2010–2019
Mālohi Fakatāutaha ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí
ʻOkatopa 2013


Mālohi Fakatāutaha ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí

Tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, te tau lava kotoa ke maʻa pea toʻo atu e kavenga ʻo ʻetau angatuʻú.

Ne u monūʻia ke feʻiloaki mo ha kulupu toʻu tupu lelei ʻaupito mei he siteiti ʻo ʻAitahoó. Ne ʻeke mai ʻe ha finemui angamaʻa kiate au pe ko e hā e meʻa mahuʻinga taha ʻoku ou ongoʻi ʻoku totonu ke nau fai ʻi heʻenau moʻuí he taimi ní. Ne u fokotuʻu ange ke nau ako ke fakatokangaʻi e mālohi ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻi heʻenau moʻuí. ʻI he ʻaho ní te u lea ʻi ha taha ʻo e mālohi ko iá, ʻa ia ko e mālohi fakatāutaha te tau lava ʻo maʻu mei he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku tau lau ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻo kia ʻĀmoni mo hono kāingá heʻenau akoʻi e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ki ha “kakai anga-kaivao mo loto-fefeka.”1 Ne ului ha kakai tokolahi pea nau fili ke tukuange honau ʻulungaanga faiangahalá. Ne nau ului kakato pea nau tanu ʻenau ngaahi meʻataú mo fuakava ki he ʻEikí he ʻikai ke nau toe fakaʻaongaʻi kinautolu.2

Ne foki mai kimui honau kāinga teʻeki ke uluí ke ʻohofi kinautolu. Ne fili e kakai faivelenga ko ʻení -ke nau mate ʻi he heletaá kae ʻoua naʻa holo ʻenau moʻui fakalaumālié ʻi haʻanau toe toʻo meʻatau. Naʻe tokoni ʻenau sīpinga angatonú ke fakaului mai ha kakai tokolahi ange mo tukuhifo ʻenau meʻatau ʻo e angatuʻú.3

Ne tataki kinautolu ʻe he ʻEikí ʻo fakafou ʻia ʻĀmoni ke nau kumi hūfanga ki he kau Nīfaí, pea ʻiloa kinautolu ko e kakai ʻo ʻĀmoní.4 Ne maluʻi kinautolu ʻe he kau Nīfaí ʻi ha ngaahi taʻu lahi, ka naʻe faifai pea kamata ke mafasia e kau tau Nīfaí, pea naʻe fuʻu fie maʻu ha tokoni.5

Ko ha taimi mahuʻinga ia ki he moʻui fakalaumālie ʻa e kakai ʻo ʻĀmoní. Ne nau fai pau ki heʻenau fuakavá ke ʻoua naʻa toʻo meʻataú. Ka naʻe mahino kiate kinautolu ko e fatongia ʻo e tamaí ke maluʻi hono fāmilí.6 Ne hangē ʻoku feʻunga ʻānoa e fie maʻu ko iá ke makatuʻunga ai hano fakakaukauʻi ke maumauʻi ʻenau fuakavá.7

Naʻe ʻilo ʻe honau taki lakanga fakataulaʻeiki poto ko Hilamaní, he ʻikai pē ke teitei fakatonuhiaʻi hano maumauʻi ha fuakava mo e ʻEikí. Naʻá ne fai ha meʻa ne fakalotoa fakalaumālie. Naʻá ne fakamanatu kiate kinautolu ne teʻeki ai ke halaia honau ngaahi fohá ʻi he angahala tatau pea ko ia ai ne ʻikai fie maʻu ke nau fai ha fuakava tatau.8 Neongo naʻe kei tamaiki e ngaahi fohá, ka naʻa nau mālohi fakaesino, kae mahuʻinga angé, ko ʻenau angamaʻá mo e haohaoá. Ne fakamālohia e ngaahi fohá nʻe he tui ʻa ʻenau ngaahi faʻeé.9 ʻI he tataki ʻa honau taki ko e palōfitá, ne fetongi ʻe he kau talavou ko ʻení ʻenau ngaahi tamaí ʻi hono maluʻi honau ʻapí mo e fāmilí.10

ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi meʻa ne hoko mei he tuʻutuʻuni mahuʻinga ko ʻení e anga hono ʻomi ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ha mālohi fakatāutaha ki he moʻui e fānau ʻa e ʻOtuá. Fakakaukau ki he ngaahi loto pelepelengesi ʻo e ngaahi tamai ko iá. Kuo pau pē ne nau ongoʻi moʻoni hono taʻofi kinautolu ʻe heʻenau angatuʻu he kuohilí ke maluʻi honau uaifí mo e fānaú ʻi he taimi ʻoku fuʻu fie maʻu aí? Kuo pau pē ne nau tangi fakapulipuli heʻenau ʻiloʻi fakatāutaha e meʻa fakalilifu ʻe fehangahangai mo honau ngaahi fohá. ʻOku totonu ke maluʻi ʻe he ngaahi tamaí honau fāmilí, kae ʻikai ko e fānaú!11 Kuo pau pē ne nau fuʻu loto-mamahi.

