2010–2019
“ʻEiki, Ko Au Ia?”
ʻOkatopa 2014


“ʻEiki, Ko Au Ia?”

Kuo pau ke tau tuku ʻetau hīkisiá, kae sio fakalaka atu ʻi heʻetau mūnoá, pea fehuʻi ʻi he loto fakatōkilalo, “ʻEiki, ko Au ia?”

Ko e pō fakaʻosi ia hotau Fakamoʻui ʻofeiná ʻi he moʻui matelié, ʻa e efiafi ki muʻa peá Ne foaki Ia ko e totongi huhuʻi maʻá e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá. Naʻá Ne folofola ʻaki ha meʻa ʻi Heʻene pakipaki ʻa e maá mo ʻEne kau ākongá, ʻoku pau naʻá ne fakafonu honau lotó ʻaki ha hohaʻa mo ha mamahi lahi. Naʻá Ne fakahā ange, “ʻE lavakiʻi au ʻe homou toko taha.”

Naʻe ʻikai fehuʻia ʻe he kau ākongá hono moʻoni ʻo e meʻa naʻá Ne folofola ʻakí. Pe vakavakai takai, ʻo tuhu ki ha taha kehe, mo fehuʻi, “Ko ia ē?”

Ka, “naʻa nau mamahi lahi, ʻo nau taki taha fehuʻi kiate ia, ʻo pehē, ʻEikiko Au ia? 1

ʻOku ou fifili pe ko e hā te tau taki taha fai kapau ʻe ʻeke mai e fehuʻi ko iá kiate kitautolu ʻe he Fakamoʻuí. Te tau vakai kiate kinautolu ʻoku tau feohí mo pehē loto, “Mahalo ko ʻene ʻuhingá kia Soni. Kuó u faʻa fakakaukau maʻu pē ki ai,” pe “ʻOku ou fiefia ʻi he ʻi heni ʻa Palauni. ʻOku fie maʻu moʻoni ke ne fanongo ki he pōpoaki ko ʻení”? Pe, te tau hangē ko e ākonga ʻo e kuonga muʻá, ʻo vakai kiate kita mo fai e fehuʻi ongo ko iá: “Ko Au Ia?”

ʻOku ʻi he ngaahi foʻi lea mahinongofuá ni, “ʻEiki, ko Au iá?” ʻa e kamataʻanga ʻo e potó mo e hala ki he ului fakafoʻituituí pea mo e liliu tuʻuloá.

Ko ha Talafakatātā ʻo e Matalaʻiʻakaú (Dandelions)

Tokua naʻe ʻi ai ha tangata naʻe manako ke ʻeveʻeva he efiafí ʻi hono feituʻú. Naʻe meimei ke nofo ʻamanaki maʻu pē ke lue fakalaka atu he fale hono kaungāʻapí. Naʻe tauhi ʻe he kaungāʻapí ni e musié ke nonou, matala maʻu pē matalaʻi ʻakaú, maʻuiʻui e ʻuluʻakaú mo malumalu. Naʻe mahino naʻe fai ʻe he kaungāʻapí e meʻa kotoa ke fakaʻofoʻofa e lotoʻataʻataá.

Ka ʻi he fakalaka atu ʻa e tangatá ʻi ha ʻaho ʻe taha ʻi he fale hono kaungāʻapí, naʻá ne fakatokangaʻi ʻi he loto ʻataʻatā fakaʻofoʻofá ni ha fuʻu vao matala engeenga pē taha ko e dandelion.

Naʻe ʻasi makehe pē ia pea naʻe ʻohovale ai. Ko e hā naʻe ʻikai taʻaki ai ʻe he kaungāʻapi ko ʻení? ʻOku ʻikai ke ne sio ki ai? Naʻe ʻikai ke ne ʻilo ʻe fakatupu ʻe he dandelion ha fanga kiʻi tenga ʻe tupu ai ha ngaahi vao kehe?

