2010–2019
Ko e Mālohi Fakaivia ʻo e Kakai Fefiné
ʻOkatopa 2013


Ko e Mālohi Fakaivia ʻo e Kakai Fefiné

ʻI hoʻomou vilitaki ke fai lelei mo angaleleí, pea ʻi hoʻomou muimui ki he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻe tupulaki ai homou mālohi mo e ivi takiekina ki he leleí.

Talu mei tuai mo e fakafalala ʻa e ngaahi sosaietí ki he mālohi fakaivia ʻo e kakai fefiné. ʻOku ʻikai ngata pē ʻi hono takiekina lelei he ngāue ʻi he sosaietí ʻe he kakai fefiné, ka ʻoku hanga ʻe he fakavaʻe ʻo ʻenau moʻui maʻá ʻo fakamahino mai ʻa hono mahuʻingá ki he lelei ʻa e taha kotoá. Mahalo koeʻuhí ko ʻene fakalūkufua e ivi ʻo e kakai fefiné, ʻoku ʻikai faʻa fakahoungaʻi ai ʻenau tokoní. ʻOku ou fie fakahaaʻi ʻeku houngaʻia ʻi he takiekina ʻoku fai ʻe he kau fafine leleí, fakakaukau mo e meʻa ʻokú ne fakamanamanaʻi e ivi mo e totonu mo e leʻo ʻo e kakai fefiné mo kolea ke nau tanumaki ʻa e ivi mālohi fakaeangamaʻa ʻoku ʻiate kinautolú.

ʻOku ʻomi ʻe he kakai fefiné ki he māmaní ha faʻahinga ʻulungaanga fisifisimuʻa makehe, ko ha meʻafoaki fakalangi ʻoku nau malava ai ʻo fakatōkakano ʻa e faʻahinga ʻulungaanga lelei hangē ko e tuí, lototoʻá, lotomahinó, mo e feinga ke lelei ange e ngaahi vā fetuʻutakí pe anga fakafonuá. ʻI hono fakahikihikiʻi ʻe Paula ʻa e “tui taʻeloí” naʻá ne ʻilo ʻia Tīmoté, naʻá ne pehē ai ko e tuí ni naʻe “muʻaki nofoʻia hoʻo kui fefine ko Loisí, mo hoʻo faʻē ko ʻIunisí.”1

Lolotonga ʻeku kei nofo ʻi Mekisikou ʻi he ngaahi taʻu lahi kuohilí, ne u mamata tonu ai e meʻa ne ʻuhinga ki ai ʻa Paulá. ʻOku ou manatu ki ha faʻē kei talavou, ko e taha e kau fafine ʻo e Siasí ʻi Mekisikou naʻá ne aʻusia e tui taʻemālualoi ki he ʻOtuá ka naʻe ʻikai ke nau fakatokangaʻi. Naʻe hā mei he fefiné ni ha ivi mo ha mālohi fakaeangamaʻa peá ne takiekina lelei e kakai kotoa pē ne nau feohí. Naʻá ne feilaulauʻi mo hono husepānití ʻena fiefiá mo e koloá koeʻuhí ko ha meʻa ʻoku mahuʻinga ange pea naʻe ʻikai ke toe ko ha fuʻu loko meʻa ia kiate kinaua. Naʻe laulōtaha moʻoni ʻene lava ʻo ʻai ke potupotutatau hono fatongia ki hono langaki hake mo tokangaʻi ʻene fānaú. Ne lahi fau e meʻa ne fie maʻu meiate iá pea naʻe faʻa fie maʻu ai ʻi heʻene ngāué ke ne toutou fai e meʻa tatau pē, ka naʻe toka lalo ai ha ongoʻi nonga fakaʻofoʻofa, ko ha ongoʻi fiemālie ki he ngāue ʻa e ʻOtuá. Hangē ko e Fakamoʻuí, ne hanga ʻe heʻene tāpuekina e moʻui ʻa e niʻihi kehé ʻi heʻene tokoní mo ʻene feilaulaú ʻo ʻai ke ne aʻusia ha tuʻunga fakaʻeiʻeiki. Ko e fakafōtunga moʻoni ia ʻo e ʻofá.

