“B’ar wanq lee b’ihomal…”

B’ab’ayaq xnumik li jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre re 2007, jun reheb’ li was kixye we naq taanume’q wuqub’ chihab’ naq taachalq wi’chik li k’a’ru xinweek’a sa’ li hoonal a’an. Kisaho’ inch’ool ut xinye re naq a’anaq lin “wuqub’ chihab’ re naab’alil”. Jo’kan b’i’, wankin arin; lin wuqub’ chihab’ re naab’alil xwulak sa’ xraqik.

Sa’ li enero xnume’, li wixaqil, Grace, ut laa’in xqak’ul li k’anjel re rula’aninkileb’ li komon re Filipinas li xe’kana sa’ b’e xb’aan jun li nimla hiik ut jun xnimal kaq-sut-iq’. Xsaho’ qach’ool xb’aan naq li k’anjel a’an a’an xsumenkil li qatij ut jun xch’olob’ahom li ruxtaan ut li rusilal li qarahonel Choxahil Yuwa’b’ej, xb’aan naq xq’e qahoonal re xk’utb’al li qarahom ut li qak’a’uxl chirixeb’.

Naab’aleb’ reheb’ li komon li xqataweb’ toj yookeb’ chi wank sa’ jun ramrookil muheb’aal t’ikr, na’ajej re xch’utameb’ li komon ut ch’uutleb’aal re li Iglees. Eb’ li ochoch xqula’ani yal jun jachal aj chik lix b’een malaj maak’a’ aj chik lix b’een. Eb’ li komon a’an maak’a’ li k’a’ru re, ut li b’ab’ay wan reheb’ ke’xsach sa’ li rahilal ke’xk’ul. Wan li sulul ut li k’a’aq re ru ink’a’ chik us yalaq b’ar. A’b’anan, numtajenaq xsahileb’ sa’ xch’ool xb’antioxinkil li b’ab’ay li tenq’ ke’xk’ul ut saheb’ sa’ xch’ool ut waklesinb’il xch’ooleb’ us ta b’i’ yookeb’ xnumsinkil li rahilal. Naq xqapatz’ reheb’ chanru naq neke’xkuy xnumsinkil, chixjunileb’ xe’sumen chi kaw ut xe’xye: “Us wanko”. Yaal naq, lix paab’aleb’ rik’in li Jesukristo naxk’e lix yo’onihom naq, sa’ xraqik, us taa’elq chixjunil. Chire li junjunq chi ochoch, li junjunq t’ikr muheb’aal, li Hermana Teh ut laa’in xqatzol chirixeb’ li tiikil aj paab’anel a’an.

Sa’ xhoonalil li nimla rahilal malaj numsink rahilal, li Qaawa’ wan jun lix yaalal jo’ chanru nokoxq’ajsi sa’ li b’e ut sa’ li aajel ru choq’ qe. Naq naqak’e reetal, chixjunil li k’a’aq re ru na’oso’ li nokok’anjelak wi’ chi kaw na’oso xnimal ru ut li tz’aqal aajel ru a’an li qajunkab’al ut chanru nokowan rik’ineb’ li qakomon. Jun li chaab’il komon ixq kixye: “Naq li ha’ kikub’e ut xwulak li hoonal re xtikib’ankil li mesunk, kinsuti li wochoch ut: “Numtajenaq li mul xinch’utub’ chiru chixjunileb’ li chihab’ a’in!”.

Chanchan naq li komon ixq a’an kixk’ul jun li rilob’aal chaab’il ut, xb’aan a’an, toj tixtz’il chik rix li k’a’ru aajel ru ut b’ar wan chi yaal li taaruq xkanab’ankil.

Naq nokok’anjelak rik’ineb’ naab’al li komon chiru naab’al chihab’, nasah’o qach’ool rilb’al lix naab’alil li kawilal sa’ musiq’ej. Jo’kan ajwi’, qilom li naab’alil jo’ ajwi’ lix maak’a’il li k’a’aq re ru sa’ xyanqeb’ laj tiikil paab’anel a’an.

