2010–2019
Ko e Tauʻatāiná ʻa e Talangofua ki he Fonó
ʻEpeleli 2013


Ko e Tauʻatāiná ʻa e Talangofua ki he Fonó

ʻOku maʻu ʻe he houʻeiki tangata mo fafiné ʻenau tauʻatāina ke filí ko ha meʻaʻofa mei he ʻOtuá, ka ko ʻenau tauʻatāiná mo e fiefia taʻengatá ʻe maʻu ia mei he talangofua ki Heʻene fonó.

Ne u maʻu ha meʻaʻofa makehe he Kilisimasi kuo ʻosí ʻa ia naʻá ne ʻomi ha ngaahi manatu melie lahi. Ne ʻomai ia ʻe he ʻofefine hoku tokouá. Ne kau ia mo e ngaahi meʻa kehe ne tuku ʻi he ʻapi motuʻa hoku fāmilí ʻi heʻeku hiki mei ai he ʻosi ʻeku malí. Ko e meʻaʻofá ʻa e kiʻi tohi lanu melomelo ko ʻeni ʻoku ou pukepuké. Ko ha tohi ia naʻe ʻoange ki he kau tangata ngāue fakakautau ʻa e Siasí naʻe hū ki he kau taú lolotonga e Tau Lahi Hono II ʻa Māmaní. Ne u fakakaukau ki he tohí ko ha meʻaʻofa meia Palesiteni Hiipa J. Kalānite mo hono ongo tokoní, J. Lūpeni Kalake ko e Siʻí mo Tēvita O. Makei.

ʻI ha tohi ʻi muʻa ʻi he kiʻi tohí, naʻe tohi ai ʻe he kau palōfita ʻe toko tolú ni ʻa e ʻOtuá ʻo pehē: “ʻOku ʻikai ke fakaʻatā ʻe he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he ngāue fakakautaú kemau faʻa fetuʻutaki fakatāutaha mo kimoutolú, ʻo tatau pē pe ko e fetuʻutaki fakahangatonu pe ko ha fakafofonga fakatāutaha. Ko ʻemau founga lelei taha hono hokó ke ʻoatu kiate kimoutolu ha ngaahi konga ʻo e fakahā fakaonopōní mo e ngaahi fakamatala ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Ongoongoleleí ʻa ia ʻe aʻu atu kiate kimoutolu, ʻi ha feituʻu pē te mou ʻi ai, fakafoʻou hoʻomou ʻamanakí mo e tuí, ʻo hangē ha fakafiemālié, ha vaikauʻakí, mo ha nonga ʻo e laumālié.”1

ʻI he kuongá ni ʻoku tau fihia ʻi ha tau ʻe taha ʻa e māmaní. ʻOku ʻikai ko ha tau ʻaki ha ngaahi meʻatau. Ko e tau ia ʻaki ʻa e fakakaukau, lea, mo e ngāue. Ko ha tau ia mo e angahalá, pea ʻoku fie maʻu ia ke tuʻo lahi ange ʻi ha toe taimi hono fakamanatu ke tauhi e ngaahi fekaú. ʻOku hoko ʻa e meʻa fakamāmaní ko e meʻa angamahení ia, pea ko e lahi taha ʻo e meʻa ʻoku tui ki aí mo e ngaahi founga ngāué ʻoku fepaki hangatonu ia mo e ngaahi meʻa naʻe fokotuʻu tonu ʻe he ʻEikí maʻá e lelei ʻo ʻEne fānaú.

ʻI he kiʻi tohi lanu melomeló, ko e ʻosi pē ʻa e tohi mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻoku ʻi ai e “Kiʻi Fakamatala Teuteu” ki he kau Ngāue Fakakautaú, ʻOku Tau Tauʻatāina ʻi Heʻetau Talangofua ki he Fonó.” ʻOku hanga ʻe he fakamatalá ʻo fakafehoanaki ʻa e lao fakakautaú, ʻa ia “ʻoku maʻá e lelei kotoa ʻa kinautolu ʻi he ngāue fakakautaú,” pea mo e fono fakalangí.

ʻOku pehē ʻe he fakamatalá, “ʻI he māmaní foki, ʻa ia ʻoku fai tuʻutuʻuni ai ʻa e ʻOtuá, ʻoku ʻi ai ʻa e fono—fono fakamāmani mo e fono taʻengata—pea mo ha ngaahi tāpuaki pau pea mo ha ngaahi tautea taʻe feliliuaki.”