Kuo faitāpuekina au ʻe he takiekina lelei ʻa ha kau fafine ʻi heʻeku moʻuí, tautefito ki heʻeku faʻeé mo hoku uaifí. ʻOku kau he kau fafine ʻoku ou houngaʻia aí ʻa ʻAna Teini. Naʻe kau ʻa ʻAna mo hono husepāniti ko Henelií mo ʻena fānau ʻe toko faá, he kau paionia ʻo e Siasí ʻi Niu Sēsī ʻi he ʻIunaiteti Siteití. Ne kamata mei he 1930 tupú ʻi he taimi naʻe kei ako toketā ai ʻa Henelī ʻi he ʻUnivēsiti Rutgers, mo ʻene ngāue taʻemālōlō mo ʻAna ki he ngaahi kautaha fakaakó mo fakapuleʻanga ʻi Metiseni naʻá na nofo aí, ke ikunaʻi e loto taufehiʻa ʻa ha niʻihi ki he kau Māmongá pea mo ʻai ke hoko e koló ko ha feituʻu lelei ange ki he mātuʻa kotoa pē ke ʻohake ai ʻenau fānaú.

Hangē ko ʻení, naʻe ngāue taʻetotongi ʻa ʻAna ʻi he YMCA ʻa Metisení pea naʻá ne ʻi ai maʻu pē. Ne ʻikai lava ha taʻu kuo fili ia ke ne palesiteni he Houalotu ʻa e Ngaahi Faʻeé pea naʻe kole ange ke ne kau atu ki he fili ki ha taha e ngaahi tuʻunga māʻolunga ʻe tolu ʻo e houʻeiki fafiné ʻi he poate talēkita ʻo e YMCA. Naʻá ne ikuna haohaoa taʻe ʻi ai ha fakafepaki, peá ne kau atu ai ki he kosilio ko ia ne nau fakafisinga he ngaahi taʻu siʻi kimuʻá ke fakangofua e Kāingalotú ke nau fakataha ʻi honau falé!”2

Naʻe hiki hoku fāmilí ki he Uooti Niu Polonisiuiki foʻoú heʻeku kei talavoú. Naʻe fakatokangaʻi au ʻe Sisitā Teini peá ne faʻa fakahaaʻi ʻa ʻene loto falala ki he meʻa te u lavá pea naʻe ueʻi ai au ke u aʻusia ha meʻa māʻolunga ange—ʻa ia ne ʻikai mei hoko ka ne ʻikai ʻene poupoú. Ne tuʻo taha haʻane fakatokanga taimi tonu mo fakaʻatuʻi kiate au, peá u hao ai mei he fakaʻiseʻisá. Neongo ʻoku ʻikai ke ne kei ʻi heni, ka ʻoku ou kei ongoʻi pē e takiekina ʻa ʻAna Teini pea ʻoku hāsino ia he moʻui ʻene fānaú mo hono hakó mo ha niʻihi tokolahi kehe, kau ai au.

Naʻe akoʻi au ʻe heʻeku kuifefine ko ʻĀtena Uoaniki Suenisoní ke u ngāue mālohi ʻi he lakanga fakataulaʻeikí. Naʻá ne poupouʻi au ke u ako maʻuloto hono tāpuakiʻi e maá mo e vaí ki he sākalamēnití peá ne fakamatala mai te u lava ai ʻo lea ʻaki ia ʻi he loto mahino mo ongo. Ne u sio tonu heʻene poupouʻi ʻeku kuitangatá, ko ha pēteliake fakasiteiki, pea naʻe ueʻi hake ai ʻiate au ha loto ʻapasia ki he ngaahi meʻa toputapú. Ne ʻikai pē poto ʻeku Kuifefine Suenisení, ʻaʻaku he fakaʻulí, ka naʻá ne lava ʻo akoʻi e fānau tangatá ke nau hoko ko ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki.

