2010–2019
Koapwoaroapwoarpen Marain en Koht
April 2013


Koapwoaroapwoarpen Marain en Koht

Ni atail pahn rapahki en kalaudehla atail poakohng Koht oh nantihieng en poakohng mehn mpatail kan, marain en rongamwahuo pahn kapil kitail oh kamarahkitailda.

Wenihmw ong Kamarainla

Mie kilel litopw keneinei me mih nan ahi ohpis me kahdaniki Wenihmw ong Kamarainla. Emen kompoakapahi, sounmahlen Johan Benthin sang Denmark, me wia tepin president en stake nan Copenhagen, Denmark me mahlenihda.

Kilelo kasalehda pere rotorot ieu me mie wenihmwih ritida me marain kohkohdohsang ie. E ehusoahng ong ie me marain me kohkohlongodo sang nan wenihmwo sohte kamarainiada pereo pwon—ihte mwohn wenihmwo kelehpw.

Ong ie, rotoroto oh maraino nan kilel wet wia karasepen mour. E wia kisehn atail wia aramas en ekei pak pehm me rotorot kapilkitail. Mwein emen kompoakapahtail mehla; serihmen mwein salongalahr; mwein kitail esehla sang toahkte me kitail soumwahu; mwein mie kahpwal nan wasahn doadoahk oh kitail pahtoukihla peikasal oh masepwehk; de mwein kitail pehm me kitail kelehpw oh me sohte me poakohng kitail.

Ahpw mendahte ma kitail pehm me kitail salongalahr nan werengen irair me kitail mih loale, Koht ketin inouki koapwoaroapwoarpen Sapwellime marain—E ketin inouki en kamarainiada ahlo mwohtail oh kasalehieng kitail ahl en pidohisang nan rotoroto.

Pere Ehu Me Direkihla Rotorot

I men ndahieng kumwail duwen lih men me keirda nan pere ieu me direkihla rotorot—I pahn nda me e kahdaniki Jane.

Sang ni ansou me Jane sounpar siluh, e kalapw kamakam, wie mwahl, oh wiakau. E kin alehdi kehkehlik me e pahn kamakam oh kin wia mehn kepit. E kin pirida ehuehu menseng oh sohte ese ma e pahn mour lel manda. Aramas me konehng en sile ih iei irail akan me kin keme de mweidehng met en wihwiawihte.

Pwehn doarehla pein ih, Jane esehla duwen sohte pepehm. Sohte ah koapwoaroapwoar en doandoarla, eri e wiahda pein ih en sohte pehm lokolok suwed en ah mour. Sohte marain nan ah mour, eri e itarikihla rotoroto. Ni ketiket me kin kohdo ihte sang ni karanih me suwed rahn koaros sohte uhdi, e itarkihla me sohte lipilipil ansou kak wie imwin ah mour.

Eri, ni eh sounpar 18, Jane diarada Mwomwohdiso en Sises Krais en Souleng en Imwin Rahn Akan. Popohl oh koapwoaroapwoar en rongamwahu kopwurupwurdohu lelohng nan ah mohngiong, oh e alehdi luk en pepdaisla. Ni ehdin eh wiawi, marain lella nan ah mour, oh e kilangada ahl kaselel mwowe. E kosousang rotorot en irair me e mih loale oh koasoanehdi en kohla sukuhl dohsang mehlel aramas me wiakaweo. Ih ah pehm me e pitsang wasa me rotorot oh suwed—ih saledekla en pereniki sapwellimen Sounkomouro meleilei oh kamwahu kapwuriamwei.

Ahpw, sounpar kei mwuri, mwurin aramas me wiakaweo eh mehla, Jane pil ehu pahtoukihla irair suwed mehlel kan en ansou me e pwulopwulo. Pahtou oh lingeringer loal kerenieng kawehla marain kaselel me e diarehr nan rongamwahuo. E ese me ma e mweidehng rotoroto en kawehla ih, me wiakaweo pahn kana.

