2010–2019
ʻOku Tau ʻIlo Nai ʻa e Meʻa ʻOku Tau Maʻú?
ʻOkatopa 2013


ʻOku Tau ʻIlo Nai ʻa e Meʻa ʻOku Tau Maʻú?

ʻOku fakaʻatā kakato ʻe he ngaahi ouau mo e fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke maʻu e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai ʻe he ʻOtuá ʻa ia ʻoku malava ʻi he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí.

ʻI he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ʻoku fakamatala ai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá: “Ko e kakai kotoa pē—ʻa e tangata mo e fefine—naʻe fakatupu ia ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá. Ko e tokotaha fakafoʻituitui kotoa pē ko e foha mo e ʻofefine ia ʻo ha mātuʻa fakalangi, pea ʻi heʻene peheé, ʻoku maʻu ai ʻe he tokotaha kotoa pē ha natula fakalangi pea mo ha ikuʻanga pau.”1 Ke maʻu e ikuʻanga fakalangi ko ʻení, ʻoku fie maʻu ʻe he foha mo e ʻofefine takitaha ʻo e ʻOtuá ʻa e ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

ʻOku tau fie maʻu e papitaisó. ʻI he taimi ʻoku fakauku ai kitautolu ʻi he vai ʻo e papitaisó, ʻoku tau fuakava ke toʻo kiate kitautolu ʻa e huafa ʻo Kalaisí, manatu maʻu ai pē kiate ia, tauhi ʻEne ngaahi fekaú, pea tauhi Maʻana ʻo aʻu ki he ngataʻangá, koeʻuhí ke ʻiate kitautolu maʻu ai pē Hono Laumālié.2

ʻOku tau fie maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Te tau lava ʻo maʻu e takaua ʻo e Laumālié fakafou ʻi he ouau ko iá. Naʻe ako ʻa Palesiteni Uilifooti Utalafi ʻo pehē: “Ko e tangata kotoa pē kuo faifaiangé pea hū ki he siasi ʻo e ʻOtuá pea papitaiso ki he fakamolemole ʻo e angahalá, ʻoku ʻi ai ʻene totonu ki he fakahaá, ha totonu ki he Laumālie ʻo e ʻOtuá, ke tokoni kiate kinautolu ʻi heʻenau ngāué, ʻi heʻenau tokoni ki heʻenau fānaú, ʻi hono faleʻi ʻo ʻenau fānaú pea mo kinautolu kuo ui ke nau tokangaʻí. ʻoku ʻikai fakangatangata ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ia ki he kakai tangatá pē, pe kau ʻaposetoló pe kau palōfitá; ʻoku ʻa e tangata mo e fefine faitotonu kotoa pē ia, pea mo e fānau kotoa pē ʻoku motuʻa feʻunga ke ne maʻu ʻa e ongoongolelei ʻo Kalaisí.”3

ʻOku fie maʻu ke tau maʻu ʻa e ʻenitaumeni temipalé. Naʻe pehē ʻe ʻEletā M. Lasolo Pālati: “ʻI he taimi ʻoku ʻalu ai e kakai tangatá mo e houʻeiki fafiné ki he temipalé, ʻoku fakatou fakakoloaʻi kinautolu ʻaki e mālohi tatau, ʻa ia ko hono ʻuhingá ko e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. … Ko e ʻuhinga moʻoni ʻo e ʻenitaumení ko ha meʻafoaki ʻo e mālohí.”4

ʻOku tau fie maʻu ʻa e ouau ʻo e silá, ʻa ia ʻoku fakatau ki he moʻui taʻengatá, “ko e meʻaʻofa ʻoku mahuʻinga taha ʻi he ngaahi meʻaʻofa kotoa pē ʻa e ʻOtuá.”5 ʻOku toki maʻu fakataha pē ʻe ha tangata mo ha fefine ʻa e ouau lakanga fakataulaʻeiki ko ʻení. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Lasolo M. Nalesoni, “Kuo toe fakafoki mai ‘a e mafai ‘o e lakanga fakataulaʻeikí ke lava ʻo [silaʻi] e ngaahi fāmilí ke taʻengata.”6