Xb’aan li aajelil, naab’alo qe laa’o naqaj xtawb’al li tumin ut xloq’b’al junjunq li k’a’aq re ru re li ruchich’och’ a’in re xb’eresinkil li qajunkab’al, li naraj naab’al xk’ihal li hoonal ut rilb’aleb’. Li naxyeechi’i qe li ruchich’och’ maak’a’ roso’jik, jo’kan naq aajel ru taqatzol xk’eeb’al reetal jo’q’e “tz’aqal li wan qe”. Wi ink’a’ naqil qib’ chi us, taqatikib’ xtaaqenkil li na’oso’ ut ink’a’ li re musiq’ej. Li qasik’om re li musiq’ej ut li maak’a roso’jik taakanaaq sa’ xkab’ na’ajej, ut ink’a’ chi b’alb’o. Ra rilb’al a’in, chanchan naq wan jun li kawil ajom re xsik’b’al rajlal naab’al chik k’a’aq re ru ut xloq’b’al li k’a’ru toj ak’ ut xchaq’al ru rilb’al.

Chan ru naq taqanaw chi yaal naq ink’a’ yooko chi xik sa’ li b’e a’an? Laj Jacob’ naxk’e li na’leb’ a’in: “Jo’kan ut, meesach li tumin re xk’ulb’al li k’a’ru maak’a’ na’ok wi’, chi moko lee k’anjel re xk’ulbal li k’a’ru ink’a’ naru chi sahob’resink ch’oolej. Chineerab’i chi yalb’il eeq’e, ut chijultiko’q eere li aatin kinye; ut chalqex rik’in lix Santil Dios laj israel, ut chetzeka xsahil li k’a’ru ink’a’ na’oso’, chi moko naru napo’e’, ut chisaho’q lee raam rik’in naab’alil”¹.

Nawoyb’eni naq maajun qe laa’o taqasach li tumin sa’ li wale’ maak’a’ na’ok wi’, chi moko took’anjelaq re li wale’ ink’a’ nak’ojob’ank qach’ool.

Li Kolonel kixk’ut li wahe’ reheb’ laj Judio jo’ ajwi’ laj Nefita:

“Meetamresi choq’ eere b’ihomal sa’ ruchich’och’ b’ar wi’ li max ut q’ol napo’ok, ut b’ar wi’ ink’a’ neke’weqok laj elq’, chi moko neke’elq’ak.

“Chetamresi b’an choq’ eere b’ihomal sa’ choxa, b’ar wi’ ink’a’ nap’ok li max chi moko li q’ol, ut b’ar wi’ ink’a’ neke’weqok laj elq’, chi moko neke’elq’ak.

“Xb’aan naq b’ar wan eeb’ihomal, aran ajwi’ wanq eech’ool”².

Sa’ jun chik hoonal, li Kolonel kixye’ li jaljookil ru aatin:

“Sa’ xch’och’ jun li winq b’ihom naab’al ru li awimq ki’elk;

“Ut a’an yoo chixk’oxlankil sa’ xch’ool: K’a’ru tinb’aanu, xbaan naq maak’a’ b’ar tinch’utub’ wi’ ru li wawimq?

“Ut kixye: Tinb’aanu a’in: tinjuk’eb’ li rochochil ru li wawimq ut jalaneb’ chik q’axal ninq chik tinyiib’, aran tinch’utub’ chixjunil li ru lin pim ut chixjunil li k’a’ru wank we;

“Ut tinye re li waam: Naab’al lin b’ihomal k’uulanb’il choq’ re k’iila chihab’; tinhilanq b’i’, tinwa’aq, tin’uk’aq ut tinninq’ehiq.

“Ab’an li Dios kixye re: At jip, sa’ ajwi’ li q’oqyink a’in taamaq’e’q chawu laa yu’am; ut li k’a’aq re ru xak’uula, ani taa’eechaninq re?

“Jo’ka’in tixk’ul li ani naxk’uula xb’ihomal choq’ re xjunes rib’ ut ink’a’ nab’ihomo’k choq’ re li Dios”³.

Toja’ chaq li Awa’b’ej Dieter F. Uchtdorf kixk’e li na’leb’ a’in:

“Li qaChoxahil Yuwa’ naril li tz’aqal xnimal qu. A’an naxnaw chiqix wan ta naq laa’o ajwi’ ink’a’ naqanaw. Chiru li qayu’am, A’an nokoxtenq’a xtz’aqob’resinkil xnimal li qayoob’tesinkil, xk’amb’al jun li qayu’am chi tiik ut q’ajk b’ar wi’ wan a’an.

