2010–2019
ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá
ʻEpeleli 2013


ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá

Ko ʻetau talangofua ko ia ki he fono ʻo e angamaʻá ʻe fakalahi ai ʻetau fiefia ʻi he moʻui fakamatelié pea lava ke tau fakalakalaka ai ki he moʻui taʻengatá.

ʻOku tali heʻeku pōpoakí ha fehuʻi matuʻaki mahuʻinga fakalaumālie: Ko e hā ʻoku fuʻu mahuʻinga ai e fono ʻo e angamaʻá? ʻOku ou lotua ke tokoni e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakamoʻoniʻi e moʻoni ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku ou fakamamafaʻí.

Ko e Palani ʻa e Tamaí ki he Fiefiá

ʻE toki lava pē ke mahino e mahuʻinga taʻengata ʻo e angamaʻá ʻi loto he uho e palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ki he fiefia ʻEne fānaú. “Ko e kakai kotoa pē—ʻa e tangata mo e fefine—naʻe fakatupu ia ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá. Ko e tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē ko e foha mo e ʻofefine ia ʻo ha mātuʻa fakalangi, pea … ʻoku maʻu ai ʻe he tokotaha kotoa pē ha natula fakalangi pea mo ha ikuʻanga pau” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129). Naʻe nofo ʻa e tangata mo e fefine kotoa pē mo e ʻOtuá ko ʻEne fānau fakalaumālie kimuʻa pea nau toki haʻu ki he māmaní ko ha kakai fakamatelie. ʻOku tuʻunga ʻi he palani ʻa e Tamaí ʻa hono maʻu ʻe Hono ngaahi fohá mo e ʻofefiné ha sino fakamatelie, aʻusia ha moʻui he māmaní pea fakalakalaka ai ki he hākeakiʻí.

Ko Hono Mahuʻinga ʻo e Sino Fakamatelié

ʻOku lava hotau sino fakamatelié ʻo aʻusia ha ngaahi tuʻunga kehekehe mo lahi naʻe ʻikai ke lava ia ʻi heʻetau ʻi he maama fakalaumālié. Ko ia ai, ʻoku lava ke fakahoko lelei ange ʻe hotau sino fakamatelié ʻetau feohi mo e niʻihi kehé, fakatokangaʻi mo ngāue ʻo fakatatau mo e moʻoní, mo talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ouau ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku tau aʻusia ʻi heʻetau ʻi he māmaníʻa e angaʻofá, manavaʻofá, angaleleí, fiefiá, mamahí, loto-mamahí, faingataʻaʻiá mo e ngaahi faingataʻa ʻo e fakangatangata fakaesinó ʻi ha founga te ne teuteuʻi ai kitautolu ki ʻitāniti. Ko hono ʻai mahinó, ʻoku ʻi ai e ngaahi lēsoni kuo pau ke tau ako mo e ngaahi meʻa kuo pau ke tau aʻusia, ʻo hangē ko e fakamatala ʻa e folofolá, “ʻo fakatatau ki he kakanó” (1 Nīfai 19:6; ʻAlamā 7:12–13).

Ko e Mālohi ke Maʻu ha Fānaú

Hili hono fakatupu ʻo e māmaní, naʻe tuku ʻa ʻĀtama ʻi he Ngoue ko ʻĪtení. Ka naʻe mahuʻinga e folofola ʻa e ʻOtuá, “oku ʻikai lelei ke toko taha pē ʻa e tangatá” (Mōsese 3:18; vakai foki, Sēnesi 2:18), pea naʻe hoko ʻa ʻIvi ko ha uaifi mo ha tokoni ofi kia ʻĀtama. Naʻe fie maʻu ke fakatahaʻi makehe e ngaahi meʻa ʻe malava fakalaumālie, fakatuʻasino, fakaʻatamai, mo fakaeloto ʻe he tangatá mo e fefiné fakatouʻosí ki hono fakahoko e palani ʻo e fiefiá. “ʻOku ʻikai ai ʻa e tangatá kae ʻi he fefiné, pea ʻoku ʻikai ai ʻa e fefiné kae ʻi he tangatá ʻi he ʻEikí” (1 Kolinitō 11:11). Naʻe fakataumuʻa e tangatá mo e fefiné ke na feakoʻaki, fefakamālohiaʻaki, fefaitāpuekinaʻaki, pea fefakakakatoʻaki.