ʻOku ʻikai ha feituʻu ʻe ongoʻi mo fakahaaʻi ʻaonga taha ange ai e takiekina mālohi ʻa e fefiné ka ko e ʻapí. ʻOku ʻikai ha feituʻu lelei ange ke ʻohi hake ai e toʻu tangata kei tupu haké ka ko e fāmili tukufakaholó, ʻa ia ʻoku ngāue faaitaha ai e tamaí mo e faʻeé ke tokangaʻi, akoʻi mo fafangaʻi ʻena fānaú. ʻOku feinga ha niʻihi he taimi ʻoku ʻikai lava ai ke aʻusia e tuʻunga fisifisimuʻá ni ke nau faʻifaʻitaki hono ngaahi leleí ki he lelei taha te nau lavá, ʻi honau ngaahi tūkunga takitaha.

ʻOku ʻikai lava ʻe ha taha pe fetuʻutaki ke ne fakatataua e takiekina ʻe lava ʻe ha faʻē ʻo fai ʻi he meʻa kotoa pē. ʻOku fakafou ʻi he mālohi ʻo ʻene tā sīpingá mo e akonakí, ʻa hono ako ʻe hono ngaahi fohá ke nau fakaʻapaʻapaʻi e tuʻunga fakaefefiné pea fakahaaʻi e mapuleʻi kitá mo e tuʻunga ʻulungaanga māʻolungá ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku ako ʻene fānau fefiné ke nau fakatupulaki ʻenau angamaʻá pea mo taukaveʻi maʻu pē ʻa e moʻoní, neongo ʻene taʻemanakoá. ʻOku hanga ʻe he ʻofa mo e ʻamanaki māʻolunga ʻa e faʻeé, ʻo takiekina ʻene fānaú ke nau moʻui fakapotopoto pea ʻoua toe kumi ʻuhinga, ke nau ako fakamātoato mo e fakalakalaka fakatāutahá pea hokohoko atu hono fai e ngaahi tokoni ke lelei ai e taha kotoa ʻoku nau feohí. Naʻe fehuʻi ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele: “Ko e taimi ʻoku fakahaaʻi kotoa ai e hisitōlia moʻoni ʻo e tangatá, ʻe ʻasi nai ai e vanavanaiki e fepāʻaki ʻa e meʻafaná pe ko e leʻo fakanonga ʻo e ngaahi hiva ʻūpeé? Ko e vātau ko ia ʻoku fai ʻe he kau sōtiá he malaʻetaú pe ko e fakamelino ʻoku fai ʻe he kau fafiné ʻi ʻapi mo e tukui ʻapí? ʻE pule nai e meʻa ʻoku hoko ʻi ʻapí pe ko e meʻa ko ia ʻoku hoko fakatokolahí?”3

Ko e fatongia toputapu taha ʻo e fefiné ko hono faʻu ʻo e moʻuí. ʻOku tau ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ha tupuʻanga fakalangi4 ʻo hotau sino fakamatelié pea kuo pau ke tau aʻusia e fanauʻi fakaesinó mo e fanauʻi foʻou fakalaumālié kae lava ke toki aʻusia e ngaahi nāunau maʻolunga tahá ʻi he puleʻanga fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá.5 Ko ia ʻoku fai ʻe he kakai fefiné ha fatongia mahuʻinga, (pea taimi ʻe niʻihi ʻoku mei mole ai ʻenau moʻuí), ʻi he ngāue ʻa e ʻOtuá mo Hono nāunaú ke “fakahoko ʻa e moʻui taʻefaʻamaté mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.”6 ʻI he hoko ʻa e kakai fefiné ko e ngaahi kui, ngaahi faʻē mo e faʻifaʻitakiʻangá, kuo nau maluʻi ai ʻa e tupuʻanga ʻo e moʻuí, akonakiʻi ʻa e toʻu tangata takitaha ʻi he mahuʻinga ʻo e maʻa fakasekisualé—ʻo e moʻui angamaʻa kimuʻa he malí pea mo e anganofo lolotonga e nofomalí. ʻI he foungá ni, ʻoku nau takiekina ai ʻa e sosaietí; kuo nau ʻomi e lelei taha ʻi he tangatá; kuo nau paotoloaki ha ngaahi ʻātakai ʻoku fakatupulakí ʻa ia ʻe lava ke ʻohake ai ha fānau ʻoku malu mo moʻui leleí.

