Matxiwak, ka’ajwi’ naq wan aapaab’aal

2600 chihab’ chaq anajwan, li Babilonia a’an li tenamit q’axal taqenaq xwankil sa’ chixjunil li ruchich’och’. Jun li najter aj tz’iib’anel kixch’olob’ naq numenaq 90 metro xteram ut 25 metro lix nimal ru lix xaqxookil tz’akil li Babilonio li kixsuti rix. Kixtz’iib’a: “Sa’ xchaq’alil ut xnimal ru, maajun chik li tenamit li naxq’ax ru”.¹

Sa’ xkutankil, li Babilonia a’an li jolomil aj tenamit re li tzolok, li chaq’rab’, ut li na’leb’ank. Maajun chik kiru chixq’axb’al lix teep aj pleet. A’an kixjuk’ xwankil li Egipto. Ke’ok aj Babilonia sa’ lix jolomil tenamit re Asiria, Nineve, ut ke’xkanab’ chi k’atb’il ut poqlenb’il. Sa’ junpaat kixq’ax ru li tenamit Jerusalen ut kixk’ameb’ li kok’al re Israel q’axal seeb’eb’ xna’leb’ toj sa’ li Babilonia re wanq chi moosil chiru li Rey aj Nabukodonosor.

Jun reheb’ li preex a’in a’an jun ch’ajom winq, laj Daniel xk’ab’a’. Naab’al reheb’ li tzolb’ileb’ winq ut ixq neke’xk’oxla naq laj Daniel wan tana’ 12–17 chihab’ re sa’ li kutan a’an. K’oxlahomaq, ex inraarookil ch’ajom li wan eerik’in li Tijonelil re Aaron: laj Daniel juntaq’eet chaq xchihab’ eerik’in naq k’ambil sa’ rococh li rey re taatzole’q sa’ li aatinob’aal, li chaq’rab’, li paab’aal, ut li na’leb’ re li ruchich’och’il aj tenamit Babilonia.

Ma teeruuq teek’oxla sa’ lee k’a’uxl chan ta ru kireek’a a’an naq chapb’il sa’ rochoch, tiikisinb’il chiru 800 kiloom sa’ jun jalanil tenamit, ut tzolb’il rik’in lix paab’aal li xik’ neke’ilok aawe?

Laj Daniel k’irsenb’il jo’ aj taaqenel re li Jehova. A’an kixpaab’ ut kixloq’oni ru lix Dios laj Abraham, laj Isaak, ut laj Jakob. A’an kixtzol li raatineb’ li profeet, ut a’an kixnaw resil lix k’anjel li Dios sa’ xyanqeb’ li winq.

A’ut anajwan, naq toj ch’ajom, a’an jun aj preex ut aj tzolom sa’ Babilonia. Ki’aalo’ tana’ xch’ool chi numtajenaq rik’in naq teneb’anb’il chixkanab’ankil lix paab’ahom ut chixtzolb’aleb’ xpaab’ahomeb’ li Babilonia. A’ut kixxaqab’ rib’ sa’ xpaab’aal—sa’ raatin jo’wi’ sa’ xb’aanuhom.

Naab’al eere nekenaw chanru nareek’a junaq li naxkol jun li yaal li ink’a’ paab’anb’il xb’aan lix k’ihaleb’ li kristiaan. Jo’ nayeeman sa’ li Internet sa’ li qakutan, noko’aatinak chirix naq “k’atb’ilo” xb’aaneb’ li ink’a’ neke’xpaab’ li qana’leb’. A’ut laj Daniel moko ka’aj ta wi’ tixk’ul raj li hob’ok. Sa’ Babilonia, eb’ li ani ke’xwech’ rixeb’ li tij reheb’ xpaab’aal te’xnaw li k’a’ru naraj naxye—sa’ aatin jo’wi’ chi yaal—li wank chi “k’atb’il.” Yal teepatz’ reheb’ li ramiiw laj Daniel, a’aneb’ laj Sidrak, laj Misak, ut laj Abdenago.²

Ink’a’ ninnaw ma ch’a’aj ma ink’a’ li wank jo’ aj paab’anel sa’ jun li na’ajej jo’ a’an. Wankeb’ li ani osob’tesinb’ileb’ rik’in jun ch’oolej re paab’ank—choq’ reheb’, li paab’aal a’an chanchan jun li choxahil maatan. A’b’anan nink’oxla naq maare laj Daniel a’an chanchan naab’al qe laa’o li tento took’anjelaq chi kaw re xch’olaninkil lix nawom qach’ool. Ninru chixyeeb’al naq laj Daniel kixnumsi k’iila hoonal, wiq’wo chiru ch’och’ ut yoo chi tijok, chixq’axtesinkil lix patz’om ut li k’a’ru naxuwa ru sa’ xb’een li artal re paab’aal, ut chiroyb’eninkil naq taachalq li tawok-u ut li chaab’il na’leb’ re li Qaawa’.

