2010–2019
ʻOku ʻAonga ʻAupito!
ʻOkatopa 2015


ʻOku ʻAonga ʻAupito!

ʻOku ou fakatauange te tau tokanga taha ki he “angatotonu ʻa ia ʻoku ia Kalaisí” pea tuku ki Heʻene ʻaloʻofá ke ne hiki hake mo fataki kitautolu.

Siʻoku kāinga mo e kaungāmeʻa ʻofeina, ʻoku fakafiefia ke feʻiloaki mo kimoutolu he ʻahó ni. ʻOku fakaloloma kiate kitautolu e tuʻu ʻa e sea ʻe tolu ʻoku ʻatā ʻi muʻa ní. ʻOku tau ʻofa kia Palesiteni Peeka, ʻEletā Peuli, pea mo ʻEletā Sikoti. ʻOku tau ʻofa ʻiate kinautolu, pea ʻoku tau lotua ʻe lelei pē siʻonau ngaahi fāmilí.

Te tau maʻu ha faingamālie ʻi he lolotonga ʻo e konifelenisí ni ke hikinimaʻi ha toko tolu kuo ui ʻe he ʻEikí ke fetongi honau tuʻunga ʻi he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá.

ʻE hanga ʻe heʻetau lotua kinautolú ʻo fakamālohi kinautolu ʻi heʻenau fuesia e pulupulu toputapu ʻo e tuʻunga fakaʻaposetoló.

ʻOku ʻAonga Koā ʻa e Ongoongoleleí Kiate Koe?

Ne ʻikai fuoloa atu hano ʻai au ʻe he kupuʻi lea ke u tuʻu ʻo kiʻi fakakaukau. Naʻe peheni: “Talaange ki ha taha ʻoku lautiliona e ngaahi fetuʻu ʻi he ʻunivēsí, pea ʻe tui atu kia koe. Talaange ʻoku viku ʻa e vali he holisí, pea ʻe ala ia ki ai ke fakapapauʻi.”

ʻIkai ʻoku tau kiʻi pehē kotoa? Naʻe fakamatala mai heʻeku kau toketā mataotaó ʻi he hili haku faitoʻo, ʻa e meʻa naʻe fie maʻu ke u fakaakeake lelei aí. Ka naʻe fie maʻu ke u tomuʻa toe ako ha meʻa fekauʻaki mo au naʻe totonu ke u ʻosi ʻiloʻi ʻi ha taimi fuoloa: ʻi heʻeku hoko ko e taha puké, ʻoku ʻikai faʻa lahi ʻeku kātakí.

Ko ia naʻá ku fakakaukau ai ke fakavaveʻi e fakaakeaké ʻaki haʻaku fakatotolo he ʻInitanetí. Mahalo ne u ʻamanaki atu au ke ʻiloʻi ʻa e foʻi moʻoni naʻe ʻikai ʻiloʻi ʻe heʻeku kau toketaá pe feinga ke fufuuʻi meiate aú.

Naʻe kiʻi fuofuoloa siʻi peá u toki ʻiloʻi hono fakamamahi ʻo e meʻa naʻá ku faí. Moʻoni pē, ʻoku ʻikai ko ha fakakaukau kovi ʻete fekumi ʻiate kita pē ke ʻilo ha meʻá. Ka naʻá ku sītuʻa mei he foʻi moʻoni ne u mei lava ʻo fakafalala ki aí kae tohoakiʻi au ki he ngaahi fakamatala ngalikehe he ʻinitanetí.

ʻOku fuʻu fakahangatonu, mahino, mo faingofua he taimi ʻe niʻihi ʻa e moʻoní ke tau fakahoungaʻi kakato hono mahuʻingá. Pea ʻoku tau siʻaki leva ʻa e meʻa kuo tau ʻosi aʻusia mo ʻilo ʻoku moʻoní ka tau tulifua ki he ngaahi founga ʻoku fakamisiteli mo faingataʻa angé. ʻOku ou ʻamanaki pē te tau ʻilo ko e taimi ʻoku tau tulifua ai ki ha meʻa taʻepau, ʻoku tau tulifua ai ki ha meʻa ʻoku siʻi hono ʻaongá pe mahuʻingá.

Fekauʻaki mo e moʻoni fakalaumālié, te tau ʻilo fēfē leva ʻoku tau ʻi he hala totonú?