ʻOku fakatefito ʻa e ngaahi lea fakaʻosi ʻo e fakamatalá ʻi he talangofua ki he fono ʻa e ʻOtuá: “Kapau ʻokú ke fakaʻamu ke ke foki kiate kinautolu ʻokú ke ʻofa aí ʻo ʻikai ke ke mā … kapau ʻokú ke fie hoko ko ha tangata moʻui mahutafea—peá ke tauhi e fono ʻa e ʻOtuá. ʻI hoʻo fai iá te ke lava ʻo fakatupulaki e ngaahi tauʻatāina mahuʻinga ʻaupito ko ia ʻokú ke feinga ke maluʻí, ha toe tauʻatāina ʻe taha ʻa ia ʻoku fakafalala ki ai e niʻihi kehé, tauʻatāina mei he angahalá; he ko e moʻoni ʻʻoku tau tauʻatāina ʻi heʻetau talangofua ki he fonó.’”2

Ko e hā ʻoku ʻuhingamālie ai kiate au he taimí ni ʻa e kupuʻi lea “ʻoku tau tauʻatāina ʻi heʻetau talangofua ki he fonó”? Ko e hā ʻoku ʻuhingamālie ai kiate kitautolu kotoa he taimi ní?

Mahalo kuo tau fakahaaʻi ʻoku tau ʻilo hotau hisitōlia ʻi he maama fakalaumālié. ʻOku tau fakatokangaʻi naʻe ʻomai kiate kitautolu ʻe he ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá ʻene palaní ʻi he kamataʻanga ʻo taimí, ne fie maʻu ʻe Sētane ke liliu ʻa e palaní. Naʻá ne pehē te ne huhuʻi e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. He ʻikai ha foʻi laumālie ʻe mole, pea naʻe maʻu ʻe Sētane ha loto falala te ne lava ʻo fakahoko ʻene fokotuʻú. Ka naʻe ʻi ai ha meʻa ne ʻikai ke tali—ko hono fakaʻauha e tauʻatāina ke fili ʻa e tangatá, ʻa ia ko ha meʻaʻofa naʻe foaki pea ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá (vakai, Mōsese 4:1–3). Naʻe lea ʻa Palesiteni Hāloti B. Lī fekauʻaki mo e meʻaʻofá ni ʻo pehē, “ʻOku hoko hake ki he moʻuí, ʻa e meʻaʻofa maʻongoʻonga taha ko ia ʻa e ʻOtuá ki he faʻahinga ʻo e tangatá ko e tauʻatāina ke filí.”3 Ko ia ai, naʻe ʻikai ko ha meʻa siʻisiʻi kia Sētane ke ne taʻe tokanga ki he tauʻatāina ke fili ʻa e tangatá. Ko hono moʻoní, naʻe hoko ia ko e meʻa tefito naʻe fai ai ʻa e Tau ʻi he Langí. Ko e ikuna ʻi he Tau ʻi he Langí ko e ikuna ia maʻá e tauʻatāina ʻa e tangatá ke fili.

Neongo ia naʻe ʻikai ke fiemālie ai ʻa Sētane. Ko ʻene palani ʻe tahá—ko e palani kuó ne fakahoko talu mei he kuonga ʻo ʻĀtama mo ʻIví—ke ʻahiʻahiʻi ʻa e tangatá mo e fefiné, ʻo fakatefito ke fakamoʻoniʻi ʻoku ʻikai ke tau taau mo e meʻaʻofa ʻo e tauʻatāina ke filí kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá. ʻOku lahi e ngaahi ʻuhinga ʻa Sētane ki hono fai e meʻa ʻokú ne faí, mahalo ko e mālohi tahá ʻa e taumuʻa ʻo e sāuní, ka ʻokú ne loto foki ke ʻai ke mamahi ʻa e tangatá mo e fefiné, ʻo hangē ko ʻene mamahí. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa tau teitei taʻetokaʻi ʻa e founga ʻoku tau fakaʻaiʻai ai ʻa Sētane ke ikuná. Ko hono fatongia ʻi he palani taʻengata ʻa e ʻOtuá ko hono fakatupu ʻa e “fehangahangai ʻi he meʻa kotoa pē” (2 Nīfai 2:11) pea siviʻi ʻetau tauʻatāina ke filí. Ko e fili takitaha ʻoku tau faí ko hono siviʻi ia ʻetau tauʻatāina ke filí—tatau ai pē pe ʻoku tau fili ke talangofua pe talangataʻa ki he ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, ko hono moʻoní, ko ha fili ia ʻi he vahaʻa ʻo e “tauʻatāiná mo e moʻui taʻengatá” pea mo e “pōpulá mo e maté.”

