Ko e Faiako ʻaki e Mālohi mo e Mafai ʻo e ʻOtuá

ʻOku taʻe fakatataua ʻetau houngaʻia ki he kau faiako kotoa ʻi he Siasí he funga ʻo e māmaní. ʻOku mau ʻofa mo loto falala atu kiate kimoutolu. Ko e taha kimoutolu ʻo e mana fisifisimuʻa ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí.

Ko e moʻoni ʻoku ʻi ai ha fakapulipuli ki he hoko ko ha faiako lavameʻa ʻo e ongoongoleleí, ke faiako ʻaki e mālohi mo e mafai ʻo e ʻOtuá. ʻOku ou fakaʻaongaʻi e foʻi lea fakapulipulí koeʻuhí ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fakavaʻe ʻaki e lavameʻa ʻa e faiakó ʻoku toki lava mahino pē ia kiate kinautolu ʻoku ʻi ai ʻenau fakamoʻoni ki he meʻa naʻe hoko ʻi he pongipongi fakaʻofoʻofa mo tafitonga ʻi he faʻahitaʻu failau ʻo e 1820.

Ne fakaava mai e langí ko e tali ki ha lotu fakatōkilalo ʻa ha kiʻi talavou taʻu 14. Ne hā mai ʻa e ʻOtua ko e Tamai Taʻengatá mo Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá. Ne kamata leva ʻa hono toe fakafoki mai ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē ne fuoloa hono fakatatalí pea fokotuʻu ʻo taʻengata ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e fakahaá ʻi hotau kuonga fakakosipelí ni. ʻE lava ʻo fakanounouʻi e pōpoaki ʻa Siosefá mo ʻetau pōpoaki ki he māmaní ʻe he ngaahi foʻi leá ni: “ʻOku folofola mai e ʻOtuá.” Naʻá Ne folofola ʻi onoʻaho, naʻá Ne folofola kia Siosefa pea te Ne folofola kiate koe. Ko e meʻa ʻeni ʻokú ne fakafaikehekeheʻi koe mei he kau faiako kehe kotoa ʻi he māmaní. Ko e ʻuhinga ʻeni he ʻikai ke ke taʻe lavameʻa aí.

Kuo uiuiʻi koe ʻi he laumālie ʻo e kikité mo e fakahā pea vaheʻi ʻe he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻOku ʻuhinga ʻení ki he hā?

ʻUluakí, ko hono ʻuhingá ʻokú ke ʻi he ngāue ʻa e ʻEikí. ʻOkú ke hoko ko Hono fakafofonga kuo fakamafaiʻi mo fekauʻi ke ngāue fakafofongaʻi Ia. ʻI hoʻo hoko ko Hono fakafofongá, ʻoku ʻi ai hoʻo totonu ke maʻu ʻEne tokoní. Kuo pau ke ke fehuʻi loto pē kiate koe, “Ko hā ne mei folofola ʻaki ʻe he Fakamoʻuí kapau naʻá Ne akoʻi ʻeku kalasí he ʻahó ni, pea te Ne fakahoko fēfē ia?” Kuo pau leva ke ke fai pehē.

Mahalo ʻe ongoʻi taʻe mateuteu pe ilifia ha niʻihi ʻi he fatongiá ni. ʻOku ʻikai faingataʻa e halá. Kuo ʻomi he ʻEikí e founga ki he Kāingalotu taau kotoa ke faiako ʻi he founga ʻa e Fakamoʻuí.

Uá, kuo uiuiʻi kimoutolu ke malanga ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Kuo pau ke ʻoua naʻa mou akoʻi hoʻomou ʻiló pe fakakaukau pē ʻamoutolú, pe fio ia mo e folofolá. Ko e ongoongoleleí “ko e mālohi ia ʻo e ʻOtuá ki he fakamoʻuí,”¹ pea ʻi he ongoongoleleí ʻoku fakahaofi ai kitautolú.

Tolú, ʻoku fekauʻi kimoutolu ke mou akoʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻo hangē ko ia ʻoku hā ʻi he folofola ʻa e Siasí, pea akoʻi ʻa e lea ʻa e kau ʻaposetolo mo e palōfita ʻo onopōní, mo ia ʻoku akoʻi kiate koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní.

Te tau kamatá ʻi fē?

Ko hotau fatongia maʻongoʻonga tahá ke moʻui ke tau lava ʻo maʻu e Laumālie Māʻoniʻoní ko hotau fai fakahinohino mo e takaua. ʻI he feinga ko ia ʻa Hailame Sāmita ke kau ki he ngāue ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní, ne folofola ange e ʻEikí: “Vakai, ko hoʻo ngāué ʻeni, ke tauhi ʻeku ngaahi fekaú, ʻio, ʻaki ho iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa.”² Ko e kamataʻangá ʻeni. ʻOku tatau pē e faleʻi ne fai ʻe he ʻEikí kia Hailamé, mo ia kuó Ne ʻomi ki he Kāingalotu ʻi he kuonga kotoa pē.