Houʻeiki fafine, ʻoku ʻikai ke u loto ke u talaihangamai, ʻo hangē ko ia ʻoku faʻa fai he ngaahi lea ʻo e ʻAho Faʻē, ʻoku mou siʻi ongoʻi mā aí. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke mou haohaoa;7 ʻoku ʻikai ke u talaatu ʻoku mou pehē (tukukehe pē ha tokotaha ʻoku nofo ofi mai he taimí ni.) Ka ko ʻeku ʻuhingá, tatau ai pē pe ʻoku teʻeki ai ke ke mali pe ʻosi mali, pe ko ha faʻē koe pe ʻikai, pe ʻokú ke toulekeleka pe kei siʻi, ʻoku mahuʻinga hoʻo moʻui maʻá pea mahalo naʻa kuo ʻikai ke mau fakamahuʻingaʻi kimoutolu. Ko e moʻoni ʻoku ʻi ai ha ngaahi ākenga mo e mālohi ʻoku nau ngāue ke fakavaivaiʻi pe fakaʻauha homou ivi takiekiná, ka ʻoku hoko ia ko ha maumau lahi ki he fakafoʻituituí, fāmilí pea mo e sosaietí. Tuku ke u ʻoatu ha meʻa ʻe tolu ko ha tokateu mo e fakatokanga.

Ko ha fakakaukau kovi ʻokú ne fakamoʻulaloaʻi e ivi takiekina lelei ʻo e kakai fefiné, ko hono taʻe fakamahuʻingaʻi mo tukuhifo ko ia ʻo e nofomalí mo e tuʻunga fakafaʻeé mo fakaetauhiʻapí. ʻOku fakakaukau ha kakai fakaanga ʻe niʻihi ko e ngāue fakatauhiʻapí ko ha ngāue maʻulalo moʻoni, ʻo nau tala ʻoku tukuhifo ai e mahuʻinga ʻo e fefiné pea hoko ʻa e toutou tālangaʻi mo fie maʻu ke ʻohake ha fānaú ko ha founga siokita.8 ʻOku nau manukiʻi ʻa e ngāue ʻoku ui ko e “ngāue fakafaʻeé.” ʻOku ʻikai lelei pe totonu ʻeni. ʻOku ʻikai ke tau tukuhifo e tuʻunga mahuʻinga ʻoku aʻusia ʻe he kakai fefiné pe kakai tangatá ʻoku nau aʻusia ʻi ha ngāue pe maʻuʻanga moʻui ʻoku tāú - ʻoku tau monūʻia kotoa mei he ngaahi lavameʻa ko iá — ka ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku ʻikai ha lelei ʻe mahulu ange ʻi he tuʻunga fakafaʻē mo fakatamai ʻi he nofomalí. ʻOku ʻikai ha ngāue maʻuʻanga moʻui fisifisimuʻa ange, ʻikai ha paʻanga lahi feʻunga, mafai pe tuʻunga ongoongoa, ʻe mahulu ange ʻi he ola fungani ʻo e fāmilí. Tatau ai pē pe ko e hā ʻe aʻusia ʻe ha fefine, ʻoku ʻikai ha feituʻu ia ʻe toe lakaange ai hono fakaʻaongaʻi ʻo hono ivi takiekiná.

