Mga Lamentaciones ni Jeremias: Pagbantay sa Pagkaulipon

Sayo sa among kaminyoon ang akong asawa, si Mary, ug ako nakahukom nga kutob sa mahimo among pilion ang kalihokan nga tambongan namong duha. Gusto usab kami nga magdaginot sa among badyet. Si Mary ganahan og musika ug nabalaka nga basin mohatag ako og dakong pagtagad sa mga kalihokan sa sport, mao nga nakigsabut siya nga motambong mi og duha ka pasundayag sa musika, drama nga giawit [opera], o kultural nga kalihokan alang sa matag ball game nga gibayran.

Sa una, dili ko ganahan sa opera nga kalihokan, apan sa kadugayan nausab ang akong panglantaw. Nalingaw ko ilabi na sa mga opera ni Giuseppe Verdi.¹ Niining semanaha ang ika-200 nga anibersaryo sa iyang pagkatawo.

Sa batan-on pa si Verdi naintriga siya ni propeta Jeremias, ug niadtong 1842 sa edad nga 28, naangkon niya ang kabantog sa opera nga Nabucco, usa ka minubo nga Italian nga ngalan nga Nabucodonosor, hari sa Babelonia. Kini nga opera naglangkob sa konsepto nga gikuha gikan sa mga basahon ni Jeremias, Lamentaciones, ug Mga Salmo sa Daang Tugon. Ang opera naglakip sa pagsakop sa Jerusalem ug pagkabihag ug pagkaulipon sa mga Judeo. Ang Salmo 137 mao ang inspirasyon sa makapatandog ug makapadsig nga “Chorus of Hebrew Slaves [Koro sa mga Ulipon nga Hebreohanon]” ni Verdi. Ang ulohan niining salmo diha sa atong kasulatan makapatandog: “Samtang nangabihag, ang mga Judeo nanaghilak haduol sa mga suba sa Babelonia—Tungod sa kaguol, dili sila makakanta sa mga awit sa Zion.”

Ang akong katuyoan mao ang pagribyu sa daghang matang sa pagkaulipon ug pagpasakop. Akong itandi ang pipila ka kahimtang sa atong panahon sa panahon ni Jeremias sa wala pa magun-ob ang Jerusalem. Sa pagpresentar niining pagpasidaan, nagpasalamat ako nga kadaghanan sa miyembro sa Simbahan sa matarung nga paagi milikay sa kinaiya nga makapasilo gayud sa Ginoo sa panahon ni Jeremias.

Ang mga panagna ug mga lamentaciones ni Jeremias importante sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. Si Jeremias ug ang Jerusalem sa iyang panahon mao ang kahimtang sa sinugdanan sa mga kapitulo sa Basahon ni Mormon. Si Jeremias kadungan ni propeta Lehi.² Ang Ginoo mahinuklugong mipahibalo ni Jeremias bahin sa iyang pagka-orden nang daan: “Sa wala pa ikaw buhata nako diha sa tiyan naila ko na ikaw; ug sa wala pa ikaw mogula sa tagoangkan gibalaan ko na ikaw, gitudlo ko ikaw nga manalagna alang sa mga nasud.”³

Si Lehi adunay lahi nga calling, misyon, ug buluhaton gikan sa Ginoo. Wala siya gitawag sa dihang batan-on pa siya apan diha sa iyang pagkahamtong. Sa sinugdanan ang iyang buhat mao ang pagpasidaan, apan human sa matinud-anong pagpahayag sa samang mensahe ni Jeremias, ang Ginoo mimando nga iyang dad-on ang iyang pamilya ug mobiya paingon sa kamingawan.⁴ Sa paghimo niini, napanalanginan ni Lehi dili lamang ang iyang pamilya apan ang tanang katawhan.

Sa katuigan sa wala pa magun-ob ang Jerusalem,⁵ ang mga mensahe sa Ginoo nga gihatag ngadto ni Jeremias nagbalik-balik. Siya miingon:

“Ang akong katawhan nanag-ilis sa ilang himaya niadtong walay kapuslanan. …

“… Sila mingbiya kanako ang tuburan sa mga tubig nga buhi, ug sila nanagkutkot … og … mga atabay nga likian, dili kasudlan og tubig.”⁶

Nagsulti kabahin sa mga kalamidad nga moabut sa mga lumulupyo sa Jerusalem, ang Ginoo nag-ingon, “[Alang nila] ang pagpangani miagi na, ang ting-init natapos na, ug [sila] wala mangaluwas.”⁷

Gusto sa Dios nga ang tawo mahimong gawasnon sa pagpili tali sa maayo ug dautan. Kon ang dautan nga pagpili nahimong kinaiya nga nagpasulabi sa usa ka kultura o nasud, adunay grabeng sangputanan niini nga kinabuhi ug sa umaabut nga kinabuhi. Ang mga tawo mahigut o maulipon dili lamanng ngadto sa makadaut, makaadik nga drugas apan ngadto usab sa makadaut, makaadik nga mga pilosopiya nga makaguba sa matarung nga pagpuyo.

