2010–2019
Te Ke Lava ‘o Fai ia He Taimí Ni!
ʻOkatopa 2013


Te Ke Lava ‘o Fai ia He Taimí Ni!

Ko e meʻa mahuʻingá ʻetau loto fiemālie ke tuʻu hake ʻo hoko atu ʻetau fononga ʻi he halá, … te tau lava ʻo ako ha meʻa mei heʻetau tōnounoú pea hoko ʻo lelei mo fiefia ange.

‘I heʻeku kei talavoú, ne vave pē ʻeku tuʻu ki ʻolungá ‘o kau ka tō ki lalo. Neongo iá, kuó u fakatokangaʻi ‘a e meʻa fakamamahi ‘i heʻeku motuʻa angé, kuo liliu ‘a e ngaahi lao ‘o e saienisi fakanatulá—‘oku ‘ikai toe vave haʻaku tuʻu ki ʻolunga hili haʻaku tō.

Naʻá ku toki ‘alu pē mo hoku mokopuna tangata taʻu 12 ‘o sikī. Naʻá ma fiefia heʻema feohí ‘i he taimi ne u sikī atu ai ‘i ha feituʻu ne ‘aisi ‘ou tō ‘i ha foʻi tahifo loloto.

Naʻá ku fai e feinga kotoa pē ke u tuʻu hake, ka naʻe ‘ikai pē te u lava—kuó u tō, pea ‘ikai te u lava ‘o tuʻu hake ki ‘olunga.

Naʻá ku ongoʻi ‘oku faingamālie pē hoku sinó, ka ne kiʻi kafo hoku loto fie tangatá. Ne u fakapapauʻi leva ‘oku tui lelei hoku tatā mo e sioʻata sikií, he ne tokolahi e kau sikī ‘i aí pea ‘ikai te u loto ke nau ‘iloʻi au. Naʻá ku fakakaukau ki haʻaku tangutu kuo siva e ʻamanakí pea nau sikī fakalelei mo kaila fiefia mai, “Mālō e lelei, Misa ʻUkitofa!”

Naʻe kamata ke u fifili pe ko e hā ʻe fai ke fakahaofi au. Ko e taimi ia ne aʻu mai hoku mokopuna tangatá ki hoku tafaʻakí. Naʻá ku talaange e meʻa ne hokó, ka ne ‘ikai tokanga ia ki heʻeku fakamatala ki he ‘uhinga ‘oku ‘ikai te u lava ai ‘o tuʻu haké. Naʻá ne sio hangatonu mai kiate au, pea ala mai ‘o puke hoku nimá, pea pehē mai he leʻo mālohi, “ʻE Kulenipā, te ke lava ia he taimí ni!”

Naʻá ku tuʻu hake he taimi pē ko iá.

‘Oku ou kei fakatumutumu pē he meʻa ko ia ne hokó. Ko e meʻa ko ia ne hangē he ‘ikai lava he kiʻi taimi siʻi kuo hilí kuo fokifā pē ‘ene malavá, koeʻuhí ko ha tamasiʻi taʻu 12 naʻe ala mai mo pehē, “Te ke lavaʻi ia he taimí ni!” Naʻe hangē ia kiate au ne huhuʻi mai ha lototoʻa, loto-māfana, mo ha iví.

Siʻi ngaahi tokoua, ʻe ʻi ai ha taimi ʻi heʻetau moʻuí ʻe hangē ʻoku faingataʻa ange e tuʻu hake pea hokohoko atu ke fakalaka he meʻa te tau malavá. Naʻá ku ako ha meʻa he ‘aho ko iá ‘i ha foʻi tahifo ne kāpui ‘e he sinoú. Neongo te tau pehē he ‘ikai ke tau lava ‘o tuʻu hake, ‘oku kei ‘i ai pē ha ‘amanaki lelei. Pea ‘oku ʻi ai e taimi niʻihi, ko e meʻa pē ‘oku tau fie maʻú ke sio mai ha taha, pea puke hotau nimá, mo pehē mai ʻTe ke lava ia he taimí ni.”

