A Lele i Jeremaia: Qarauna na Tiko Vakavesu

Ni se qai tekivu na neirau bula vakawati, keirau sa nakinaki sara kei watiqu o Mary ke rawa me keirau digitaka na itaviqaravi keirau rawa ni tiko ruarua kina. Keirau a gadreva talega me keirau dau vakayagataki ilavo vakavuku. E dau taleitaka toka o Mary na sere kei na ivakatagi ka vaka me leqataka o koya niu na rawa ni malele vakatabakidua ki na sara qito, ka sa kaya kina me veisasa na soqo kece e saumi ki na rua na soqo ni rogo sere kei na ivakatagi, opera, se itaviqaravi veivakamarautaki ki na dua na sara qito saumi.

Ni se qai tekivu au a sega ni taleitaka na kena oka tiko kina na sara opera, ia ni toso tiko na gauna au sa veisautaka na noqu rai. Sa talei sara vei au na opera nei Giuseppe Verdi.¹ Ena macawa oqo ena vakananumi kina na ika 200 ni yabaki ni nona sucu.

Ni se cauravou o Verdi a tarai na yalona mai vua na parofita o Jeremaia, ia ena 1842, ni sa yabaki 28, a kilai vakalevu sara ena nona opera Nabucco, oqo na yaca ivakaleka vaka-Itali ni Nepukanesa, na Tui kei Papiloni. E umani tu ena opera oqo na ivakavuvuli e kau mai na ivola i Jeremaia, Lele i Jeremaia, kei na Same ena Veiyalayalati Makawa. E oka tiko ena opera oqo na kena ravuti o Jerusalemi kei na nodra vesu ka laki tiko vakavesu na Jiu. A veivakauqeti na Same 137 vei Verdi ena nona ivakaraitaki veimositi ka veivakauqeti “Chorus of Hebrew Slaves.” E veitarai dina na ulutaga ni same oqo ena noda ivolanikalou: “Ena nodra tiko vakavesu, era tagi na Jiu ena uciwai mai Papiloni—Ena vuku ni nodra rarawa, era sega kina ni lagata rawa na sere kei Saioni.”

E noqu inaki meu raicalesu kina e vuqa na ituvaki ni tiko vakavesu ka bula lewai. Au na vakatauvatana e vica na ituvaki ena noda gauna oqo vata kei na veisiga nei Jeremaia ni bera na kena vakarusai o Jerusalemi. Niu mai vosa veivakaroti tiko, au vakavinavinaka ni vuqa na lewe ni Lotu era sa vakadodonutaki ira tani tiko mai na ivakarau a vakacudruya na Turaga ena gauna i Jeremaia.

Na parofisai kei na lele nei Jeremaia sa ka bibi kivei ira na Yalododonu Edaidai. O Jeremaia kei Jerusalemi sa vakatakarakarataki tiko kina na itekitekivu ni iVola i Momani. A bula voli mai o Jeremaia ena gauna nei Liai na parofita.² E veivakurabuitaki na itukutuku ni Turaga vei Jeremaia me baleta na nona sa lesi oti tu: “Niu a bera ni buli iko ena kete kau sa kilai iko; ia ni ko a bera ni sucu mai kau sa vakatabui iko mo nodra parofita na veimatanitu.”³

Vei Liai e duidui na nona kacivi, ilesilesi, kei na itavi mai vua na Turaga. A sega ni kacivi o koya ni se gone ia ni sa uabula mai. A tekivu o koya me domo ni veivakaroti, ia ni oti na nona yalodina tiko me kaburaka na itukutuku vata ga i Jeremaia, a vakaroti o Liai mai vua na Turaga me kauta na nona matavuvale ka me gole yani ki na lekutu.⁴ Ni sa cakava oqo, a sega walega ni vakalougatataka kina o Liai na nona matavuvale ia o ira talega na tamata kece sara.

Ena veiyabaki ni se bera ni vakarusai o Jerusalemi,⁵ a veivakayavalati na itukutuku a vakaraitaka na Turaga vei Jeremaia. Ni a kaya:

“Ko ira na noqu tamata era sa vakaisosomitaki koya sa nodra iukuuku e na ka sa sega ni yaga. …

“… Era sa biuti au na mata-ni-wai bula, ka ra sa taya … me nodra … nai keli ni wai ka ca, ka sa lu tikotikoga.”⁶

Au kaya eke na veika dredre ena yaco vei ira na lewe i Jerusalemi, e lelevaka kina na Turaga, “[Sa oti na nodra] vula imatua, sa oti na vula ikatakata, [era] sa sega ni vakabulai.”⁷

Sa inakinaki ni Kalou vei ira na tagane kei na yalewa mera bula galala ka digitaka na vinaka se ca. Ni yaco na digidigi cala me liutaka vakatabakidua e dua na mataqali tamata se vanua, ena yaco kina na kena revurevu ca sara ena bula oqo kei na bula sa bera mai. Sa na rawa ni yaco vei ira na tamata mera tiko bobula se biuti ira mera tiko vakavesu ena veika e veivakamavoataki, veivakatotogani ka vakakina ki na ivakavuvuli e veivakamavoataki, ka veivakatotogani e dau lako tani mai na bula dodonu.