Ko ha tuʻutuʻuni fakalangi e founga ki hono fakatupu ʻo e moʻui fakamatelié. “[Ko e] fuofua fekau … naʻe tuku ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIví naʻe fekauʻaki ia mo e meʻa te na malava ʻi hona tuʻunga fakaemātuʻa ko e husepāniti mo e uaifi” (Liahona, Nōvema 2010, 129). ʻOku kei tuʻu maʻu pē he ʻahó ni ʻa e fekau ko ia ke fanafanau mo fakatokolahi e māmaní. Ko ia ai, ko e mali ko ia ʻi he vā ʻo e tangatá mo e fefiné ko e founga pē ia kuo fakamafaiʻi ke ʻomi ai ki he māmaní e ngaahi laumālie mei he maama fakalaumālié. Ko e meʻa pē te ne maluʻi e toputapu ʻo e founga toputapu ko ʻení ko e fakaʻehiʻehi ʻaupito mei ha feohi fakasekisuale kimuʻa he malí pea anganofo kakato hili ʻa e malí.

ʻOku mahuʻinga fakalaumālie ʻa e mālohi ke maʻu ha fānaú. ʻI hono ngāue hala ʻaki e mālohi ko ʻení, ʻokú ne veuki ai e ngaahi taumuʻa e palani ʻa e Tamaí mo ia ʻo ʻetau moʻui fakamatelié. Ko ʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá naʻá na fai e fakatupú peá na tuku mai kiate kitautolu takitaha ha konga ʻo Hona mālohi ke fakatupú. Ko e konga mahuʻinga ʻo e palani ʻa e Tamaí, ko e ngaahi fakahinohino pau ki he malava ʻo ngāue totonu ʻaki ia ke fakatupu ai ha moʻuí. ʻE fakapapauʻi moʻoni hotau ikuʻanga taʻengatá mei he anga ʻetau ongoʻi mo fakaʻaongaʻi e mālohi fakalangi ko iá.

Naʻe fakamatalaʻi ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi:

“Ko e mālohi ke fakatupu ha moʻui fakamatelié ʻa e mālohi taupotu taha kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ki Heʻene fānaú. Ko hono fakaʻaongaʻí naʻe fakahā mai ia ʻi he ʻuluaki fekaú, ka ko e fekau mahuʻinga ʻe taha naʻe ʻomaí ko e tapui hono ngāue hala ʻakí. ʻOku tala ʻe he tokanga makehe ‘oku tau fai ki he fono ‘o e angamaʻá, ʻa e mahino kiate kitautolu e taumuʻa ʻo hotau mālohi ke fakatupú he ko ha konga ia ʻo hono fakahoko e palani ʻa e ʻOtuá. …

“Ko ha angahala fakalielia mo fulikivanu moʻoni ʻa hono fakaʻaongaʻi ʻe ha tangata pe fenfine ʻa ʻene mālohi fakatupú ʻi tuʻa he nofo malí ʻo tatau ai pē pe ʻoku lahi pe siʻisiʻi” (“The Great Plan of Happiness,” Ensign, Nov.1993, 74).