Ko e Fakakaukau Hala ‘oku Tau Mālohí

Te tau lava ‘o pehē ‘oku lahi ange ‘a e fakahehema ‘a e kakai fefiné ‘i he kakai tangatá ke nau ongoʻi taʻefeʻunga mo lotomamahí—‘okú ne uesia lahi ange kinautolu ‘iate kitautolu. ‘Oku ‘ikai te u fakapapauʻi ʻoku moʻoni ʻeni. ‘Oku ongoʻi ‘e he kakai tangatá ‘a e loto-halaiá, loto-mafasiá, mo e tōnounoú. ‘Oku lava ke tau fakangalingali pē ‘oku ʻikai uesia kitautolu ‘e he ngaahi ongo ko ‘ení, ka ‘oku hoko ia. ‘Oku tau lava ‘o ongoʻi mafasia ‘aupito he ikai te tau lava ‘o fai ha meʻá mo ‘etau taʻefeʻungá, pea tau pehē leva he ‘ikai lava ke tau toe lavameʻa. ‘E lava foki ke tau pehē ko hotau ikuʻangá pē ke tau tō, he kuo tau tō kimuʻa. Hangē ko e lau ‘a ha punake, “Te tau kei vilitaki atu pē, ‘o hangē ha vaka ‘oku tuiaki ki he matangí, pea toutou fakafoki ki he tuʻunga ne ‘i ai kimuʻá.”1

Kuó u nofo ‘o vakai ki ha kau tangata naʻe lahi honau iví mo honau faingamālié, naʻe ‘ikai te nau toe kau he ngāue ki hono langa hake ‘o e puleʻanga ‘o e ‘Otuá koeʻuhí he ne tuʻo taha pe ua haʻanau taʻe lavameʻa. Ko ha kau tangata ia naʻe lahi honau iví ‘a ia naʻa nau mei hoko ko ha kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki mo e kau tamaioʻeiki tuʻukimuʻa ‘a e ‘Otuá. Ka koeʻuhí ne nau tō pea nau loto-foʻi, naʻa nau tafoki leva mei honau ngaahi fatongia fakataulaʻeikí ‘o kumi ki he ngaahi ngāue faingofua ange ‘oku ‘ikai taau.

Ko ia ai, naʻa nau ‘alu atu, ‘o fakahoko ha kiʻi konga siʻi pē ‘o e meʻa naʻa nau mei lava ‘o fakahokó, ‘o ‘ikai te nau aʻusia ai ‘a e tuʻunga ‘o honau tofiʻá. Pea hangē ko e fakaʻānaua ‘a e punaké, ‘oku kau ‘a kinautolú ni he ngaahi laumālie malaʻia kuo nau “mate ‘oku kei ‘iate kinautolu pē ‘enau fasí.”2

‘Oku ‘ikai ha taha ‘e loto ke ne taʻe lava ha meʻa. Pea ‘oku ‘ikai ke tau saiʻia he taimi ‘oku sio mai ai ha niʻihi kehé—kae tautautefito kiate kinautolu ‘oku tau ‘ofa aí—ki heʻetau taʻe lava ha meʻá. ‘Oku tau fie maʻu kotoa pē ke fakaʻapaʻapaʻi mo fakamahuʻingaʻi kitautolu. ‘Oku tau loto ke tau hoko ko e kau hau. Ka ‘oku ‘ikai te tau lava kitautolu ko e kakai matelié ‘o hoko ko e kau hau, taʻe ngāueʻi mo mapuleʻi lelei kitautolu pe ‘ikai ke tau fai ha ngaahi fehalaaki.

Siʻi ngaahi tokoua, ‘oku ‘ikai fakapapauʻi hotau ikuʻangá ‘e he tuʻo lahi ‘o ‘etau toó ka ko ‘etau toe tuʻu hake ‘o tafitafiʻi ‘a e efú pea laka atu ki muʻa.

Mamahi ‘oku Taau mo e ʻOtuá

‘Oku tau ‘ilo ko ha sivi ‘a e moʻui fakamatelié. Ka koeʻuhí ‘oku ‘ofa ‘etau Tamai Hēvaní ‘iate kitautolu ʻaki ha ʻofa haohaoa, ‘okú Ne fakahaaʻi mai ʻa e feituʻu ke maʻu mei ai e talí. Kuó Ne ‘omi ‘a e mape ke tau lava ‘o fononga ai he ngaahi potufonua taʻemahinó mo e ngaahi faingataʻa taʻe-‘amanekina te tau takitaha fepaki mo iá. ‘Oku hoko e lea ‘a e kau palōfitá ko e konga ‘o e mape ko ʻení.

Ko e taimi ko ia ‘oku tau hē aí—ko e taimi oku tau tō ai pe mavahe mei he hala ‘o ‘etau Tamai Hēvaní—‘oku fakahā mai ‘e he ngaahi lea ‘a e kau palōfitá kiate kitautolu ‘a e founga ke tau toe tuʻu hake ai pea foki ki he hala totonú.

