Ut laa’at k’a’ru nakak’oxla?

Jun roxk’aal chihab’ chaq anajwan, kintaqe’ sa’ lix na’ajej b’ar wi’ nachunlan laj b’eresihonel li nimla b’eleb’aal ch’iich’ camión, chixk’atq lix Jan, lin chaq’al ru ixaqil, ut laj Scotty, li qach’ina kach’in. Yooko xkamb’al sa’ jalan chik tenamit jun nimla iiq re xkab’lankil jun li kab’l.

Sa’ eb’ li kutan a’an moko wan ta jun li eetalil tz’iib’anb’il re naq taqoksi li k’aamalsa’ ut chunleb’aal reheb’ li kok’al chi sa’ li b’eleb’aal ch’iich’; jo’kan naq li wixaqil yoo xkamb’al chi q’alq’o sa’ ruq li qaraarookil alal. Kink’oxla raj naq a’an ki’ok xk’a’uxl naq kixye: “nim xteram chiru li ch’och’ b’ar wi’ wanko”.

Naq yooko chaq chixkub’sinkil li b’e Donner Pass xk’ab’a’ sa’ jun raqal taqsink b’e, chi sa’ li b’eleb’aal ch’iich’ ki’ok chi nujaak rik’in sib’ sa’ junpaat ut sachaamil, ut ink’a’ nokoru chi ilok; ut ch’a’aj li musiq’ak.

Sa’ li nimla b’eleb’aal ch’iich’ a’in, li xaqlijik moko tz’aqal ta re naq taakub’eeq lix seeb’al xikik chi junpaat. Kinyal inq’e rik’in k’a’aq re ru re li b’eleb’aal ch’iich re naq taaxaqliiq.

Ut tz’aqal naq yookin chi xaqliik chire li b’e, ut naq toj maji’ kooxaqliik chi tz’aqal, li wixaqil kixte li okeb’aal re li b’eleb’aal ch’iich’ ut kixk’ut rib’ rik’in li k’uula’al q’alq’o sa’ ruq. Ut maak’a’ kinru xb’aanunkil naq kiwileb’ naq ke’tolk’osink sa’ li ch’och’.

Tojo’ naq kinxaq’ab’ li b’eleb’aal ch’iich’, kin’el sa’ junpaat ut kin’aalinak chi anchal lin ch’ool sa’ xyanq li pek ut li pim, ut kinq’aluheb’. Sa’ xb’een lix tel lix Jan kixtoch’ rib’ ut yoo chaq chi elk li kik’, a’b’an a’an ut li qalal yo’yookeb’. Kinq’aluheb’ rik’in xkawil inmetz’ew naq toj yoo chi elk li poks chire li b’e.

Ut naq xnume’ lin xiw ut kinru chi musiq’ak, kinye: “K’a’ru yookat chixk’oxlankil? Ma nakanaw li xiwajel xb’aanunkil a’an? Naru raj naq xexkam!”

Kinril, rik’in lix ya’al li ru sa’ xko li kiq’eqo’ xb’aan li sib’, ut li k’a’ru kixye we kixtoch’ li waam ut toj anajwan ninwab’i sa’ lin xik: “Yal junes kiwaj xyalb’al xkolb’al li qalal”.

Ut tz’aqal aran kintaw ru naq a’an kixkoxla naq li ch’iich’ yoo chi k’atk ut kixuwak naq li b’eleb’aal ch’iich’ taapuq’e’q ut tookamq. A’b’anan, laa’in ninnaw naq yal jun ch’a’ajkilal kiwan sa’ li kaxlan xam, xuwajel, a’b’an ink’a’ nakamsink. Kiwil lin raarookil ixaqil, ut naxch’e’ rik’in xq’unal lix jolom li qakach’in, ut kinpatz’ we, k’a’ru chi ixq tixb’aanu k’a’ruhaq xuwajel ut chi anchal moko wan ta xna’leb’.