Ut li Qaawa’ kirosob’tesi laj Daniel. Us ta wechb’il rix ut se’enb’il lix paab’al, kixxaqab’ rib’ sa’ li kixnaw naq yaal rik’in li ak xk’ulum sa’ xyu’am.

Laj Daniel kipaab’an. Ink’a’ kiwiib’an xch’ool laj Daniel.

Toja’ ut naq sa’ jun q’ojyin, li Rey aj Nabukodonosor kixmatq’i jun matk’ li kixxk’e chi ch’a’ajkilo’k sa’ xk’a’uxl. A’an kixch’utub’ chixjunileb’ lix tzolb’il winq ut tenq’ aj k’ehol na’leb’ ut kixtaqlaheb’ chixch’olob’ankil lix matk’ chiru ut chixk’utb’esinkil ajwi’ lix yaalalil.

Ink’a’ ke’ru. “Maajun junaq sa’ ruchich’och’ taaruuq chixyeeb’al li k’a’ru nakawaj xnawb’al,” chankeb’. A’ut a’in ka’ajwi’ kixk’e chi josq’ok laj Nabukodonosor, ut a’an kixtaqlaheb’ naq chi putz’inb’ileb’ te’oso’q chixjunileb’ li winq chaab’ileb’ xna’leb’, aj q’e, aj tz’ilol rixeb’ li chahim, ut laj tenq’ aj ke’hol na’leb’—ut a’an ajwi’ laj Daniel ut li jun ch’ol chik li ch’ajomeb’ aj tzolom re Israel.

Laa’ex li nekenaw li hu re Daniel ak nekenaw k’a’ru kik’ulman chirix a’in. Laj Daniel kixpatz’ re laj Nabukodonosor b’ayaq chik xhoonal, ut a’an ut eb’ li rochb’een aj paab’ajel xkoheb’ re siq’b’al sa’ li na’ajej b’ar wi’ neke’xk’ul lix paab’aal ut kawilal re tiikilal. Ke’tijok chiru li Dios ut ke’xpatz’ re lix choxahil tenq’ sa’ li hoonal aajel ru a’in sa’ xyu’ameb’. Ut “li Qaawa’ kixk’utb’esi chiru laj Daniel lix yaalalil li matk’ ”.³

Laj Daniel, li ch’ajom re li tenamit k’eeb’il sa’ preexil—li ch’ajom li se’enb’il ru ut rahob’tesinb’il xb’aan naq ki’ab’in chiru lix jalanil paab’aal—a’an kixaqli chiru li rey ut kixk’utb’esi chiru li matk’ ut lix yaalalil.

Chalen chaq li kutan a’an, ut xb’aan xxaqxookilal lix ch’ool chiru li Dios, laj Daniel ki’ok choq’ jun tenq’ aj k’ehol na’leb’ chiru li rey, oxloq’inb’il sa’ chixjunil li Babilonia xb’aan lix chaab’il na’leb’.

Li ch’ajom li kixpaab’ ut kixk’anjela lix paab’aal, ak ki’ok choq’ jun winq re li Dios. Jun li profeet. Jun li awa’b’ej re tiikilal.⁴

Choq’ qe chiqajunilo li wan qik’in li loq’laj tijonel re li Dios, ninpatz’, ma chanchano li Daniel?

Ma xaqxooko rik’in li Dios?

Ma naqab’aanu li naqajultika, malaj ma laa’o aj Kristiano ka’ajwi’ chiru li domingo?

Rik’in li naqab’aanu wulaj wulaj, ma nak’utb’esiik li k’a’ru yeeb’il qab’aan naq naqapaab’?

Ma naqatenq’aheb’ “li neb’a ut li maak’a’eb’ wan re, li yaj ut li tawasinb’il”?⁵

Ma yal aatin naqaye, malaj ma taqab’aanu li k’a’ru naqaye chi anchal li qaam?