Na gole tani mai na qarava na Kalou dina sa bula tiko ka laki qarava na kalou lasu eso me vakataka na iyau kei na rogo ka vakayacora na ivakarau eso e tawa savasava ka sega ni kilikili e dau yaco kina na tiko vakavesu kei na kena ituvaki kece era na rawai kina. Oqo era oka kina na tiko vesuki vakayalo, vakayago, kei na kila ka so na gauna e dau kauta mai na rusa. Rau a vakavulica talega o Jeremaia kei Liai ni o ira era sa ivalavala dodonu e dodonu mera vukea na Turaga me tauyavutaka na Nona Lotu kei na matanitu ka vakasokomuni ira mai na Isireli.⁸

Na itukutuku oqo sa tukuni tikoga ka sa vaqaqacotaki tiko yani ena vuqa na senitiuri ena veitabagauna taucoko. Era sa uto tiko ni kosipeli Vakalesuimai i Jisu Karisito ena gauna oqo, na iotioti ni tabagauna.

Na nodra kau vakavesu na Jiu kei na nodra veisebayaki na yavusa o Isireli, oka kina na tini na yavusa, era sa itukutuku vakaivunau bibi ena kena Vakalesuimai na kosipeli. O ira na tini na yavusa i Isireli era a cokovata me Matanitu Vualiku kei Isireli ka ra a kau yani vakavesu ki Asiria ena 721 b k. Era a gole yani ki na veimatanitu ena vualiku.⁹ E kaya na ika tini ni noda yavu ni vakabauta, “Keimami vakabauta ni ra na vakasoqoni vata tale na Isireli kei na nodra vakalesui mai na Yavusa e Tini.”¹⁰ Keimami vakabauta talega me vaka ni sa tiki tiko ni veiyalayalati ni Turaga vei Eparama, era na sega walega ni vakalougatataki o ira na kawa i Eparama ia sa vakakina vei ira na tamata kecega e vuravura era na vakalougatataki. Me vaka a kaya o Elder Russell M. Nelson, ni vakasoqoni oqo “e sega ni baleta na vanua sa digitaki; sa baleta ga na yalodina ni tamata yadua. Sa rawa mera ‘vakauqeti na tamata mera kila na Turaga’ [3 Nifai 20:13] ka sega ni gadrevi mera biuta na nodra vanua.”¹¹

E matata vinaka tu na noda vunau: “Sa vakasevi ka vakararawataki ira na tinikarua na yavusa i Isireli na Turaga ena vuku ni nodra ivalavala ca kei na veisaqasaqa. Ia, a [vakayagataka] talega na Turaga na veivakasevi oqo ni nona tamata digitaki ena kedra maliwa na veimatanitu e vuravura me vakalougatataki ira kina na veimatanitu o ya.”¹²

Eda sa mai vulica na lesoni bibi mai na veigauna rarawa oqo. E dodonu meda vakayacora na veika taucoko ena noda kaukauwa meda lakotani mai na ivalavala ca kei na veisaqasaqa e veimuataki yani ki na tiko vakavesu.¹³ Eda sa kila talega ni bula dodonu sa ilalavaki tiko ni noda vukea na Turaga ena nodra vakasokomuni mai na Nona digitaki kei na nodra vakasoqoni dina mai na Isireli.

E levu tu na ituvaki ni tiko vakavesu, bula lewai, veivakatotogani, kei na tiko bobula. Era rawa ni veivakabobulataki vakayago ia e rawa talega ni kena yali se vakacacani na galala ni digidigi vakayalo ka na rawa ni vakaleqa na noda toro cake. E matata na ka e kaya o Jeremaia ni ivalavala tawa kilikili kei na veisaqasaqa rau a vakavuna vakalevu na kena vakarusai o Jerusalemi kei na tiko vakavesu mai Papiloni.¹⁴

Eso tale na ituvaki ni tiko vakavesu era sa veivakarusai talega ki na yalo ni tamata. Na galala ni digidigi vakayalo ena rawa ni vakacacani ena vuqa na sala.¹⁵ Au na vakamacalataka e va na kena mataqali e butobuto sara ena keda maliwa nikua.

