“Sa Sega Li ni Vaka Oqo na Lolo Kau sa Vinakata?”

Kemuni na taciqu kei na ganequ, sa ka ni reki vei au meu vakaraitaka ena koniferedi raraba oqo ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai niu lomani kemuni. Na reki oqo e vakadinadinataka mai na Yalotabu ni loloma ni iVakabula sa yaco yani vei kemuni yadudua kei ira kece na luvena na Tamada Vakalomalagi. Sa gadreva tu na Tamada Vakalomalagi me vakalougatataki ira na luvena vakayalo ka vakayago. Sa kila vinaka tu o Koya na nodra dui gagadre, nodra mosi, kei na nodra vakanuinui.

Na gauna eda dau vukea kina e dua, sa dau vakila oqo na iVakabula me vaka eda sa vukei Koya sara tikoga.

A kaya vei keda ni dina o ya, ena gauna a vakamacalataka kina o Koya e dua na gauna mai muri, ka na yaco taucoko vei keda meda raici Koya kina, ni sa mai cava na noda bula ena vuravura oqo. Sa makare tikoga mai niu raitayalotaka na gauna mai muri o ya, ena veisiga niu dau masu ka lolovaka meu kila na ka meu kaya ena mataka nikua. Na vakamacala ni Turaga baleta na veivakatarogi ni gauna mai muri o ya a soli vei iratou na Nona tisaipeli, ka tukuni tiko kina na veika sa gadreva taucoko tu na lomada me yaco dina talega vei keda:

“Ena qai kaya na Tui vei ira ena liga i matau, Ni lako mai, koi kemuni sa vakalougatataki vei Tamaqu, mo ni rawata na matanitu sa vakarautaki me nomuni mai na ivakatekivu kei vuravura:

“Ni kau a via kana, ka ni a solia mai vei au na kakana: au a via gunu, ka ni a vagunuvi au: au a vulagi, ka ni a kauti au ki vale:

“Luvawale, ka ni a vakasulumi au: Au a tauvimate, ka ni a mai raici au: au a tiko ena vale ni veivesu, ka ni a lako mai vei au.

“Ena qai vosa vua ko ira na yalododonu, ka kaya, Na Turaga, keimami a raici kemuni mada ni naica ni kemuni a viakana, ka vakani kemuni? se viagunu, ka vagunuvi kemuni?

“Se keimami a raici kemuni ni naica ni kemuni a vulagi, ka kauti kemuni ki vale? se luvawale, ka vakasulumi kemuni?

“Se keimami a raici kemuni ni naica ni kemuni a tauvimate, se tiko ena vale ni veivesu, ka lako vei kemuni?

“Ena qai vosa na Tui ka kaya vei ira, Au sa kaya vakaidina vei kemuni, Ni kemuni a cakava vua e dua sa lailai vei ira na wekaqu oqo, ni a cakava vei au.”¹

O kemuni vata kei au eda vinakata na veikidavaki lomani oqo mai vua na iVakabula. Ia mena kilikili vakacava vei keda oqo? Era sa vuqa cake na luvena na Tamada Vakalomalagi mai na kena eda rawa ni vukea era sa walokai tu, sega nodra vale, ka ra tiko duadua vakai ira. Ka sa toso cake tikoga na kedra iwiliwili mai na kena eda rawa ni vukei ira rawa.

Sa qai solia kina vei keda yadua na Turaga e dua na ka meda na cakava. Oqo e dua na na vunau e rawarawa sara vua e dua na gone me kila vakavinaka. Oqo e dua na ivakaro e yalataki tiko kina e dua na ka totoka vei ira era vakaleqai tu vakakina vei keda.

Oqo na lawa ni lolo. Na vosa mai na ivola i Aisea sa ivakamacala ni Turaga baleta na ivakaro kei na veivakalougatataki me noda oi keda ena Nona Lotu:

“Sa sega li ni vakaoqo na lolo kau sa vinakata? Mo dou sereka na ivesu sa sega ni dodonu, ka luvata na ikaukau bibi, ka sereki ira na bobula mera lalaga, ka mo dou musuka kece talega na ivua?