ʻOku tau fie maʻu ʻa e faingamālie ke fakafoʻou ʻetau ngaahi fuakavá ʻi he uike takitaha ʻi heʻetau maʻu ʻa e sākalamēnití. Kuo akoʻi ʻe he kau palōfita mo e ʻaposetolo ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní, ʻi heʻetau maʻu ai e sākalamēnití ʻi he moʻui tāú, ʻoku ʻikai ke ngata pē ʻi heʻetau fakafoʻou ʻetau fuakava ʻi he papitaisó ka “ko e kotoa e ngaahi fuakava kuo tau fai mo e ʻEikí.”7

ʻOku ʻomi ʻe he ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi fuakavá ʻa e maʻuʻanga ʻo e kakato ʻo e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa mai ʻe he ʻOtuá maʻatautolú, ʻa ia ʻoku malava ʻi he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku nau fakamahafu ʻa e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻaki ʻa e mālohí, ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá,8 mo ʻomi maʻatautolu ʻa e faingamālie ke maʻu ʻa e moʻui taʻengatá—ke foki ki he ʻao ʻo e ʻOtuá ʻo nofo mo Ia ʻi Hono fāmili taʻengatá.

Ne u toki ʻalu mo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí ke ʻaʻahi ki he ngaahi ʻapi ʻo e kau fafine ʻe toko fā ʻi Honitulasi. Naʻe fuʻu fie maʻu ʻe he ngaahi tokoua ko ʻení mo honau fāmilí ha ngaahi kī mo e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, pea mo e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Ne mau ʻaʻahi ki ha fefine naʻe mali pea ʻi ai mo haʻane fānau fakaʻofoʻofa ʻe toko ua. ʻOkú ne faivelenga mo mālohi ʻi he Siasí pea ʻokú ne akoʻi ʻene fānaú ke fili ki he totonú. ʻOku poupouʻi ʻe hono husepānití ʻene mālohi ʻi he Siasí, ka ʻoku ʻikai ke ne Siasi. ʻOku mālohi hona fāmilí ka ke fiefia ʻi ha mālohi lahi angé, ʻoku nau fie maʻu ha ngaahi tāpuaki lahi ange ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku nau loto ke maʻu ʻe he tamaí e ngaahi ouau ʻo e papitaisó mo e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní pea ke foaki ange kiate ia ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, koeʻuhí ke nau fiefia ʻi he mālohi ʻoku lahi ange ʻi honau ʻapí mo e fāmilí. ʻOku nau fie maʻu ʻa e mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻa ia ʻoku lava ke maʻu ʻi he ʻenitaumení mo e silá.

Ko ʻemau ʻaʻahi hokó naʻe fai ki ha ʻapi ʻo ha ongo fafine ta’e mali, ko e ongo fafine ʻo e tui lahi. Ko e fefine ‘e taha ‘oku ‘i ai hono foha ‘oku teuteu ngāue fakafaifekau. Ko e fefine leva ʻe tahá ʻoku lolotonga faitoʻo kanisā. ʻI he ngaahi taimi ʻo e lotofoʻí mo e loto mamahí, ʻokú na manatuʻi ʻa e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí pea ʻokú na tui mo ʻamanaki lelei ʻaupito. ʻOkú na fakatou fie maʻu ha toe ngaahi tāpuaki mo e mālohi ʻi he ngaahi ouau fakatemipalé. Ne mau poupouʻi kinaua ke fakakau e faifekau ʻi he kahaʻú ʻi honau ʻapí ʻi he teuteu ke maʻu e ngaahi ouau ko iá.

