2010–2019
ʻOku Monūʻia mo Fiefia ʻa Kinautolu ʻOku Tauhi e Ngaahi Fekau ʻa e ʻOtuá
ʻOkatopa 2015


ʻOku Monūʻia mo Fiefia ʻa Kinautolu ʻOku Tauhi e Ngaahi Fekau ʻa e ʻOtuá

ʻOku fakatupu ʻe he ngaahi fakangatangata kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí ha taulanga ū maʻatautolu mei he ngaahi ivi takiekina kovi mo fakatupu ʻauhá.

Lolotonga haʻaku ʻaʻahi ki ʻAositelēlia, ne u ʻalu ki ha fanga fakaʻofoʻofa ne ʻiloa ʻi he fānifó. ʻI heʻeku lue he matātahí ne u fakaʻofoʻofaʻia ʻi he ngaahi peau lalahi ne fasi ʻi he ʻuluʻulú pea mo e ngaahi peau iiki ne aake mai ki he matāʻutoʻutá.

ʻI he hoko atu ʻeku lué, ne u fetaulaki mo ha kulupu ʻo ha kau fānifo ʻAmelika. Ne mahino ne ʻi ai e meʻa ne nau ʻita ai, ʻo nau talanoa leʻolahi pea nau tuhu ki he tahí. ʻI heʻeku ʻeke ange e meʻa naʻe hokó, naʻa nau tuhu ki he ʻuluʻulú ki he feituʻu ne fasi mei ai e ngaahi peau lalahí.

Ne lea fakaʻita mai ha taha ʻo pehē, “Sio atu ki hē.” “ʻOkú ke lava ʻo sio ki he paá?” Ne u toe sio lelei atu, ko e moʻoni ne ʻi ai ha pā ʻi he hūʻanga ʻo e fangá, feʻunga tonu mo e feituʻu ne fasi mei ai ʻa e ngaahi fuʻu peau lalahi manumanumelié. Naʻe hangē ne lalanga e paá ʻaki ha nailoni matolú pea poupouʻi ʻe ha ngaahi meʻa ne tēkina he fukahi vaí. Fakatatau ki he kau fānifó, naʻe falō hifo ia ʻo tau ki kilisitahi.

Ne hoko atu e kau fānifo ʻAmeliká ʻo pehē, “ʻOku mau ʻi heni ʻi ha faingamālie tā-tuʻo-taha pē ʻi he moʻuí ke fānifo ʻi he ngaahi peau lalahí ni. ʻOku mau lava ʻo fānifo ʻi he ngaahi peau iiki ʻi he matāfangá, ka he ʻikai lava ke mau fānifo he ngaahi peau lalahí koeʻuhí ko e paá. Ne ʻikai ke mau ʻilo pe ko e hā e ʻuhinga ʻoku ʻai ai e paá. Ko e meʻa pē ʻoku mau ʻiló kuó ne fakameleʻi ʻemau ʻevá.”

ʻI he lahi ange e ʻita ʻa e kau fānifo ʻAmeliká, ne u fakatokangaʻi ha tokotaha fānifo ne ofi mai—ko ha tangata matuʻotuʻa ange pea mahino ko e taha pē mei heni. Naʻe hangē naʻá ne fakaʻau ke ʻitá ʻi heʻene fanongo ki he fakalalahi e lāunga fekauʻaki mo e paá.

Ne faifai peá ne tuʻu hake ʻo lue atu ki he kulupú. Ne ʻikai ke ne lea ka ne toʻo hake ha ongo meʻa fakaʻata mei heʻene kato āfeí ʻo ʻoange ki ha taha ʻo e kau fānifó peá ne tuhu ki he paá. Ne sio tahataha e kau fānifó ʻi he meʻa fakaʻatá. ʻI heʻene aʻu mai kiate aú, naʻá ku lava ʻo sio, ʻi he tokoni mai ʻa e meʻa fakaʻata lahí ki ha meʻa naʻe ʻikai ke u lava ʻo sio ki ai ki muʻa: ko ha ngaahi tala—ʻo ha fanga ʻanga lalahi ʻoku fafanga ofi ʻi he hakaú ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e paá.

Ne tuai-e-kemo e longomate hifo ʻa e kulupú. Ne faʻo ʻe he tangata fānifo matuʻotuʻá ʻa ʻene meʻa fakaʻatá peá ne tafoki ʻo ʻalu. ʻI heʻene fai iá, naʻá ne lea ʻaki ha meʻa he ʻikai toe ngalo ʻiate au: Naʻá ne pehē mai, “ʻOua te mou fuʻu fakaangaʻi e paá.” “Ko e meʻa pē ia ʻokú ne taʻofi hono keina kimoutolú.”

Ne fakafokifā e liliu ʻemau fakakaukaú ʻi heʻemau tuʻu he matātahi fakaʻofoʻofa ko iá. Ko ha pā ne hangē naʻe tuʻumaʻu mo fakapōpulá—ne hangē naʻá ne fakangatangata ʻa e fakalata mo e fiefia ʻo e fānifo ʻi he ngaahi peau lalahí—kuo hoko ia ko ha meʻa lelei ʻaupito. ʻI he toki mahino kiate kimautolu ʻa e fakatuʻutāmaki ʻoku toitoi mai ʻi lalo he fukahi vaí, kuo ʻomi ai ʻe he paá ha maluʻi, haoʻanga mo e nonga.