Li k’a’ru xqanumsi nim xuwajel xqak’ul raj sa’ li qeek’ahom jo’ sa’ li ch’a’ajkilal kiwan sa’ li kaxlan xam re li motor. A’b’anan, naq xqanumsi bayaq li hoonal ink’a’ koo’aatinak–sa’ wiib’al naqak’oxla naq li jun chik wan xmaak chiru li xqanumsi–sa’ xraqik xqawotz li qeek’ahom chan ru koo’aatinak naq nokotiqob’ak. Li qeek’ahom xqawotz re rahok ut naq kooxuwak xb’aan naq ink’a’ naqaj naq li jun chik tixk’ul li rahilal, koxkol naq li xuwajel ch’a’ajkilal xqanumsi moko us raj choq’ re li qaraarookil sumlajik.

Laj Pablo kixtz’aama: “Mi’elk chi xtz’uumal eere yib’ aj aatin, a’anaq b’an li chaab’il, li nawaklesink ch’oolej b’ar wi’ aajel ru, re naq trusilaheb’ li te’ab’inq” (ilomaq Efesios 4:29). Li raatin toj naqab’i sa’ xtz’aqalil.

K’a’ru naraj xyeeb’al choq’ eere li aatin “Maajun yib’ aj aatin”? Chiqajunilo naqeek’a rajlal xnimal li josq’il; li qe ut li jalaneb’ chik. Kilom naq neke’xpo’ lix na’leb’ b’ar wi’ wankeb’ naab’al kristiaan. Naqeek’a jo’ jun “xamlel” sa’ li qaam naq yooko chi b’atzunk, ut naq naqasik’ ani tixjolomi li qatenamit ut jo’kan ajwi’ sa’ li qochoch.

Chi jo’q’ehaq li kok’aleb’ ne’keraatina lix rarookil yuwa’ rik’in aatin chanchan jun li yok’leb’ ch’iich’ naab’al xq’esnal. Eb’ li sumaatin, li kexwotz k’a’aq re ru ke’xk’ul chaq jwal nim xb’ihomal ut xk’unal, neke’xsach lix b’e ut lix kuyum chirib’ileb’ rib’ ut neke’xtaqsi lix yaab’ xkux. Li junjunqo laa’o, us ta laa’o ralal xk’ajol li sumwank re jun Choxahil Yuwa’b’ej nokoxra, ak kiraho’ li qach’ool xb’aan naq xqaraq aatin sa’ junpaat xb’aan naq naqataqsi kib’ chixk’oxlankil naq nim chik li qatiikilal chiruheb’ li qakomon. Noko’aatinak chi maak’a’ naqak’oxla ut rik’in kawil aatin ut maji’ naqataw ru li k’a’ru yoo chi uxmank jo’ chan ru neke’ril li jalaneb’ chik. Chiqajunilo ak xwan li qahoonal re xtzolb’al chan ru li aatin nasachok ut naru xjalb’al jun xuwajel na’leb’ li tixk’am chaq li kamk.

Jun li tziib’anb’il esil tojo’ ke’xtaqla chaq li Xb’eenil Awab’ejil naxch’olob’ chi ch’olch’o: “Lix Evangelio li Jesukristo naxk’ut qe chi rahok ut chixk’ulb’al chixjunileb’ li komon rik’in chaab’ilal, jo’kan ajwi’ naq moko wanqo ta sa’ k’ulub’” (Hu reheb’ li Xb’eenil Awab’ejil chirix li sumlaak li winq rik’in jun chik winq ut li ixq rik’in jun chik ixq, 9 re li po enero re li chihab’ 2014). K’a’jo’ xnimal ru xjultikankil naq nokoru chi tz’aqonk chi kok’ aj xsa’ rik’ineb’ neke’xjolomi li q tenamit, ut q’axal wi’chik naq naqil li ruchich’och’ sa’ jalan ilob’aal!