Naʻe ʻikai ma-fakamatalaʻi hono uesia lahi ia ʻe he fuʻu dandelion ko ʻení, pea loto ai ke ne fai ha meʻa. ʻE sai ke ne taʻaki pē ʻe ia? Pe fana ʻaki ha kemikale tāmate vao? Mahalo ka totolo poʻuli atu te ne lava ʻo taʻaki fakapulipuli pē.

Naʻe kāsia ʻe he ngaahi fakakaukau ko iá hono ʻatamaí ʻi heʻene lue foki ki hono ʻapí. Naʻe hū ki hono falé ʻo ʻikai toe vakai ki hono lotoʻataʻataá—ʻa ia naʻe kapu ʻe ha fanga kiʻi dandelions engeenga ʻe laungeau.

Ngaahi Malamalaʻi ʻAkaú mo e Ngaahi Fuʻu ʻAkaú

ʻOku fakamanatu mai nai ʻe he talanoá ni e folofola ʻa e Fakamoʻuí?

“Ko e hā ʻokú ke tokanga ai ki he malamalaʻi ʻakau ʻoku ʻi he mata ʻo ho kāingá, ka ʻoku ʻikai te ke tokanga ki he fuʻu ʻakau ʻoku ʻi ho mata ʻoʻoú? …

“… Tomuʻa lī ʻa e fuʻu ʻakau mei ho mata ʻoʻoú; pea te ke toki mamata totonu ke toʻo ʻa e malamalaʻi ʻakaú mei he mata ʻo ho kāingá.”2

ʻOku hangē ʻoku fekauʻaki vāofi ʻa e talanoa ko ʻeni ki he malamalaʻi ʻakaú mo e fuʻu ʻakaú pea mo ʻetau taʻe-malava ke vakai totonu kiate kitautolú. ʻOku ʻikai ke u fakapapauʻi pe ko e hā ʻoku tau lava ai ʻo fulifulihi mo fokotuʻu lelei ha ngaahi founga fakalelei ki he palopalema ʻa e kakaí, ka tau faʻa faingataʻaʻia he fakatokangaʻi haʻatautolú.

Naʻe ʻi ai ha ongoongo ʻi he ngaahi taʻu kuo hilí kau ki ha tangata naʻe tui kapau te ne tatafi ʻaki ha huhuʻaʻi lēmani hono matá, te ne ʻai ke ʻoua ʻe ʻasi ʻi he meʻa-faitaá. Ko ia, naʻá ne tatafi kotoa ʻaki hono matá ha huhuʻaʻi lēmani, hū ki tuʻa, ʻo kaihaʻasi fakamālohi ha pangikē ʻe ua. ʻIkai fuoloa mei ai kuo puke pōpula ʻi he fakamafola mai hono ʻatá he ongoongo efiafí. Ko e taimi naʻe fakahā ange ai ʻe he kau polisí hono faitaaʻi vitiō ʻe he meʻafaitā maluʻí, naʻe ʻikai tui ia ki ai. Naʻá ne talaange, “Ka naʻe vali huhuʻaʻi lēmani hoku matá!”3

Ko e taimi ne fanongo ai ha taha saienisi ʻi he ʻUnivēsiti Kōnelí ki he talanoa ko ʻení, naʻe fakatumutumu ʻi he lava ke taʻe fakatokangaʻi ʻe ha tangata ʻene taʻe-maaʻusiá. Koeʻuhí ke vakaiʻi pe ko ha palopalema fakalūkufua ʻeni, ne fakaafeʻi ai ʻe ha ongo fakatotolo e fānau ako ʻunivēsití ke nau kau ʻi ha ngaahi sivi ʻi ha ngaahi poto fakangāue kehekehe ʻo e moʻuí pea kole ange ke nau fakamaaka e ola ʻo ʻenau ngāué. Ko e fānau ako ne kovi taha ʻenau ngāué ko kinautolu ia ne hala taha ʻenau fakamaaka ʻenau ngāué—ne fakafuofuaʻi ʻe hanau niʻihi honau māká ʻo liunga nima ia ʻi honau maaka totonú.4