ʻI heʻeta fonongaʻia e ngaahi halafononga ʻo e moʻuí mo tulitulifua ki heʻetau ngaahi fakaʻānauá, ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá mo e ngaahi tuʻunga moʻuí—ʻoku faʻa faingataʻa he taimi ʻe niʻihi ke mahino—ʻo hangē pē ko e paá. Te nau ngali tuʻumaʻu mo taʻeueʻia, ʻo taʻofí ha hala ʻoku ngali fakalata mo fakafiefiá pea faʻa muimui ki ai e niʻihi kehé. Hangē ko hono fakamatalaʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá, “ʻOku tau faka-asiasi ʻi ha sioʻata fakapōpōʻuli”1 pea ʻi he vakai fakangatangata peheé, ʻoku ʻikai ke faʻa mahino kiate kitautolu ʻa e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku pulipulia meiate kitautolú.

Ka ko ia “ʻokú ne ʻafioʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa peé”2 ʻokú Ne ʻafioʻi tonu e feituʻu ʻoku ʻi ai e ngaahi fakatuʻutāmaki ko iá. Naʻá ne ʻomi kiate kitautolu ha fakahinohino fakalangi, ʻo fou ʻi Heʻene ngaahi fekaú mo e takiekina ʻofá, kae lava ke tau fakaʻehiʻehi mei he ngaahi fakatuʻutāmakí—kae lava ke tau tofa ha hala ʻi heʻetau moʻuí ʻoku maluʻi ai kitautolu mei he kau tāmate fakalaumālié mo e ngutu ʻo e angahalá.3

ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá—mo ʻetau tui kiate Iá—ʻi heʻetau fai hotau lelei tahá he ʻaho kotoa pē ke muimui ʻi he hala kuó Ne tofa maʻatautolú pea tauhi e ngaahi fekau kuó Ne ʻomi kiate kitautolú. ʻOku tau fakahaaʻi e tui mo e ʻofa ko iá ʻi he ngaahi tūkunga ʻoku ʻikai mahino kakato ai kiate kitautolu ʻa e ʻuhinga ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá pe hala tukupau ʻokú Ne folofola mai ke tau fou aí. ʻI he taimi pē ʻoku tau ʻilo ai ha kau tāmate nifo-māsila ʻi tuʻa, ʻoku faingofua ʻaupito ke tau ʻaʻeva ʻi ha ʻalunga ʻoku ʻi loto ʻi he fakangatangatá. ʻOku faingataʻa ange ke tauhi hotau ʻalungá ʻi loto ʻi he fakangatangatá ʻi he taimi ʻoku tau vakai atu ai ko ha ngaahi peau fakafiefia pē ia mo fakamānako ʻi he tafaʻaki ʻe tahá. Kae hili ko iá ʻoku ʻi he ngaahi taimi peheé—ʻa e ngaahi taimi ʻoku tau fili ai ke ngāueʻi ʻetau tuí, falala ki he ʻEikí, mo fakahaaʻi ʻetau ʻofa kiate Ia—ʻoku tau tupulaki mo maʻu ʻa e lelei tahá.

ʻI he Fuakava Foʻoú, naʻe ʻikai mahino kia ʻĀnanaia ʻa e fekau ʻa e ʻEikí ke kumi pea tāpuakiʻi ʻa Saulá—ko ha tangata naʻá ne maʻu moʻoni ha ngofua ke fakapōpulaʻi ʻa e kau tui kia Kalaisí. Ka koeʻuhí he naʻá ne talangofua ki he fekau ʻa e ʻOtuá, ne hoko ai ʻa ʻĀnanaia ko ha meʻangāue ʻi hono fanauʻi fakalaumālie ʻa e ʻAposetolo ko Paulá.4

ʻI heʻetau falala ki he ʻEikí, ngāueʻi ʻetau tuí, talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú mo muimui ʻi he hala kuó Ne tofa maʻatautolú, ʻoku ʻāsili ange ai ʻetau hoko ʻo hangē ko ia ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau aʻusiá. Ko e “hoko” ko ʻení—ʻa e ului ko ʻeni ʻo e lotó—ʻa e meʻa ʻoku mahuʻingá. Hangē ko ia ne akoʻi ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi kiate kitautolú: ʻOku ʻikai feʻunga ke tau muimui pē ki he ngaahi meʻa ʻoku faí. Ko e ngaahi fekaú, ngaahi ouaú, mo e ngaahi fuakava ʻo e ongoongoleleí, ʻoku ʻikai ko ha lisi ia ʻo e ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ke fakahū ki ha ʻakauni fakalangi. Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ko ha palani ʻokú ne fakahaaʻi mai kiate kitautolu ʻa e founga ke tau aʻusia ai e tuʻunga ʻoku finangalo ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ke tau aʻusiá.”5

Ko ia ko e talangofua moʻoní leva, ko hono foaki kakato kitautolu kiate Ia pea fakaʻatā Ia ke Ne tofa hotau halá ʻi he ngaahi taimi leleí mo e faingataʻá fakatouʻosi, ʻi he mahino te Ne lava ʻo tokoniʻi ke tau lelei ange he meʻa ne tau mei lava ʻo fai ʻiate kitautolú.