ʻOku akoʻi mahino ʻa e tokāteline mahuʻingá ni ʻi he 2 Nīfaí, ʻi he vahe uá: “Ko ia, ʻoku tauʻatāina ʻa e tangatá ʻo fakatatau ki he kakanó; pea kuo foaki ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē kiate kinautolu ʻa ia ʻoku ʻaonga ki he tangatá. Pea ʻoku nau tauʻatāina ke fili ʻa e tauʻatāiná mo e moʻui taʻengatá, tuʻunga ʻi he Fakalaloa lahi ʻo e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá, pe fili ʻa e pōpulá mo e maté, ʻi heʻenau pōpula mo moʻulaloa ki he mālohi ʻo e tēvoló; he ʻokú ne feinga ke mamahi ʻa e tangata kotoa pē ʻo hangē pē ko iá” (2 Nīfai 2:27).

ʻOku hoko maʻu pē ha tau ʻi he māmaní ʻi ha ngaahi founga lahi. ʻOku ou tui ko e taimi naʻe ʻomi ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻeku kiʻi tohi lanu melomeló, naʻa nau tokanga lahi ki ha tau lahi ange ʻaupito ʻi he Tau Lahi Hono II ʻa Māmaní. ʻOku ou tui foki naʻa nau fakaʻamu ʻe hoko ʻa e kiʻi tohí ko ha pā ʻo e tuí ke fehangahangai mo Sētane mo ʻene kau taú ʻi he feinga tau ko ʻení—ʻa e tau mo e angahalá—pea hoko ko ha fakamanatu kiate au ke u moʻui ʻaki ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

Ko e founga ʻe tahá ke fakafuofuaʻi mo fakafehoanaki kitautolu ki he ngaahi toʻu tangata ʻo e kuohilí ke fai ia ʻaki e taha ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui motuʻá—ʻa e Fekau ʻe Hongofulú. Ko e lahi taha ʻo e māmani sivilaisé, tautefito ki he māmani ʻo e tui faka-Kalasitiane mo Siutá, ne hoko e Fekau ʻe Hongofulú ko e ngaahi fakangatangata ia naʻe tali mo tuʻuloa taha ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví.

ʻI heʻeku fakaʻutoʻutá, ʻoku toʻo mamafa he ʻahó ni ʻi ha toe taimi kimuʻa ange, ʻa e fekau ʻe fā ʻo e Fekau ʻe Hongofulú. ʻI he ʻulungaanga fakafonuá, ʻoku tau fakaliliʻa mo fakahalaiaʻi ʻa e fakapoó, kaihaʻá, mo e loí, pea ʻoku tau kei tui ki he fatongia ʻo e fānaú ki heʻenau mātuʻá.

Ka ʻi ha sosaieti lahi ange, ʻoku tau angamaheni ʻaki hono liʻaki ʻo e ngaahi fekau kehe ʻe onó:

  • Kapau ko hono fakaʻilongá e meʻa ʻoku fakamuʻomuʻa ʻe he māmaní, ta ko ha fakaʻilonga pau ia ʻoku ʻi ai hotau “ngaahi ʻotua kehe” ʻoku tau fakamuʻomuʻa ange ʻi he ʻOtua moʻoní.

  • ʻOku tau ʻotua ʻaki ha kakai ongoongoa, ākenga ʻo e moʻuí, koloaʻiá, pea taimi ʻe niʻihi ko e ʻīmisi ʻo ha ʻotua pe meʻa kehe.

  • ʻOku tau fakaʻaongaʻi e huafa ʻo e ʻOtuá ʻi he founga lea taʻefeʻunga kotoa pē, kau ai ʻetau lea he taimi ʻoku tau ofo aí pea mo ʻetau takuanoá pe kapekapé.