“Sa vakane, se segai, me soli madrai vua sa viakana, ia ko ira sa rarawa ka luveniyali mo kauta ga ki na nomu vale? ni ko sa kunea e dua sa luvawale, mo vakasulumi koya, ia mo kakua ni vunitaki iko mai vua na wekamu dina?

“Ena qai kida mai na nomu rarama me vaka na mataka, ka na tubu vakasauri mai na nomu bula vinaka: ena qai liutaki iko na nomu cakacaka dodonu; ia na iukuuku i Jiova ena kemu imurimuri.

“Ko na qai masu ka na rogoci iko ko Jiova; ko na qai tagi, ka na kaya mai ko Jiova, Koi au oqo. Kevaka ko biuta tani ena kemudou maliwa nai vua, na dusi qaqalo, kei na vosa ca;

“Ia kevaka ko daulomasoli vua sa viakana, ka sa vakamamautaka na yalo i koya sa rarawa; ena qai cadra na nomu rarama ena butobuto, kei na nomu bogi loaloa me vaka na siga levu:

“Ia ko Jiova ena tuberi iko tikoga, ka vakamamautaka na yalomu ena dausiga, ka vakaukauwataka na suimu: ia ko na vaka na were sa vakasuasuataki, ka vaka na ivurevure sa sega ni yali na kena wai.”²

Sa mai solia kina oqo na Turaga vei keda e dua na ivakaro e rawarawa sara kei na kena yalayala e totoka dina. Nikua ena Lotu sa soli tu vei keda na madigi meda lolo ena veivula ka solia ena loloma e dua na isolisoli ni lolo vei noda bisopi se peresitedi ni tabana me baleta nodra vukei na dravudravua kei na vakaleqai. Eso ena vakayagataki vei ira era tiko voliti kemuni, ena rairai dua beka ena nomu matavuvale. Era na masu ka lolo na italai ni Turaga me vakatakilai mai o cei mena vukei kei na veivuke cava me soli. Na kena ena sega ni gadrevi mera vukei kina o ira ena nomuni tabani Lotu me na laki vakayagataki ki na nodra vakalougatataki na lewe ni Lotu tale eso, ena veiyasai vuravura, era vakaleqai tu.

Na ivakaro ni lolo baleti ira na dravudravua sa tu kina na veivakalougatataki e vuqa. E kaya o Peresitedi Spencer W. Kimball ni sega ni vakamuri na lawa oqo sa yaco me dua na ivalavala ca e bi na kena isau. A vola kina: “Sa yalataka tu na Turaga na veivakalougatataki cecere kivei ira era lolo ka vukei ira na vakaleqai. … Na veivakauqeti kei na veidusimaki vakayalo ena lako vata mai kei na ivalavala dodonu kei na veivolekati kei na Tamada Vakalomalagi. Ni da sega ni cakava na cakacaka dodonu oqo ni lolo ena tagutuvi keda mai na veivakalougatataki oqo.”³

Au a ciqoma e dua vei ira na veivakalougatataki oqo ena vica na macawa sa oti. Me vaka ga ni na yaco tiko na koniferedi raraba ena mua ni macawa ka dau yaco kina na soqoni ni lolo, kei na ivakadinadina, au a lolo ka masu meu kila na sala meu rawa tikoga ni talairawarawa ki na ivakaro meu kauwaitaki ira era tiko vakaleqai.

Ena Vakarauwai, niu se lolo tikoga, au a yadra ena 6:00 ka masu tale. E lomaqu sara meu raica mada na itukutuku kei vuravura. E keri au wilika kina na itukutuku oqo:

A vakacacana e vuqa na vale na Cagilaba o Pam ni a ravuti Port Vila vakadodonu, na koroturaga kei Vanuatu. Era sa vakaleqai ena gauna oqo e ono na tamata mai Vanuatu, e vakadeitaki na kena imatai oqo me dua vei ira na cagilaba kaukauwa duadua me bau curuma na vanua.