E rapahki sawas sang toahktehn pali en madamadau oh sawas en wini oh tepida kasawiada me, ong ih, ahl me keieu mwahu ong mwahula iei en ese oh wehwehki me mie rotorot—ahpw en dehr kin pwunodki. Pwehki, ni eh esehier, pil mie marain—oh ih wasao me e pilada en mih ie.

Pwehki kahpwal kan me wiawihongehr, Jane kakete men dupuk, suwedila, de pil lemeila. Ahpw e sohte wiahla met. E powehdi kasongosong en kadaur rotoroto sang ni eh pahn uhd kin lingeringer, medek, de repen me sapwung. Ahpw soh, e kolokol teng koapwoaroapwoar me sang ni sapwellimen Koht sawas e kak mwahula. E pilada en kasalehda marain laud oh sewese mehteikan. Koasoandi wet kahrehiong en pwilikihdi ah mour en mahs oh sokala nan mour kaselel me kohkohdo.

E wiahla sounpadahk men, oh rahn wet, sounpar kei mwuri, ah limpoak lelohngehr mour kan en seri epwikihkei, sewsewese irail en ese me mie kateparail, me irail kesempwal. E wiahlahr soun doare me luwet, me lokolok, oh me sohla koapwoaroapwoar. E kin kakairada, kakehlada, oh kamarainiada koaros me karanih.

Jane esehla me kamwahu kin kohdo ansou me kitail kohkohsang rotoroto oh aluhlahng koapwoaroapwoarpen laudlahn marain. Iei ni ah momourki pwoson, koapwoaroapwoar, oh limpoak mehlel me e kaidehnte wikidala ah mour ahpw pil kapaiada kohkohlahte mour en tohto mehteikan.

Marain Kin Poakohng Marain

Mwein mie nanpwungamwail me pehm me rotorot kohkohdohng pohmwail. Kumwail mwein toutoukihla pwunod, masepwehk, de peikasal. Ong kumwail oh ong kitail koaros, I kapwurehieng mehlel kaselel oh dehde ehu: sapwellimen Koht marain mehlel. E kak kohda ong koaros! E kihieng mour en mehkoaros.1 E kolokol manaman en katikala medek en ohla me keieu loal. E kak wia lehn kamwahu ong loaloid oh soumwahu en ngenitail. Lella nan likopen pahtou, e kak padok werentuhke en koapwoaroapwoar ahpwete marain. E kak kamarainiada ansoun pahtou keieu loal. E kak kamarainiada ahlo mwohtail oh kahluwaikitail nan pwohng me keieu rotorot kolahng ni inou en nisohrahn kapw.

Met iei Ngenen Sises Krais, me kin kamarainih aramas koaros me kin kohdohng sampah. 2

Ahpw, marain en pali ngehn sohte kin kalapw kohdo ong irail akan me kin mwomwohdete nan rot awiawih emen en kapirada denkio. Mwekid en pwoson kin anahn pwehn duwarpeseng ong Marain en Krais. Mahs akan en sampah sohte kak kasawiada marain en pali ngehn. Sises Krais Pein Ih padahngki me Ih me marain me daker nan rot, oh rotoroto sohte wehwehki.3 Pwe “mehmen me sohte kin ahneki Ngehn Sarawi, e sohte kak ale kisakis kan me kin pwilisang rehn Ngehno. E pil sohte kak wehwehki … [oh] kin wiahki mehkot mwahl. Ngehn Sarawihte me aramas kak kasawiheki mehkot ni pali ngehn.”4

Eri ia mwomwen duwarpeseng ong koapwoaroapwoarpen marain en Koht?

Keieu, tepida wasa me ke mihie.

E sou kaselel me kitail ese me kitail sohte anahne wialahr aramas unsek pwehn alehdi kapai kan oh kisakis kan en Samatail Nanleng? Kitail sohte anahne awih lao kitail unsekla pwe kitail en kak alehdi kapai kan sang Koht. Ni mehlel, lahng kan kin ritida oh kapai kan en nanleng kin kodohng kitail ni atail pahn apwtehn sokosoklahng maraino.