ʻI heʻetau tukulolo ki Hono finangaló, te tau tupulaki ʻi he melino mo e fiefia. Naʻe akoʻi ʻe he Tuʻi ko Penisimaní ko kinautolu ʻoku nau tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá—“ʻoku nau monūʻia … ʻi he meʻa kotoa pē, ʻa e meʻa fakamāmaní mo e fakalaumālié fakatouʻosi.”6 ʻOku finangalo e ʻOtuá ke tau fiefia. ʻOkú Ne finangalo ke tau maʻu e melinó. ʻOkú Ne finangalo ke tau lavameʻa. ʻOkú Ne finangalo ke tau hao pea maluʻi kitautolu mei he ngaahi tākiekina ʻa e māmaní ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú.

ʻI hono toe fakalea ʻe tahá, ʻoku ʻikai ke faʻu ʻaki e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ha pā-kupenga ʻi kilisitahi ʻa ia kuo pau ke tau ʻūkuma hanu pē ʻi he moʻuí ni kae lava ke hakeakiʻi kitautolu ʻi he moʻui ka hokó. Ka, ʻoku fakatupu ʻe he ngaahi fakangatangata kuo fokotuʻu ʻe he ʻEikí ha taulanga ū maʻatautolu mei he ngaahi ivi takiekina kovi mo fakatupu ʻauhá ʻa ia te ne ʻohifo ʻa kitautolu ki he vanu ʻo e mamahí. ʻOku foaki mai ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí ʻi he ʻofa mo e tokanga; ʻoku fakataumuʻa ia ki heʻetau fiefia ʻi he moʻuí ni7 ʻo hangē ko ia kuo fakataumuʻa ke tau nēkeneka ai mo hakeakiʻi ʻi he moʻui ka hokó. ʻOku nau fakaʻilongaʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu ke tau faí—pea ko e meʻa mahuʻinga angé, ʻoku nau tokoni ke mahino ʻa ia ʻoku totonu ke tau aʻusiá.

Hangē ko e ngaahi meʻa kotoa ʻoku lelei mo moʻoní, ʻoku hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e sīpinga lelei tahá. Naʻe hoko ʻa e ngāue maʻongoʻonga taha ʻo e talangofuá ʻi he kotoa ʻo e taʻengatá ʻi he taimi naʻe tukulolo ai e ʻAló ki he finangalo ʻo e Tamaí. ʻO kole ʻi he loto-fakatōkilalo moʻoni ke toʻo ʻa e ipú—kae lava ke Ne fononga ʻi ha toe hala kehe mei he hala kuo tofa Maʻaná—naʻe tukulolo ʻa Kalaisi ki he hala naʻe finangalo ʻa ʻEne Tamaí ke Ne fouá. Ko ha hala naʻe fou atu ʻi Ketisemani mo Kolokota, ʻa ia naʻá Ne kātekina ai e mamahi mo e faingataʻa taʻehanotatau pea mo e feituʻu naʻá Ne mātuʻaki tuenoa ai ʻi he mavahe atu e Laumālie ʻo ʻEne Tamaí. Ka ko e hala tatau pē ne iku ki ha ngeʻesi fonualoto he ʻaho hono tolú, pea mo e ngaahi tangi “Kuó [Ne] toetuʻú!”8 ne ongo ʻi he telinga mo e loto ʻo kinautolu ne nau ʻofa ʻiate Iá. Naʻe kau ai ha fiefia mo ha fakafiemālie ʻoku fakatefito ʻi Heʻene Fakalelei maʻá e fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá ʻo aʻu ki he taʻengatá. ʻI hono fakaʻatā Hono finangaló ke folo hifo ʻe he finangalo ʻo e Tamaí—ʻi he muimui ki he ngaahi fekau ʻa e Tamaí—ne foaki mai ai ʻe Kalaisi kiate kitautolu ʻa e ʻamanaki ʻo e fiemālie mo e fiefia taʻengatá mo e moʻui taʻengatá.

ʻOku ou fakamoʻoni ko e fānau kitautolu ʻa ha ʻOtua ʻofa. ʻOku ou fakamoʻoni ʻokú Ne finangalo ke tau fiefia mo malu mo tāpuakiʻi kitautolu. Ke aʻusia ia, kuó Ne tofa ai ʻa e hala maʻatautolu ke tau foki ange ai kiate Ia pea kuó Ne fokotuʻu ʻa e ngaahi fakangatangata te ne maluʻi kitautolu ʻi he halá. ʻI heʻetau fai hotau lelei tahá ke muimui ʻi he hala ko iá, te tau maʻu ʻa e malu moʻoní, fiefiá mo e nongá. Pea ʻi heʻetau tukulolo ki Hono finangaló ʻoku tau hoko ai ʻo hangē ko ia ʻokú Ne finangalo ke tau aʻusiá. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.