2010–2019
Ko Hoʻo Fononga Fiefia ki ʻApí
ʻEpeleli 2013


Ko Hoʻo Fononga Fiefia ki ʻApí

ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi fiefia e mape ne foaki atu ʻe hoʻo Tamai Hēvaní ki hoʻo fonongá, te ke aʻu ai ki ho tuʻunga fakalangí pea te ke aʻusia ai ʻa e ngaahi meʻa fakalangi ʻokú ke malavá.

ʻOku tau lāngilangiʻia he efiafí ni ke ʻi heni mo Palesiteni Tōmasi S. Monisoni, ko hotau palōfita ʻofeiná. ʻOku mau lotua maʻu pē koe.

Siʻi tuofāfine, fakamālō atu ʻi he hiva mo e ngaahi lea fakaʻofoʻofa kuo faí. Ne fakalaumālie pea tuha kotoa ia mo e Toetuʻú, ʻa e faʻahitaʻu toputapu ʻoku tau fakamanatua he uike ní.

Ko ha meʻa fakafiefia ke fakataha mo kimoutolu fānau fefine mahuʻinga mo kei talavou mo hoʻomou faʻeé pea mo hoʻomou kau taki leleí. ʻOku mou maʻu ha laumālie fakaʻofoʻofa mo ha fofonga malimali ke fakafiefiaʻi e kakai kehé. ʻOku mahino e tokanga mai ʻa e ʻEikí kiate kimoutolú pea ʻafio angaʻofa mai mei he langí kiate kimoutolu.

Ne u tupu hake ʻi Suikau, ne ʻiloa ko Siamane Hahaké. ʻI heʻeku kei taʻu 11 ne ongoʻi pōpula ʻeku tangataʻeikí ʻi hono toutou siofi mo tala ko ha tokotaha fakamoveuveu fakapolitikalé, pea ongoʻi ʻe heʻeku ongomātuʻá ko e meʻa pē ʻe malu ai homau familí ko haʻamau hola ki Siamane Hihifo. Naʻe mahino ko e palani lelei tahá ke mau mavahe taimi kehekehe pea ʻalu he hala kehekehe ki he Hihifó, kae tuku ʻemau meʻa kotoa pē.

Koeʻuhí ko ʻeku tangataʻeikí ne ʻi he tuʻunga fakatuʻutāmaki tahá, naʻe mavahe ia ʻi he vave tahá mei Pealini. Naʻe ʻalu hoku ongo taʻoketé ki he tokelaú, ʻo toki ʻalu hifo ai ki he hihifó. Ko hoku tuofefiné—ne ʻi he toʻu ʻo e tokolahi ʻo kimoutolu ʻoku ʻi hení—ne ʻalu fakataha ia mo ʻene faiako he Kau Finemuí ko Helekā Fasimani, ne ʻalu ha niʻihi ʻi ha lēlue ne fou atu ʻi Siamane Hihifo. Naʻa nau totongiʻi ha taha tauhi matapā ke ne fakaava ha taha ʻo e ngaahi matapaá maʻanautolu, pea ʻi he taimi ne fou atu ai e lēlué he kauʻāfonua ʻo Siamane Hihifó, ne nau puna leva mei he lēlué ki ha fonua te nau tauʻatāina ai. Ne u tanganeʻia he loto-toʻa hoku tuofefiné.

Ko au ne siʻisiʻi taha he fānaú, pea naʻe fakakaukau ʻeku fineʻeikí ke ma lue atu ʻi he ʻotu moʻunga ʻoku tuʻu he vahaʻa ʻo e ongo fonuá. ʻOku ou manatuʻi naʻá ne faʻo ʻema kai hoʻataá ke hangē pē haʻama ō ʻo ʻeva lalo pe kaimeʻakai ki he ʻotu moʻungá.