ʻOku hanga ʻe he ngaahi tōʻonga fakakaukau ki he tuʻunga fakasekisuale ʻo e faʻahinga e tangatá ʻo fakamanamanaʻi ʻa e ivi takiekina fakaeangamaʻa ʻo e kakai fefiné ʻi ha ngaahi tapa kehekehe. ʻOku hanga ʻe he fakatōtama koeʻuhí ko ha ʻuhinga fakatāutaha pe fakasōsialé, ʻo fakalaveaʻi e uho ʻo e mālohi toputapu taha ʻo e fefiné mo fakaʻauha hono tuʻunga mafai fakaeangamaʻá. ʻOku tatau pē ia mo e angaʻuli fakasekisualé pea mo e kofu aata mo taifiifí, he ʻoku ʻikai ngata heʻene tukuhifo e kakai fefiné, ka ʻokú ne poupouʻi ʻe ia e foʻi loi ʻoku tala e mahuʻinga ʻo ha fefine ʻe hono tuʻunga fakasekisualé.

Kuo fuoloa e tukuʻau mai e “tuʻunga moʻui ʻoku faʻahi uá,” ʻa ia ʻoku fie maʻu ai e kakai fefiné ke nau anganofo fakasekisuale, kae fakatonuhiaʻi pē e angaʻuli ia ʻa e kakai tangatá. ʻOku hā mahino ʻaupito e tuʻunga taʻe potupotu tatau ko ʻeni ʻo e “moʻui faʻahi uá,” pea kuo fakatonuhiaʻi pē hono fakaangaʻí kae siʻaki. ʻI hono siʻaki ko iá, ʻoku fakaʻamu ai ha taha pehē ange mai ʻe tutupu hake ʻa e kakai tangatá ʻo aʻusia ha tuʻunga fakamōlale ʻoku māʻolunga ange, ka ʻoku ʻikai ko e meʻa ia ʻoku hokó—kuo poupouʻi ʻa e kakai fefiné ia mo e fānau fefiné he taimí ni ke nau tali e moʻui “faʻahi ua” ʻoku fie maʻu ke fai ʻe he kakai tangatá. Kuo ʻikai toe maʻu e ngaahi tuʻunga moʻui māʻolunga ia ne aʻusia ʻe he kakai fefiné, ʻa ia ne fie maʻu ai e kakai tangatá ke nau mateaki mo fatongia ʻakí, ka kuo tau maʻu he taimí ni ha ngaahi vā fetuʻutaki fakasekisuale ʻoku ʻikai hano konisēnisi, ngaahi fāmili taʻe tamai pea fakautuutu ai pē mo e masivá. ʻOku hanga ʻe he feinga ke faingamālie tataú, ʻo kaihaʻasi mei he kakai fefiné ʻa honau ivi takiekina ki he leleí mo fakamaaʻi ai e sosaietí kotoa.9 ʻI he meʻa fakamamahí ni, ko e kakai tangatá leva ʻoku “tauʻatāiná,” kae maʻu kovia taha pē e siʻi kakai fefiné ia mo e fānaú.

Ko e tafaʻaki hono tolu ʻoku fai ki ai e hohaʻa ʻa e kakai ʻoku kumia e vahevahe tataú, ko ʻenau fie maʻu ko ia ke toʻo e faikehekehe kotoa pē ʻoku hoko he vahaʻa ʻo e tangatá mo e fefiné. ʻOku faʻa hoko ai heni hono tekeʻi ʻo e kakai fefiné ke nau ohi mai ha ngaahi ʻulungaanga fakatangata—ʻoku nau ʻafungi ange, fītaʻa ange pea mo fakafepaki lahi ange. ʻOku angamaheni ʻaki he ngaahi heleʻuhilá mo e keimi vitioó he taimí ni ʻa e ʻasi e kakai fefiné ha ngaahi tuʻunga ʻoku fakalilifu ai e fetāʻakí, pea lahi e maté mo e maumaú ʻi heʻenau ngāue. ʻOku tau anga pē he mamata ki he kakai tangatá he ngaahi fatongia ko iá pea toe mahulu ange ʻa e taimi ko e kakai fefiné ia ʻoku taki hono fakatupu mo lavekovia he fetāʻakí.