Ko e hā ne manavahē ai honau taki lakanga fakataulaʻeiki fakalaumālié ki heʻenau fakakaukau ke toe toʻo hake ʻenau meʻataú, “telia … naʻa mole honau laumālié”?12 Naʻe folofola e ʻEikí ʻo pehē, “Vakai, ko ia ia kuó ne fakatomala mei heʻene ngaahi angahalá, ʻoku fakamolemoleʻi ia, pea ko au ko e ʻEikí, ʻoku ʻikai te u toe manatu ki ai.”13 Kuo fuoloa e fakatomala ʻa e ngaahi tamai angatonu ko ʻení mei heʻenau angahalá mo maʻa ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ko e hā ne faleʻi ai ke ʻoua te nau maluʻi honau fāmilí?

Ko ha foʻi moʻoni mahuʻinga ʻa e lava ke fakamaʻa kitautolu ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ʻE lava ke tau maʻa mo haohaoa. Neongo ia, ʻoku hanga ʻe heʻetau ngaahi fili taʻe fakapotopotó ʻo ʻomi ha ngaahi nunuʻa taimi lōloa. Ko e taha e sitepu mahuʻinga ki he fakatomala kakató ko hono fua e ngaahi nunuʻa taimi nounou mo taimi lōloa ʻo ʻetau ngaahi angahala he kuohilí. Ne hanga heʻenau ngaahi fili he kuohilí ʻo ʻai ke holi e ngaahi tamai ʻĀmoní ki he ngaahi meʻa fakaemāmaní ʻa ia ʻe faingofua ha hū mai ai ʻa Sētane.

ʻE feinga ʻa Sētane ke ne ngāue ʻaki haʻatau manatu ki ha faʻahinga fehalaaki kimuʻa ke ne tauheleʻi ʻaki kitautolu ki hono mālohí. Kuo pau ke tau tokanga ke fakaʻehiʻehi maʻu pē mei heʻene ngaahi fakatauelé. Ko e meʻa ia ne hoko ki he ngaahi tamai ʻĀmoni angatonú. Neongo e ngaahi taʻu ʻo ʻenau moʻui angatonú, ne fie maʻu moʻoni ke nau maluʻi fakalaumālie kinautolu mei ha faʻahinga tohoaki ke nau manatu ki he ngaahi angahala ʻo e kuohilí.

ʻI he ngaahi feingatau kuo fakahokó, ne tuʻutuʻuni ʻe he ʻEikitau ko Molonaí ke fakamālohia e ngaahi kolo vaivai tahá. “Naʻá ne fekau ke nau langa ha ʻā ʻo e ngaahi ʻakau ʻi he tafaʻaki ki loto ʻo e luó; pea nau laku hake ʻa e kelekele mei he luó ʻo faʻaki ki he ʻā ʻakaú … kae ʻoua kuo nau ʻā takaiʻi ʻa e koló … ʻaki ʻa e ʻā ʻakau mālohi mo e kelekele, ʻo fuʻu māʻolunga ʻaupito.”14 Naʻe mahino ki he ʻEikitau ko Molonaí ʻa e mahuʻinga ke fakamālohia e ngaahi feituʻu vaivaí koeʻuhí ke mālohi.”15

Ne tatau pē ʻeni mo e ngaahi tamai ʻĀmoní. Ne nau fie maʻu ha maluʻi fakalaumālie lahi ange ke fakafaikehekeheʻi ʻaki ʻenau moʻui angatonú mei honau ʻulungaanga taʻe faitotonu he kuohilí. Ne ʻikai foki ke tuʻu laveangofua honau ngaahi fohá ʻi he ʻahiʻahi tatau he naʻe tāpuekina ʻaki kinautolu ha ngaahi tukufakaholo māʻoniʻoni. Ne nau lava ke maluʻi faivelenga honau fāmilí ʻo ʻikai holoki ai ʻenau moʻui fakalaumālié.