Ne ma heka lēlue he mamaʻo taha ne ma lavá pea lue ʻi ha ngaahi houa lahi, ʻo ʻalu pē taimí mo ʻema fakaofi atu ki he kauʻāfonua ʻo Siamane Hihifó. Naʻe fuʻu malu e kauʻafonuá ka naʻe ʻi ai ʻema mape ʻo ma ʻilo ai e taimi mo e feituʻu lelei ke fai ai ha kolosí. Ne lava ke u tala ʻoku hohaʻa ʻeku fineʻeikí. Naʻá ne siofi fakalelei e ʻū feituʻú ke fakapapauʻi ʻoku ʻikai ke muimuiʻi kimaua. Ne ʻalu pē taimí mo e hangē ʻoku holo ʻene lué. Ne u tokoni ke toʻo ʻene tangai mamafa ne faʻo ai e meʻakaí, ngaahi fakamatala fakapepa mahuʻingá, mo e tā fakafāmilí ʻi heʻema kaka hake he foʻi tafungofunga fakamuimuí. Naʻá ne fakakaukau ʻo pehē kuó ma fakalaka atu he kauʻāfonuá. ʻI he taimi naʻá ne ongoʻi ai ʻokú ma ngali haó, naʻá ma tangutu leva ki lalo ʻo maʻu ʻema meʻatokoni hoʻataá. Ko e fuofua taimi ia he ʻaho ko iá ne u ʻiloʻi fakapapau ai naʻá ne ongoʻi fiemālie.

Ko e toki taimi ia naʻá ma fakatokangaʻi hake e fakaʻilonga he kauʻāfonuá. Ne kei mamaʻo pē ia! Naʻá ma kaimeʻakai he feituʻu hala ʻo e kauʻāfonuá. Naʻá ma kei ʻi Siamane Hahake pē kimaua!

ʻE vavé ni pē ha ʻasi mai ʻa e kau leʻo he kauʻāfonuá!

Naʻe fakamaau fakatoʻotoʻo heʻeku fineʻeikí ʻema kai hoʻataá, peá ma fakatoʻotoʻo atu he vave tahá ki he tafa moʻungá. Ne ʻikai ke ma toe mālōlō kae ʻoua ke ma ʻiloʻi fakapapau kuó ma aʻu ki he tafaʻaki ʻe taha ʻo e kauʻāfonuá.

Neongo ne fononga e kau mēmipa homau familí he hala kehekehe pea fepaki mo ha ngaahi faingataʻa kehekehe, ka ne mau hao kotoa pē. Ne faifai pea mau fakatahataha hake ko ha famili. Ko ha ʻaho fakafiefia moʻoni ia!

Ngaahi Talanoa ʻo e Fonongá

Ko e meʻa ne u toki fakamatala atú ko ha aʻusia ia mei ha fononga ʻoku fuʻu mahuʻinga kiate au. ʻOku ou lava ʻeni ʻo vakai atu ki heʻeku moʻuí ʻo fakatokangaʻi ai ha “ngaahi fononga” pehē ne u fakahoko. Naʻe ʻikai ke nau fekauʻaki kotoa mo ha kaka ʻi ha ʻotu moʻunga pe ʻā vahevahe fakapolitikale; ka ko e lahi ʻo kinautolú ko hono lavaʻi ha ngaahi faingataʻa pe tupulaki fakalaumālie. Ka ko e ngaahi fononga kotoa kinautolu. ʻOku ou tui ko e moʻuí ko hano fakatahatahaʻi ia ʻo ha “ngaahi talanoa ʻo ha fononga” fakafoʻituitui.

ʻOku ou tui ʻokú mou ʻiloʻi ʻoku fonu e tukufakahoko fakafonua kotoa pē he ngaahi talanoa ʻo ha fononga. Hangē ko ʻení, mahalo ʻoku mou ʻilo e fononga ʻa Tolofī mo ʻene kulī ko Toto ʻi he The Wizard of Oz. Naʻe maʻu ʻe ha ʻahiohio ʻa Tolofī mo Totó ʻo ʻave ki he Fonua ʻo ʻOasí. Naʻe ʻilo ai ʻe Tolofī ko e foʻi hala maka lanu engeenga makehé ʻokú ne fakaʻilongaʻi e hala ʻoku ʻalu ʻo aʻu ki hono ʻapí.

ʻOku ʻi ai mo e talanoa ʻa Sālesi Tīkeni kia ʻEpesina Sikalu, naʻe ʻikai ke ne fononga mei ha feituʻu ki ha feituʻu ka ko e fononga mei ha kuonga ki ha kuonga. Ko ha fononga pē ia ʻi hono lotó ne tokoni ke mahino ki ai e ʻuhinga ʻokú ne ʻi he tuʻunga ʻokú ne lolotonga ʻi aí mo sio ki he meʻa ʻe hoko kiate iá kapau ʻe kei hokohoko atu ʻi hono hala ʻo e siokitá mo e taʻe houngaʻiá.1

Ko e taha e talanoa fungani lelei taha ʻo Siainá ko e Journey to the West (Fononga ki he Hihifó). Naʻe faʻu ia he senituli 16, ʻoku fakamatalaʻi lelei ai ha fononga fakapilikimi ʻa ha mōnike ʻo tokoni ki ai ha kaungāmeʻa lelei ʻe toko fā, ʻo ne fononga ke maʻu ha ʻilo fakalaumālie lahi ange.