Wasa keieu kaselel en tepida iei wasa me ke mih ie met. Sohte katepe ia uwen me ke leme ke sohte warohng de dohsang mehteikan. Ni ansouohte me ke pahn tepida rapahki Semomw Nanleng, ni ansouo koapwoaroapwoarpen Sapwellime marain pahn tepida kapirada, kamaurih, oh kalapalapiala ngenomwen.5 Rotoroto mwein sohte pahn sohrala ansoutehkis, ahpw maraino uhdahn pahn kohdo, duwehtehte nihpwong eh kin ansou koaros sohrala ong nisohrahn.

Keriau, kasohpailahng mohngiongumw rehn Kauno.

Kihda ahmw pepehm keieu loal kan ni kapakap, oh kawehwehiong Semomw Nanleng dahme ke wie pepehm. Pohnese ahmw souitar akan. Wehkada audepen mohngiongumw oh kihda ahmw kalahngan. Mweidehng Ih en ketin mwahngih kasongosong kan me komw sohpai. Peki Reh ni mwaren Krais kehl oh utuht. Peki me salengamwail en rong wasa pwe ke en kak karonge Kapitie. Peki me mesamwail kan en duwarpeseng, pwe kumwail en kak kilang Sapwellime marain.

Kesiluh, alu nan maraino.

Semomw Nanleng mwahngih me ke pahn wiahda sapwung. E ketin mwahngih me ke pahn pwupwudi—mweinte pak tohto. Met kin kamwoarosehla, ahpw E ketin poakohng uhk. E sohte kupwurki kawehla ngenomw. Me wiksang met, E ketin kupwurki me ke pahn uhda oh wiahla aramas me ke koasoandi en wiahla.

Pwehn kapwaiada met, E ketin kadarodo Sapwellime Iehros ong sampah pwehn kamarainiada ahlo oh kasalehieng kitail duwen powehdi kasongosong kan me pwilidi mwohtail. E ketkihieng kitail rongamwahuo, me padahkihieng kitail duwen wia tohnpadahk. E kin padahkihieng kitail soahng kan me kitail anahne ese, oh wia, oh wiahla pwehn kak alu nan Sapwellime marain, idihdawehn lipwen alueluwe en Sapwellime Iehros Kempoako, atail Sounkomour.

Marain kin Powehdi Rotorot

Ehng, kitail pahn sapwungala.

Ehng, kitail pahn pwupwudi.

Ahpw ni atail pahn rapahki en kalaudehla atail poakohng Koht oh nantihieng en poakohng mehn mpatail kan, marain en rongamwahuo pahn kapil kitail oh kamarahkitailda. Mehlel rotoroto pahn sohrala, pwehki e sohte kak mihmi rehn marain. Ni atail pahn keiohng mpen Koht, E pahn ketin keiong mpatail.6 Oh rahn ehu mwuri ehu, koapwoaroapwoarpen marain en Koht pahn keirda loalatail, maramarainla lao rahn unsek.7

Ong koaros me pehm me re alu nan rot, I lukeikumwail en koapwoaroapwoarki inou wet me Sounkomouro mahsanihong sampah: “Ngehi me marain en sampah. Mehmen me pahn idawehniehdo pahn ahneki marain en mour, oh sohte pahn weweid nan rotorot.”8

Marain Ehu nan Africa

Sounpar kei samwalahro, ahi pwoudo, Harriet, oh ngehi ahniki irair mwahu ehu me se kilangada inouo pweida. Se mihmi West Africa, pali lingan en sampah wasa Mwohmwohdiso wie kekeirda oh Souleng en Imwin Rahn Akan kaselel. Ahpw, West Africa pil ahniki kahpwal tohto. Ehu me I pahtoukihla, semwehmwe me I kilangada. Nan kahnihmw kan, tohto me sohte doadoahk, oh peneinei kan kin kalapw apwaliki apwaliala anahn akan en ehuehu rahn oh ren silasil mwahu. E kaweikek en ese me tohtohn neitail towe keneinei kan en Mwomwohdiso kin mour nan soangen apwal wo. Ahpw I pil esehla me towe kaselel pwukat kin sawaspene pwehn kamarahda arail toutou kan.