“K’a’ut, b’i’, naq naqak’e naab’al li hoonal ut metz’ew sa’ li k’a’aq re ru li yal nanume’, li maak’a’ xnimal ru ut yal junpaat na’ilman? Ink’a’ naqaj rilb’al naq maak’a’ qana’leb’ naq nokoxik chirix li maak’a’ xnimal ru ut yal nanume’?”⁴

Chiqajunilo naqanaw naq lix tusulal li qab’ihomal sa’ ruchich’och’ naxk’am chaq li q’etq’etil, li b’ihomal, li k’a’aq re ru na’oso’, li wankilal ut xnimankileb’ li winq. Xb’aan naq ink’a’ xk’ulub’ naq taqak’e naab’al li hoonal ut rilb’aleb’, tin k’e lin ch’ool, sa’ xna’aj, chirix li k’a’aq re ru li taawanq choq b’ihomal sa’ choxa.

B’ar wan junjunq reheb’ li b’ihomal sa’ choxa li naru taqa ch’utub’? Re xtikib’ankil, usaq choq’ qe xsik’b’al li na’leb’ aj Kristiano re li paab’aal, li oyb’enihom, tuulanil ut li tz’aqal rahok. Yeeb’il qe li na’leb’ naab’al sut naq tento “[taqisi] li ruchich’och’il winq, ut… [ok] jo’ jun li ch’ina’al”⁵. Li Kolonel kixk’e qe li q’usum re naq taqak’e qach’ool re taatz’aqalo’q qu jo’ A’an ut li qaChoxahil Yuwa’⁶.

Xkab’, aajel ru naq taqak’e xkomon li qahoonal ut yalok-q’e chaab’il re xkawresinkil li qawanjik rik’in li qajunkab’al. Chirix chixjunil, “li junkab’al k’ojob’anb’il xb’aan li Dios. A’an li ch’uut jwal aajel ru sa’ li yu’am a’in ut sa’ li junelik q’e kutan”⁷.

Rox, k’anjelak chiru laa was aawiitz’in, a’an naxk’ut naq laa’at tz’aqal aj taaqehom re li Kristo. A’an kixye: jo’ch’inal jo’nimal xeb’aanu chaq reheb’ lin kok’ iitz’in a’in q’axal kok’eb’, we laa’in xeb’aanu chaq”⁸.

Xka, xtawb’al ru lix tzol’leb’ li Kristo ut xkawob’resinkil lix nawom qach’ool, a’an jun li k’anjel li tixk’e xsahil qach’ool ut tz’aqal tixk’ojob’ qach’ool. Aajel ru naq taqatzol li raatin li Kristo chi tustu jo’ chanru naq natawman sa’eb’ li Loq’laj Hu, jo’ ajwi’ li raatineb’ li yo’yookil profeet. “Xb’aan naq k’ehomaq reetal, li raatin li Kristo tixye eere chixjunil li k’a’aq re ru tento teeb’aanu.”⁹.

Tinraqe’q rik’in jun li seraq’ chirix jun xmalka’an 73 chihab’ wan re li xqanaw ru naq yooko chi xik Filipina:

Naq li hiik xreek’asi li ch’och’ sa’ xyi palaw re “Bohol”, li ochoch b’ar wi’ a’an ut lix b’eelom li kikam ke’ k’anjelak chi kaw kit’ane’, kixkamsi lix ko’ ut li ri. Kikana xjunes ut teneb’anb’il chixtawb’al jun li k’anjel re taaril rib’. Xtikib’ puch’uk t’ikr (naxb’aanu rik’in li ruq’) nataqe’ ut nakub’e sa’ jun li tzuul jwal nim naab’al sut chiru li jun kutan chi xokok ha’. Naq xqula’ani, toj yoo chi wank sa’ jun li muheb’aal t’ikr.

A’in li raatin: “Elder, Nink’ulub’a chixjunil li k’a’ru naraj li Qaawa’ naq tinnume’q wi’. Moko po’pookin ta. Jwal ninnima li wokeb’aal sa’ li santil ochoch ut nink’uula rub’el xsok injolom. Nintoj lin lajetqil chi tz’aqal rik’in b’ab’ay li nink’ul naq ninpuch’uk. Maak’a’ na’ajmank re li k’a’ru taak’ulmanq, junelik tintoj li lajetqil”.

Ninch’olob’ xyaalal naq li k’a’ru aajel ru naqaj xk’amb’al chi ub’ej, chixjunil li k’a’aq re ru ak’ nach’al re taqaloq’, li watawom, li k’a’ru naraj li tzejwalej, taawanq rilom sa’ li yu’am chal re chiqu. Chijultiko’q qe junelik li raatin li Kolonel: “Xb’aan naq b’ar wan eeb’ihomal, aran ajwi’ wanq eech’ool”. Nintz’aama naq li qach’ool taawanq sa’ li chaab’il na’ajej. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, Amen.