Ko e ongongo fakafiefia ki ha taha pē ʻoku loto ke ʻatā mei he ngaahi nunuʻa ʻo e fili taʻe fakapotopoto ʻo e kuohilí, ʻoku kehe e ʻafio ʻa e ʻEikí ki he ngaahi vaivaí mei Heʻene ʻafio ki he angatuʻú. Kuo fakatokanga e ʻEikí ʻe ʻi ai ha tautea ki he angatuʻu ʻoku teʻeki ke fakatomalaʻí.”16 Ka ʻoku folofola maʻu pē ʻa e ʻEikí ʻi he ʻaloʻofa ʻo kau ki he ngaahi vaivaí.17

ʻOku mahino naʻe mei ʻi ai pē ha fakaʻatuʻi koeʻuhí ne akoʻi ki he ngaahi tamai ʻĀmoni ʻa e tukufakaholo hala ʻo ʻenau ngaahi tamaí, ka ʻoku omi kotoa e fānau ʻa e Tamai Hēvaní ki he moʻui fakamatelié mo e Maama ʻo Kalaisí. ʻE tatau ai pē ko e hā e tupuʻanga ʻo ʻenau ngaahi ngāue koví, ko hono olá ko ha tuʻunga fakalaumālie pelepelengesi ʻe feinga ʻa Sētane ke hū mai ai.

Ka naʻe akoʻi kiate kinautolu e ongoongoleleí ʻi he ʻaloʻofa, ʻo nau fakatomala, pea ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ne nau mālohi fakalaumālie ange ʻo mahulu hake ia ʻi he ngaahi fakatauele ʻa Sētané. ʻOku ngalingali ne ʻikai ke nau toe ongoʻi ke foki ki honau anga fītaʻa ʻo e kuohilí, ka ʻi heʻenau talangofua ki honau taki ko e palōfitá, ne ʻikai ke nau ʻoange ha faingamālie kia Sētane ke ne “[kākaaʻi] honau laumālié, pea [tataki] fakaoloolo hifo ʻa kinautolu ki heli.”18 Naʻe ʻikai ke ngata pē ʻi hono fakamaʻa kinautolu ʻe he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí mei he angahalá, ka koeʻuhí ko ʻenau talangofua ki he faleʻi ʻa honau taki lakanga fakataulaʻeikí, naʻe lava e Fakamoʻuí ʻo maluʻi kinautolu mei honau ngaahi vaivaí mo fakamālohia kinautolu. Ne maluʻi lahi ange honau fāmilí ʻi heʻenau tukupā loto-fakatōkilalo ʻi he moʻuí kotoa ke siʻaki ʻenau ngaahi angahalá, ʻo laka hake ia ʻi ha toe meʻa ne nau mei lava ʻi he malaʻetaú. Naʻe ʻikai ke mole honau ngaahi tāpuakí ʻi heʻenau tukuloló. Naʻá ne fakamālohia kinautolu mo tāpuekina kinautolu pea tāpuekina ai e ngaahi toʻu tangata ʻo e kahaʻú.

ʻOku fakamahino ʻe he ikuʻanga ʻo e talanoá ʻa hono hanga ʻe he ʻaloʻofa ʻa e ʻEikí ʻo ngaohi e “ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohí.”19 Ne tuku atu ʻe he ngaahi tamai angatonu ko ʻení honau ngaahi fohá ki he taú ʻi he malumalu ʻo Hilamaní. Neongo ne tau e ngaahi fohá ʻi ha ngaahi feingatau fakalilifu pea kafo ai hanau niʻihi, ka naʻe ʻikai ha moʻui ʻe mole.20 Ne hoko e kau talavoú ko ha maʻuʻanga ivi mahuʻinga ki he kau tau Nīfai ongosiá. Ne nau angatonu mo mālohi fakalaumālie lahi ange he taimi ne nau foki ai ki ʻapí. Ne tāpuekina, maluʻi, mo fakamālohia honau fāmilí.21 ʻI hotau kuongá, kuo tokolahi ha fānau ako kuo hiki hake ʻe he sīpinga ʻa e ngaahi foha haohaoa mo angatonu ko ʻení.

Ne ʻi ai ha ngaahi taimi ʻi heʻetau moʻuí ne tau fai ai ha ngaahi fili taʻe fakapotopoto. ʻOku tau fuʻu fie maʻu kotoa e mālohi huhuʻi ʻo e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Kuo pau ke tau fakatomala mei ha faʻahinga angatuʻu pē. “He ko au ko e ʻEikí ʻoku ʻikai te u lava ke mamata ki he angahalá ʻo momoʻi fakaʻatuʻi ia.”22 He ʻikai te Ne lava ke fai ia he ʻokú Ne ʻafioʻi e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau hoko ai ʻo hangē ko Iá.