Naʻe akonaki ʻa e palesiteni lahi mālōlō ʻo e Kau Finemuí ko Makeleta D. Nauto ʻo pehē: “ʻOku ʻosi feʻunga pē e houʻeiki fafine he māmaní ʻoku angamālohí; ʻoku tau fie maʻu ange ha kakai fefine ʻoku angavaivai. ʻOku feʻunga pē kakai fefine ia ʻoku angakoví; ʻoku tau fie maʻu ange ha kakai fefine ʻoku angaleleí. ʻOku feʻunga pē kakai fefine ia ʻoku anga taʻe fakaʻapaʻapá; ʻoku tau fie maʻu ange ha kakai fefine ʻoku anga fakaʻeiʻeikí. ʻOku feʻunga pē kakai fefine ia ʻoku ongoongoa mo tuʻumālié; ʻoku tau fie maʻu ange ha kakai fefine ʻoku loto tuí. ʻOku feʻunga pē e manumanú; ʻoku tau fie maʻu ha lelei ange. ʻOku feʻunga pē ʻa e hikisiá; ʻoku tau fie maʻu ange e moʻui maʻá. ʻOku lahi e manakoá; ʻoku tau fie maʻu e haohaoa lahi angé.”10 ʻI hono fakanenefu ko ia e faikehekehe ʻo e kakai fefiné mei he kakai tangatá, ʻoku mole atu leva ai ʻa e ngaahi meʻafoaki makehe mo fisifisimuʻa ia ʻe lava ʻe he kakai fefiné mo e kakai tangatá ʻo ngāueʻi fakataha ke maʻu e kakató.

Ko ʻeku fakatangi leva he ʻahó ni ki he kakai fefiné mo e fānau fefiné, ke mou maluʻi mo tanumaki ʻa e ngaahi ivi fakaeangamaʻa fisifisimuʻa ʻoku mou maʻú. Paotoloaki ʻa e angamaʻa mo e ngaahi meʻafoaki makehe ʻoku mou omi mo ia ki he māmaní. ʻI hoʻomou vilitaki ke fai lelei mo angaleleí, pea ʻi hoʻomou muimui ki he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻe tupulaki ai homou mālohi mo e ivi takiekina ki he leleí. Ki he kau finemuí ʻoku ou pehē atu kimoutolu, ʻoua naʻa mole ʻiate koe ʻa e mālohi fakaeangamaʻa ko iá, neongo kapau ʻoku teʻeki ai ke ke aʻusia kakato ia. Tokanga ʻaupito ke maʻa hoʻo leá, pea ʻoua ʻe leakovi; ke hā mei ho valá ʻa e teunga tāú, kae ʻikai ko e fakasakesaké; pea hā mei hoʻo tōʻonga moʻuí ʻa e maʻá, kae ʻikai ko e angaʻulí. He ʻikai ke ke lava ʻo hiki hake ha taha ke ne angamaʻa ʻaki ho nima pē ʻe taha, lolotonga ko iá ʻoku faikovi ho nima ʻe tahá.

ʻE tuofāfine, ʻi he kotoa ʻo e ngaahi feohi ʻoku mou faí, ko e meʻa kuo pau ke fakamuʻomuʻa maʻu pē ʻi hoʻomou moʻuí, ko homou vā fetuʻutaki ko ia mo e ʻOtuá, ʻa hoʻomou Tamai Hēvaní, ʻa e tupuʻanga ʻo homou mālohi fakaeangamaʻá. Manatuʻi ko e mālohi ʻo Sīsuú, naʻe fakafou mai ia ʻi Heʻene tauhi mateaki matematē pē ki he finangalo ʻo e Tamaí. Naʻe ʻikai ke Ne teitei hehema mei he meʻa naʻe fakahōifua ki Heʻene Tamaí.11 Feinga ke ke aʻusia e tuʻunga fakaākonga ko ia ʻo e Tamaí mo e ʻAló, pea ʻoua naʻa teitei mōlia ho ivi takiekina ki he leleí.