ʻOku ʻi ai foki mo e talanoa ʻo Pilipao Pākini, ko e kiʻi lekapai anga fakatōkilalo naʻe saiʻia ange ke nofo pē ʻi ʻapi ʻo maʻu ʻene supó. Kae hili ha tukituki atu ʻi hono matapaá, naʻá ne loto ke ʻilo ki he ngaahi feituʻu ne teʻeki ke aʻu ki aí pea laka atu ki he māmaní fakataha mo ha tokotaha faimana mo ha kau lekapai ke fakahoko ha misiona faingataʻa kae mahuʻinga.2

Ko ha Talanoa Fakamāmani Lahi

ʻIkai ʻoku tau saiʻia he ngaahi talanoa ko ʻeni ʻo e fonongá he ʻoku tau lava ʻo ongoʻi e meʻa tatau mo ia ne aʻusia ʻe he kau fonongá? ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu heʻenau lavameʻá mo e meʻa ne ʻikai ke nau malavá ke tau ʻilo hotau hala ʻi he moʻuí. ʻOku toe fakamatala foki e vitiō ne tau toki mamata aí ki ha fononga fakaʻofoʻofa. Mahalo ʻoku toe fakamanatu mai ʻe he ngaahi talanoá ni ha fononga ʻoku totonu ke tau maheni mo ia—ko ha talanoa ki ha fononga ʻoku tau takitaha fakahoko ai ha konga mahuʻinga.

Naʻe kamata e talanoá ni ʻi ha taimi fuoloa ʻaupito, kimuʻa ʻaupito ia pea toki kamata e vilo takai ʻa e māmaní ʻi hono halangá, kimuʻa pea aʻu e māfana ʻo e laʻaá ki he ʻatā ʻoku momokó, kimuʻa pea toki fakatokolahi ʻe he fanga monumanu lalahi mo īkí ʻa hotau palanité. ʻI he kamataʻanga ʻo e talanoá ni, naʻá ke nofo ʻi ha feituʻu mamaʻo mo fakaʻofoʻofa.

ʻOku ʻikai lahi ʻetau ʻilo ki he fakaikiiki ʻo e moʻui ko ia ʻi he maama fakalaumālié, ka ʻoku tau ʻilo ha niʻihi. Kuo fakahā mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ko hai Ia, ko hai kitautolu, mo e meʻa te tau lava ʻo aʻusiá.

ʻI he ʻuluaki tuʻunga ko iá, naʻa mou ʻiloʻi fakapapau ʻoku moʻui e ʻOtuá koeʻuhí he naʻá ke mamata mo fanongo kiate Ia. Naʻá ke ʻiloʻi ʻa Sīsū Kalaisi, te Ne hoko ko e Lami ʻa e ʻOtuá. Naʻá ke tui kiate Ia. Pea naʻá ke ʻilo ʻoku ʻikai ko ho ikuʻangá ke nofo malu ʻi ho ʻapi he maama fakalaumālié. Neongo hoʻo ʻofa he feituʻu taʻengata ko iá, naʻá ke ʻilo ʻokú ke holi pea fie maʻu ke ke fai ha fononga. Te ke mavahe mei he ʻao hoʻo Tamaí, hū mai he veilí, ʻe ngalo ai e meʻa kotoá, maʻu ha sino fakamatelie, pea ako mo aʻusia ha ngaahi meʻa ʻoku fai e ʻamanaki te ne tokoniʻi koe ke ke tupulaki ʻo hangē ko e Tamai Hēvaní pea toe foki ki Hono ʻaó.

ʻI he feituʻu toputapu ko iá, naʻá ke feohi mo kinautolu naʻá ke maheni mo ʻofa aí, pau pē naʻá ke ʻosi fakakaukau ki he fehuʻi mahuʻinga ko e “ʻE lava nai ke u toe foki lelei ki hoku ʻapi fakalangí?”