ʻI he ngaahi tefitoʻi moʻoni kotoa kuo laui senituli hono akoʻi ‘e he kau palōfitá, kuo toutou fakamamafaʻí ‘a e pōpoaki fakatupu ‘amanaki lelei mo fakalotomāfana ko ia ‘oku lava ‘a e faʻahinga ‘o e tangatá ‘o fakatomala, pea liliu hono halá, ‘o foki ki he hala moʻoni ‘o e ngāue fakaākongá.

‘Oku ‘ikai ‘uhinga ia ‘oku totonu ke tau fiemālie ‘i hotau ngaahi vaivaí, ngaahi fehālākí, pe ngaahi angahalá. Ka ‘oku ʻi ai foki hono faikehekehe mahuʻinga ‘o e mamahi koeʻuhí ko e angahalá ‘a ia ʻoku iku ki he fakatomalá mo e mamahi ‘oku iku ki he mole ʻa e ‘amanakí.

Naʻe akoʻi ‘e he ‘Aposetolo ko Paulá, ko e “mamahi ‘oku taau mo e ‘Otuá ‘okú ne langaki ‘a e fakatomala ki he fakamoʻuí … ka ko e mamahi fakamāmá ‘okú ne langaki ‘a e maté.”3 ‘Oku ueʻi hake ‘e he mamahi ‘oku taau mo e ‘Otuá ‘a e liliu mo e ‘amanaki lelei tuʻunga ‘i he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. ‘Oku fusi hifo kitautolu ʻe he mamahi fakamāmaní, pea toʻo atu e ‘amanaki leleí, pea fakalotoʻi kitautolu ke tau fakavaivai ki ha ngaahi ‘ahiʻahi kehe.

‘Oku fakatupu ‘e he mamahi ‘oku taau mo e ‘Otuá ‘a e uluí4 mo ha liliu ‘o e lotó.5 ‘Okú ne ngaohi kitautolu ke tau fehiʻa ‘i he angahalá kae ‘ofa ‘i he meʻa ‘oku leleí.6 ‘Okú ne poupouʻi kitautolu ke tau tuʻu hake ‘o ‘aʻeva ‘i he maama ‘o e ‘ofa ‘a Kalaisí. Ko e fakatomala moʻoní ko hano liliu ka ‘oku ‘ikai ko hano fakamamahiʻi. ‘Io, ʻoku faʻa fakamamahi e fakaʻiseʻisá mo e mamahi moʻoni ko e talangataʻá pea ko e ongo sitepu mahuʻinga ia ʻi he founga toputapu ʻo e fakatomalá. Ka ko e taimi ko ia ‘oku langaki ai ‘e he loto-halaiá haʻate fakaliliʻa ‘iate kita peé, pe taʻofi kitautolu mei haʻatau toe tuʻu haké, ‘okú ne taʻofi leva ‘e ia pea ‘ikai ke ne poupouʻi ‘a ‘etau fakatomalá.

Siʻoku ngaahi tokoua, ‘oku ‘i ai ha founga ‘oku lelei ange. Tau tuʻu hake muʻa ‘o hoko ko e kau tangata ‘a e ‘Otuá. ‘Oku ‘i ai hatau hau, ko ha Fakamoʻui, kuó Ne ‘eveʻeva ‘i he teleʻa ‘o e malumalu ‘o e maté koeʻuhí ko kitautolu. Naʻá Ne foaki Ia ke hoko ko e totongi huhuʻi ki heʻetau ngaahi angahalá. Kuo teʻeki ke ‘i ai ha taha kuó ne fakahā ha ‘ofa lahi ange heni ʻia Sīsū Kalaisi, ko e Lami taʻe-hano-melé, ‘a ia naʻá Ne finangalo lelei ke tuku atu Ia ki he ‘esi-feilaulaú pea totongi ki heʻetau ngaahi angahalá “kae ‘oua ke ‘atu ‘a e totongi kotoa pē.”7 Naʻá Ne toʻo kiate Ia ‘a ‘etau mamahí. Naʻá Ne fuesia ‘i Hono umá ‘a ‘etau ngaahi kavenga mafasiá mo ‘etau halaiá. Siʻoku kaungāmeʻa, ʻi heʻetau fili ke haʻu kiate Iá, ʻi heʻetau toʻo kiate kitautolu Hono huafá pea ‘aʻeva loto toʻa ‘i he hala ‘o e ngāue fakaākongá, ‘oku talaʻofa mai leva ‘i he Fakaleleí ke tau maʻu ‘a e fiefiá pea mo e “melinó ‘i he māmani ko ‘ení” mo e “moʻui taʻengata ‘i he maama ka hoko maí.”8

Tau fakakaukau muʻa ki he taimi ‘oku tau fai ai ha ngaahi fehalākí, mo e taimi ‘oku tau fai angahala ai pea tau toó, ki hono ‘uhinga ‘o e fakatomala moʻoní. ‘Oku ʻuhinga ia ki ha tafoki hotau lotó mo e fakakaukaú ki he ʻOtuá pea siʻaki ʻa e angahalá. ‘Oku hoko fakataha mai mo e fakatomala ʻoku ongo moʻoní ha fakapapau fakalangi “te tau lava ia he taimí ni.”