Ko ha founga ʻe taha ke tau fai ʻa e ngaahi fehuʻi totonú—ʻa e faʻahinga fehuʻi ʻe tokoni ke tau fakalaulauloto ki heʻetau fakalakalaká mo vakavakaiʻi e tūkunga ʻo e ngaahi meʻa ʻoku hoko kiate kitautolú. ʻA e ngaahi fehuʻi hangē ko ʻení:

“ʻOku ʻi ai koā hano ʻuhinga ʻo ʻeku moʻuí?”

“ʻOku ou tui koā ki he ʻOtuá?”

“ʻOku ou tui koā ʻoku ʻafioʻi mo ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻiate au?”

“ʻOku ou tui koā ʻoku fanongo mo tali ʻe he ʻOtuá ʻeku ngaahi lotú?”

“ʻOku ou fiefia moʻoni koā?”

“ʻOku ʻave ʻapē au heʻeku ngaahi ngāué ki he tūmutumu ʻo ʻeku ngaahi taumuʻa māʻolunga mo mahuʻinga fakalaumālie taha ʻi he moʻuí?”

Kuo hanga ʻe he ngaahi fehuʻi mahuʻinga fekauʻaki mo e taumuʻa ʻo e moʻuí, ʻo tataki ha kakai fakafoʻituitui mo ha ngaahi fāmili tokolahi ʻi he māmaní ke nau fekumi ki he moʻoní. Kuo fakaiku ʻi he taimi lahi ʻa e fekumi ko iá ki he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo e ongoongolelei kuo fakafoki maí.

ʻOku ou fifili pe ʻe toe ʻaonga kiate kitautolu kāingalotu ʻo e Siasí ke tau toutou fehuʻi loto nai: “ʻOku ʻaonga ʻapē kiate au ʻeku aʻusia ʻi he Siasí? ʻOkú ne ʻomi nai au ke u ofi ange kia Kalaisi? ʻOkú ne tāpuakiʻi nai au ʻaki ʻa e nonga mo e fiefia kuo talaʻofa ʻi he ongoongoleleí?”

Naʻe fai ʻe ʻAlamā ha ngaahi fehuʻi tatau ki he kāingalotu ʻo e Siasí ʻi Seilahemalá ʻi heʻene fehuʻi ange: “Kuo mou ongoʻi koā ʻa e fuʻu liliu lahí ni ʻi homou lotó? … [Pea] ʻoku mou lava ʻapē ke [ke] ongoʻi [ia] he taimí ni?”1 ʻE lava ke hanga ʻe he faʻahinga fakakaukau peheé ʻo tokoniʻi kitautolu pe fakatonutonu ʻetau ngāue fakaʻahó ke fenāpasi mo e palani fakalangi ʻo e fakamoʻuí.

ʻE tali fiefia mo loto māfana ʻe ha kāingalotu tokolahi ʻoku ʻaonga fau kiate kinautolu ʻenau aʻusia he Siasí. Te nau fakamoʻoniʻi ʻoku nau maʻu ha ʻuhinga, nonga, mo e fiefia lahi, ʻo tatau ai pē pe ʻi he taimi ʻo e masivá mo e tuʻumālié, tūkunga fakafiefiá pe fakamamahi, koeʻuhí ko ʻenau tukupā ki he ʻEikí mo ʻenau ngāue mateaki ʻi he Siasí. ʻOku ou feʻiloaki he ʻaho kotoa pē mo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku fonu fiefia mo fakafōtunga ʻi heʻenau leá mo e ngāué kuo fakakoloaʻi lahi ʻenau moʻuí ʻe he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí.

Ka ʻoku ou ʻiloʻi foki ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻoku ʻikai fuʻu lelei ʻenau aʻusiá— ʻoku nau ongoʻi ʻoku ʻikai faʻa aʻusia ʻe heʻenau mēmipa ʻi he Siasí e meʻa ne nau ʻamanaki ki aí.

ʻOku fakaloto-mamahi ʻeni kiate au he ʻoku ou ʻiloʻi pau e founga ʻe lava ke fakaivia mo fakafoʻou ai ha loto ʻo ha taha—ʻa e founga te ne lava ke fakafonu hotau lotó ʻaki e ʻamanaki leleí pea fakafonu ʻetau fakakaukaú ʻaki e māmá. ʻOku ou ʻiloʻi tonu ʻa e founga ʻoku lava ai ʻe he ngaahi fua ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻo liliu ʻa e moʻuí mei he angamaheni mo fakataʻelatá ke hoko ʻo makehe mo fakalata.

Ka ko e hā ʻoku sai ai ki he niʻihi kae ʻikai ki he niʻihí? Ko e hā e faikehekehe ʻo kinautolu ʻoku hanga ʻe heʻenau aʻusia he Siasí ʻo fakafonu ʻenau moʻuí ʻaki e ngaahi hiva ʻo e ʻofa huhuʻí2 pea mo kinautolu ko ia ʻoku nau ongoʻi ʻoku tōnounou ha meʻá?