  • ʻOku tau fakaʻaongaʻi ʻa e ʻaho Sāpaté ki heʻetau ngaahi vaʻinga lalahi tahá, ngaahi fakafiefia fakamātoato tahá, ngaahi fakatau lahi tahá, pea mo e ngaahi meʻa kehe kotoa pē tukukehe ʻa e lotú.

  • ʻOku tau fakahoko ʻa e ngaahi vā fetuʻutaki fakasekisuale ʻi tuʻa ʻi he malí ko ha vaʻinga pē mo ha fakafiefia.

  • Pea ʻoku hoko ʻa e mānumanú ko ha tōʻonga moʻui angamaheni. (Vakai, ʻEkesōtosi 20:3–17.)

Kuo hokohoko fakatokanga mai ʻa e kau palōfita mei he kuonga fakakosipeli kotoa pē kau ki he ongo fekau mamafa angé—ʻa ē ʻoku fekauʻaki mo e fakapoó mo e tonó. ʻOku ou ʻilo ha makatuʻunga angamaheni ki he ongo fekau mahuʻinga ko ʻení—ʻa e tui ko e moʻuí ʻiate ia pē ko e totonu ia ʻa e ʻOtuá pea ko hotau sino fakamatelié, ʻa e temipale ʻo e moʻui matelié, ʻoku totonu ke faʻu ia ʻi loto ʻi he ngaahi fakangatangata kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá. Ko hono fakafetongi ko ia ʻe he tangatá e fono ʻa e ʻOtuá ʻaki ʻene lao pē ʻaʻaná ʻi ha tafaʻaki pē ʻo e moʻuí, ko e tumutumu mo e loloto taha ia ʻo e faiangahalá.

Ko e ngaahi uesia ʻoku hoko ʻi hono tukuhifo e toputapu ʻo e nofomalí, ko ha nunuʻa ia ʻoku tō ki he fāmilí—ʻoku fakalilifu e vave ʻo e hōloa e mālohi ʻo e fāmilí. ʻOku fakatupu ʻe he hōloa ko ʻení ha maumau ʻoku mafola he sosaietí. ʻOku ou ʻilo hono tupuʻangá mo hono olá. ʻI heʻetau tukuange ʻetau tukupā mo e anganofo ki hotau malí, ʻoku tau liʻaki ai e meʻa ʻokú ne pukepuke ʻa e sosaietí.

Ko ha founga ʻaonga ke tau fakakaukau ai ki he ngaahi fekaú, ko ʻetau lau ko ha faleʻi ʻofa ia mei ha Tamai Hēvani poto mo tokaimaʻanangá. Ko ʻEne taumuʻá ʻetau fiefia taʻengatá, pea ko ʻEne ngaahi fekaú ʻa e ngaahi fakahinohino kuó Ne ʻomi ke tau foki ange ai kiate Iá, he ko e founga pē ia te tau fiefia taʻengata aí. Ko e hā ha founga ʻoku mahuʻinga ai ʻa e ʻapí mo e fāmilí ki heʻetau fiefia taʻengatá? ʻI he peesi 141 ʻo ʻeku kiʻi tohi lanu melomeló, ʻoku fakamatala ai, “ʻOku mahulu hake moʻoni pē ʻa hēvani ia ʻi hono fakahoa pē hotau ʻapí ki ʻitānití.”4

Naʻe toki fakamamafaʻi mālohi mo mahino ange e tokāteline ʻo e fāmilí mo e ʻapí ʻi he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani.” ʻOkú ne fakahā mai e natula taʻengata ʻo e fāmilí mo fakamatalaʻi mai ʻene fehokotaki mo e moihū he temipalé. ʻOku fakahā foki ʻe he fanongonongó ʻa e fono ko ia ʻoku makatuʻunga ai e fiefia taʻengata ʻa e fāmilí, ʻoku “toki ngāue ʻaki pē ʻa e ngaahi mālohi toputapu ʻo e fakatupú ʻe ha tangata mo ha fefine, kuó na ʻosi mali fakalao ko ha husepāniti mo ha uaifi.”5