Ko hai Koe?

Ko e taha ‘o e ngaahi founga ‘a e filí ke taʻofi kitautolu mei heʻetau fakalakalaká ko ‘ene ngaohi ke puputu ‘etau fakakaukaú pe ko hai moʻoni ‘a kitautolu mo e meʻa ‘oku tau holi moʻoni ki aí

‘Oku tau fie feohi ‘i ha kiʻi taimi mo ‘etau fānaú, ka ‘oku tau toe fie kau atu foki ki he meʻa ʻoku tau saiʻia taha hono fakahokó. ‘Oku tau fie fakaholo ka ‘oku tau toe fie maʻu foki mo e meʻakai ‘oku tau ʻuakai ki aí. ‘Oku tau fie hoko ‘o hangē ko Kalaisí, ka ‘oku tau fie fakahā ‘etau ‘itá ki he tokotaha naʻe kolosi ʻi muʻa ʻiate kitautolu ‘i he halá, ʻo fakahaaʻi ange hotau lotó.

Ko e taumuʻa ‘a Sētané ke ʻahiʻahiʻi kitautolu ke fakafetongi e mataʻitofe mahuʻinga ʻo e fiefia moʻoní mo e ngaahi tuʻunga ‘ulungaanga mahuʻinga mo taʻengatá, ‘aki ha fanga kiʻi meʻateuteu pelesitiki loi, ‘a ia ko ha fakapuli mo ha fakatātā loi ‘o e fiefiá mo e nekeneká.

Ko e founga ‘e taha ‘oku ngāue ʻaki ‘e he filí ke fakalotosiʻi kitautolu ke ‘oua te tau toe tuʻu haké, ko ‘ene ngaohi ke tau vakai ko e ngaahi fekaú ko ha ngaahi meʻa ia kuo fakamālohiʻi kitautolu ke tau tauhi. ‘Oku ou pehē ko e natula fakaetangata pē ke tau fakafepakiʻi ha meʻa ne ʻikai ke tau tomuʻa fakakaukauʻí.

Kapau te tau lau ‘a e kai ke moʻui leleí mo e fakamālohisinó ko ha meʻa pē ‘oku ‘amanaki mai ʻetau toketaá ke tau fai, mahalo he ʻikai ke ola lelei. Kapau te tau vakai ki he ngaahi fili ko ʻení ʻi hotau tuʻunga totonú mo e tuʻunga ʻoku tau fie aʻusiá, te tau maʻu ha faingamālie lahi ange ke fakahoko ‘a e meʻa naʻa tau kamata hono faí pea ola lelei ia.

Kapau te tau sio ki he faiako fakaʻapí ko e taumuʻa pē ia ‘a e palesiteni fakasiteikí, mahalo he ʻikai ke tau fuʻu mahuʻingaʻia ‘i hono fakahoko iá. Kapau te tau lau ia ko ʻetau taumuʻa—ko ha meʻa ‘oku tau holi ke fai koeʻuhí ke tau hoko ʻo anga faka-Kalaisi ange ai mo tokoni ki he niʻihi kehé—he ‘ikai ngata pē heʻetau fakahoko ʻetau tukupaá ka te tau ikunaʻi ia he founga ‘e tāpuekina moʻoni ai e ngaahi fāmili ‘oku tau ‘aʻahi ki aí pea mo kitautolu foki.

ʻI he taimi lahi ko kitautolu ia ʻoku tokoniʻi ʻe hotau kaungāmeʻá mo e fāmilí. Kapau te tau vakai tokanga holo ʻaki e loto ʻofa, te tau fakatokangaʻi e ngaahi faingamālie ʻoku ʻomai ʻe he ʻEikí ke tokoniʻi e niʻihi kehé ke nau tuʻu hake pea ʻunu ke ofi ange ki he meʻa totonu te nau malavá. ʻOku fokotuʻu mai ʻe he folofolá, “Pea ʻilonga ʻa ia ʻoku mou faí, fai loto lelei, ʻo hangē ki he ʻEikí, kae ʻikai ki he tangatá.”9

Ko ha maʻuʻanga mahuʻinga ‘o e mālohi fakalaumālié ke tau moʻui angatonu mo māʻoniʻoni pea tukutaha ʻetau tokangá ʻi he feituʻu ‘oku tau fie aʻu ki ai ‘i he taʻengatá. Pea kapau te tau sio pē ki hotau ikuʻanga fakalangí ‘aki e mata ‘o e tuí, ʻe tokoni ia ke tau nofo ʻi he halá.