Sa’ li Proverbios, laj Salomon naxk’e qana’leb’: “Li nasumenk rik’in q’unil aatin, naxkotz li josq’il; a’ut li nasumenk sa’ josq’il, naxnimob’resi li ch’a’ajkilal” (Proverbios 15:1). “Li nasumenk rik’in q’unil aatin” a’an naraj xyeeb’al naq naqak’oxla li k’a’ru naqasume; li aatin ch’olanihom re jun ch’oolej kub’enaq. Ink’a’ naraj xyeeb’al naq maajo’q’e too’aatinaq chi tiik ut naq ink’a’ toocha’ajko’ rik’in junaq xyaalal tzol’leb’. Li xaqxookil aatin chiru li k’a’ru naxye naru naq taawanq xq’unil sa’ musiq’ej.

Sa’ lix Hu laj Mormon wan jun esil nim xwankil naq chan ru aatinak chi chaab’il naq wan li cha’ajkilal rik’in laa sum aatin. Ke’xtaqla chi sutq’iik sa Jerusalen li ralaleb’ lix Sariah ut laj Lehi re xsik’b’al li perel ch’iich’ bronce ut maji’ neke’sutq’i chaq. Lix Sariah naxk’oxla naq wankeb’ sa’ xuwajel naq ke’xsak’eb’; kinujaak chi josq’il ut naraj xsik’b’al xmaak junaq.

Ab’ihomaq li esil chan ru naril laj Nefi, li ralal: “Xb’aan naq (lin na’) kixk’oxla naq koo’oso’ chaq chiru li yamyookil ch’och’; ut kixwech’ ajwi’ rix lin yuwa’, kixye naq a’an jun winq aj matk’; kixye: k’e reetal, laa’at xatk’amok qab’e chi elk chaq sa’ xch’och’il li qeechanihom, ut eb’ li walal maak’a’eb’ chik, ut laa’o too’oso’q sa’ li yamyookil ch’och’ ” ((ilomaq 1 Nefi 5:2).

Jo’kan ut, qatz’ilaq rix li k’a’ru xk’oxla chaq lix Sariah. Nareek’a li ch’a’ajkil chi naab’al xk’a’uxl chiru lix sutq’iiq li ralaleb’, li kok’ aj xsa’ neke’xwech’ rib’ chirib’il rib’, b’ar wi’ ke’raj xkamsinkil lix b’elom. Ut kixjal lix cha’qalil ochoch ut eb’ li ramiig rik’in jun muheb’aal t’ikr sa’ jun najtil yamyookil ch’och’ ut toj saaj ixq re taawanq xkok’al. Tz’aqal b’ar wi’ naab’al xuwajel, nak’utun naq a’an kipisk’ok jo’ jun ixq kaw xmetz’ew – a’b’an moko xk’oxla ta chi us – toj sa’ xnimal teram li b’eleb’aal ch’iich’ naq yoo chi b’e’ek, naq yoo chixyalb’al xkolb’al lix junkab’al. Kixye re lix b’elom li junjunq aatin kichal xb’aan xk’a’uxl a’b’an sa’ josk’il, nawiib’an xch’ool ut li maak; li aatin re chixjunileb’ li winq ut ixq jo’ yoo chi aatinak rik’in xnimal seeb’al.

Li profeet Lehi kirab’i lix xiw naxk’am chaq lix josq’il li rixaqil. Tojo’ naq kixsume sa’ tiikilal sa’ li aatin re uxtaan. Xb’een wa, kixsume naq yaal naq li k’a’aq re ru nak’utun chan ru naril chaq a’an: “Ut … lin yuwa’ kiraatina, ut kixye: Ninnaw naq laa’in jun winq aj matk’, … [a’b’an wi’] kinkana raj b’an Jerusalen, [koo’oso’ raj] rochb’eeneb’ li was wiitz’in” (ilomaq 1 Nefi 5:4).