ʻI heʻenau lea ki he kau faiako ʻo e ʻaho ní, ne pehē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí: “Ko e konga mahuʻinga taha ʻo hoʻo tokoní, ʻa hoʻo teuteu fakalaumālie fakaʻahó, ʻo kau ai ʻa e lotú, ako ʻe folofolá, pea mo e talangofua ki he ngaahi fekaú. ʻOku mau poupouʻi atu koe ke ke fakatapui hoʻo moʻuí ki hono moʻui fakamātoato ange ʻaki ʻo e ongoongoleleí ʻi ha founga kuo teʻeki ke ke fai kimuʻa.”³

ʻOku mahuʻinga ne ʻikai pehē ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí ko e konga mahuʻinga taha hoʻo ngāué ko hono teuteuʻi fakalelei hoʻo lēsoní pe fakahoko lelei ha founga fakafaiako kehekehe. Ko e moʻoni kuo pau ke ke teuteu faivelenga ʻa e lēsoni takitaha pea feinga ke ako e founga te ke lava ʻo akoʻi ai ia ke tokoniʻi hoʻo kau akó ke nau fakaʻaongaʻi ʻenau tauʻatāina ke filí pea fakaʻatā e ongoongoleleí ke hū ki honau lotó, ka ko e ʻuluaki konga mahuʻinga taha hoʻo tokoní ko hoʻo teuteu fakalaumālie fakatāutahá. ʻI hoʻo muimui ki he faleʻi ko ʻení, kuo talaʻofa mai e Kau Palesitenisī ʻUluakí: “ʻE tokoniʻi koe ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ke ke ʻiloʻi e meʻa ke faí. ʻE tupulaki hoʻo fakamoʻoní, toe loloto ange hoʻo uluí pea ʻe fakamālohia koe ʻi hoʻo fehangahangai mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí.”⁴

Ko e hā ha toe tāpuaki ʻe lava ke fakaʻamua ʻe ha faiako?

Hokó, kuo fekau mai ʻe he ʻEikí ke tau tomuʻa feinga ke maʻu ʻene leá kimuʻa pea tau toki feinga ke akoʻi ia.⁵ Kuo pau ke mou hoko ko ha kakai tangata mo fafine loto mahino ʻi hoʻo fekumi faivelenga ʻi he folofolá, pea mataʻikoloaʻaki kinautolu ʻi homou lotó. Pea ʻi hoʻo kolea e tokoni ʻa e ʻEikí, te Ne faitāpuekina koe ʻaki Hono Laumālié mo ʻEne folofolá. Te ke maʻu e mālohi ʻo e ʻOtuá ki hono fakalotoʻi e kakaí.

ʻOku talamai ʻe Paula ʻoku ʻomi e ongoongoleleí ki he tangatá ʻi ha founga ʻe ua, ʻi he lea pea ʻi he mālohi.⁶ ʻOku tohi ʻi he folofolá e lea ʻo e ongoongoleleí, pea ʻe lava ke tau maʻu e folofolá ʻi he fekumi faivelengá. ʻOku maʻu e mālohi ʻo e ongoongoleleí ʻi he moʻui ke lava ʻo hoko e Laumālie Māʻoniʻoní ko honau takaua pea muimui ki he ngaahi ueʻi ʻoku nau maʻú. ʻOku tokanga pē ha niʻihi ki hono maʻu ʻo e folofolá pea nau taukei ʻi hono fakamatalaʻí. ʻOku ʻikai tokanga e niʻihi ia ki heʻenau teuteú pea nau ʻamanaki ʻe tokoniʻi kinautolu ʻe he ʻEikí ʻi Heʻene angaʻofá ke lava e kalasí. He ʻikai ke ke ʻamanaki atu ʻe tokoniʻi koe ʻe he Laumālié ke manatuʻi e folofola mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ne ʻikai ke ke akó pe fakakaukau ki aí. Ke lavameʻa ʻi hono akoʻi e ongoongoleleí, kuo pau ke mou fakatou maʻu e folofolá pea mo e mālohi ʻo e ongoongoleleí ʻi hoʻomou moʻuí.

Ne mahino kia ʻAlamā e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻene fiefia ʻi he ngaahi foha ʻo Mōsaiá mo e founga ne nau faiako ʻi he mālohi mo e mafai ʻo e ʻOtuá. ʻOku tau lau:

“Ko e kau tangata faʻa fakakaukau lelei ʻa kinautolu pea kuo nau fakatotolo faivelenga ʻi he ngaahi folofolá, koeʻuhí ke nau ʻiloʻi ʻa e folofola ʻa e ʻOtuá.