Naʻe haʻu ha ngaahi fakakaukau kiate au ʻi heʻeku fakalaulauloto ki he ngaahi fehuʻí ni. ʻOku ou fie vahevahe atu he ʻahó ni ha meʻa ʻe ua.

Fakafaingofuaʻi

ʻUluakí: ʻoku tau ʻai ʻapē ke fuʻu faingataʻa hotau tuʻunga fakaākongá?

ʻOku mātuʻaki faingofua ʻa e ongoongolelei ko ení, ʻe lava pē ke mahino ki ha kiʻi tamasiʻi, ka ʻoku fuʻu taulōfuʻu mo lahi pea ʻe fie maʻu ia ke ako he moʻuí kotoa—naʻa mo ʻitāniti—pea mo fekumi ke mahino kakato ia.

Ka ʻoku tau toʻo he taimi ʻe niʻihi e fakaʻofoʻofa ʻo e moʻoni ʻa e ʻOtuá ʻo toutou kofu ʻaki ia e ngaahi fakakaukau, polokalama, mo e fie maʻu ʻa e tangatá. Te nau takitaha ʻaonga mo feʻunga ʻi ha faʻahinga taimi mo ha tūkunga pau, ka ko e taimi ʻoku fokotuʻutuʻu fakataha ai kinautolú, ʻe lava ke fokotuʻuna ki ʻolunga pea matolu mo mamafa pea ʻe ala uesia ai ʻetau vakai ki he matalaʻiʻakau fakaʻofoʻofa ko ia ne tau tomuʻa manako aí.

Ko ia, ʻi heʻetau hoko ko e kau takí kuo pau ke tau maluʻi moʻoni ʻa e Siasí mo e ongoongoleleí ʻi hono tuʻunga haohaoa mo mahinongofuá pea fakaʻehiʻehi mei hono hilifaki atu ʻo ha kavenga noaʻia ke mafasia ai e kāingalotú.

Pea ko kitautolu kotoa pē ko e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻoku fie maʻu ke tau feinga fakamātoato ke līʻoa hotau iví mo e taimí ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní, kae kei fakahikihikiʻi pē hotau kāingá mo langa hake puleʻanga ʻo e ʻOtuá.

Naʻe ʻiloa ha faiako Fineʻofa, ʻi heʻene teuteu ʻa e ngaahi lēsoni leleí. Naʻá ne fakakaukau ʻi ha taimi ʻe taha ke ne tuitui ha monomono fakaʻofoʻofa ʻe hoko ko ha kaveinga lelei ʻene lēsoní. Ka naʻe fakaheleleu ʻa e moʻuí—naʻe ʻi ai ha fānau ke ʻomai mei he akó, ha kaungāʻapi naʻe fie maʻu tokoni ke hiki, hono husepāniti naʻe mofi, mo ha kaungāmeʻa naʻe taʻelata. Ne ofi mai e ʻaho ʻo e lēsoní, kuo teʻeki ʻosi ʻa e monomonó ia. Fakaʻosí, ʻi he pō kimuʻa heʻene lēsoní, naʻe ʻikai mamohe he naʻe ngāue he poó kakato ʻi he monomonó.

Naʻe ongosia ʻi he ʻaho hono hokó mo ʻikai lava ke maau ʻene fakakaukaú, ka naʻe tuʻu lototoʻa pē ke fai ʻene lēsoní.

Pea naʻe fakaʻofoʻofa ʻa e monomonó—lelei ʻa e mata-tuituí, fakaʻofoʻofa ʻa e lanú, pea makehe hono sīpingá. Naʻe ʻi lotomālie ai ha foʻi lea naʻá ne fakaongo mālohi mai ʻa e kaveinga ʻo ʻene lēsoní: “Fakafaingofuaʻi.”

Kāinga, ʻoku ʻikai fie maʻu ke taulōfuʻu pe faingataʻa hono moʻuiʻaki e ongoongoleleí.

ʻOku matuʻaki fakahangatonu pē ia. ʻE lava ke fakamatalaʻi ia ʻo hangē ko ʻení:

  • ʻOku hanga ʻe he fanongo ki he folofola ʻa e ʻOtuá ʻi he loto fakamātoató, ʻo tataki kitautolu ke tau tui ki he ʻOtuá mo falala ki Heʻene ngaahi talaʻofá.3

  • Ko e lahi ange ʻetau falala ki he ʻOtuá, ko e lahi ange ia hono fakafonu hotau lotó ʻaki ha ʻofa kiate Ia mo e niʻihi kehé.