Kuo fakahoko tatau e fakatotoló ni ʻi ha ngaahi founga kehekehe, ʻo kei toutou fakapapauʻi ai pē ʻa e ikuʻanga tatau: ko hatau tokolahi ʻoku tau faingataʻaʻia ke ʻiloʻi totonu hotau tuʻungá, pea naʻa mo e kakai lavameʻá ʻoku nau ʻafaʻi ʻenau foakí kae tuku hifo e ngaahi foaki ʻoku fai ʻe he niʻihi kehé.5

Mahalo ʻe ʻikai fuʻu mahuʻinga ke ʻafaʻi e founga ʻetau fakaʻuli ʻi ha kaá pe ko e hā e mamaʻo haʻatau taaʻi ha foʻi pulu tā-pulu. Ka ko e taimi ʻoku tau kamataʻi ai ke tui ʻoku lahi ange ʻetau ngaahi foaki ʻi ʻapí, ʻi he ngāué, pea ʻi he lotú ʻi honau tuʻunga totonú, ʻoku tau fakakuihi kitautolu ki he ngaahi tāpuaki mo e ngaahi faingamālie ke fakaleleiʻi kitautolu ʻi ha ngaahi founga mahuʻinga mo kāfakafa.

Ngaahi Meʻa Pulipulia Fakalaumālie

Naʻe nofo haku maheni ʻi ha uooti naʻe māʻolunga taha hono fakamatala fakasitetisitika ʻi he Siasí—māʻolunga e maʻulotú, māʻolunga mo e fika ʻo e faiako fakaʻapí, anga maau maʻu pē fānau Palaimelí, naʻe kau ʻi he ngaahi maʻu meʻatokoni ʻa e uōtí ha ngaahi meʻakai lelei naʻe hāhāmolofia ke mahua he faliki ʻo e falelotú, pea te u pehē naʻe ʻikai ha teitei kē ia ʻi ha vaʻinga ʻa e Siasí.

Ne fāifai pea ui hoku kaungāmeʻá mo hono uaifí ke ngāue fakafaifekau. ʻI heʻena foki mai he ʻosi ʻo e taʻu ʻe tolú, naʻe ʻohovale ʻa e ongomeʻá ni ke ʻilo ko e lolotonga ʻo e taimi ʻena mavahe ʻo ngāué, ne vete ha ngaahi fāmili ʻe 11.

Neongo ne fisi ki tuʻa mei he uōtí ʻa e fakaʻilonga ʻo e faivelengá mo e mālohí, kae pango he naʻe ʻi ai ha meʻa naʻe hoko ʻi he loto mo e moʻui ʻa e kāingalotú. Pea ko e palopalemá he ko e tūkunga ko ʻení ʻoku ʻikai tātātaha. ʻOku hoko ʻa e faʻahinga meʻa fulikivanu mo fakapiko ko iá ʻi he taimi ʻoku mavahe ai ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí mei he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Mahalo te nau fotu ki tuʻa ko e kau ākonga ʻa Sīsū Kalaisi, ka ʻi honau lotó, kuo mavahe honau lotó mei he Fakamoʻuí mo ʻEne ngaahi akonakí. Kuo nau mafuli māmālie mei he ngaahi meʻa ʻo e Laumālié ʻo ʻunu atu ki he ngaahi meʻa ʻo e māmaní.

ʻOku kamata ke pehē ʻe he kau maʻu lakanga fakataulaʻeiki moʻui tāú he taimi ʻe niʻihi, ko e Siasí ko ha meʻa lelei pē ki he kakai fefiné mo e fānaú kae ʻikai ko kinautolu. Pe ʻoku tui ha niʻihi ko ʻenau taimi tēpile femoʻuekiná pe tūkunga makehé ʻokú ne fakaʻatā kinautolu mei he ngaahi ngāue fakaʻaho ʻo e faivelengá mo e tokoní ʻokú ne pukepuke ke nau ofi ki he Laumālié. ʻI he kuonga ko ʻeni ʻo e tuli tonuhiá mo e tokanga taha pē kiate kitá, ʻoku faingofua ai ke te mohu founga ʻo maʻu ha ngaahi ʻuhinga ke ʻoua ʻe toutou fakataufolofola ki he ʻOtuá ʻi ha lotu, fakatoloi e ako ʻo e folofolá, fakamamaʻo mei he ngaahi houalotu ʻa e Siasí mo e ngaahi efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, pe ko e totongi vahe hongofulu totonú mo e ngaahi foakí.