“Ka ʻoku ʻikai ko ia pē; ka kuo nau faʻa lotu, mo ʻaukai lahi; ko ia naʻa nau maʻu … e laumālie ʻo e fakahaá.”⁷

Hokó, kuo pau ke ke ako ke fakafanongo. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he kau faifekaú. Te u lau atu e lea ʻa ʻEletā Hōlaní ka kuó u fakafetongi e ngaahi foʻi lea kau faifekaú mo e kau fiefanongó ʻaki e ongo foʻi lea ko e faiakó mo e kau akó: “Ko e fika ua hake ki he fatongia ʻo e faiakó ke fakafanongo ki he Laumālié, ko hono fatongia ko ia ke fakafanongo ki he kau akó. … Kapau te tau fakafanongo ʻaki e telinga fakalaumālié , … ʻe talamai ʻe [heʻetau kau akó] e lēsoni ʻoku nau fie fanongo ki aí.”

Ne hoko atu ʻa ʻEletā Hōlani: “Ko hono moʻoní, ʻoku kei tokanga taha pē [kau faiakó] ia ke toutou fakahoko fiemālie ka ʻikai ke tokanga kinautolu ki heʻenau [kau akó] ko ha niʻihi fakafoʻituituí.”⁸

Hili hoʻo teuteuʻi koe mo hoʻo lēsoní ki he lelei taha te ke malavá, kuo pau ke ke loto fiemālie ke tataki koe ʻe he Laumālié. ʻI hoʻo maʻu ko ia e ngaahi ueʻi fakalongolongo ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, kuo pau ke ke lototoʻa ke tukuange hoʻo ngaahi fokotuʻutuʻú mo hoʻo fakamatalá ka ke muimui ki he ngaahi ueʻi ko iá. ʻI hoʻomou fai ʻení, ʻoku ʻikai leva kei hoko e lēsoni ʻokú ke fakahokó ko hoʻo lēsoni, ka ʻoku hoko ia ko e lēsoni ʻa e Fakamoʻuí.

ʻI hoʻomou faivelenga ke moʻui ʻaki e ongoongoleleí ʻi ha taumuʻa maʻongoʻonga ange ʻo mahulu ange ʻi ha toe taimi kimuʻa pea fekumi ʻi he folofolá pea mataʻikoloa ʻaki ia ʻi hoʻomou lotó, ʻe hanga ʻe he Laumālie Māʻoniʻoni tatau ko ia naʻá ne fakahā e ngaahi leá ni ki he kau ʻaposetolo mo e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá, ʻo fakamoʻoniʻi atu e moʻoni ʻo e ngaahi meʻá ni. Ko hono moʻoní, ʻe toe fakahā foʻou atu ia ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate kimoutolu. ʻI he hokó, ʻoku ʻikai leva ke kei hoko e ngaahi lea ʻokú ke laú ko ha lea pē ʻa Nīfai, Paula pe ʻAlamā, ka ʻoku nau hoko ko hoʻo ngaahi lea. Pea ʻi hoʻo faiakó, ʻe lava ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní fakamanatu atuʻa e meʻa kotoa pē. Ko e moʻoni “ʻe foaki kiate [kimoutolu] ʻi he houa ko iá, ʻio, ʻi he momeniti ko iá, ʻa e meʻa ke [mou] lea ʻakí.”⁹ ʻI he hoko ʻa e meʻá ni, te mou lea ʻaki ha meʻa ne ʻikai te mou palani ki ai. Pea kapau te ke tokanga, te ke ako ha meʻa mei he meʻa ʻokú ke lea ʻakí. Ne pehē ʻe Palesiteni Melioni G. Lomenī, “ʻOku ou ʻiloʻi maʻu pē e taimi ʻoku ou lea ai ʻi he ueʻi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní he ʻoku ou ako maʻu pē ha meʻa mei he meʻa ne u lea ʻakí.”¹⁰ Manatuʻi, ʻoku toe hoko pē ʻa e faiakó ko ha tokotaha ako.

Fakaʻosí, kuo pau ke mou hoko ko ha fakamoʻoni tauʻatāina ʻo e ngaahi meʻa kuo mou akoʻí kae ʻikai ke fakaongo atu pē e ngaahi lea ʻi he tohi lēsoní pe fakakaukau ʻa e niʻihi kehé. ʻI hoʻo keinanga ʻi he folofola ʻa Kalaisí mo feinga ke moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí ʻi ha taumuʻa ʻoku maʻongoʻonga ange ʻi ha toe taimí, ʻe fakahaaʻi atu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní kiate koe ʻoku moʻoni e meʻa ʻokú ke akoʻí. Ko e laumālie ʻeni ʻo e fakahaá pea ʻe hanga ʻe he laumālie ko ʻení ʻo ʻave hoʻo pōpoakí ki he loto ʻo kinautolu ʻoku holi mo vekeveke ke tali iá.

Tau fakaʻosi muʻa ki he feituʻu ne tau kamata aí—ʻa e Vaoʻakau Tapú. Tuʻunga ʻi he meʻa ne hoko he pongipongi failau fakaʻofoʻofa ko iá, ʻoku ʻi ai ai hoʻomou totonu ke faiako ʻi he mālohi mo e mafai ʻo e ʻOtuá. ʻOku ou fakamoʻoni molumalu mo tauʻatāina ki he meʻá ni, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisi, ʻēmeni.