuó u mātaá ʻoku hāsino ai e talangofua ki he taha ʻo e ngaahi fekau fakafiefia tahá—ke tau “nofo fakataha ʻi he ʻofa.”8 Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí e ngaahi husepānití ʻo pehē, “Ke ke ʻofa ʻi ho uaifí ʻaki ho lotó kotoa, pea pīkitai kiate ia kae ʻikai ki ha toe taha kehe.”9 ʻOku akoʻi ʻe ha tohi tuʻutuʻuni ʻa e Siasí ʻo pehē: “ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea pīkitaí ke līʻoa mo anganofo kakato ki ha taha. ʻoku fepikitaiʻaki ʻa e ongomeʻa malí pea ki he ʻOtuá ʻaki haʻana fetauhiʻaki mo feʻofaʻaki pea mo tauhi ʻa e ngaahi fuakavá ʻi he feanganofoʻaki kakato ʻiate kinaua pea ki he ʻOtuá. … ʻoku liʻaki ʻe he [husepānití mo e uaifí fakatouʻosi ʻena] tuʻunga moʻui ʻi [heʻena] kei tāutahá ka nau fakamuʻomuʻa ʻenau nofomalí ʻi [heʻena] moʻuí. … ʻOku ʻikai ke [na] toe ʻai ha taha pe ha meʻa ʻoku nau manako ai ke toe fakamuʻomuʻa ange … ka ko hono tauhi ʻo e ngaahi fuakava ne nau fakahoko mo e ʻOtuá pea mo kinauá.”10 Sio pea ako: ko e ngaahi hoamali ʻoku lavameʻá, ʻoku nau feʻofaʻaki ʻi he mateaki kakato.

ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku ʻikai fuʻu fiefia ʻenau nofomalí ʻo hangē ko ʻenau fakaʻamú, kae pehē ki ha niʻihi kuo ʻikai pē mali, vete mali, mātuʻa tāutaha pe ʻi ai ha ngaahi ʻuhinga ʻoku ʻikai ke nau mali ai. ʻE lava ke fonu e ngaahi tūkunga ko ʻeni ʻi he faingataʻa mo e lotolavea, ka ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke taʻengata. Kiate kimoutolu ko ia ʻoku ʻi he ngaahi tūkunga peheé ka ʻoku “fai ʻi he loto-fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻokú [ke] maʻu ʻa e mālohi ke faí”11 ke ke vilitaki atu, pea fakatauange ke tāpuekina koe mei langi. Fekumi ki he lelei taha ʻi hono faʻu ha mali taʻengatá, kau ai e feinga pe teuteu ke hoko ko ha hoa moʻui tāú. Tauhi ʻa e ngaahi fekaú, pea falala ki he ʻEikí mo ʻEne ʻofa haohaoa kiate koé. ʻE ʻi ai e ʻaho te ke maʻu ai ʻa e ngaahi talaʻofa kotoa fekauʻaki mo e nofomalí.12

Ko e taha ʻo e ngaahi veesi fakaʻofoʻofa taha ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻoku pehē, “Pea naʻa nau femaliʻaki, mo foaki ke mali, pea naʻe tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻo fakatatau mo hono lahi ʻo e ngaahi talaʻofa lahi ʻa ia kuo fai ʻe he ʻEikí kiate kinautolú.”13 ʻE lava ke maʻu e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻe kinautolu kotoa ʻoku muimui ʻi he sīpinga moʻui ʻokú ne langa e vā fiefia mo māʻoniʻoni ʻo e nofomalí. ʻOku hoko mai ʻa e ngaahi tāpuaki ko iá ko ha ola fakafiefia mo mahino ʻo hono moʻui faivelenga ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

ʻOku ou houngaʻia ʻi hoku uaifi fakaʻofoʻofa ko Keití ʻa ia ko hoku ʻofaʻangá.

Ko e nofomalí ko ha meʻaʻofa mei he ʻOtuá maʻatautolu; ko e lelei ʻo ʻetau nofomalí ko ʻetau meʻaʻofa ia kiate Iá. ʻOku ou fakamoʻoni ki he palani fakaofo ʻo ʻetau Tamai Hēvaní ʻofá, ʻa ia ʻokú ne ʻomai ha faingamālie ke tau maʻu ai ha nofomali ʻoku taʻengata mo fakaʻofoʻofá. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.