Kāinga, mou kātaki muʻa ʻo vakavakaiʻi homou lotó mo fai e fehuʻi faingofua ko ʻení: “ʻEiki, ko au Ia?”

Kuó ke mavahe nai—pe siʻisiʻi pē—mei he “ongoongolelei nāunauʻia ʻa e ʻOtua monūʻia, ʻa ia naʻe tuku mai [ke ke] tauhí”?6 Kuó ke tuku nai e “ʻotua ʻo māmaní” ke fakakuihi ho ʻatamaí mei he “maama ʻo e ongoongolelei fakamonūʻia ʻa Kalaisí”?7

Siʻoku ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, siʻoku ngaahi tokoua ʻofeina, fehuʻi pē kiate koe, “Ko e fē ʻa ʻeku koloá?”

ʻOku tuku ʻapē ho lotó ʻi he ngaahi meʻa fakahōhōloto ʻo e māmaní, pe ʻoku tukutaha ia ʻi he ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisi? “He ko e potu ʻoku ʻi ai hoʻomou koloá, ʻe ʻi ai foki mo homou lotó.”8

ʻOku ʻafio nai e Laumālie ʻo e ʻOtuá ʻi homou lotó? ʻOku mou “aka mo tuʻu maʻu” ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá pea mo homou kāingá? ʻOku mou tuku nai ha taimi feʻunga mo mohu founga ke ʻomi ʻa e fiefiá ki hoʻomou nofo malí mo e fāmilí? ʻOku foaki nai ho iví ki he taumuʻa kilukilua ke mahino mo moʻui ʻaki “ʻa e māukupu, mo e lōloa, mo e loloto, pea mo e māʻolunga”9 ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí?

Kāinga, kapau ko hoʻo fakaʻamu lahi tahá ke tanumaki e anga faka-Kalaisi ʻo e “tuí, angamaʻá, ʻiló, anga fakamaʻumaʻú, feʻofoʻofani fakakāingá, anga faka-ʻOtuá, manavaʻofá, loto fakatōkilaló, [mo e ngāué],”10 ʻe ngaohi koe ʻe he Tamai Hēvaní ko ha meʻangāue ʻi Hono toʻukupú ki he fakamoʻui ʻo ha ngaahi laumālie tokolahi.11

Ko e Moʻui Vakavakaiʻí

Kāinga, ʻoku hala hatau taha te ne fie fakahā ʻa e taimi ʻoku tau ʻauhia ai mei he hala totonú. Taimi lahi ʻoku tau feinga ke kalo mei he vakavakaiʻi fakalelei hotau laumālié pea fakafepakiʻi hotau ngaahi vaivaí, ngaahi fakangatangatá, mo e manavasiʻí. ʻI heʻene peheé, ko e taimi ʻoku tau vakavakaiʻi ai ʻetau moʻuí, ʻoku tau sio ʻaki e meʻasivi ʻo e fakakaukau pē ʻaʻatá, kumi ʻuhingá, mo ha ngaahi talanoa ʻoku tau fai kiate kitautolu ke fakatonuhiaʻi ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi tōʻonga taʻe-tāú.

Ka ʻoku mahuʻinga ʻetau lava ʻo vakai lelei kiate kitautolú ki heʻetau tupulaki fakalaumālié mo hotau tuʻunga leleí. Kapau ʻoku kei fūfūnaki hotau ngaahi vaivaí mo ʻetau ngaahi tōnounoú ʻi he fakapoʻulí, pea tā he ʻikai lava ʻe he mālohi huhuʻi ʻo e Fakamoʻuí ʻo fakamoʻui kinautolu mo ʻai ke nau mālohi.12 Meʻapango, he ʻe toe ʻai ʻe heʻetau kui ki hotau ngaahi vaivai fakatangatá ke tau kui ki he ngaahi ivi fakalaumālie ʻoku fakaʻamu ʻetau Tamai Hēvaní ke tanumaki ʻiate kitautolu takitahá.