Naʻe lahi ha ngaahi meʻa he ʻikai te ke lava ʻo puleʻi. ʻE faingataʻa ʻa e moʻui fakamatelié he taimi ʻe niʻihi, ʻo fonu he ngaahi aʻusia taʻeʻamanekina kehekehe: puké, loto-mamahí, fakatuʻutāmakí, fepakipakí.

ʻI he ngalo ʻa e feituʻu naʻá ke tomuʻa ʻi aí—pea ʻikai toe manatuʻi naʻá ke nofo mo hoʻo Tamai Hēvaní—te ke kei lava nai ʻo ʻiloʻi Hono leʻó he lotolotonga ʻo e ngaahi longoaʻa mo e meʻa fakahē ʻo e moʻui fakaemāmaní?

Ne ngali fuʻu lōloa mo taʻe pau e fonongá—pea mohu faingataʻa.

He ʻikai ke faingofua, ka naʻá ke ʻiloʻi ʻe feʻunga ia mo e ngāue kotoa te ke faí.

Ko ia ai, naʻá ke ʻi he kamataʻanga hoʻo fononga ki he taʻengatá, ʻo teuteu atu ʻi he fiefia mo ha ʻamanaki ʻoku ʻikai lava ke fakamatalaʻi—pea ʻoku ou fakakaukauloto atu ki haʻo hohaʻa mo manavasiʻi.

ʻI hono fakaʻosí, naʻá ke ʻilo ʻoku angatonu e ʻOtuá—ʻe ikuna ʻEne leleí. Naʻá ke kau he fakataha alēlea lahi ʻi he langí ʻo ʻiloʻi ʻe hanga ʻe he Fakamoʻuí, mo e Huhuʻí ʻa Sīsu Kalaisí ʻo tofa ha hala ke fakamaʻa ai koe mei he angahalá mo fakahaofi mei he mate fakaesinó. Naʻá ke tui te ke fiefia ʻi he ngataʻangá pea kau fakataha mo e kau hiva he langí ʻo hiva ʻi he fakafetaʻi ki Hono huafa toputapú.

Ko ia ai, naʻá ke fakatau ai hoʻo mānavá …

Pea laka atu kimuʻa …

ʻO ke aʻu mai ki heni!

Kuo mou takitaha kamata hoʻomou fononga ke foki ki ho ʻapi fakalangí!

Ko Hoʻo Mapé

Koeʻuhí ʻoku mou ʻi he māmaní, ʻe lelei ke mou ʻeke pe ʻoku fēfē hoʻomou fonongá. ʻOku mou kei ʻi he hala totonú? ʻOkú ke hoko nai ko e tokotaha naʻe fakataumuʻa ke mou hoko ki ai mo aʻusiá? ʻOku mou fai nai e fili ʻe tokoni ke mou foki ai ki hoʻomou Tamai Hēvaní?

Naʻe ʻikai ke Ne tuku mai kimoutolu he fononga ko ʻení ke ʻeva noaʻia pē. ʻOkú Ne finangalo ke ke foki ki ʻapi kiate Ia. Kuó Ne ʻoatu maʻau ha mātuʻa ʻofa mo ha kau taki faivelenga he Siasí, fakataha mo ha mape ʻoku fakamatalaʻi ai e ʻātakaí mo fakahaaʻi atu e faingataʻá; ʻoku fakahā atu ʻe he mapé e feituʻu te ke lava ʻo maʻu ai e melinó mo e fiefiá mo tokoni ki hono palani ho hala ke foki ai ki ʻapí.

Ko e fē nai e feituʻu te ke lava ʻo maʻu ai e mape ko ʻení?

  • ʻI he ngaahi folofola toputapú.

  • ʻI he ngaahi lea ʻa e kau palōfitá mo e kau ʻaposetoló.

  • Pea ʻi he fakahā fakatāutaha mei he Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko e mape ko ʻení ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻa e ongoongo leleí, mo e founga fiefia ʻa ha ākonga ʻa Kalaisí. ʻOku ʻi he ngaahi fekaú ia mo e sīpinga ne ʻomi maʻatautolu ʻe hotau Taukapó mo e Faiakó, he ʻokú Ne ʻiloʻi e halá koeʻuhí he ko Ia ʻa e halá.3

ʻOku ʻikai foki hano ʻaonga ʻo e mapé kapau he ʻikai te ke ako ia—pe fakaʻaongaʻi ia ke ne tataki hoʻo moʻuí. ʻOku ou fakaafeʻi koe ke fakamuʻomuʻa hono ako mo fakahoko e folofola ʻa e ʻOtuá. Fakaava ho lotó ki he Laumālie Māʻoniʻoní koeʻuhí ke Ne tataki koe ʻi hoʻo fononga he moʻuí.