“E sega ni dua na vunikau me bau tu vakadodonu ena kena a ravucaka takoso na yanuyanu lailai oqo ni Pasivika na [cagilaba].⁴

Era sa tuva tiko na timi ni vakadikevi ni vakacaca ena World Vision mera laki raica na vakacaca ni sa ruru na cagilaba. 

Era a vakasalataki ira na lewenivanua mera tiko ena veivale e kaukauwa me vakataka ena univesiti kei na koronivuli.

Era sa qai kaya: “‘Na nodra vale kaukauwa duadua o ya na valenilotu simede,’ e kaya o Inga Mepham [ mai na] CARE International. … ‘Eso vei ira e sega vei ira o ya. E dredre me kune e dua na vale o nanuma ni na rawa ni taqeya e dua na (cagilaba) Vakatagedegede 5.’”⁵

Niu wilika oqo, au nanuma sara noqu a laki sikova na veitikotiko mai Vanuatu. Au raitayalotaka rawa na nodra sa laki cibini vata toka ena nodra vale sa vakarusai ena cagi. Kau nanuma kina na nodra a kidavaki au ena loloma o ira na lewenivanua mai Vanuatu. Au vakasamataki ira ni ra sa dro mera vaqara bula ki na noda valenilotu simede.

Au raitayalotaki bisopi kei peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei ni rau veilakoyaki voli ena kedra maliwa, ena veivakacegui, soli vulaqeti, kakana mera kana, kei na wai mera gunuva. Au raici ira na gone ni ra sa cibini vata toka ena taqaya.

Era tu sara vakayawa mai na vale au wilika tiko kina na itukutuku o ya, ia au kila na cava sa cakava tiko na Turaga maivei ira na Nona italai. Au kila na vuna sa mai rawa kina mera vukei ira na luvena na Tamada Vakalomalagi o ya na isolisoli ni lolo, era solia wale na tisaipeli ni Turaga era tu sara vakayawa ia era voleka vua na Turaga.

Ia au sa sega tale ni waraka me Sigatabu. Au a kauta e dua na isolisoli ni lolo vua na noqu bisopi ena mataka o ya. Au kila ni isolisoli o ya ena vakayagataka o bisopi kei peresitedi ni iSoqosoqo ni Veivukei me vukea e dua ena noqu itikotiko raraba. Ena sega beka ni gadrevi na noqu isolisoli lailai ena vanua e volekata na neitou itikotiko vakamatavuvale, ia sa na yaco yani na ikuri ni cau eke ki na vanua yawa me vakataki Vanuatu.

Ia era na yaco mai eso tale na cava kei na veivakaleqai e vuravura taucoko kivei ira na tamata sa daulomani ira na Turaga kei na nodra rarawa e vakila o Koya. Ena laki vakayagataki e dua na tiki ni nomuni isolisoli ni lolo ni vula oqo mena vukea e dua, ena dua na vanua, ka na vakila na Turaga ni sa vakacegui na tamata o ya me vaka e yaco tiko Vua.

Ena yaga vakalevu cake na nomu isolisoli ni lolo mai na nomu vakania ka vakasuluma tiko na yago. Ena vakabula ka veisautaka na yalo. Na vua ni isolisoli ena yalo sa lomasoli sa rawa beka me laki gadreva na yalona o koya e vukei me laki vukei ira yani era tiko vakaleqai. Sa yaco tiko oqo e vuravura taucoko.

A yaco oqo ena bula nei Sista Abie Turay, e vakaitikotiko mai Sierra Leone. A tubu e dua na ivalu vakamata tamata ena 1991. A vakacacana sara vakatani na vanua me vica na yabaki. Sa yaco oti tu o Sierra Leone me dua vei ira na matanitu dravudravua sara e vuravura. “Ena veivaluvaluti oqo a sega ni matata o cei sa liutaka tiko na matanitu—era sa sogo … na baqe, sa sega ni cici na matanitu, era sa guce na ovisa [vei ira na dauvakacaca], … ka sa lomolomora na vanua, ena veivakamatei kei na rarawa. E tini vakaudolu na tamata era sa vakamatei, ka sivia na rua na milioni na tamata era sa biuta na nodra vale mera drobula mai na veivakamatei.”⁶

Ena gauna mada ga vakaoqo, sa tubu tikoga na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.