ʻE anga fēfē leva haʻatau huluʻi e maama haohaoa ʻa e ʻOtuá ki hotau laumālié mo vakai kiate kitautolu ʻo hangē ko ʻEne ʻafio mai kiate kitautolú?

Tuku ke u fokotuʻu atu ko e ngaahi folofola māʻoniʻoní mo e ngaahi malanga kuo fai he konifelenisi lahí, ko ha ngaahi sioʻata ʻaonga ia te tau lava ʻo toʻo ki heʻetau siviʻi kitautolú.

ʻI hoʻo fanongo pe lau e ngaahi lea ʻa e kau palōfita ʻo e kuonga muʻá mo onopōní, fakaʻehiʻehi mei he fakakaukau ki he anga ʻo hono fakaʻaongaʻi e ngaahi lea ko iá ki ha tahá kae fai e fehuʻi faingofuá: “ʻEiki, ko Au ia?”

Kuo pau ke tau fakataufolofola ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻi he loto mafesi mo e ʻatamai akoʻingofua. Kuo pau ke tau loto fiemālie ke ako mo liliu. Pea, hono ʻikai lahi e meʻa ʻoku tau maʻu ʻi heʻetau tukupā ke moʻui ʻaki e tuʻunga ne fakataumuʻa mai heʻetau Tamai Hēvaní kiate kitautolú.

Ko kinautolu ʻoku ʻikai ke nau fie ako mo liliú mahalo he ʻikai pea ʻoku ngalingali te nau kamata ke fifili pea ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻa e Siasí ke foaki maʻanautolu.

Ka ko kinautolu ʻoku fie fakalakalaka mo lelei angé, ʻa kinautolu ʻoku ako mei he Fakamoʻuí mo fakaʻamu ke hangē ko Iá, ʻa kinautolu ʻoku nau loto fakatōkilalo ʻo hangē ko ha tamasiʻi siʻi mo feinga ke fenāpasi ʻenau ngaahi fakakaukaú mo ʻenau tōʻongá mo ʻetau Tamai Fakahēvaní—te nau aʻusia e mana ʻo e Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. Te nau ongoʻi moʻoni e Laumālie Fakaʻofoʻofa ʻo e ʻOtuá. Te nau aʻusia ʻa e fiefia taʻe fakamatalaʻi ʻa ia ko e fua ʻo e angamaluú mo e loto fakatōkilaló. ʻE tāpuekina ʻaki kinautolu e loto holi mo e ivi mapuleʻi ke hoko ko e kau ākonga moʻoni ʻa Sīsū Kalaisi.

Ko e Mālohi ʻo e Leleí

ʻI heʻeku moʻuí, kuó u maʻu ha faingamālie ke feohi mo ha niʻihi ʻo e kakai tangata mo fafine poto mo ʻatamaiʻia taha ʻi he māmaní. ʻI heʻeku kei siʻí, naʻá ku mālieʻia ʻiate kinautolu naʻe ako, lavameʻa, ikuna, mo fakaʻapaʻapaʻi ʻe he māmaní. Ka ʻi he fakalau atu ʻa e taʻú, kuó u fakatokangaʻi, ʻoku ou mālieʻia lahi ange au ʻiate kinautolu ko e ngaahi laumālie fakaʻofoʻofa mo monūʻia ʻoku lelei mo taʻe ha melé.

Pea ʻoku ʻikai ʻapē ko e meʻa ia ʻoku ʻuhinga ki ai ʻa e ongoongoleleí mo ne fai maʻatautolú? Ko e ongoongolelei ia ʻo e fiefiá, pea ʻe tokoni ia ke tau lelei ai.

