Li xaqliiq chiru li ch’a’ajkilal re li ruchich’och’ anajwan

Ak kitz’iib’aman ut kiyeeman naab’al chirix li tasal tenamit a’in re li saaj toj maji’ sumsuukeb’. Li tz’ilok-ix chirixeb’ naxye naq naab’al reheb’ ink’a’ neke’raj paab’ank sa’ junaq iglees. Naab’al reheb’ wankeb’ xk’as ut maak’a’eb’ xtrab’aaj. Lix k’ihaleb’ sa neke’ril li na’leb’ chirix li sumlaak a’b’an, neke’b’ay xb’aanunkil. Yoo chi nimank rajlankileb’ li ink’a’ neke’raj xkok’al. Chi maak’a’ li evangelio ut li musiq’anb’il xb’eresihomeb’, naab’aleb’ neke’b’eek chiru li jalanil b’e ut neke’sach.

A’ut, li saaj komon sa’ li Iglees li maji sumsuukeb’, ink’a’ mas neke’xtaaqe li xuwajel na’leb’ a’in, xb’aan naq osob’tesinb’ileb’ rik’in li k’uub’anb’il na’leb’ re li evangelio. Jun raqal re li junelikil k’uub’anb’il na’leb’ a’in, a’an xchapb’al chi kaw ru’uj li b’arb’ookil ch’iich’—li jilok rik’in li raatin li Dios ut raatineb’ lix profeet. Kaw chik tento taqachap qib’ chiru li b’arb’ookil ch’iich’ a’an li toxk’am wi’chik rik’in A’an. Anajwan li “kutan re sik’ok”¹ choq’ qe chiqajunil.

Naq toj ka’ch’inin chaq, ut naq ok we chixb’aanunkil k’a’ruhaq moko kink’oxla ta chi us, wan naq lin yuwa’ naxye chaq we, “Robert, tiikob’resi laa b’e ut purin chi chaab’il!” Laa’ex eek’ulum a’in ajwi’ tana’. Rik’in xmusiq’ lix yeehom saqen ru, nawaj raatinakileb’ li qachaab’il saaj—li saaj chaab’ileb’ xna’leb’—ut li chaab’il saaj maji’ sumsuukeb’, xb’aan naq “nasaho’ li waam rik’in saqen ruhil aatin… re [too]tzoloq”.²

Laa’ex yookex chi nume’k chiru jun li hoonal jwal aajel ru sa’ lee yu’am. Li k’a’ru nekesik’ xb’aanunkil—li mision, li tzolok, li sumlaak, li trab’ajik, ut li k’anjelak sa’ li Iglees—te’xyiib’ lee eechanihom sa’ li junelik q’e kutan. A’in naraj naxye naq junelik yooqex chi ilok chi ub’ej—chi ilok sa’ li kutan toj te’chalq.

Junxil naq toj ninch’e’eb’ li so’sol ch’iich’, kintzol li xb’eenil na’leb’ a’in: maajun wa tinpuriq chi sa’ junaq kaq-sut-iq’ (ink’a’ tinye eere chanru xintaw li na’leb’ a’an.) Ruuchil a’an, xsutinkil, xjalb’al li b’e, malaj royb’eninkil naq taanume’q li kaq-sut-iq’ toja’ ut naq tinkub’eeq sa’ li ch’och’.

Ex saaj was wiitz’in raarookex inb’aan, nawaj eetenq’ankil chi “purik chi chaab’il” sa’eb’ li kaq-sut-iq’ re li roso’jikeb’ li kutan. Laa’ex aj b’eresinel. Teneb’anb’il sa’ eeb’en chixk’oxlankil li k’a’ru taak’ulmanq rik’in chixjunil nekesik’ xb’aanunkil. Patz’omaq eerib’: “Wi ta tinb’aanu a’in, k’a’ru raj li q’axal wi’chik ink’a’ us li naru taak’ulmanq?” Lee tiikil b’aanuhom te’tenq’anq eere re naq ink’a’ texsachq sa’ li b’e.

K’oxlahomaq: Wi ink’a’ teeruk’ li uk’a nakaltesin, maajo’q’e’ tex’ok jo’ aj kalajenaq! Wi maajo’q’e tex’ok sa’ k’as, ink’a’ teenumsi xsachlijik chixjunil li k’a’ru wan eere!

Jun lix k’anjel li loq’laj hu a’an xk’utb’al qe chanru li tiikeb’ xch’ool neke’sumen chiru li aaleek ut li ink’a’ us. Sa’ k’osb’il ru aatin, ink’a’ neke’sume chiru! Laj Jose ki’eelelik chiru li rixaqil laj Potifar.³ Laj Lehi ki’el chaq sa’ Jerusalen rik’in lix junkab’al.⁴ Li xMaria ut laj Jose ke’eelelik toj Egipto re naq ink’a’ te’chape’q xb’aan li yib’ ru xna’leb’ laj Herodes.⁵ Rajlal sut, li qaChoxahil Yuwa’ kixtenq’aheb’ laj paab’anel a’in. Chi jo’kan ajwi’, A’an toxtenq’a chixnawb’al ma toopleetiq, too’eelelik, malaj taqak’am xb’ehil li k’a’ru yooko chixnumsinkil. Taa’aatinaq qik’in chiru li tijok, ut naq nokotijok, taawanq qik’in li Santil Musiq’ej, li tixk’am qab’e. Wankeb’ qe li loq’laj hu, lix tzol’leb’ li yo’yookil profeet, li osob’tesihom re li yuwa’b’ejil aj k’anjel, lix musiq’anb’il naleb’ li na’b’ej yuwa’b’ej ut eb’ laj jolominel sa’ li tijonelil ut xkomon chik aj k’anjel sa’ li Iglees, ut, sa’ xb’een chixjunil, li ch’ina xyaab’ kuxej q’un na’aatinak re li Musiq’ej.