  • Koeʻuhí ko ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá, ʻoku tau holi ai ke muimui kiate Ia pea ʻai ke fenāpasi ʻetau tōʻonga moʻuí mo ʻEne folofolá.

  • Koeʻuhí ko ʻetau ʻofa ki he ʻOtuá, ʻoku tau fie tauhi ai kiate Ia; ʻoku tau fie faitāpuekina e moʻui ʻa e niʻihi kehé mo tokoniʻi e masivá mo e faingataʻaʻiá.

  • Ko e lahi ange ʻetau fononga ʻi he hala ʻo e tuʻunga fakaākongá, ko e lahi ange ia ʻetau holi ke ʻilo e folofola ʻa e ʻOtuá.

Pea ʻoku pehē ai pē, mei he sitepu ki he sitepu, ʻa hono fakafonu kitautolu ʻaki e tui, ʻamanaki lelei, mo e ʻofa faka-Kalaisi ʻoku fakautuutú.

ʻOku mātuʻaki faingofua, pea ʻaonga ʻaupito.

ʻE kāinga, kapau ʻe faifaiange peá ke pehē ʻoku ʻikai fuʻu ʻaonga fēfē ongoongoleleí kiate koe, ʻoku ou fakaafeʻi koe ke ke kiʻi tuʻu ʻi ha tuʻunga māʻolunga, ʻo vakaiʻi hoʻo moʻuí, pea fakafaingofuaʻi hoʻo foungá ki he tuʻunga fakaākongá. Tokanga taha ki he ngaahi tefitoʻi tokāteliné, tefitoʻi moʻoní, mo e fakaʻaongaʻi ʻo e ongoongoleleí. ʻOku ou palōmesi atu ʻe tataki mo tāpuakiʻi koe ʻe he ʻOtuá ʻi ho halá ke ke aʻusia ha moʻui ʻoku fiefia angé pea ʻe ʻaonga lelei ange ai e ongoongoleleí kiate koe.

Kamata ʻi he Feituʻu ʻOkú ke ʻi Aí

Ko ʻeku fokotuʻu hono uá: kamata ʻi he feituʻu ʻokú ke ʻi aí.

ʻOku tau lotofoʻi he taimi ʻe niʻihi koeʻuhí he ʻoku ʻikai ke tau “lahi ange” ʻi ha meʻa—ʻo anga fakalaumālie ange, fakaʻapaʻapa, poto, moʻui lelei, koloaʻia, anga fakakaumeʻa, pe malava lahi ange ke fai ha meʻa. Ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai hano kovi ia ʻo e loto ke fakalakalaká. Naʻe fakatupu kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau tupulaki mo fakalakalaka. Kae manatuʻi, ʻoku lava ke tokoni hotau ngaahi vaivaí ke tau loto-fakatōkilalo mo tafoki kia Kalaisi, ʻa ia te Ne lava ke “liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ke mālohí.”4 Ka ʻoku hanga ʻe Sētane ia he tafaʻaki ʻe tahá, ʻo fakaʻaongaʻi hotau ngaahi vaivaí ʻo aʻu ki ha tuʻunga ʻoku tau loto-foʻi ai ke toe fai ha feinga.

Kuó u ako ʻi he moʻuí ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke tau “mahulu ange” ʻi ha faʻahinga meʻa ka tau toki kamata ke aʻusia e tuʻunga naʻe fakataumuʻa mai ʻe he ʻOtuá maʻatautolu.

ʻE tali pē koe ʻe he ʻOtuá ʻi ho tuʻunga he taimi ní mo Ne kamata ke ngāue mo koe. Ko e meʻa pē ʻokú ke fie maʻú ko ha loto fie ngāue, loto ke tui, pea ke ke falala ki he ʻEikí.

Naʻe lau ʻe Kitione ia ko ha taha faama masiva, ko e siʻi taha he fale ʻo ʻene tamaí. Ka naʻe ʻafio kiate ia e ʻOtuá ko ha tangata toʻa moʻoni.5

ʻI he taimi ne fili ai ʻe Samuela ʻa Saula ke tuʻí, ne feinga ʻa Saula ke ʻoua te ne fai ʻeni. Naʻe haʻu ʻa Saula mei ha taha ʻo e ngaahi haʻa tokosiʻi taha he fale ʻo ʻIsilelí. ʻE lava fēfē ke hoko ko e tuʻi?6 Ka naʻe ʻafioʻi ʻe he ʻOtuá ko ha “talavou lelei.”7

Naʻa mo e palōfita maʻongoʻonga ko Mōsesé naʻá ne ongoʻi mātuʻaki lōmekina foki ʻi ha taimi pea loto foʻi mo fie mate.8 Ka naʻe ʻikai tuku ʻe he ʻOtuá ke foʻi ʻa Mōsese.