Pea ʻoua naʻá ke manavasiʻi ke fakaʻaongaʻi taʻeilifia e ivi takiekina ko iá pe fakameʻapangoʻia ai. “Nofo [mateuteu maʻu] pē ke ke talia ki he tangata [mo e fefine mo e fānau] kotoa pē ʻe ʻekea ʻa kimoutolu ki hono ʻuhinga ʻo e ʻamanaki lelei ʻoku ʻiate kimoutolú.”12 “Malanga ʻaki ʻa e folofolá; [ngāue] ʻi he faingamālie mo e taʻefaingamālie; valoki mo fakatonutonu mo ekinaki ʻi he anga faʻa kātaki kotoa pē mo e akonaki.”13 “Akonakiʻi hake hoʻomou fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní.”14 “Akoʻi [kinautolu] ke nau lotu mo ʻaʻeva ʻi he angatonu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí.”15

ʻOfa ke ʻoua naʻa maʻuhala ʻe ha niʻihi ʻa e talatalaifale ko ʻeni ki he kakai fefiné. ʻI heʻeku fakahikihikiʻi mo poupouʻi e ivi takiekina fakaeangamaʻa ʻo e kakai fefiné, ʻoku ʻikai ke u pehē ʻe au ʻoku hao e kakai tangatá ia mo e kau talavoú mei honau fatongia ke taukaveʻi ʻa e moʻoní mo e angatonú, pea pehē ʻoku siʻi ange he kakai fefiné ia honau fatongia ke ngāue, feilaulau mo tokoní. Siʻi ngaahi tokoua, tau tuʻu fakataha mo e houʻeiki fefiné, umataha ʻi heʻenau kavengá mo tanumaki hotau ivi takiekina mālohi ʻotautolú pē.

Siʻi tuofāfine ʻofeina, ʻoku mau fakafalala atu ki he mālohi fakaivia ʻoku mou ʻomi ki he māmaní, ki he nofomalí, ki he fāmilí pea ki he Siasí. ʻOku mau fakafalala ki he ngaahi tāpuaki ʻoku mou ʻohifo mei he langí ʻi hoʻomou ngaahi lotú mo e tuí. ʻOku mau lotua ke mou malu, lelei, fiefia pea tuʻuloa homou ivi takiekiná. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. 2 Tīmote 1:5.

  2. Orson Scott Card, “Neighborliness: Daines Style,” Ensign, Apr. 1977, 19.

  3. Neal A. Maxwell, “The Women of God,” Ensign, May 1978, 10–11.

  4. Vakai, Mōsese 2:27.

  5. Vakai, Mōsese 6:57–60.

  6. Mōsese 1:39.

  7. “ʻI he senituli kuohilí, naʻe ʻilo ai ʻe he tangata poto ko Sione Paulipei ko e fetuʻutaki ko ia ʻoku faʻu ʻi he vā ʻo e faʻeé mo ʻene tamá ko ha fakavaʻe mahuʻinga fau ia ki he tupulaki fakasosiale-fakaelotó. … Pea tala ʻe he fefine poto ʻokú ne taukaveʻi e totonu e kakai fefiné ko Sala Lōtaki ko e ‘ʻofa tokanga’ ʻa e faʻeé ko e uho ia ʻo e fatongia fakamātuʻa leleí. ʻOku fakafou ʻi he ‘fofonga ʻofa ʻo e kātakí,’ ʻa hono fakatupulaki ʻe he ngaahi faʻeé ha ʻilo makehe ki heʻenau fānaú—ko ha ʻilo ʻokú ne ʻoange kiate kinautolu ha fakakaukau makehe ki he meʻa ʻoku ʻlelei taha’ maʻá e fānau takitaha” (Jenet Jacob Erickson, “Love, Not Perfection, Root of Good Mothering,” Deseret News, May 12, 2013, G3).