Ang pagbiya sa pagsimba sa tinuod ug buhi nga Dios ug ang pagsimba sa mga dios-dios sama sa bahandi ug kabantog ug ang pag-apil sa imoral ug dautang buhat ang moresulta sa pagkaulipon diha sa tanang makuyaw nga epekto niini. Naglakip kini sa espiritwal, pisikal, ug intelektwal nga pagkaulipon ug usahay magdala og kalaglagan. Si Jeremias ug si Lehi mitudlo usab nga ang mga matarung motabang sa Ginoo sa pagtukod sa Iyang Simbahan ug gingharian ug mopundok sa nagkatibulaag nga Israel.⁸

Kini nga mga mensahe gibalik-balik ug gilig-on diha sa tibuok siglo sa tanang dispensasyon. Kini ang basihan sa Pagpahiuli sa ebanghelyo ni Jesukristo dinhi, ning katapusang dispensasyon.

Ang pagkabihag sa mga Judeo ug ang pagkatibulaag sa mga tribo sa Israel, lakip na ang napulo ka tribo, mao ang importanting mga hinungdan sa Pagpahiuli sa ebanghelyo. Ang nawala nga napulo ka tribo sa Israel naglangkob sa Amihanang Gingharian sa Israel ug nabihag sa Asiria niadtong 721 b.c. Miadto sila sa mga nasud sa amihanan.⁹ Ang atong ikanapulo nga artikulo sa hugot nga pagtuo nag-ingon, “Kami nagtuo sa tinuod nga panagtigum sa Israel ug sa pagpahiuli sa Napulo ka mga Tribo.”¹⁰ Nagtuo usab kita nga isip kabahin sa pakigsaad sa Ginoo nga gihimo ni Abraham, dili lang ang kaliwatan ni Abraham ang mapanalanginan apan ang tanang tawo sa kalibutan usab. Ingon nga si Elder Russell M. Nelson mipahayag, ang pagpundok “dili kabahin sa hain nga dapit; kini kabahin sa indibidwal nga pasalig. Ang mga tawo mahimong ‘masayud bahin sa Ginoo’ [3 Nephi 20:13] nga dili mobiya sa ilang pinuy-anan.”¹¹

Ang atong doktrina tataw: “Ang Ginoo mipatibulaag ug misakit sa napulog duha ka mga tribo sa Israel tungod sa ilang pagkadili matarung ug sa pagsukol. Bisan pa niana, ang Ginoo usab [migamit] niini nga pagpatibulaag sa iyang pinili nga mga katawhan taliwala sa mga kanasuran sa kalibutan aron sa pagpanalangin niadto nga mga kanasuran.”¹²

Makakat-on kita og importanting leksyon gikan niining masulub-ong panahon. Buhaton nato kutob sa atong mahimo nga molikay sa pagpakasala ug pagsukol nga mosangput sa pagkaulipon.¹³ Nasayud usab kita nga ang matarung nga pagpuyo gikinahanglan alang sa pagtabang sa Ginoo sa pagpundok sa Iyang pinili ug sa tinuod nga panagpundok sa Israel.

Ang pagkaulipon, pagpasakop, pagkaadik, ug pagtrabaho ingon nga binilanggo anaa sa daghang matang. Mahimo nga pisikal kini nga pagkaulipon, apan mahimo usab nga pagkawala o pagkaguba sa matarung nga kabubut-on nga makapugong sa atong pag-uswag. Si Jeremias miklaro nga ang pagkadautan ug pagsukol mao ang nag-unang hinungdan sa pagkagun-ob sa Jerusalem ug pagkabihag sa Babelonia.¹⁴

Ang ubang matang sa pagkaulipon parehong makalaglag sa espiritu sa tawo. Ang matarung nga kabubut-on maabusohan sa daghang paagi.¹⁵ Mohisgut ako og upat nga labing makadaut sa kultura karon.