Naʻa mau ʻaʻahi fakaʻosi ki ha ʻapi ʻo ha fefine ne toki mate hono husepānití ʻi ha fakatuʻutāmaki fakamamahi. Ko ha toki papi ului foʻou ia ki he Siasí, pea kuo teʻeki ke mahino kiate ia ʻe lava ke maʻu hono ʻenitaumení pea silaʻi ki hono husepānití. ʻI he taimi ne mau akoʻi ai ia ʻe lava ke ne maʻu ʻa e ngaahi tāpuaki ko ʻení mo hono husepāniti kuo mālōloó, naʻe fonu hono lotó he ʻamanaki leleí. Naʻá ne maʻu ʻa e tuí mo e loto fakapapau ke fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻoku hanga mai mei muʻá, ʻi heʻene ʻilo ʻe lava ke silaʻi fakataha hono fāmilí ʻo fakafou he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava he temipalé.

ʻOku teuteu e foha ʻo e uitoú ni ke maʻu ʻa e Lakanga Taulaʻeiki Faka-ʻĒloné. ʻE hoko hono fakanofo iá ko ha tāpuaki maʻongoʻonga ki he uitoú mo hono fāmilí. ʻE ʻi ai ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻi honau ʻapí. 

ʻI heʻeku feʻiloaki mo e kau fafine faivelengá ni ʻi Honitulasi, ne u mamata ki heʻenau fāifeinga ke tauhi honau fāmilí ke mālohi ʻi he ongoongoleleí. Naʻa nau fakahaaʻi ʻenau houngaʻia ki he kāingalotu tauhi fuakava ʻi he uōtí ʻoku nau tokangaʻi kinautolu ʻi he ʻofa mo tokoni ke feau ʻenau ngaahi fie maʻu fakatuʻasino mo fakalaumālié. Neongo ia, ne ʻi ai pē e ngaahi fie maʻu takitaha ʻa e ngaahi tokoua ko ʻení kuo teʻeki ke feau kakato.

ʻI heʻemau ʻaʻahi ki he ngaahi ʻapi takitaha ko ʻeni ʻe tolú, ne fehuʻi ange ʻe ha taki lakanga fakataulaʻeiki poto ki he kau fafiné takitaha pe kuó ne maʻu ha tāpuaki lakanga fakataulaʻeikí. Ko e talí ko e ʻikai ʻi he taimi takitaha. Ne kole ʻe he kau fafiné takitaha e meʻá ni pea nau maʻu ha tāpuaki lakanga fakataulaʻeiki he ʻaho ko iá. Ne nau tangi takitaha ʻi heʻenau fakahaaʻi ʻenau houngaʻia he fakafiemālieʻi, fakahinohinoʻi, fakalotolahiʻi, pea mo e ueʻi fakalaumālie mei he Tamai Hēvaní ʻo fakafou mai ʻi ha maʻu lakanga fakataulaʻeiki moʻui taau.

Ne ueʻi au ʻe he ngaahi tokouá ni. Ne nau fakahaaʻi ha ʻapasia ki he ʻOtuá mo Hono mālohí mo e mafaí. Ne u houngaʻia foki ko e kau taki ʻo e lakanga lakanga fakataulaʻeikí ne mau ʻaʻahi ki he ngaahi ʻapí ni. ʻI heʻemau mavahe mei he ʻapi takitaha, ne mau alēlea fakataha kau ki ha founga ke tokoniʻi ai e ngaahi fāmilí ni ke nau maʻu ʻa e ngaahi ouau naʻa nau fie maʻu ke nau hokohoko atu ʻi hono tauhi ʻo e ngaahi fuakavá mo fakamālohia honau ʻapí.

ʻOku ʻi ai ha fie maʻu lahi he ʻahó ni ki he kakai tangatá mo e houʻeiki fafiné ke nau fetanumakiʻaki e fakaʻapaʻapá ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá pea ʻapasia ki heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono lakanga fakataulaʻeikí—Hono mālohí mo e mafaí.

ʻOku ʻi ai ʻEne palani maʻatautolu, pea ʻi heʻetau fakaʻaongaʻi ʻetau tuí mo falala ki Heʻene palaní, ʻe fakamālohia ʻetau ʻapasia kiate Iá pea mo e mālohi mo e mafai ʻo Hono lakanga fakataulaʻeikí.