  8. Ko e moʻoni ʻoku tokolahi ha kakai fefine he ngaahi toʻu tangata lahi kuo ngaohikovia pe fakamafasiaʻi ʻaki ha ngaahi kavenga taʻetotonu ʻi he fāmilí mo e ngāue maʻuʻanga moʻuí fakatouʻosi, ka ʻoku ʻikai totonu ke hoko e mamahiʻi meʻá mo e feilaulaú ia ko ha meʻa ke fai ai ha ngaohikovia pe takihalaʻi. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Pulusi C. Heifeni, “Kapau ʻoku ʻuhinga e ʻmamahiʻi meʻáʻ ke tukuange ai ʻe ha fefine hono tupuʻangá mo ʻene tupulaki fakatāutahá, ta ʻoku hala hono fakaʻuhingaʻi ʻo e mamahiʻi meʻá ia. … Ka kuo heva atu foki ʻa hono fai ia ʻe he kau kumi tauʻatāiná, ʻo nau ʻai ke pehē ʻoku fuʻu tauʻatāina pea ʻikai falala e kakai fefiné ia ʻi honau fāmilí. Ko e vakai fakapotopoto ange ki aí, ʻoku fefalalaʻaki ʻa e husepānití mo e uaifí. … Ko e kau fakaanga ko ia ne nau ʻunuakiʻi e ngaahi faʻeé mei he moʻui fakafalalá ki he moʻui tauʻatāiná, ne nau hiki falalaka kinautolu mei he foʻi moʻoni mahuʻinga ko ia ko e fefakafalalaʻakí. Ko kinautolu ko ia ne nau fakahikiʻi ʻa e ngaahi faʻeé mei he moʻui mamahiʻi meʻá ki he moʻui siokitá, ne nau hiki fakalaka kinautolu mei he foʻi moʻoni mahuʻinga ko ia ko e fili tauʻatāina ʻo e ngāue pe tokoni ke faí, ʻa ia ʻoku tokoni lahi ki he tupulaki fakatāutaha ʻa e fefiné. Koeʻuhí ko ʻene fuʻu tōtuʻa hono fai ʻo e meʻá ni, kuo hoko ai hono tālangaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e tuʻunga fakafaʻeé, ke hanga ʻe he sosaietí fakalūkufua, ʻo fakamaʻamaʻaʻi ʻa e ngaahi faʻē pea mo e kakai fefiné fakalūkufua” (“Motherhood and the Moral Influence of Women” [remarks to the World Congress of Families II, Geneva, Plenary Session IV, Nov. 16, 1999], http://worldcongress.org/wcf2_spkrs/wcf2_hafen.htm).

  9. Naʻe tohi ha faʻē ʻi ha nusipepa Wall Street Journal: “Makehe mei ha niʻihi ʻo e kau Māmongá, kau ʻevangelioó mo e kau Siú, ko e konga lahi ʻo kitautolu ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi ʻe kitautolu ʻa e founga ke akoʻi ai hotau ngaahi fohá mo e ʻofefiné ke ʻoua ʻe foaki noaʻia pē honau sinó. … Ka ʻi heʻeku feohi mo hoku kaungāmeʻá, ʻoku fuʻu kei mālohi ai ʻa e holi ke teke. ʻOku ʻikai ke u ʻiloʻi ha taha ʻiate kinautolu ʻoku ʻikai ke ne ongoʻi taʻefiemālie fekauʻaki mo ʻene feohi fakasekisuale he kuohilí. Pea ʻoku teʻeki ai ha fefine kuó u fehuʻi fekauʻaki mo e kaveingá ni peá ne tali mai pehē ange mai naʻá ne ‘ʻahiʻahiʻi’ lahi ange ia” (Jennifer Moses, “Why Do We Let Them Dress Like That?” Wall Street Journal, Mar. 19, 2011, C3).

  10. Margaret D. Nadauld, “The Joy of Womanhood,” Liahona, Jan. 2001, 18.

  11. Vakai, Sione 8:29.

  12. 1 Pita 3:15.

  13. 2 Tīmote 4:2.

  14. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 93:40.

  15. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 68:28.