ʻOku fakahā ʻe he ʻOtuá ki Heʻene kau palōfitá ʻoku ʻi ai ha ngaahi moʻoni fakaeangamaʻa tukupau. ʻE kei angahala maʻu ai pē ʻa e angahalá. ʻE mole maʻu ai pē meiate kitautolu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá ʻi heʻetau talangataʻa ki Heʻene ngaahi fekaú. ʻOku feliliuaki lahi maʻu ai pē ʻa e māmaní, ka ko e ʻOtuá, ʻoku ʻikai ke feliliuaki ʻEne ngaahi fekaú, mo e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí. ʻOku tuʻuloa ia mo taʻe feliliuaki. ʻOku maʻu ʻe he houʻeiki tangata mo fafiné ʻenau tauʻatāina ke filí ko ha meʻaʻofa mei he ʻOtuá, ka ko ʻenau tauʻatāiná mo e fiefia taʻengatá ʻe maʻu ia mei he talangofua ki Heʻene fonó. Hangē ko e akonaki ʻa ʻAlamā ki hono foha talangataʻa ko Kolianitoní, “Kuo teʻeki ai hoko ʻa e faiangahalá ko e fiefia” (ʻAlamā 41:10).

ʻI he kuonga ko ʻeni ʻo hono Toe Fakafoki Mai ʻo e kakato ʻo e ongoongoleleí, kuo toe fakahā mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolu ʻa e ngaahi tāpuaki naʻe talaʻofa mai ʻi he talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.

ʻI he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava vahe 130, ʻoku pehē ai:

“ʻOku ʻi ai ha fono naʻe tuʻutuʻuni pau ʻi he langí kimuʻa ʻi he teʻeki ai ke ʻai ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e māmaní, ʻa ia ʻoku makatuʻunga ki ai ʻa e ngaahi tāpuaki kotoa pē —

“Pea ʻo ka tau ka maʻu ha tāpuaki mei he ʻOtuá, ʻoku tupunga ia ʻi he talangofua ki he fono ʻa ia ʻoku makatuʻunga ia ki aí” (T&F 130:20–21).

Ko hono moʻoní ʻoku ʻikai ha faʻahinga tokāteline ia ʻe mālohi ange hono fakamatalaʻi he folofolá ka ko e ngaahi fekau taʻe feliliuaki ʻa e ʻEikí pea mo ʻenau fehokotaki mo ʻetau fiefiá mo e lelei fakafoʻituituí, ʻi heʻetau hoko ko ha ngaahi fāmili mo ha sosaietí. ʻOku ʻi ai ha ngaahi moʻoni fakaeangamaʻa pau. ʻE mole maʻu ai pē meiate kitautolu ʻa e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí ʻi heʻetau talangataʻa ki Heʻene ngaahi fekaú. ʻOku ʻikai ke feliliuaki e ngaahi meʻá ni.

ʻI ha māmani ʻoku hōloa ai e kāpasa fakaeangamaʻa ʻo e sosaietí, ʻoku ʻikai ʻaupito ke teitei tuka ai ʻa e ongoongolelei ia ʻo Sīsū Kalaisi kuo toe fakafoki maí pe ko hono ngaahi siteikí, uōtí, fāmilí, pe kāingalotú fakafoʻituitui. Kuo pau ke ʻoua naʻa tau toʻo pe filifili pē ngaahi fekau ʻoku tau pehē ʻoku mahuʻinga ke tauhí ka tau tauhi e ngaahi fekau kotoa pē ʻa e ʻOtuá. Kuo pau ke tau tuʻu maʻu mo taʻeueʻia, maʻu ha loto falala haohaoa ki he tuʻunga taʻefeliliuaki mo haohaoa ʻa e ʻEikí pea falala haohaoa ki Heʻene ngaahi talaʻofá.

Fakatauange ke tau hoko ko ha maama ʻi he funga moʻungá, ko ha faʻifaʻitakiʻanga ʻi hono tauhi e ngaahi fekau kuo teʻeki ke liliú pea he ʻikai pē liliú. Hangē pē ko hono poupouʻi ʻe he kiʻi tohi lanu melomelo ko ʻení e kakai Siasi ngāue fakakautaú ke nau tauhi maʻu honau angamaʻá ʻi he taimi ʻo e taú, ʻoku ou fakatauange pē ke tau hoko ko ha fuka ki he māmaní kotoa kae tautautefito ki he fānau ʻa e ʻOtuá ʻoku fekumi ki he ngaahi tāpuaki ʻa e ʻEikí. Ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatala

  1. Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻi he Principles of the Gospel (1943), i.

  2. Principles of the Gospel, v, vii, viii.

  3. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Hāloti B. Lī (2000), 4.

  4. Stephen L Richards, in Principles of the Gospel, 141.

  5. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129.