Ko e Tuʻunga Moʻui Maʻa Fakasekisualé

ʻOku taha pē pea ʻoku teʻeki ha liliu ki he tuʻunga moʻui maʻa fakasekisuale ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní: ʻoku toki ngofua pē ʻa e feohi vāofi ʻa ha tangata mo ha fefine ʻi he feohi fakamalí ʻo fakatatau ki he fakahinohino he palani ʻa e ʻOtuá. Ko e faʻahinga feohi vāofi fakaesino ko iá ʻoku ʻikai ko ha fie ʻilo pē ki ha meʻa ke ʻahiʻahiʻi, fakafiemālieʻi ha holi, pe ha faʻahinga fakafiefia pe meʻa fakamānako ke tulifua siokita ki ai. ʻOku ʻikai ko ha tau ke ikunaʻi pe ko ha foʻi ngāue pē ke fakahoko. Ka ko e meʻa pē ia ʻe taha ʻi he moʻui fakamatelié ʻokú ne fakahaaʻi ai hotau anga fakalangí mo e meʻa ʻoku tau malavá mo ha founga ke fakamālohia ai e ngaahi haʻi fakaeloto mo fakalaumālie ʻi he vā ʻo e husepānití mo e uaifí. Ko ha kau fakafofonga pē kitautolu kuo tāpuekina ʻaki ha tauʻatāina ke fili ki he anga ʻoku maʻá pea ʻoku hā ia mei hotau tukufakaholo fakalangi ko e fānau ʻa e ʻOtuá—kae ʻikai mei he ngaahi ʻulungaanga fakasekisualé pe tōʻonga moʻuí pe ngaahi fakakaukau fakapotó.

Ko e Tangata Fakakakanó

ʻOku ʻi ai ha tuʻunga ʻo e tangata fakakakanó naʻe fakamatalaʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ʻoku moʻui mo longomoʻui ia ʻiate kitautolu takitaha (vakai, Mōsaia 3:19). ʻOku ʻikai ke fakatomala e tangata pe fefine fakakakanó, ʻoku nau anga fakatēvolo mo fakakakano (vakai, Mōsaia 16:5; ʻAlamā 42:10; Mōsese 5:13), ʻo tohoakiʻi ngofua mo tōtuʻa e holí, pea hikisia mo siokita. Hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló, “Ko e tangata fakakakanó’ ʻa e ‘tangata fakamāmaní’ kuó ne hanga ʻo fakaʻatā e ngaahi tefitoʻi holi ʻa e monumanú ke ne puleʻi ʻene ngaahi ongo fakalaumālié” (“Ocean Currents and Family Influences,” Ensign, Nov. 1974, 112).

ʻOku kehe ia mei he “tangata [pe fefine] ʻa Kalaisí” (Hilamani 3:29) he ʻokú ne fakalaumālie mo taʻofi kotoa ʻene holi fakakakanó (vakai, ʻAlamā 38:12), ʻoku fakamaʻumaʻu mo mapuleʻi ia, pea angalelei mo ʻikai siokita. ʻOku pikitai e tangata mo e fefine ʻia Kalaisí he folofola ʻa e ʻOtuá, siʻaki honau kitá mo toʻo hake ʻEne ʻakau mafasiá (vakai, Mātiu 16:24; Maʻake 8:34; Luke 9:23; T&F 56:2), ʻo vilitaki atu kimuʻa he hala ʻoku fāsiʻi mo lausiʻi ʻo e faivelengá, talangofuá, mo mateakiʻi e Fakamoʻuí mo ʻEne ongoongoleleí.

Koeʻuhí ko e ngaahi foha mo e ʻofefine kitautolu ʻo e ʻOtuá, kuo tau maʻu e anga fakalangí meiate Ia. Ka ʻoku tau lolotonga nofo ʻi ha māmani hinga. Ko e ngaahi meʻa ne faʻu ʻaki hotau sinó ʻoku fakanatula pē ia ke hinga mo fefaʻuhi maʻu pē mo e ivi tākiekina ʻo e angahalá, kakaá mo e maté. Ko hono moʻoní, ʻoku uesia hangatonu hotau ngaahi sino fakamāmaní ʻe he nunuʻa fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻo e Hinga ʻa ʻĀtamá. Neongo ia ʻoku tau konga ʻe ua, ko hotau laumālié ko hotau konga ia ʻoku taʻengatá ka ʻoku tuku ia ʻi ha sino fakamatelie ʻoku uesia ʻe he Hingá. Naʻe fakamamafaʻi ʻe Sīsū ki he ʻAposetolo ko Pitá, “Ko e moʻoni ʻoku fie fai ʻe he laumālié, ka ʻoku vaivai ʻa e kakanó” (Mātiu 26:41).