ʻOku fonu hoʻo mapé he ngaahi pōpoaki fakalotolahi mo ha fakahinohino mei hoʻo Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí. ʻI he ʻahó ni ʻoku ou loto ke vahevahe mo kimoutolu ha pōpoaki ʻe tolu ʻe tokoni ke ke fakahoko ai ha fononga lelei ki ho ʻapi fakalangí.

Ko e ʻuluaki pōpoakí: “ʻOua ʻe manavahē, he ko au ko e ʻEikí ʻoku ou ʻiate kimoutolu.”4

ʻOku ʻikai te ke tuēnoa he fonongá ni. ʻOku ʻafioʻi koe hoʻo Tamai Hēvaní. ʻOkú Ne kei fanongo atu, ʻo aʻu ki he taimi he ʻikai fie fanongo atu ai ha taha kiate koé. ʻI hoʻo fiefia he angatonú, ʻokú Ne fiefia mo koe. ʻI hoʻo fefaʻuhi mo e faingataʻá, ʻokú Ne faingataʻaʻia fakataha ai mo koe.

ʻOku ʻikai makatuʻunga e tokanga mai ʻa e Tamai Hēvaní kiate koé ʻi hoʻo tuʻumālié pe fakaʻofoʻofá pe moʻui leleí pe potó. ʻOku ʻikai tatau ʻEne ʻafio mai kiate koé mo e māmaní; ʻokú Ne ʻafioʻi koe ʻi ho tuʻunga totonú. ʻOkú Ne ʻafioʻi ho lotó.5 ʻOkú Ne ʻofeina koe6 he ko ʻEne fānau koe.

Siʻi tuofāfine, fekumi fakamātoato kiate Ia, pea te mou ʻiloʻi Ia.7

ʻOku ou fakapapauʻi atu, ʻoku ʻikai te ke tuēnoa.

Kiʻi tuku ha taimi ʻo vakai ki he kakai ʻoku mou feohí. Mahalo ko e niʻihi ko homou kau taki, kaungāmeʻa, pe famili. Mahalo ʻoku ʻi ai ha niʻihi ne teʻeki ke mou feʻilongaki. Neongo ia, ko e niʻihi kotoa ʻoku mou feohi—ʻi he fakatahá ni pe ʻi ha feituʻu kehe he ʻahó ni pe ʻi ha toe taimi kehe—ne nau faivelenga he maama fakalaumālié. Mahalo ko e tokotaha anga fakatōkilalo mo angamaheni ʻoku tangutu ho tafaʻakí naʻe hoko ia ko e taha ʻo e kau tuʻukimuʻa naʻá ke ʻofeina mo tanganeʻia ai ʻi he maama fakalaumālié. Mahalo naʻá ke hoko ko ha tā sipinga lelei!

Ko e taha e meʻa te ke lava ʻo fakapapauʻí: ko e taha kotoa ʻokú ke sio ki aí—ʻo tatau ai pē pe ko e hā e matakali, tui fakalotu, tui fakapolitikale, faʻahinga sino pe fōtungá—ko ha famili ia. Ko e finemui ʻokú ke sio ki aí ʻokú ne maʻu e Tamai Hēvani tatau mo koe, pea naʻá ne mavahe mei Hono ʻaó ʻo hangē pē ko koé, ʻo vēkeveke ke haʻu ki māmani ʻo moʻui koeʻuhí ke ne lava ʻi ha ʻaho ʻo toe foki kiate Ia.

Neongo ia, ʻe lava ke ne ongoʻi tuenoa he taimi ʻe niʻihi ʻo hangē pē ko koé. ʻE malava ke ngalo ai e taumuʻa ʻene fonongá. Kātaki ʻo fakamanatu kiate ia ʻi hoʻo leá mo e tōʻongá ʻoku ʻikai ke ne tuēnoa. ʻOku tau ʻi hení ke fetokoniʻaki.