Siʻoku kāinga ʻofeina, kapau te tau vakai kiate kitautolu ʻaki hotau mata fakamatelié, mahalo he ʻikai pē ke tau tala ʻe kitautolu ia ʻoku tau lelei feʻunga. Ka ʻoku ʻafioʻi kitautolu heʻetau Tamai Hēvaní ʻi hotau tuʻunga totonú mo e tuʻunga te tau malavá. ʻOkú ne lau ʻa kitautolu ko Hono ngaahi foha mo e ʻofefine, ko ha kakai ʻo e maama taʻengata mo ha ivi ʻoku taʻefaʻalaua pea mo ha ikuʻanga fakalangi.9

Naʻe hanga ʻe he feilaulau ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakaava e matapā ʻo e fakamoʻuí ke foki ange ʻa e taha kotoa ki he ʻOtuá. Ko ʻEne “ʻaloʻofá ʻoku feʻunga ki he kakai kotoa pē [ʻoku] fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi [Hono] ʻaó.”10 ʻOku hoko ʻEne ʻaloʻofá ko e mālohi fakaivia ʻokú ne fakaʻatā ʻa e hū ki he puleʻanga ʻo e fakamoʻui ʻa e ʻOtuá. Tuʻunga ʻi Heʻene ʻaloʻofá, te tau toetuʻu kātoa ai pea fakahaofi kitautolu ʻi ha puleʻanga ʻo e nāunau.

Naʻa mo e puleʻanga māʻulalo taha ʻo e nāunaú—e puleʻanga fakatilesitialé, ʻoku “mahulu ange [ia] ʻi he meʻa kotoa ʻoku faʻa mahinó.”11 pea ʻe maʻu ʻe ha kakai taʻe-faʻalaua ʻa e fakamoʻui ko ʻení.12

Ka ʻe toe lava ʻe he ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻo fai maʻatautolu ha meʻa lahi ange. ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku tau feinga ai ke maʻu ha meʻa ʻoku kilukilua ange hono leleí. Ko e hakeakiʻi ia ʻi he puleʻanga fakasilesitialé. Ko e moʻui taʻengata ia ʻi he ʻao ʻo ʻetau Tamai Hēvaní. Ko e meʻaʻofa mahuʻinga taha ia ʻa e ʻOtuá.13 ʻOku tau maʻu ʻi he puleʻanga fakasilesitialé, “mei Hono fonú, pea mo Hono nāunaú.”14 Ko ia kotoa pē ʻoku ʻa e Tamaí ʻe foaki ia kiate kitautolu.15

Ko ʻetau taumuʻá ʻa e hakeakiʻí; ko e tuʻunga fakaākongá ʻa hotau hala-fonongá.

ʻI hoʻo kiʻi tui mo kamata fononga ko e taha muimui anga fakamelino ʻo hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻe liliu ho lotó.16 ʻE lava ke fakafonu kakato hoʻo moʻuí ʻaki ʻa e māmá.17

ʻE tokoni ʻa e ʻOtuá ke ke hoko ko ha taha lelei ange ʻi he meʻa ne ke fakakaukau ʻoku malavá. Pea te ke ʻiloʻi ʻoku ʻaonga moʻoni ʻa e ongoongoleleí ʻi hoʻo moʻuí. ʻOku ʻAonga!

ʻOku ʻAonga!

Kāinga, mo e kaungāmeʻa ʻofeina, ʻoku ou fakatauange te tau tokanga taha ki he “angatotonu ʻa ia ʻoku ʻia Kalaisí”18 pea tuku ʻEne ʻaloʻofá ke ne hiki mo fataki kitautolu lolotonga ʻetau fononga mei heni ki hotau ikuʻanga nāunauʻia ʻi he ʻao ʻo ʻetau Tamaí.

ʻI heʻetau fai iá, ka fehuʻi mai ʻe ha taha, “ʻOku ʻaonga fēfē kiate koe hoʻo hoko ko e mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní?” te tau lava ʻo tali laukau mo fiefia ange, “ʻOku ʻaonga ʻaupito! Mālō hoʻo fehuʻi maí! Te ke fie ʻilo lahi ange?”

Ko ʻeku ʻamanakí ia, ʻeku lotú, mo ʻeku fakamoʻoní, ʻi he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.