ʻE lava ke fakamatalaʻi fakanounou e natula totonu ʻo e sivi he moʻui fakamatelié ʻaki e fehuʻi ko ʻení: Te u tukulolo nai ki he hehema ʻa e tangata fakakakanó ʻo fai angahalá, pe te u muimui ki he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻo liʻaki e tangata fakakakanó kae hoko ko ha tokotaha māʻoniʻoni ʻi he Fakalelei ʻa e ʻEiki ko Kalaisí (vakai, Mōsaia 3:19)? Ko e siví ia. ʻOku lava ke ikunaʻi e uʻá, holí, fakaʻamú, mo e ongo ʻa e tangata fakakakanó ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻOku tau ʻi he māmaní ke fakatupulaki ha ngaahi ʻulungaanga lelei faka-ʻOtua mo mapuleʻi e holi fakakakano kotoa pē.

Ko e Taumuʻa ʻa e Filí

Naʻe fakataumuʻa e palani ʻa e Tamaí ke ʻomi ha fakahinohino maʻa ʻEne fānaú, ke tokoni ke nau fiefia, mo fakafoki lelei kinautolu ki ʻapi kiate Ia ʻi ha sino toetuʻu mo hākeakiʻi. ʻOku finangalo e Tamai Hēvaní ke tau fakataha ʻi he māmá mo fonu he ʻamanaki leleí. ʻOku fehangahangai ia mo Lusifā, he ko ʻene ngāué ke ngaohi e ngaahi foha mo e ʻofefine ʻo e ʻOtuá ke nau puputuʻu mo loto-mamahi mo taʻofi ʻenau fakalakalaka taʻengatá. Ko e tefitoʻi taumuʻa ʻa e tamai ʻo e ngaahi loí maʻatautolu kotoá ke “mamahi ʻa e tangata kotoa pē ʻo hangē pē ko iá” (2 Nīfai 2:27). ʻOku loto moʻoni ʻa Lusifā ke tau liʻekina he fakapoʻulí pea ʻikai ʻi ai ha ʻamanaki lelei.

ʻOku ngāue taʻe tuku ʻa Sētane ke takihalaʻi e ngaahi meʻa mahuʻinga taha he palani ʻa e Tamaí. ʻOku ʻikai ke ʻi ai hano sino, pea kuo ngata ʻene fakalakalaka taʻengatá. ʻOku tatau ia mo ha vai mei ha vaitafe ʻoku taʻofi ʻene tafé, ko ia ʻoku taʻofi e fakalakalaka taʻengata ʻa e filí koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke ne maʻu ha sino fakamatelie. Koeʻuhí ko ʻene angatuʻú, naʻe toʻo ai meia Lusifā e ngaahi tāpuaki fakamatelié mo e aʻusia kotoa pē ʻoku toki maʻu pē ʻe ha sino ʻo e kakano mo e hui. He ʻikai ke ne lava ʻo ako e ngaahi lēsoni ʻoku toki ako pē ʻe ha laumālie ʻoku ʻi ai ha sinó. ʻOkú ne fakaliliʻa he foʻi moʻoni ʻe toe tuʻu ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Ko e taha e ʻuhinga mālohi fakafolofola ʻo e foʻi lea ko e malaʻiáʻoku hā mahino ia mei he ʻikai ke ne lava ʻo hokohoko atu ʻene tupulaki ke hoko ʻo hangē ko ʻetau Tamai Hēvaní.

Koeʻuhí he ʻoku fuʻu mahuʻinga e sino fakamatelié ki he palani ʻo e fiefia ʻa e Tamaí mo ʻetau fakalakalaka fakalaumālié, ʻoku feinga ʻa Lusifā ke veuki ʻetau fakalakalaká ʻaki hano fakataueleʻi kitautolu ke tau fakaʻaongaʻi hala hotau sinó. Ko e taha ʻo e meʻa mālie ʻo ʻitānití ko e filí, ʻoku loto-mamahi ia ʻi he ʻikai ke ne maʻu ha sino fakamatelié, pea ʻokú ne fakatauveleʻi kitautolu ke tau vahevahe hono mamahí, ʻaki hano fakaʻaongaʻi hala hotau sinó. Ko e meʻangāue ko ia ʻoku ʻikai ke ne maʻú ʻoku fakatefito ai ʻene feinga ke fakataueleʻi kitautolu ke tau ʻauha fakalaumālie.