ʻE lava ke faingataʻa e moʻuí, pea fakafefeka e loto ʻo ha niʻihi ʻo aʻu ki ha tuʻunga ʻe faingataʻa ke nau liliu. ʻE ʻi ai ha niʻihi ʻe fuʻu loto-ʻita. ʻE loto ʻita ha niʻihi. ʻE ʻi ai ha niʻihi te nau manukiʻi mo taukaeʻi ʻa kinautolu ʻoku tui ki ha ʻOtua ʻofá. Kae fakakaukau ki he meʻá ni: neongo ʻoku ʻikai ke nau manatuʻi; naʻe ʻi ai ha taimi naʻa nau fakaʻamu ai ke toe foki ki heʻenau Tamai Hēvaní.

ʻOku ʻikai ko homou fatongiá ke fakaului ha taha. Ko e ngāue ia ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko homou fatongiá ke vahevahe hoʻomou tuí pea ʻoua ʻe manavahē. Hoko ko ha kaungāmeʻa ki he taha kotoa, kae ʻoua naʻá ke teitei holoki ai hoʻo tuʻunga moʻuí. Tuʻu maʻu ʻi hoʻo falalá mo e tuí. Tuʻu ʻaliʻaliaki, he ko e ʻofefine koe ʻo e ʻOtuá, pea ʻokú Ne kau mo koe!

Ko e pōpoaki hono uá: “Ke mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu, ʻo hangē ko ʻeku ʻofa kiate kimoutolú.”8

ʻOkú ke faʻa fifili nai pē ko e hā e lea fakafonua ne tau lea kotoa ʻaki he taimi ne tau nofo ai he ʻao ʻo e ʻOtuá? ʻOku ou tui mālohi ko e lea faka-Siamané, neongo ʻoku ʻikai ke ʻilo pau ia ʻe ha taha. Ka ʻoku ou ʻiloʻi ʻi he maama fakalaumālié ne tau ʻuluaki ako ai mei he Tamai ʻa hotau ngaahi laumālié ha lea fakaemāmani lahi—ko ha lea ʻoku ʻi ai ha mālohi ke ikunaʻi e ngaahi faingataʻa fakaeloto, fakaesino mo fakalaumālié.

Ko e lea fakafonua ko iá ko e ʻofa haohaoa ʻa Sīsū Kalaisí.

Ko e lea fakafonua mālohi lahi taha ia ʻi he māmaní.

Ko e ʻofa ʻa Kalaisí ʻoku ʻikai ke fakangalingali. ʻOku ʻikai ko ha faʻahinga ʻofa ʻe toki maʻu pē ʻi ha kaati. ʻOku ʻikai ko ha faʻahinga ʻofa ʻoku fakavikivikiʻi pē he mūsiká mo e faiva manakoá.

ʻOku ʻomi ʻe he ʻofa ko ʻení ʻa e liliu moʻoni ki he ʻulungāngá. Te ne lava ke ikunaʻi e tāufehiʻá mo toʻo atu e meheká. Te ne lava ʻo faitoʻo e fakaliliʻá pea toʻo mo e ongoʻi loto-tāngiá. Te ne lava ʻo fakahoko ha ngaahi mana.

Ne maʻu ʻetau “ngaahi ʻuluaki lēsoní”9 ʻi he lea fakafonua ko ʻeni ʻo e ʻofá ko ha ngaahi laumālie ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, pea ʻoku tau maʻu e faingamālie ʻi he māmaní ke fai ia mo taukei ai. ʻE lava ke ke ʻilo pe ʻokú ke ako e lea ko ʻeni ʻo e ʻofá ʻaki hano vakavakaiʻi e meʻa ʻokú ne fakaʻaiʻai hoʻo fakakaukaú mo e tōʻongá.

ʻI he taimi ʻoku tukutaha ai hoʻo tefitoʻi fakakaukaú he ngaahi meʻa ʻe lelei pē kiate koé, ta ʻoku siokita mo pukupuku hoʻo fakakaukaú. ʻOku ʻikai ko e lea fakafonua ia te ke loto ke akó.

Ka ʻi he taimi ʻoku tukutaha ai hoʻo tefitoʻi fakakaukaú mo e tōʻongá ʻi he tokoni ki he ʻOtuá mo e niʻihi kehé—ʻi he taimi ʻokú ke loto moʻoni ai ke tāpuekina mo hiki hake ʻa kinautolu ʻoku mou feohí—ʻe lava ke ngāue e mālohi ʻo e ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí ʻi ho lotó mo e moʻuí. Ko e lea fakafonua ia ʻokú ke loto ke akó.