iMatai, na veivakatotogani ka dau vakacacana na digidigi, saqata na vakabauta vakayalo, ka vakarusa na tiko bulabula e dau vakavuna na tiko vakavesu. Na veivakacacani ni wai gaga kei na alakaolo, iyaloyalo vakasisila, veimau ilavo, bula lewai ena ilavo, kei na veivakacacani tale eso era solegi kina na tiko vakavesu oqo kei na tamata sa yaco me dua na veivakaleqai vakaitamera ka sa vaka me sega ni kilai rawa.

iKarua, eso na veivakatotogani se veitemaki rawarawa, era na sega beka ni ka ca sara, ena rawa ni vakayagataka vakalevu na noda gauna talei ka a rawa ni da vakayagataka ena cakacaka e dodonu. Oqo era oka kina na vakayagataki vakasivia ni veika vakaitukutuku, vidio kei na qito livaliva, qito, soqo ni marau, kei na vuqa tale.¹⁶

Na noda vakayagataka donu na gauna baleta na matavuvale sa dua na bolebole bibi eda sotava tiko na veimataqali tamata. E dua na gauna au a lewe duadua tikoga ni Lotu ena neitou kabani ni lawa, a vakamacalataka kina vei au e dua na loya yalewa na nona sa vaka tiko e dua na dauviri polo me vukataka tiko e tolu na polo e maliwa lala ena dua ga na gauna. E dua na polo na nona cakacaka vakalawa, dua na nona bula vakawati, kei na dua tale o iratou na luvena. Sa voleka sara me sa sega na nona gauna vakai koya. A nuiqawaqawa vakalevu ni dua vei iratou na polo oqo sa dau tau tu ga e ra. Au a vakatura me keimami sota vakailawalawa ka veivosakitaka na veika me vakaliuci. Keimami a raica kina ni imatai ni inaki ni neimami cakacaka o ya me tokoni kina na neimami matavuvale. Keimami sa duavata kina ni rawa-ilavo vakalevu e sega sara ni bibi me vakataka na neimami matavuvale, ia keimami kila talega kina ni sa ka yaga sara na neimami qaravi ira vakavinaka sara na neimami vulagi vakabisinisi. Sa toso sara na veivosaki ki na neimami cakacaka e valenivolavola e sega na kena yaga ka sega ni veidonui ki na gauna baleta na neimami matavuvale. Keimami dau vakasaurarataki beka me vakayagataki na gauna e valenivolavola e sega ni yaga?¹⁷ Keimami sa duavata me sa neimami inakinaki na duavata vakamatavuvale-vakaitokani ni tagane kei na yalewa. Meda sa qai ivakaraitaki vinaka tiko ena kena taqomaki na gauna baleta na noda matavuvale.iKatolu

, na bula lewai sa kilai levu tu ena noda gauna oqo, me vaka sa vakayacori tu mai ena itukutuku ni veigauna, sai koya na lawa ni tamata se vakabauta vakapolitiki e sega ni lako vata kei na kosipeli i Jisu Karisito. Ni sosomitaki na dina ni kosipeli ena ivakavuvuli ni tamata ena rawa me muataki keda tani mai na kena kilai vakarawarawa na itukutuku ni iVakabula. Ena gauna a sikovi Aceni kina o Paula na iApositolo, a tovolea me vakavulica kina na Veisorovaki i Jisu Karisito. Eda na wilika na sasaga oqo ena Cakacaka, “Ni sa sega na ka tani era sa daukitaka ko ira kecega na kai Aceni, kei ira na vulagi era sa tiko kina, me ra veivutunitaka ga se rogoca e dua na ka vou.”¹⁸ Ena gauna era sa rogoca kina na tamata ni rawarawa tu ga na ituvaki vakalotu ni itukutuku nei Paula, ni sega ni ka vou, era a bese ni rogoca.

Oqo e tautauvata sara tikoga ki na noda gauna oqo, ena kena sega ni via rogoci se vakatanitaki na dina ni kosipeli me rawa ni taleitaki vakarawarawa cake se tudei vata kei na ituvaki ni draki ni bula kei na vuku ni tamata. Kevaka eda sega ni qarauni keda, eda rawa ni coko ki na ituvaki ni draki oqori ka biuti keda ena dua na vanua ka tiko vakavesu ena vuku ni tamata. Sa vuqa sara tu na domo era sa tukuna tiko na sala mera bula kina na marama.¹⁹ Era sa dauveisaqasaqa vakai ira. E dua na ka me da lomaleqataka o ya na ivakavuvuli e vakacacana se vakatorosobutaka na nodra dokai o ira na marama era sa digitaka mera solia nodra bula ki na veiqaravi vakatina, qasenivuli, dauniveisusu, se itokani vei ira na gone.