Ex was wiitz’in, naab’al k’eeb’il chaq qe. K’utb’ileb’ chiqu li choxahil yaal re lix evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik. K’eeb’il qe lix wankilal li tijonelil re xtenq’ankileb’ li qas qiitz’in ut xwaklesinkil lix awa’b’ejihom li Dios sa’ ruchich’och’. Wanko sa’ xb’een li ruchich’och’ sa’ xq’ehil naq hoyb’il chi anchal li musiq’anb’il wankil. Wan lix tz’aqalil li yaal qik’in. Wan lix lawil li tijonelil re tz’apok sa’ ruchich’och jo’wi’ sa’ choxa. Li santil loq’laj hu ut xk’utumeb’ li yo’yookil profeet ut apostol neke’ru chi oksimank jo’ maajo’q’e’ chik ke’ruhank junxil.

Ex inraarookil amiiw, miqaka’ch’inob’resi xwankil a’in. Rik’ineb’ li osob’tesink ut chaab’ilal a’in neke’chal ajwi’ li xninqaleb’ ru teneb’ahom sa’ qab’een. Chiqawaklesi qib’ re xk’ulb’aleb’.

Li najteril tenamit Babilonia kikana choq’ po’lem. Maak’a’ chik lix chaq’alil ru. A’b’an li ruchich’och’il na’leb’ ut li maa’usilal re Babilonia toj wankeb’. Anajwan nat’ane’ sa’ qab’een li teneb’ank re wank jo’ aj paab’anel sa’ jun ruchich’och’ li ink’a’ napaab’an. Li qab’oqb’al a’an naq wulaj wulaj taqayu’ami li xb’eenileb’ na’leb’ re lix evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik ut naq too’ab’inq chiru lix chaq’rab’ li Dios. Tento naq ink’a’ toojosq’oq rik’in li k’a’ru neke’xye li kristiaan,tento taqatz’eqtaana li naxik wi’ li ruchich’och’ malaj li profeet aj b’alaq’, tento taqasutq’isi qib’ chiru li se’ek naxb’aanu laj maak, tento taqatz’eqtaana li aaleek xb’aan laj tza, ut tento toonumtaaq sa’ xb’een li qaq’emal.

K’oxlahomaq. Ma ink’a’ q’axal ch’a’aj li kixb’aanu laj Daniel chiru yal xtaaqenkil xna’leb’ li Babilonia. Kiru raj chxkanb’ankil li na’leb’ k’eeb’il reheb’ li ralal xk’ajol laj Israel. Kiru raj chixtzekankil li chaab’il wa’ak re li rey ut kixsayla rib’ sa’ li ruchich’och’il na’leb’ re li ruchich’och’il winq. Chi jo’kan ink’a se’enb’il raj ru.

Chaab’il taa’ile’q raj xb’aan li tenamit a’an.

Taa’ok raj sa’ xyanqeb’.

Kotzb’il raj b’ayaq lix b’e.

Jo’kan tixk’ul raj, a’b’anan ka’ajwi’ toj xwulak li kutan naq li rey kirelaji naq anihaq tixk’utb’esi xyaalalil lix matk’. Sa’ li kutan a’an laj Daniel tixtaw raj naq, jo’ chanru li jun ch’ol chik winq “chaab’ileb’ xna’leb’ ” sa’ Babilonia, sachb’il raj xlaq’ab’ankil rik’in li tz’aqal xe’ re li saqen ut li chaab’il na’leb’.

Laj Daniel kinumta sa’ xb’een lix yalb’al rix. Li qe toj yoo.

Laj Satanas, li xik’ na’ilok qe, naraj naq toosachq. A’an naxpuktesi li tik’ti’ sa’ xk’anjel re xsachb’al li qapaab’aal. Rik’in k’oxlanb’il seeb’al, a’an naxye naq li ani nawiib’an xch’ool malaj li ani ink’a’ napaab’an, a’an taqenaq ut chaab’il xna’leb’, ut chi junpak’al, li ani li wan xpaab’aal chirix li Dios ut lix sachb’a-ch’oolej, a’an maak’a’ xna’leb’, mutz’, malaj minb’il ru xk’a’uxl. Laj Satanas tixye naq chaab’il li wiib’ank ch’oolej chirix li maatan re li Musiq’ej ut lix k’utumeb’ li tz’aqal profeet.