Ko hono maumauʻi ko ia e fono ʻo e angamaʻá ko ha angahala fakamamahi pea mo hano fakaʻaongaʻi hala hotau sino fakamatelié. Ko ha angatuʻu fakahāhā kiate kinautolu ʻoku nau ʻiloʻi mo mahino ki ai e palani ʻo e fakamoʻuí, ʻa hono fakaʻuliʻi ʻo e sinó (vakai, Mōsaia 2:36–37; T&F 64:34–35) mo hano fakaʻikaiʻi hotau tuʻunga totonu ko e ngaahi foha mo e ʻofefine ʻo e ʻOtuá. ʻI he taimi ʻoku tau sio ai ʻo fakalaka atu mei he moʻui fakamatelié ki ʻitānití, ʻoku faingofua ke tau ʻiloʻi ko e kākā ʻoku taukapoʻi ʻe he filí ʻoku fakataimi pē mo ʻikai hano ʻaonga.

Ko e Ngaahi Tāpuaki ʻo e Angamaʻá

Naʻe faleʻi ʻe ʻAlamā hono foha ko Sipiloní ke “taʻofi kotoa [ʻa ʻene] ngaahi holi fakakakanó, koeʻuhi [ke ne] fonu ʻi he ʻofá” (ʻAlamā 38:12). ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻe lava ke maʻu ha ʻofa ʻoku lahi, loloto, mo tolonga ange ki he ʻOtuá mo ʻEne fānaú ʻi hono mapuleʻi e tangata fakakakano ʻoku ʻiate kitautolú. ʻOku tupulaki e ʻofá he taimi ʻoku tau fakaʻehiʻehi ai mei he faiangahalá pea holo he taimi ʻoku tau moʻulaloa ai ki he ʻahiʻahí.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Melioni G. Lomenī:

“ʻOku ʻikai ke u ʻilo ha tāpuaki ʻoku toe lahi ange hono fie maʻú ka ko e ngaahi tāpuaki ko ia ʻoku talaʻofa mai kiate kinautolu ʻoku maʻa mo angatonú. Naʻe folofola ʻa Sīsū ʻo kau ki ha meʻaʻofa pau ki he ngaahi ʻulungaanga lelei kehekehé ka ʻoku hangē kiate au ʻoku tuku e lelei tahá maʻanautolu ʻoku maʻa honau lotó, he naʻá Ne folofola, ‘he te nau mamata ki he ʻOtuá’ (Mātiu 5:8). He ʻikai ke ngata pē ʻi heʻenau mamata ki he ʻOtuá, ka te nau ongoʻi malu ʻi hono ʻaó.

“Ko e palōmesi ʻeni … ʻa e Fakamoʻuí: ‘Tuku ke ngaohi ke fakaʻofoʻofa maʻu ai pē ʻe he angamaʻá ʻa hoʻo ngaahi fakakaukaú; pea ʻe ʻāsili mālohi ʻa hoʻo falalá ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá’ (T&F 121:45)” (“Trust in the Lord,” Ensign, May 1979, 42).

ʻOku toe talaʻofa mai kiate kitautolu ʻi heʻetau muimui he hala ʻo e angamāʻoniʻoní, “ʻe hoko ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ko [hotau] takaua maʻu ai pē” (T&F 121:46). Ko ia ai, ʻoku fakaafeʻi mai ʻi hono moʻui ʻaki e fono ʻo e angamaʻá e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga taha ʻe lava ke maʻu ʻe he houʻeiki tangata mo fafine ʻi he moʻui fakamatelié: ko e falala moʻoni fakalaumālie ʻi he ʻao ʻo e familí, kaungāmeʻá, kaungā ngāue he Siasí, kae tautefito ki he Fakamoʻuí. ʻOku fakahoko ʻi he māʻoniʻoní ʻa ʻetau fakaʻamu fakanatula ke ongoʻi ʻokú te kaú pea tau ʻaʻeva ʻi he māmá mo ha ʻamanaki lelei.