E dua vei ira na isevu ni tabana a tauyavutaki ena siti e tiko kina o Sista Turay. Na turaga watina a isevu ni peresitedi ni tabana e kea. A veiqaravi vaka-peresitedi ni tikina ena gauna ni yaco tiko na veivaluvaluti vaka-kawa tamata.

“[Nikua] ni ra gole yani na vulagi ki na vale nei Sista Turay, e dau taleitaka me vakaraitaka vei ira e rua na ivakananumi [mareqeti] mai na ivalu: e dua na sote oriori karakarawa vulavula a [taura mai] na dua na isolesole isulu vakayagataki oti era [solia mai na lewe ni Lotu] kei na dua na tutuvi, sa makawa ka kakalamulamu tu.”⁷

E kaya o koya, “Na sote oqo sa imatai ni … isulu au [a taura]. … Au dau dara tu ki cakacaka—e a ka vinaka dina. [Au rairai totoka sara ga kina.] Sa sega tale ni dua na noqu isulu.

“Ena gauna ni ivalu oqo, a vakatakatari keitou toka na itutuvi oqo, oi au kei iratou na luvequ. Ni ra botei keimami [mai] na dauvakacaca, oqo ga na ka au taura [rawa] ka [dro yani ki veikau meu vuni]. Keitou [sa dau] kauta tiko na itutuvi oqo. E dau vakatakatari keitou ka taqomaki keitou mai na namu.”⁸

“E vakavinavinakataka o Sista Turay e dua na peresitedi ni kaulotu a curuma rawa yani e dua na matanitu sa boloraki tu ena ivalu ka kauta tiko mai eso na i[lavo] ena nona taga.” Na ilavo oqori, mai na isolisoli ni lolo mai vei ira na tamata vakataki iko, era sa mai volia kina na Yalododonu na kakana a sega ni rawa vei ira e vuqa mai Sierra Leone mera volia rawa ena isau sa rui levu vei ira. “A sega ni mate e dua na lewe ni Lotu … mai na walokai ena via kana ena gauna ni veiravuravuti oqo.⁹

Ena nona talanoataka tiko o Sista Turay na nodra a vakabulai mai na nodra loloma eso, a kaya kina, “Niu vakasamataki [ira] na tamata era a cakava oqo … au nanuma ni sa talai [ira mai] na Kalou, baleta ni ra tamata wale sara era a lomani [keimami] mai.”¹⁰

Dua na gauna lekaleka sa oti a sikovi Abie mai e dua mai Amerika. Ni sa mai tiko vata kei koya, e lako sara na matai vulagi “ki na dua na ivolanikalou e toka ena teveli.” E kila rawa sara ni ka vakamareqeti, ni “volai sara toka vakavinaka na kena kolomu. Sa [makawa] sara na drauna; ka so sa kadresu. Sa lili toka ga na waqana.”

A taura cake sara na ivolanikalou e “ligana ka cega sara vakamalua. Ni [sa cega, a raica sara e dua] na ilavelave dromodromo ni ikatini. E raica kina o [koya] ni matanitu oqo e levu sara [na ka e rawata e dua na dola], ia a sauma rawa o Abie Turay e dua na dola na nona ikatini, dua na dola ki na ilavo ni kaulotu, ka dua na dola na isolisoli ni lolo me baleti ira, e vakatoka o koya, era ‘dravudravua dina.’”