Nawaj raj naq tinruuq raj tintenq’aheb’ chixjunil chixtawb’al ru li jun chi na’leb’ tz’aqal yaal a’in: laa’o naqapaab’ li Dios xb’aan li k’a’ru laa’o naqanaw rik’in li qach’ool ut li qak’a’uxl, ink’a’ xb’aan li k’a’ru ink’a’ naqanaw.  Wan naq q’axal loq’ li musiq’anb’il na’leb’ li naqak’ul jo’kan naq ink’a’ naru naqach’olob’eb’ rik’in li ruchich’och’il aatin, a’ut a’in ink’a’ naraj naxye naq moko yaaleb’ ta.

Li qaChoxahil Yuwa’ xkawresihom jun musiq’ejil wa’ak choq’ reheb’ li ralal xk’ajol, ut wan li jar paay chi tzakemq anihaq taaruuq raj tixk’oxla—ut toj wankeb’ li neke’wiib’an xch’ool ut ink’a’ neke’raj tz’aqonk ut chi najt neke’kana chirilb’al, ruqb’al li wan sa’ li sek’ re wiib’ank ch’oolej ut xik’ ilok.

K’a’ut naq anihaq taab’eeq chiru xb’ehil li yu’amej, sa xch’ool rik’in ka’ajwi’ xxamlel li neke’ru chixtawb’al ru naq, rik’in xye’b’al li ruq’ re li qaChoxahil Yuwa’, taaruuq raj chixk’ulb’al li saq’e q’axal nalemtz’un rik’in li musiq’ejil na’leb’ li tixnimob’resi xk’a’uxl rik’in li chaab’il na’leb’ ut tixnujob’resi li raam rik’in sahil ch’oolejil?

Naq laa’ex ut laa’in noko’aatinak rik’in li qas qiitz’in chirix li paab’aal ut li paab’ank, ma ink’a’ rajlal naqab’i, “Nawaj raj naq tinruuq raj paab’ank jo’ nakab’aanu laa’at”?

Chi sa’ li aatin a’in wan jun chik reheb’ lix tik’ti’ laj Satanas: naq li paab’ank naru chiru junjunqeb’ ab’an chiru li jun ch’ol chik ink’a’ naru. Maak’a’ li eek’ sa’ li paab’ank. A’b’anan rajb’al paab’ank, a’an li ajeel ru ut xb’eenil na’leb’ tento taqab’aanu. Li Dios maawa’ aj tihoneleb’ ru li winq.⁶ A’an lee Yuwa’. A’an naraj aatinak eerik’in. A’b’anan, naraj jun li yalok-ix—jun xyalb’al rix li raatin li Dios—ut naraj xk’anjelankil “yaal ta jun miin raqal li paab’aal”.⁷ Naraj ajwi’ li tuulanil. Ur naraj li ch’oolej ut li k’a’uxlej teetookeb’. Naraj li sik’ok-u, sa’ chixjunil li naraj naxye li aatin a’an. Ut, maare li q’axal ch’a’aj chiru chixjunileb’, naraj li kuyuk ut oyb’enink chiru li Qaawa’.

Wi ink’a’ naqayal qaq’e re paab’ank, chanchano jun li winq li narisi li k’anjeleb’aal li lochleb’ re li xam, ut chirix a’an naxye naq xmaak li xam a’an naq maak’a’ li saqen.

Toje’ kisach inch’ool ut kinraho’k chirab’inkil resil jun ch’ajom li wan rik’in li Tijonelil re Aaron li kixq’etq’eti rib’ rik’in naq xnajtob’resi rib’ rik’in li Dios. A’an kixye, “Wi ta li Dios tixk’utb’esi rib’ chiwu, jo’kan raj tinpaab’. Toj reetal naq tixb’aanu, laa’in tintaw li yaal rik’in li nintaw ru rik’in inna’leb’ injunes li tixkutanob’resi li b’e chiwu”.

Ink’a’ ninnaw xch’ool li ch’ajom a’in, a’ut jwal naraho’ inch’ool sa’ xk’ab’a’. Sa’ junpaat kixtz’eqtaana li maatan q’axtesinb’il re xb’aan li Qaawa’. Li ch’ajom a’in kirisi li lochleb’ re li xam toja’ naq kixq’etq’eti rib’ rik’in lix na’leb’ naq maak’a’ li saqen.