ʻI hoʻo taukei he lea ko ʻení pea fakaʻaongaʻi ia ʻi hoʻo feohi mo e niʻihi kehé, te nau fakatokangaʻi ha meʻa ʻiate koe te ne lava ke fakamanatu kiate kinautolu ha ongo kuo fuoloa ʻene pulí ke nau fekumi ki he hala totonu ke foki ai ki honau ʻapi fakalangí. He ko hono moʻoní, ko e lea ʻo e ʻofá ʻa ʻenau lea fakafonua totonú.

Ko e ivi tākiekina mālohi mo tuʻu maʻu ko ʻení ko ha lea fakafonua ia ʻoku aʻu moʻoni ki he lotó. Ko ha lea ia ʻo e femahinoʻaki, ko ha lea ʻo e ngāue tokoni, ko ha lea ʻoku langaki moʻui, fakafiefia mo fakanonga.

Ako ke fakaʻaongaʻi e lea fakamāmani lahi ʻo e ʻofa ʻa Kalaisí.

Pea ko e pōpoaki hono tolú: “Ke mou fiefia.”10

ʻOku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke tau faʻa tatali ʻi he feituʻu ʻoku tau lolotonga ʻi ai he fonongá, ʻikai ko iá? Kapau ʻokú ke taʻu 12, mahalo te ke fakaʻamu naʻá ke taʻu 14. ʻI hoʻo taʻu 14, mahalo te ke fakaʻamu naʻá ke taʻu 18. Pea ʻi ho taʻu 18, ʻoku faʻa ʻi ai e taimi mahalo te ke fakaʻamu naʻá ke taʻu 12 kae lava ke ke toe kamata foʻou.

ʻE lahi e ngaahi meʻa ʻe fai ai ha lāungá—ngaahi meʻa ne ʻikai te ke loto ki ai. ʻE lava ke fakamoleki ho ngaahi ʻahó he ongoʻi loto-mamahí, liʻekiná, maʻuhalá, pe ongoʻi ʻikai fie maʻú. Ka ʻoku ʻikai ko e fononga ia naʻá ke ʻamanaki ki aí, pea ʻoku ʻikai ko e fononga ia ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke ke fouá. Manatuʻi, ko e ʻofefine moʻoni koe ʻo e ʻOtuá!

ʻI hono ʻiloʻi ʻení, ʻoku ou fakaafeʻi koe ke ke ʻaʻeva fiefia mo falala moʻoni. ʻIo, ʻoku faingataʻa, afeafe pea ʻi ai mo e ngaahi fakatamaki he halá. Kae ʻoua naʻa tuku ai hoʻo tokangá. Sio ki he fiefia ne ʻosi teuteu mai ʻe hoʻo Tamai Hēvaní maʻau ʻi he foʻi laka kotoa pē hoʻo fonongá. Ko e fiefiá ʻa hono ikuʻangá, pea ko ia pē foki ʻa e halá. ʻOkú Ne talaʻofa mai ʻa e “Melino ʻi māmani, pea mo e moʻui taʻengatá ʻi he maama ka hoko maí.”11 Ko e ʻuhinga ia ʻo ʻEne fekau “ke tau fiefiá.”

ʻI hoʻo fakaʻaongaʻi fiefia e mape ne foaki atu ʻe hoʻo Tamai Hēvaní ki hoʻo fonongá,te ne taki koe ki he ngaahi feituʻu toputapú pea te ke aʻu ai ki ho tuʻunga fakalangí pea te ke aʻusia ai ʻa e ngaahi meʻa fakalangi ʻokú ke malavá.

Siʻi kau fafine ʻofeina, kau finemui ʻo e Siasí, kaungāmeʻa kei talavou, ʻi heʻeku hoko ko ha ʻAposetolo ʻa e ʻEikí ʻoku ou tuku atu ha tāpuaki ke ke lava ʻo ʻilo ho halá ʻi he fononga ko ʻeni ki ʻapí peá ke hoko ko ha tataki fakalaumālie ki ho kaungā fonongá. ʻOku ou talaʻofa foki mo lotua ʻi hoʻo fakaʻapaʻapaʻi mo moʻui totonu ʻaki e ngaahi fuakavá, tefitoʻi moʻoní, pea mo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ʻi he fakaʻosinga hoʻo fonongá ʻe ʻi ai e Tamai Hēvaní. Te Ne fāʻofua kiate koe, pea te ke ʻiloʻi fakapapau ai kuó ke aʻu lelei ki ʻapi. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.