Ena vica na vula sa oti rau a sikovi keirau mai o rau na makubui keirau yalewa ena nodrau dui gauna—dua ena dua na macawa. Au a tiko e vale kau dolava sara yani na katuba. A tiko ena dua tale na rumu, o watiqu o Mary. Ena gauna ruarua oqo, ni oti na veimokomoko, rau a kaya e voleka ni dua vata ga na ka. Rau a rai wavoki ka rau kaya, “Au taleitaka meu mai tiko ena vale nei Bubu. Evei o Bubu?” Au a sega ni tukuna vei rau, ia au sa vakasamataka toka, “E sega beka ni vale talega nei Tutu oqo?” Ia au qai vakasamataka niu a se gone, keitou a gole vakamatavuvale ki na vale nei Bubu. E voqa mai vei au na qaqani sere taleitaki: “Kosova na uciwai ki na veikau me keitou gole ki na vale nei Bubu.”

Ia oqo, meu tukuna dina mada niu sa taleitaka dina na nodra vuli-ka kei na rawa-ka tale eso sa tu vei ira na marama. Au doka na dina ni cakacaka bibi kei na oga ni vale mera cakava na marama sa vakalailaitaki sobu e veisolegi tu kina o vuravura ena vuku ga ni veiveisau vou kei na nodra sa cau tiko vakalevu na marama ena veituvaki taucoko ni sasaga. Ia kevaka meda vakatara na noda ivakarau ni bula me vakalailaitaka sobu na nodra veimaliwai totoka na gone kei ira na tinadra kei na budra kei ira eso tale era susugi ira, ena yaco meda na veivutunitaka.

iKava, na veivakasaurarataki e vakacacana na ivakavuvuli vakalotu tudei ena rawa ni yaco kina na tiko vakavesu. E dua vei ira na kena ituvaki veivakacudrui o ya o ira na ivalavala dodonu era sa soli tukutuku tiko vua na Kalou ena vuku ni nodra cakacaka era vakasaurarataki ki na itaviqaravi eso e dau vakacacana na nodra lewa e loma—kena ivakaraitaki, era sa vakasaurarataki na dauveiqaravi vakavuniwai mera digitaka mera vukea na vakalutu e saqata na nodra lewa e loma se sake mai na nodra cakacaka.

Ni vakatauvatani e lewe lailai sara na Lotu kevaka mada ga ke semati yani vata kei ira era sa vakasama vakaoqo. Ena dau dredre toka me veisautaki rawa na ituvaki raraba vakatamata, ia e dodonu meda cakacakataka me vakatorocaketaki kina na ituvaki ni bula vakayalo e wavoliti keda tu. Sa dodonu ki na Yalododonu kece sara ena veimatanitu mera lewenivanua vinaka, vakaitavitaki ira ena cakacaka raraba vakatamata, vulica na veika oqo, ka veidigidigi.

Me vakamatatataki taumada, ia, e dodonu ga meda dausolibula tiko vakadodonu me taqomaki kina na noda matavuvale kei ira na kawatamata era tubu cake tiko mai.²⁰ E lewelevu vei ira oqo era se bera ni tiko vakavesu ena veivakatotogani se ivakavuvuli lasu. E dodonu meda vukei ira mera taqomaki mai na vuravura oqo sa vaka tiko me vakataki Jerusalemi rau a sotava o Liai kei Jeremaia. Me kena ikuri, e dodonu meda vakarautaki ira mera vakayacora ka maroroya na veiyalayalati tabu ka mera italai taumada mera vukea na Turaga me tauyavutaka na Nona Lotu ka vakasokomuni ira mai na Isireli kei ira na digitaki ni Turaga mai na veivanua kecega.²¹ Me vaka e tukuni tu vakamatata ena Vunau kei na Veiyalayalati, “Ia era na soqoni vata yani na tamata yalododonu kecega mai na veimatanitu ka lako ki Saioni, io era na sere lako ena reki ka tawamudu.”²²

Eda sa bolei meda drotani mai na tiko vakavesu ena kedra ituvaki cava ga, ka vukea na Turaga me vakasokomuna mai na Nona digitaki, ka solibula baleti ira na kawatamata era sa tubu cake tiko mai. Meda sa nanuma deivaki tiko ni da sega ni vakabulai keda rawa vakaikeda. Eda sa sereki ena loloma, loloma soliwale, kei na solibula veisorovaki ni iVakabula. Ena gauna e ratou sa dro kina na matavuvale nei Liai, a liutaki iratou na rarama ni Turaga. Kevaka eda sa dina tiko ki na Nona rarama, muria na Nona ivakaro, vakararavi ki na Nona lewa donu, eda na drotani rawa mai na tiko vakavesu vakayalo, vakayago, kei na vuku vakatamata ka vakakina na lelevaki tiko ni noda lakovoli tu ena noda dui lekutu, ni sai Koya ga sa cecere me veivakabulai.

Meda sa qai drotani mai na mataqali nuiqawaqawa kei na rarawa era sotava o ira era sa tiko vakavesu kina ka sega tale ni rawa mera lagata na sere kei Saioni. Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.