Una, ang mga adiksyon nga makadaut sa kabubut-on, mosukwahi sa moral nga mga gituohan, ug nadaut nga kahimsog makapaulipon. Ang epekto sa drugas ug ilimnong makahubog, pornograpiya, sugal, pinansyal nga pagkaulipon, ug ubang kasakit magpahamtang niadtong naulipon ug ingon man sa katilingban og grabeng kabug-at nga dili masukod.

Ikaduha, ang mga adiksyon ug hilig, bisan dili gyud ingon ka dautan, makahurot sa atong bililhong panahon nga mahimo untang gamiton sa pagbuhat og mahiyason nga mga tumong. Naglakip kini sa sobrang paggamit sa social media, video ug mga digital game, sport, lingaw-lingaw, ug uban pa.¹⁶

Kon giunsa nato paggahin og panahon sa atong pamilya mao ang usa ka dakong isyu nga atong giatubang diha sa kadaghanan sa mga kultura. Sa panahon nga ako lamang ang miyembro sa Simbahan diha sa among law firm, usa ka abogada mipasabut kanako sa iyang gibati nga mora siya og juggler nga naninguha sa pagpabilin sa tulo ka bola sa ibabaw sa samang higayon. Ang usa ka bola mao ang iyang trabaho sa pagka-abogada, ang usa ang iyang kaminyoon, ug ang usa ang iyang mga anak. Hapit na niyang biyaan ang panahon para sa iyang kaugalingon. Nabalaka kaayo siya nga ang usa sa mga bola diha ra kanunay sa yuta. Misugyot ako nga magpundok kami isip usa ka grupo ug hisgutan ang among mga prayoridad. Nagkahiusa kami nga ang nag-unang rason nga kami nagtrabaho mao ang pagsuporta sa among mga pamilya. Nagkauyon kami nga ang dugang pagpangwarta dili ingon ka importante sama sa among mga pamilya, apan nasayud kami nga ang pagserbisyo sa among mga kliyente kutob sa among mahimo importante kaayo. Ang panaghisgut miabut ngadto sa unsay among gibuhat sa trabahoan nga dili importante ug sukwahi sa paggahin og panahon alang sa pamilya. Auna bay pagpamugos nga mogahin og oras sa trabahoan nga dili importante?¹⁷ Nakahukom kami nga ang among tumong mao ang pangpamilya nga palibut alang sa mga babaye ug lalaki. Mag-una kita sa pagprotekta sa panahon alang sa pamilya.

Ikatulo, labing kasagaran nga pagpasakop sa atong panahon, ingon nga nahitabo sa tibuok kasaysayan, mao ang ideolohiya o politikanhong mga tinuohan nga sukwahi sa ebanghelyo ni Jesukristo. Ang pagpuli sa mga pilosopiya sa tawo alang sa kamatuoran sa ebanghelyo makapalayo kanato gikan sa kayano sa mensahe sa Manluluwas. Sa dihang si Apostol Pablo mibisita sa Atenas, misulay siya sa pagtudlo bahin sa Pagkabanhaw ni Jesukristo. Kabahin niini nga paningkamot atong mabasa sa Mga Buhat, “Ang tanan ugod nga mga taga-Atenas ug mga dumuloong nga nagpuyo didto wala man lamay laing mahimo, kondili ang pagtabi, o pagpaminaw sa bag-ong butang nga mahiabut.”¹⁸ Sa dihang ang mga tawo nasayud sa yanong relihiyoso nga kinaiya sa mensahe ni Pablo, nga dili bag-o, gisalikway nila kini.

Timaan kini sa atong panahon, diin ang kamatuoran sa ebanghelyo kanunay nga gisalikway o gituis aron sa paghimo niini nga mas modani o motukma sa bag-ong kultural nga mga uso ug intelektwal nga mga pilosopiya. Kon dili kita magbantay, malaang kita niining mga uso ug magbutang sa atong mga kaugalingon diha sa intelektwal nga pagkaulipon. Daghang mga tingog karon nga nagsulti sa mga babaye unsaon pagpakabuhi.¹⁹ Sagad niini mosukwahi sa usag usa. Ang piho nga gikabalak-an mao ang mga pilosopiya nga nagsaway o nagpakunhod sa pagtahud alang sa mga babaye kinsa nagpili sa paghimo og mga sakripisyo nga gikinahanglan sa pagka-inahan, magtutudlo, tig-amuma, o higala sa ilang mga anak.