Se kedekedeo lella ni ehu atail imwen mihting kan karanih kahnihmw lap ehu. Se sohte diar aramas me toutoukihla oh ahngada rotorot, ahpw se diar aramas peren me direkihla marain! Arail pereniki rongamwahuo kamwekid kiht oh kamarahda ngenitka. Limpoak me re kasale ong kiht wia mehkot kakarakarahk. Arail sirei kan mehlel oh kahrehieng aht pil sirei.

I taman ei leme ni ansouo ma mie aramas perensang irail pohn sampah. Mendahte Souleng kempoake pwukat ahr ahniki diren kahpwal oh kasongosong, irail direki marain!

Mihtingo tep, oh I tepida lokaia. Ahpw sohte pwand lioal kunla nan ihmwo, oh se mih nan rotorot douluhl.

Erein ansou kis sohte me I kak kilang nan pokono, ahpw I kak kilang oh kehn sirei marain oh kaselel en neitail Souleng kan. I inenen pereniki mih rehn aramas kaselel pwukat!

Rotoroto nan imwen sarawi doulahte, oh I mwohndi limwahn ahi pwoud oh awih lioalo en pwurodo. Ni aht wie awiawih, mehkot kapwuriamwei wiawi.

Ngihl kei tepida kouliki ehu koul sarawi kan en Kopwurupwurdohu. Oh eri ekei pil patehng. Oh eri pil ekei. Sohte pwand, ngihl tohto me kaselel oh kapwuriamwei kadirehla ihmwo.

Towe pwukat en Mwomwohdiso sohte anahne pwuken koul; re ese lepin lokaia koaros en koul sarawi koaros me re kouliki. Oh re kouliki ehu koul mwuri ehu ni ahng oh ngehn me sair ngenie.

Dengkihko ahpw pwurehng okada oh audehkihla pereo marain. Ngehi oh Harriet kilengpene, pohn mesatka wisekesengki pilen meset.

Nan likopen rotorot lap, Souleng kaselel, lingan pwukat audehkihla marain ihmwen sarawi wet oh ngenitka.

E wia mwekid loal oh kapehm ong kiht—ehu me ngehi oh Harriet sohte pahn manokehla.

Kohdo ong Maraino

Ehng, nan atail mour rotorot kin kedekedeo mwomwen sair, de pil kapil kitail. Ekei pak nihpwong me kin kapil kitail kin mwomwen toutou, kapahtou, oh kamasepwehk.

Mohngiongie kin weikengki pahtou tohto kan me ekei kumwail kin sohpai, medek en loaloid oh kapwunod kamasepwehk kan me kumwail kin ahniki.

Ahpw, I kadehdehki me atail koapwoaroapwoar ieias iei rehn Krais Sises! Ih me wenihmw mehlel, unsek, oh manaman ong kamarainla sarawi.

I kadehdehki me rehn Krais, rotorot sohte kak pweida. Rotorot sohte pahn powehdi marain en Krais.

I kadehdehki me rotorot sohte kakehng marain lingan en Iehros en Koht ieias!

I luke emenemen kumwail en ritingada mohngiongumwail kan ong Ih. Rapahki Ih ni onop oh kapakap. Kohdo ong Sapwellime Mwomwohdiso, esehla duwen Ih oh Sapwellime rongamwahu, kin towehda, sawaspene, oh papah atail Koht ni peren.

Riei ohl oh lih akan, lella mwurin nihpwong me keieu rotorot, Sounkomour en sampah pahn kahluwaikumwail, ekis ekis, ong nihsohrahn me kaselel oh marain me pahn uhdahn dakada loalamwail.

Ni amwail pahn aluhlahng koapwoaroapwoarpen marain en Koht, kumwail pahn diarada nsenoh, limpoak, oh mwahu en Sahm Nanleng limpoak, “[me] sohte kisin rotorot kis mi reh.”9 Duwen met I kadehde ni mwaren Sises Krais, ahmen.