Ne fakangofua ʻe hotau tokolahi ke fakatupulaki ha ngaahi vaivai ʻi hotau ʻulungāngá. ʻI he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, te tau hangē pē ko e kakai ʻo ʻĀmoní, ʻo langa ha ʻā fakalaumālie ʻi hotau vahaʻá mo ha faʻahinga fehalaaki he kuohilí ʻoku feinga ʻa Sētane ke hū mai ai. Ne hanga ʻe he ngaahi maluʻi fakalaumālie ne langa ʻe he ngaahi tamai ʻĀmoní ʻo tāpuekina mo fakamālohia kinautolu, honau fāmilí, honau fonuá, mo e toʻu tangata he kahaʻú. ʻE lava ke hoko mo ha meʻa tatau kiate kitautolu.

ʻOku langa fēfē ʻa e ngaahi fakamālohia taʻengata ko ʻení? Ko e ʻuluaki sitepú ke fakamātoato, fakaʻauliliki, pea fakatomala kakato. Te tau lava kotoa ke maʻa pea toʻo atu e kavenga ʻo ʻetau angatuʻú ʻi he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Manatuʻi ko e fakatomalá ʻoku ʻikai ko ha tautea. Ka ko ha hala ia ʻoku fonu he ʻamanaki leleí ki ha kahaʻu nāunauʻia ange.

Kuo ʻomi ʻe he Tamai Hēvaní ha ngaahi meʻangāue ke tokoni ʻi heʻetau langa ha maluʻanga ʻi he vahaʻa ʻo hotau ngaahi vaivaí mo ʻetau angatonú. Fakakaukau ki he ngaahi fokotuʻu ko ʻení:

  • Fai ha ngaahi fuakava peá ke fakahoko e ngaahi ouaú maʻa koe. Pea ngāue māmālie mo hokohoko ke fakahoko e ngaahi ouau fakatemipalé maʻa hoʻo ngaahi kuí.

  • Vahevahe e ongoongoleleí mo e kakai taʻe siasí pe kau mēmipa māmālohi ʻo e fāmilí pe kaungāmeʻá. ʻE lava ʻe hono vahevahe ʻo e ngaahi moʻoni ko ʻení ke ne ʻomi ha faʻahinga vēkeveke foʻou ki hoʻo moʻuí.

  • Fua faivelenga ho ngaahi uiuiʻi faka-Siasi kotoa pē, tautefito ki ho fatongia ko e faiako fakaʻapi mo e faiako ʻaʻahí. ʻOua naʻá ke hoko ko ha faiako fakaʻapi pe faiako ʻaʻahi miniti ʻe 15 pē he māhina. Ka ke tokoniʻi e mēmipa fakafoʻituitui ʻo e fāmilí. ʻAi ke ke maheni fakatāutaha mo kinautolu. Hoko ko ha kaungāmeʻa moʻoni. Fakahaaʻi kiate kinautolu ʻi he ngaahi ngāue angaʻofá ʻa e lahi hoʻo tokanga fakatāutaha kiate kinautolú.

  • Kae mahuʻinga tahá, tokoniʻi e kau mēmipa ho fāmilí tonu. ʻAi ke fakamuʻomuʻa e tupulaki fakalaumālie ho malí mo e fānaú. Tokanga makehe ki he ngaahi meʻa te ke fai ke tokoniʻi tahataha ai kinautolú. Foaki tauʻatāina ho taimí mo e tokangá.

ʻOku ʻi ai ha tefito angamaheni ʻi he ngaahi fokotuʻu takitaha ko ʻení: fakafemoʻuekinaʻi hoʻo moʻuí ʻi he tokoniʻi e niʻihi kehé. ʻI hono tukutaha hoʻo moʻuí ke tokoniʻi e fānau ʻa e Tamai Hēvaní,23 ʻoku mole leva e mālohi ʻo e ʻahiʻahi ʻa Sētané mei hoʻo moʻuí.

Koeʻuhí he ʻoku ʻofa moʻoni ʻiate koe hoʻo Tamai Hēvaní, ʻoku malava ai ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ʻo ʻomi e mālohi ko iá. ʻIkai ʻoku fakaofo ia? Kuo ongoʻi ʻe hamou tokolahi e mafasia ʻo hono fai ʻo ha fili taʻe fakapotopotó, ka ʻe lava ke mou ongoʻi kotoa e mālohi fakalaumālie ʻo e fakamolemolé, ʻaloʻofá, mo e mālohi ʻo e ʻEikí. Kuó u ongoʻi ia, pea ʻoku ou fakamoʻoni atu ʻoku lava ke mou maʻu kotoa ia, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.