Pipila ka bulan ang milabay ang among duha ka kinamanghurang apo nga mga babaye mibisita kanamo—usa sa matag semana. Diha ko sa balay ug miabli sa pultahan. Ang akong asawa, si Mary, diha sa pikas lawak. Sa duha ka sitwasyon, human og gakos, hapit magkaparehas ang ilang gisulti. Mitan-aw sila sa palibut ug miingon, “Ganahan ko moanhi sa balay ni Lola. Hain si Lola?” Wala ako mosulti niini ngadto kanila, apan naghunahuna ako, “Di ba balay man sab kini ni Lolo?” Apan akong naamguhan nga sa dihang bata pa ko, ang among pamilya miadto sa balay ni Lola. Akong nahunahunaan ang mga pulong sa pamilyar nga kanta: “Subay sa sapa ug agi sa kakahoyan moadto kami sa balay ni Lola.”

Karon, mosulti ako og klaro nga naghinam-hinam ko sa pang-edukasyon ug ubang oportunidad nga anaa alang sa mga babaye. Akong gimahal ang kamatuoran nga ang makaugtas nga trabaho ug buluhaton sa balay nga buhatunon sa mga babaye naminusan tungod sa moderno nga mga gamit ug nga ang mga babaye nakahimo og talagsaong kontribusyon sa tanang aspeto sa buluhaton. Apan kon atong tugutan ang atong kultura nga mopakunhod sa espesyal nga relasyon sa mga anak ngadto sa mga inahan ug mga lola ug sa uban nga nagmatuto kanila, pagamahayan nato kini.

Ikaupat, ang mga pwersa nga mosupak sa gihuptan sa kinasingkasing nga relihiyusong mga baruganan moresulta sa pagkaulipon. Usa sa labing dili maayo nga paagi mao kon ang matarung nga mga tawo kinsa mibati nga may tulubagon sa Dios alang sa ilang binuhatan gipugos sa pagbuhat sa mga butang nga supak sa ilang konsensya—pananglit, ang mga health provider gipugos sa pagpili tali sa pagtabang diha sa aborsyon nga supak sa ilang konsensya o mawad-an sila og trabaho.

Ang Simbahan diyutay ra bisan kon ilakip sa mga tawo nga susama og hunahuna. Lisud usbon ang katilingban sa kinatibuk-an, apan kinahanglan maningkamot kita nga molambo ang maayong kultura nga naglibut kanato. Ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw sa matag nasud kinahanglan maayong mga lumulupyo, moapil sa mga kalihokang sibiko, mo-edukar sa ilang kaugalingon kabahin sa mga isyu, ug mobotar.

Ang atong unang hatagan og pagtagad, hinoon, mao ang paghimo kanunay sa gikinahanglan nga mga sakripisyo aron panalipdan ang atong kaugalingong pamilya ug ang bag-ong henerasyon.²⁰ Ang daghan kanila wala pa maulipon ngadto sa grabe nga pagkaadik o sayop nga mga ideyolohiya. Kinahanglan ato silang tabangan nga malig-on gikan sa kalibutan nga sama gayud sa Jerusalem nga nasinati nila ni Lehi ug Jeremias. Dugang pa, andamon nato sila sa paghimo ug pagtuman sa sagradong mga pakigsaad ug mahimong importanting mga sulugoon sa pagtabang sa Ginoo sa pagtukod sa Iyang Simbahan ug sa pagpundok sa nagkatibulaag nga Israel ug sa mga pinili sa Ginoo sa tanang dapit.²¹ Sama sa mabasa diha sa Doktrina ug mga Pakigsaad, “Ang mga matarung pagapundukon gikan diha sa tanan nga mga nasud, ug moadto sa Zion, mag-awit sa mga awit sa walay katapusan nga hingpit nga kalipay.”²²

Ang atong hagit mao ang paglikay sa pagkaulipon sa tanang matang, pagtabang sa Ginoo sa pagpundok sa Iyang mga pinili, ug pagsakripisyo alang sa bag-ong henerasyon. Kinahanglan kanunay natong hinumduman nga dili kita ang nagluwas sa atong kaugalingon. Kita giluwas pinaagi sa gugma, grasya, ug maulaong sakripisyo sa Manluluwas. Dihang mipanaw ang pamilya ni Lehi, gigiyahan sila sa kahayag sa Ginoo. Kon matinud-anon kita sa Iyang kahayag, mosunod sa Iyang mga sugo, ug mosalig sa Iyang mga buhat, malikayan nato ang espiritwal, pisikal, ug intelektwal nga pagkaulipon ingon man ang pagbangutan sa pagkasaag sa atong kaugalingong kamingawan, kay Siya gamhanan sa pagluwas.

Atong likayan ang kawalay paglaum ug kaguol niadtong mabihag ug dili na makakanta sa mga awit sa Zion. Sa pangalan ni Jesukristo, amen.