A sogota tale o vulagi na ivolanikalou nei Sista Turay ka vakasamataka, ni tucake vata kei koya na tina yalodina ni Aferika, ni sa butuka tu na vanua tabu.¹¹

Me vaka ga ni daru sa ciqoma na veivakalougatataki ni nodaru isolisoli ni lolo ni sa rawa ni veisautaka na yalo, sa vakakina na lolo mera na bula kina eso. Ena rawa me vakila talega e dua na gonelailai.

E vuqa na gone lalai, kei na so na qase, ena rairai dredre beka vei ira ena vuku ni leqa eso mera lolo me 24 na auwa. Sa na rawa ga, ena vosa i Aisea, e vakilai ni lolo sa “vakararawataka na yalodra.” Era kila rawa na itubutubu yalomatua na kena rawa ni yaco oqo ka ra muria sara kina na ivakasala nei Peresitedi Joseph F. Smith: “Ena vinaka cake mo ni vakavulici ira ena ivakavuvuli ka mera maroroya ni ra sa qase cake mai mera na digidigi sara kina vakavuku.”¹²

Au sa qai raica oti toka ga oqo na veivakalougatataki ni ivakasala oqo. E raica e dua vei ira na makubuqu tagane ni kaukauwa cake sara mai vei koya na lolo me 24 na auwa. Ia e rau vakavulica tikoga ki yalona na ivakavuvuli oqo na nona itubutubu yalomatua. E dua na nona itokani gonenivuli a mate e dua na tacina ena dua na vakacala-ka. A tarogi tinana sara na makubuqu ena siga ni lolo, ena gauna e dau dredre sara kina vua me tomana na lolo, ena yalo vakacegu beka o nona itokani e lolosi tiko ke na tomana na nona lolo.

Na nona taro oqo sa veivakadeitaki ni ivakasala nei Peresitedi Joseph F. Smith. Sa yacova mai e dua na vanua na makubuqu me sega walega ni kila vinaka na ivakavuvuli ni lolo, ia sa mai teivaki rawa e yalona. Sa mai vakila o koya ni nona lolo kei na masu ena rawa me veimuataki ki na veivakalougatataki mai vua na Kalou ki vua e dua e tiko vakaleqai. Ke na bulataka vakawasoma na ivakavuvuli oqo, ena kauta mai na veika vinaka ena nona bula, ni sa yalataka tu na Turaga. Ena yaco vua na veivakalougatataki vakayalo ni kaukauwa me ciqoma kina na veivakauqeti vakayalo ka gugumatua me vorata rawa na veitemaki.

Eda sega ni kila na vuna taucoko a gole kina o Jisu Karisito ki na lekutu me laki lolo ka masu. Ia eda kila e dua vei ira na ka a yaco: a vorata rawa na iVakabula na veitemaki i Setani me vakayagataka vakailoa na Nona kaukauwa vakalou.

Na gauna lekaleka eda lolo kina ena veivula kei na cau lailai eda solia kivei ira na dravudravua ena rawa ni da dolei ga mai kina vakalailai ki na noda bula meda sa kakua ni gadreva na cakacaka butobuto. Ia e tiko e dua na yalayala cecere, sa soli vei keda ena gauna eda cakava taucoko na veika eda cakava rawa ni da masu, lolo, ka soli iloloma vei ira sa vakaleqai tu:

“Ena qai kida mai na nomu rarama me vaka na mataka, ka na tubu vakasauri mai na nomu bula vinaka: ena qai liutaki iko na nomu cakacaka dodonu; ia na iukuuku i Jiova ena kemui murimuri.

“Ko na qai masu ka na rogoci iko ko Jiova; ko na qai tagi, ka na kaya mai ko Jiova, Koi Au oqo”¹³

Sa noqu masu ni da na taura vei keda kei na noda matavuvale na veivakalougatataki cecere oqo.

Au vakadinadinataka ni o Jisu na Karisito, ka da sureti tiko ena Nona Lotu meda vukei Koya mena qaravi ira na dravudravua ena Nona sala, ni sa yalataka tu ni na yaco mai na veivakalougatataki tawayalani ni da veivuke yani Vua. Ena yaca tabu i Jisu Karisito, emeni.