Tojo’ naq ki’aatinak chirix lix xiw lix Sariah chirix chaab’ilal li raraleb’, jo’ chanru li Santil Musiq’ej kixye re:

“Aʼbʼan kʼe reetal, inkʼulum jun li chʼochʼ yeechiʼinbʼil, ut rikʼin li naʼlebʼ aʼan nasahoʼ inchʼool; relik chi yaal, ut ninnaw naq li Qaawaʼ tixkolebʼ chaq li walal saʼ ruqʼ laj laban…

Ut joʼkaʼin li raatin lin yuwaʼ, laj Lehi, naq kixkʼojobʼ xchʼool lix Sariah lin naʼ chiqix laaʼo, naq toj yooko chi bʼeek chiru li yamyookil chʼochʼ ” (1 Nefi. 5:5–6).

Sa’ li kutan a’in wan jun nimla rajb’al naq li winqeb’ ut li ixqeb’ te’raw lix oxloq’ink chirib’il rib’ re xjachb’al lix jalanil li k’a’ru naqapaab’ ut k’a’ru naqab’aanu, ut lix nimal julel li k’a’ru naqab’aanu jalan. Moko naru ta xnawb’al chixjunil nanume’ sa’ li qak’a’uxl ut sa’ li qam, ut jo’kan ajwi’ xtawb’aal ru chi tz’aqal li taqanumsi ut taqab’aanu li junjun laa’o.

A’ut, k’a’ru taa’uxmanq rik’in li “yib’ aj aatin” li kixye chaq laj Pablo wi xb’een wa taqoksi raj li chaab’ilal ut li rahok chiru li naxk’ul chaq li qakomon? Ut xtawb’al ru chi tz’aqal toj b’ar nawulaq li k’a’ru moko tz’aqal ta re ru wik’in, nintz’aama eere, rik’in lee k’oxlahom uxtaan chirixeb’ lee komon, yehomaq li patz’om a’in: “Ut laa’at k’a’ru nakak’oxla?”.

Ma wan sa’ lee ch’ool naq li Qaawa’ sach xch’ool li proofet aj Samuel ut aj Saul naq kixsik’ choq’ rey re Israel aj David re Belen, jun aj ilol karneer? Li Qaawa’ kixye re lix profeet: “Ab’an li naril li Dios, maawa’ a’ li naril li winq: li winq naril chanru na’ilok junaq, ab’an li Qaawa’ naril li ch’oolej” (1 Samuel 16:7).

Naq li b’eleb’aal ch’iich’ kinujaak rik’in li siib’, li k’a’ru xb’aanu li wixaqil moko naxk’ut ta lix xiw re xkolb’al li qalal. Laa’in ajwi’ kinb’aanu jo’ jun aj kolonel naq ink’a’ xwulaq chiwu li kixb’aanu. Jo’ jun sachb’a-ch’oolej, maak’a’ aj-e ani wan rajb’al. Li k’a’ru na’ajman a’an naq taqab’i qib’ chiqib’il qib’ ut xtawb’al ru chan ru naril li jun chik.

Naq naqayal qaq’e chirilb’al chan ru neke’ril jalaneb’, tixjaltesi li “yib’ aj aatin” sa’ “li usilal k’eeb’il”. Li apóstol Pablo naxtaw ru a’an ut chiqajunilo laa’o nokoru xtawb’al ajwi’ ru. Maare ink’a’ tixjal ut ink’a’ ajwi’ tixtuqub’ li ch’a’ajkilal, a’b’an maare taaruuq rik’in li usilal k’eeb’il naq toojale’q.

Ninwotz eere chirix li Kolonel nim xrahom, li “naari li qaam” ut naxnaw k’a’ru naqak’oxla. Ninch’olob’ xyaalal naq nokoru “xk’eeb’al li usilal” chiru li maatan re jun ch’ina xyaab’ kuxej ut q’un na’aatinak. Li maatan re li Santil Musiq’ej, wi naqaj, naru taa’oq sa’ xchamal li qaam xb’aan li qeek’ahom ut chan ru wankeb’ li jalan komon, ree te’ruq xjalb’al jun na’ajej xuwajel ru sa’ jun santil na’ajej. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo. Amen.