Ra inch’ool xyeeb’al naq a’an a’in jun li na’leb’ neke’xb’aanu naab’aleb’ anajwan. Wi naru taqaye re li Dios naq a’an tento tixk’utb’esi rib’ re toopaab’anq, naqak’oxla naq tooruuq chixb’atzunlenkil lix taqlahom li Dios ut chixtz’eqtaanankil li qateneb’ahom re xnawb’al ru li qaChoxahil Yuwa’.

Ex was wiitz’in, chineekanab’ chi aatinak chi saqen ru: maak’a’ li taqenaq xwankil chi moko li chaab’ilal rik’in li wiib’ank ch’oolej. Moko ch’a’aj ta li wiib’ank ch’oolej—yalaq ani naru xb’aanunkil. A’an b’an li wank jo’ aj paab’anel li naraj kawilal re tiikilal, jun k’eek’ookil ch’oolej, ut li kawil ch’oolej. Eb’ li neke’xchap chi kaw li paab’aal a’aneb’ q’axal chaab’ileb’ chiru li neke’t’ane’ sa’ li wiib’ank ch’oolej naq li patz’om ut li ch’a’ajkilal neke’wakli.

A’b’an ink’a taasachq qach’ool naq li paab’aal moko oxloq’inb’il ta xb’aan li ruchich’och’il aj tenamit. Chalen chaq sa’ xtiklajik, li ruchich’och’ xtz’eqtaanahom li k’a’ru ink’a’ naxtaw ru. Ut wan xch’a’ajkilal chixtawb’al ru li ink’a’ ilb’il xb’aan. A’ut ka’ajwi’ xb’aan naq moko ilb’il ta ru k’a’ruhaq rik’in xnaq’ wu, ink’a’ naraj naxye naq moko yaal ta. Relik chi yaal, “wankatqeb’ naab’aleb’ li k’a’aq re ru sa’ choxa ut sa’ ruchich’och’…chiru li matqi’inb’il” sa’eb’ li qahu re li tzoleb’aal, li qahu re li ciencia, ut lix na’leb’eb’ li ruchich’och’.⁸ Li ruchich’och’ ut li choxa nujenaqeb’ rik’ineb’ li sachb’a-ch’oolej q’axal xninqaleb’ ru—li k’a’ru ink’a’ naru natawman ru, ka’ajwi’ rik’in li musiq’ejil xnaq’ uhej.

Naq naqasik’ li paab’aank, xk’anjelankil li paab’aal choq’ re li jalb’a-k’a’uxlej, ut xtaaqenkil laj Kolol qe, li Jesukristo, naqate li musiq’ejil xnaq’ qu re rilb’al li xnimal ru na’leb’ chaq’alileb’ wi’chik chiru li naru naqak’oxla sa’ qak’a’uxl. Jo’kan naq taakawob’resiiq li qapaab’aal, ut xkomon chik wan li taqil.⁹

Ex was wiitz’in, ninch’olob’ xyaalal naq toj sa’ li hoonal q’axal ch’a’ajeb’, li Kolonel tixye eere jo’ kixye re jun li yuwa’b’ej sa’ li laatz’il nimb’e re Galilea, “Matxiwak, ka’ajwi’ naq wan aapaab’aal”.¹⁰

Naru taqasik’ ru li paab’ank.

Xb’aan naq rik’in li paab’ank, naqataw lix yo’lajik li saqen.

Taqataw li yaal.¹¹

Taqataw li tuqtuukilal.¹²

Xb’aan li qapaab’aal, maajo’q’e chik tootz’okaaq, maajo’q’e chik taachaqiq qe.¹³ Eb’ li maatan re li ruxtaanal li Dios toxtenq’a chixxaqab’ankil qib’ sa’ li qapaab’aal ut tixnujob’resi li qaam jo’ chanru “jun yu’amha’ nab’ululnak re li junelik yu’am”.¹⁴ Taqak’ul li tz’aqal sahil ch’oolejil li ink’a’ na’oso’.¹⁵

Jo’kan naq, ex inraarookil amiiw, ex raarookil was wiitz’in sa’ lix tijonelil li Dios:

Chiwanq xkawilal eech’ool re texpaab’anq.

Mexxiwak, ka’ajwi’ naq wan eepaab’aal.

Chexaqab’ eerib’ chixk’atq laj Daniel.

Nawoyb’eni naq li junjunq qe—li ch’ajom jo’wi’ li ninqeb’—taqataw x’ak’ob’resinkileb’ li qametz’ew, xkawilal qach’ool, ut rajom qach’ool chi paab’ank. Sa’ xk’ab’a’ qaQaawa’ li Jesukristo, amen.