ʻI he ako fakatakimuʻa fakaemāmani lahi ʻi he Ki Hono Fakamālohia e Fāmilí mo e Siasí ʻo Fakafou ʻi he Lakanga Fakataulaʻeikí, naʻe akoʻi ai kitautolu ko e kau fafine ko ia ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki ʻi honau ngaahi ʻapí ʻoku fie maʻu ke ʻoua te nau ongoʻi tuenoa. ʻOku tāpuekina mo fakamālohia kinautolu ʻi he ngaahi ouau kuo nau maʻú mo e ngaahi fuakava ʻoku nau tauhí. ʻOku totonu ke ʻoua naʻa nau momou ke tokoni ʻi he taimi ʻoku fie maʻu aí. Naʻe akonaki mai ʻa ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻoku fie maʻu ke ʻilo ʻe he fefine kotoa pē ʻi he Siasí ʻoku ʻi ai ʻene pīsope, palesiteni kaumātuʻa, faiako fakaʻapi, mo ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki kehe te nau lava ʻo ʻalu atu ki honau ʻapí ʻo tokoniʻi kinautolu pea hangē ko e tānaki mai ʻa Sisitā Losemalia M. Uikisomí, ke “fai foaki ha tāpuaki.”9

Naʻe akoʻi foki ʻe ʻEletā Pālati: “ʻOku foaki loto fiemālie ʻe he Tamai Hēvaní Hono mālohí. ʻOku lava ke maʻu ʻe he kakai tangatá mo e houʻeiki fafiné kotoa e mālohi ko ʻení ke tokoni ʻi heʻetau moʻuí. Ko kinautolu kotoa kuo nau fai ha fuakava toputapu mo e ʻEikí, pea nau tauhi ʻa e ngaahi fuakava ko iá, ʻoku nau taau ke maʻu ha fakahā fakatāutaha, mo tāpuekina ʻi he tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, pea mo fefolofolai mo e ʻOtuá.”10

ʻOku tau fie maʻu e tokoni ʻa e niʻihi kehé. ʻOku fie maʻu ʻe he ngaahi foha ʻo e ʻOtuá ʻa e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá pea fie maʻu ʻe he ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá e ngaahi foha ʻo e ʻOtuá.

ʻOku kehekehe hotau ngaahi meʻafoakí mo e ngaahi mālohingá. ʻOku fakamamafaʻi ʻi he ʻUluaki Kolinitō vahe 12 ʻa e fie maʻu ke fakahoko ʻe he ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá, ʻa kitautolu takitaha, hotau ngaahi tufakanga mo e ngaahi fatongia fakafoʻituituí ʻo fakatatau mo e palani ʻa e ʻEikí, ke tau lelei kotoa ai.11

Ngaahi foha ʻo e ʻOtuá, ʻoku mou ʻilo nai ko hai kimoutolu? ʻOku mou ʻilo nai e meʻa ʻoku mou maʻú? ʻOku mou moʻui taau nai ke fakaʻaongaʻi ʻa e lakanga fakataulaʻeikí mo maʻu ʻa e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? ʻOku mou tali nai homou ngaahi tufakangá mo e ngaahi fatongiá ke fakamālohia e ʻapí ʻi hoʻomou hoko ko e tamai, kui, foha tokoua, mo e faʻētangatá? ʻOku mou fakahaaʻi nai ha fakaʻapaʻapa ki he houʻeiki fafiné, tuʻunga fakaefefine, mo e tuʻunga fakaefaʻeé?

Ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá, ʻoku tau ʻilo nai ko hai kitautolu? ʻOku tau ʻilo nai e meʻa ʻoku tau maʻú? ʻOku tau moʻui taau nai ke maʻu ʻa e mālohi mo e ngaahi tāpuaki ʻo e lakanga fakataulaʻeikí? ʻOku tau maʻu nai ʻa e ngaahi meʻafoaki ne foaki mai kiate kitautolú mo e loto houngaʻia, ʻaloʻofa, mo e lāngilangi? ʻOku tau tali nai ʻi hotau tufakangá mo e ngaahi fatongiá ke fakamālohia e ʻapí ʻi heʻetau hoko ko e fāʻē, kui fefine, ʻofefine, tokoua, mo e mehikitangá? ʻOku tau fakaʻapaʻapaʻi nai e houʻeiki tangatá, tuʻunga fakaetangatá, mo e tuʻunga fakaetamaí?

ʻI heʻetau hoko ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e fuakavá, ʻoku tau tui nai ki heʻetau Tamai Hēvaní mo ʻEne palani taʻengata maʻatautolú? ʻOku tau tui nai kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí? ʻOku tau tui nai ʻoku ʻi ai hatau natula mo hatau ikuʻanga fakalangi? Pea ʻi heʻetau ngaahi feinga ke maʻu e ikuʻanga ko ʻení mo maʻu kotoa ʻa ia ʻoku ʻa e Tamaí,12 ʻoku mahino nai kiate kitautolu e mahuʻinga ʻo hono maʻu e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo hono fakahoko, tauhi mo fakafoʻou ʻetau ngaahi fuakava mo e ʻEikí?

Ko e ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻofeina fakalaumālie kitautolu ʻo ha mātuʻa fakahēvani, mo ha natula mo e taumuʻa fakalangi. Naʻe feʻunga e ʻofa hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻiate kitautolú ke foaki ʻEne moʻuí maʻatautolu. ʻOku ʻomi ʻe Heʻene Fakaleleí ʻa e founga ke tau fakalakalaka ai ʻi he hala ki hotau ʻapi fakalangí, ʻi he ngaahi fuakava toputapu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí.

Kuo toe fakafoki mai ki he māmaní e ngaahi ouau mo e fuakava ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he Palōfita ko Siosefa Sāmitá, pea ʻoku maʻu ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni e ngaahi kī kotoa ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he māmaní.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo pehē: “ʻOku maʻu ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ke fakahoko e ngaahi ouau ʻe lava ke tau fai ai ha ngaahi fuakava ʻoku tau fehaʻisiaʻaki ai mo ʻetau Tamai Hēvaní ʻi he huafa ʻo Hono ʻAlo Māʻoniʻoní. … ʻE tauhi ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi talaʻofa kiate kimoutolú, ʻo kapau te mou tauhi ki hoʻomou ngaahi fuakava mo Iá.”13

ʻOku ou fakamoʻoni ki he ngaahi meʻá ni ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129.

  2. Vakai, Molonai 4:3; 6:3.

  3. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Uilifooti Utalafi (2004), 56.

  4. M. Russell Ballard, “Let Us Think Straight” (Brigham Young University Education Week devotional, Aug. 20, 2013); speeches.byu.edu.

  5. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:7; vakai foki Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 131:1–4.

  6. Russell M. Nelson, “Nurturing Marriage,” Liahona, May 2006, 37; pe ʻi he Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá (2011), 156.

  7. Delbert L. Stapley, in Conference Report, Oct. 1965, 14; hā ʻi he L. Tom Perry, “As Now We Take the Sacrament,” Liahona, May 2006, 41; vakai foki Teachings of Gordon B. Hinckley (1997), 561; The Teachings of Spencer W. Kimball, ed. Edward L. Kimball (1982), 220.

  8. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:22.

  9. Vakai, M. Russell Ballard and Rosemary M. Wixom, “Blessings of the Priesthood in Every Home,” ʻi he Strengthening the Family and the Church through the Priesthood (worldwide leadership training, 2013); lds.org/broadcasts.

  10. M. Russell Ballard, “Let Us Think Straight”; speeches.byu.edu.

  11. Vakai, foki Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:9, 12.

  12. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 84:38.

  13. D. Todd Christofferson, “Ko e Mālohi ʻo e Ngaahi Fuakavá,” Liahona, Mē 2009, 22.