ʻOku kaunga e ngaahi lea ʻa e ʻAposetolo ko Sēmisí kiate kitautolu he ʻahó ni:

“ʻOku tekeʻi ʻe he ʻOtuá ʻa e laukaú, ka ʻokú ne foaki ʻa e ʻofá ki he angavaivaí. …

“Fakavaivaiʻi ʻa kimoutolu ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí, pea ʻe hākeakiʻi ʻe ia ʻa kimoutolu.”13

Kāinga, kuo pau ke tau tuku ʻetau hīkisiá, kae sio fakalaka atu ʻi heʻetau mūnoá, pea fehuʻi ʻi he loto fakatōkilalo, “ʻEiki, ko Au ia?”

Pea kapau ko e talí ʻa e ʻEikí ko e “ʻIo, ʻe hoku foha, ʻoku ʻi ai ha ngaahi meʻa kuo pau ke ke fakaleleiʻi, ko ha ngaahi meʻa te u lava ʻo tokoni ke ke ikunaʻi,” ʻoku ou fakatauange ke tau tali fiemālie ʻa e tali ko ʻení, fakahaaʻi ʻi he loto fakatōkilalo ʻetau ngaahi angahalá mo e ngaahi tōnounoú, pea liliu leva ʻetau ngaahi foungá ʻaki ʻetau feinga ke tau hoko ko ha husepāniti, tamai, mo e foha lelei ange. ʻOfa te tau feinga mei he taimí ni ʻo faai atu, ʻaki hotau iví ke ʻaʻeva maʻu pē ʻi he hala monūʻia ʻo e Fakamoʻuí—he ko e ʻiloʻi lelei kitautolú ko e kamataʻanga ia ʻo e potó.

ʻI heʻetau fai iá, ʻe tatakinima kitautolu ʻe hotau ʻOtua ʻofá; pea “ʻai ke [tau] mālohi, pea tāpuekina mei ʻolunga.”14

Siʻi ngaahi kaungāmeʻa ʻofeina, ko ha sitepu ʻuluaki ʻi he hala fakaofo mo lavameʻa ʻo e tuʻunga fakaākonga totonú, ʻoku kamata ʻaki ia ʻetau fai e fehuʻi faingofua:

“ʻEiki, ko Au ia?”

Ko ʻeku fakamoʻoní ʻeni pea ʻoku ou tuku atu ʻeku tāpuakí ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Mātiu 26:21–22; ko e tānaki atu e fakamamafaʻí.

  2. Mātiu 7:3, 5.

  3. Vakai, Errol Morris, “The Anosognosic’s Dilemma: Something’s Wrong but You’ll Never Know What It Is,” New York Times, June 20, 2010, opinionator.blogs.nytimes.com/2010/06/20/the-anosognosics-dilemma-1.

  4. Vakai, Justin Kruger and David Dunning, “Unskilled and Unaware of It: How Difficulties in Recognizing One’s Own Incompetence Lead to Inflated Self-Assessments,” Journal of Personality and Social Psychology, Dec. 1999, 1121–34. “ʻI ha savea ʻe 4 ne maʻu ai ko e niʻihi ko ia ne maaka maʻulalo tahá ʻi he fakakatá, kalamá mo e fakakaukau leleí, ne nau fuʻu tōtuʻa ʻenau fakamaaka pē kinautolú. Neongo ne nau kau he peseti ʻe 12, ka ne nau tala ʻe nautolu ʻoku nau ʻi he peseti ʻe 62” (from the abstract at psycnet.apa.org/?&fa=main.doiLanding&doi=10.1037/0022–3514.77.6.1121).

  5. Vakai, Marshall Goldsmith, What Got You Here Won’t Get You There (2007), vahe 3. Ne fehuʻi ki he toko tolu ke nau fakafuofuaʻi ʻenau tokoni ki he lavameʻa ʻa e kautahá. Naʻe iku ʻo peseti ʻe 150 ʻenau fakafuofua ki heʻenau tokoní.

  6. 1 Tīmote 1:11.

  7. 2 Kolinitō 4:4.

  8. Luke 12:34.

  9. ʻEfesō 3:18.

  10. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 4:6.

  11. Vakai, ʻAlamā 17:11.

  12. Vakai, ʻEta 12:27.

  13. Sēmisi 4:6, 10.

  14. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 1:28.