Ko e Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Fakatomalá

ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻo kimoutolu ʻoku mou maʻu e pōpoakí ni ʻe fie maʻu ke mou fakatomala mei he angahala fakasekisualé pe angahala kehe. ʻOku faʻa ui e Fakamoʻuí ko e Toketā Maʻongoʻongá, pea ʻoku fakatou mahuʻinga fakataipe mo moʻoni ʻa e hingoa ko ʻení. Kuo tau foua kotoa e mamahi ʻoku kau ai ha lavea pe kafo fakatuʻasino. ʻI he taimi ʻoku tau mamahi aí, ʻoku tau fekumi ki ha fakafiemālie pea ʻoku tau houngaʻia he faitoʻo mo e founga ʻoku tokoni ke fiemālie ai hotau faingataʻaʻiá. Tau fakakaukau ki he angahalá ko ha kafo fakalaumālie ʻokú ne fakatupu e loto-halaiá pe hangē ko hono fakamatalaʻi ʻe ʻAlamā ko e, “tautea ʻo e konisēnisí” (ʻAlamā 42:18). ʻOku tatau e ongoʻi halaia ʻa hotau laumālié mo e mamahi ʻa hotau sinó—ko e halaiá ko e fakatokanga ki ha fakatamaki mo ha maluʻi mei ha maumau lahi ange. ʻOku maʻu e faitoʻó mei he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí ʻa ia te ne lava ʻo faitoʻo hotau ngaahi kafo fakalaumālié mo toʻo atu e ongoʻi halaiá. Neongo ia, ko e faitoʻo ko ʻení ʻe toki lava pē ke fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, fakatomalá, mo e talangofua maʻu pē. Ko e ola ʻo e fakatomala fakamātoató ko e nonga ʻa e konisēnisí, fiemālie, fakamoʻui fakalaumālie mo ha fanauʻi foʻou.

Naʻe fakamafaiʻi hoʻo pīsopé pe palesiteni fakakoló ke ne tokoniʻi koe ke fakatomala mo fakamoʻui. Kātaki ʻo manatuʻi, kuo pau ke lahi mo mālohi tatau hoʻo fakatomalá mo e natula mo e tuʻunga e lahi hoʻo angahalá—kae tautefito ki he Kāingalotu ne nau fai ha fuakava toputapú. ʻOku fie maʻu ʻe he ngaahi kafo fakalaumālie lalahí ha faitoʻo ʻoku hokohoko mo ha taimi ke moʻui ʻaupito mo kakato ai.

Ko ha Talaʻofa mo ha Fakamoʻoni

ʻOku ngali fakakuongamuʻa pea motuʻa e tokāteline ne u fakamatalaʻí ki ha kakai tokolahi ʻo e māmaní ʻoku fakautuutu ʻenau manukiʻi e toputapu ʻo e fakatupú mo tukuhifo e mahuʻinga ʻo e moʻui ʻa e tangatá. Ka ko e moʻoni ʻa e ʻEikí ʻoku ʻikai ke liliu ia ʻe he sīpingá, manakoá, pe felotoi ki ai e tokolahí. ʻOku ou palōmesi atu ko ʻetau talangofua ko ia ki he fono ʻo e angamaʻá ʻe fakalahi ai ʻetau fiefia ʻi he moʻui fakamatelié mo lava ke tau fakalakalaka ki he moʻui taʻengatá. Ko e angamaʻa mo e angamāʻoniʻoni he taimi ní, naʻe hoko pea ʻe kei hoko pē ia ko e “meʻa ʻoku mahuʻinga mo lelei taha ʻi he meʻa kotoa pē” (Molonai 9:9). Ko ʻeku fakamoʻoní ia ʻi he huafa toputapu ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.