Kapau te tau tokanga pē ki heʻetau ngaahi lavameʻa pe tōnounou fakaʻahó, ‘e lava ke tau hē ai mei hotau halá, pea te tau hēhē holo, pea tau tō. ʻE tokoni hono tukutaha ʻetau tokangá ʻi he ngaahi taumuʻa māʻolungá, ke tau hoko ko ha ngaahi foha mo ha tokoua lelei ange, tamai ʻofa ange mo ha husepāniti angaʻofa ange.

Naʻa mo kinautolu ‘oku tuku honau lotó ki he ngaahi taumuʻa fakalangí, te nau kei humu pē he taimi ʻe niʻihi, ka he ʻikai ke nau foʻi. ʻOku nau tui mo falala ki he ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá. Te nau toe tuʻu hake mo e ʻamanaki fiefia ki ha ‘Otua māʻoniʻoni mo e vīsone fakaloto-māfana ‘o ha kahaʻu lelei. ‘Oku nau ‘iloʻi te nau lava ‘o fai ia he taimí ni.

Te Ke Lava ‘o Fai ia he Taimí ni

Kuo aʻusia fakatāutaha ʻe he taha kotoa, ʻa e talavou mo e toulekeleka haʻane tō. Ko e toó, ko e meʻa ia ‘oku fai ‘e he kakai matelié. Ka ‘o kapau te tau loto fiemālie ke tau toe tuʻu hake pea hoko atu ‘etau fonongá ‘i he hala ki he ngaahi taumuʻa fakalaumālie kuo tuku mai ‘e he ‘Otuá kiate kitautolú, te tau lava ‘o ako mei he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke tau malavá pea kau lelei ia kiate kitautolu pea tau fiefia ange ai.

Siʻi ngaahi tokoua mo e kaungāmeʻa ʻofeina, ‘e ‘i ai pē ha taimi te ke pehē he ʻikai ke ke lava ʻo hokohoko atu. Falala ki he Fakamoʻuí mo ʻEne ʻofá. ʻI he tui ki he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pea mo e mālohi mo e ʻamanaki ʻo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí, te ke malava ʻo fononga fiefia pea hokohoko atu.

Siʻoku ngaahi tokoua, ‘oku mau ‘ofa atu kiate kimoutolu. ‘Oku mau lotua kimoutolu. Pehē ange mai ʻoku mou fanongo ki hono lotua kimoutolu ʻe Palesiteni Monisoní. ‘Oku tatau ai pē pe ko ha tamai kei talavou, pe ha tokotaha maʻu lakanga fakataulaʻeiki toulekeleka, pe ko ha tīkoni ne toki fakanofo foʻou, ‘oku mau manatua kimoutolu. ‘Oku ‘afioʻi kimoutolu ‘e he ‘Eikí!

ʻOku mau fakamoʻoniʻi ‘e ʻi ai ha ngaahi taimi ʻe faingataʻa ai homou halá. Ka ‘oku ou fai atu ‘a e palōmesi ko ‘ení ‘i he huafa ‘o e ‘Eikí: tuʻu hake pea molomolomuivaʻe ki hotau Huhuʻí mo e Fakamoʻuí, pea ‘e ‘i ai ‘a e ‘aho te mou toe sio mai ai ki mui pea ‘e fonu homou lotó ‘i he fakafetaʻi taʻengata ‘i hoʻomou fili ke falala ki he Fakaleleí mo hono mālohi ke hiki hake koe mo ʻoatu e mālohí.

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa mo e ngaahi tokoua ‘ofeina, tatau ai pē pe kuo tuʻo fiha haʻamou tūkia pe toó, tuʻu hake! ‘Oku nānuauʻia homou ikuʻangá! Tuʻu hangatonu pea fononga atu ‘i he maama ‘o e ongoongolelei kuo toe fakafoki mai ‘a Sīsū Kalaisí! ‘Oku mou mālohi ange ʻi he meʻa ʻoku mou fakatokangaʻí. ʻOku mou lavameʻa ange ʻi he meʻa ʻoku mou fakakaukau ki aí. Te ke lava ‘o fai ia he taimí ni! Ko ʻeku fakamoʻoní ia ‘i he huafa toputapu ʻo hotau ʻEiki mo e Huhuʻi ko Sīsū Kalaisí, ‘ēmeni.