Li Qaawa’ junelik tixb’aanu lix yeechi’ihom: “Laa’in tink’am eeb’e cheru”.⁶ A’b’an li patz’om a’an, ma taqakanab’ qib’ re toob’eresiiq? Ma taqab’i xyaab’ xkux A’ab ut xyaab’eb’ xkux lix moos?

Ninch’olob’ xyaalal naq wi laa’ex neke’k’e eerib’ chiru li Qaawa’, a’an ajwi’ tixk’e rib’ cheru.⁷ Wi nekera A’an ut nekepaab’ lix taqlahom, taawanq lix Musiq’ eerik’in ut a’an tixk’am eeb’e. “Kanab’ aawib’ chiru li Musiq’ej a’an li nak’amok b’e chixb’aanunkil li chaab’il. … Xb’aan a’in taanaw, chixjunil li k’a’aq re ru … li wan chirix li k’a’aq re ru re tiikilal”.⁸

Rik’in li xb’eenileb’ na’leb’ a’an jo’ ub’elankil, ma tinruuq chixwotzb’al junjunq li na’leb’?

Naab’al reheb’ laa tasal tenamit wankeb’ xnimla k’as. Naq toj saajin chaq, lix trab’aaj lin awa’b’ej re oqech a’an xk’ihob’resinkil xtumineb’ li k’uuleb’aal tumin sa’ Wall Street. Kixk’ut we, “B’ihomat wi tatruuq chixyu’aminkil aayu’am chi sa aach’ool rik’in li al k’a’ru wan aawe”. Chan ru nab’aanuman a’an? Toj laa lajetqil ut chirix a’an k’uula laa tumin! Naq nim chik li nakattoje’ wi’, k’uula b’ayaq chik. Mat-ok chixjuntaq’eetankil aawib’ rik’in jalaneb’ sa’ li k’a’ru terto wan eere. Maaloq’ li ink’a’ nakatru chixtojb’al.

Naab’aleb’ li saaj maji sumsuukeb’ sa’ li ruchich’och’ yookeb’ chi ok sa’ k’as xb’aan lix tzolom, ut neke’xk’e reetal naq lix tz’aq li tzolok jwal nim chiru li te’ruuq chixtjob’al. Sik’omaq li beca ut li oncesión. Sik’omaq li trab’aaj, wi naru cheru, re xk’ulb’al li tumin na’ajman choq’ re li tzolok. A’an a’in naraj li mayejak, a’ut texxtenq’a chi elk chi ub’ej.

Li tzolok texxkawresi re xk’ub’al li chaab’il trab’aaj. Texxtenq’a chi k’anjelak chiru li wankeb’ chesutam ut chirosob’tesinkileb’. Texxk’e sa’ xb’ehil li tzolok chiru chixjunil lee yu’am. Texxkawob’resi re xpleetinkil xmaak’a’il li nawom ut li k’a’ru moko yaal ta. Jo’ kixk’ut laj Jose Smith: “Li nawom narisi li aak’ab’, li sachom ut li wiib’ank ch’oolej; xb’aan naq eb’ a’in moko neke’ru ta chi wank b’ar wi’ wan li nawom. … Sa’ li nawom wan wankilal”.⁹ “A’ut chaab’il ajwi’ naq tzolb’ileb’ wi te’ab’inq chiru li na’leb’ k’eeb’il xb’aan li Dios”.¹⁰ Li tzolok texxkawresi choq’ re li chalel, choq’ ajwi’ re li sumlaak.

Ut wi’chik, ma tinruuq chi aatinak chi saqen ru? Li b’e naxk’am sa’ li sumlaak nanume’ chiru li na’ajej naxk’ab’a’in noviazgo! A’an li hoonal re aatinak chi najtil ru. Naq yookex sa’ li noviazgo, sik’omaq xnawb’al chixjunil li teeruuq chirix li jun ut li jun chik. Us teenaw ru xjunkab’al li jun ut li jun chik. Ma naxk’am rib’ li neke’raj sa’ eeyu’am? Ma juntaq’eet li nekereek’a chirixeb’ li taqlahom, li Kolonel, li tijonelil, li santil ochoch, xk’iresinkileb’ li kok’al, li b’oqb’al sa’ li Iglees, ut li k’anjelak chiru jalaneb’? Ma xeril eerib’ sa’ xnumsinkil li iiqanb’il k’a’uxlej, xsumenkil li us malaj li ink’a’ us nak’ulman eerik’in, xramb’al li josq’il, ut xk’ulb’al li ch’a’ajkilal? Li ani aj-ik’in wankex, ma naxmaa’usila jalaneb’ malaj naxwaklesi xch’ooleb’? Li chanru naxyu’ami xyu’am, chanru na’aatinak, ut k’a’ru naxb’aanu, ma a’an li k’a’ru raj teeraj sa’ lee yu’am wulaj wulaj?

Us ta a’in, maa’ani nasumla rik’in li tz’aqalil re ru; nokosumla b’an rik’in li naru chi wulak jo’kan. Li sumlaak ch’olch’o ru, moko a’an ta yal li k’a’ru tinwaj laa’in; a’an ajwi’ li k’a’ru naraj a’an—li ani taawanq choq’ wochb’een—ut li k’a’ru naraj naq laa’inin.

Yookin chi aatinak chi saqen ru, mexkanaak sa’ li noviazgo chiru naab’al chihab’ yal re “xsaylankil eerib’ chi us”, ut xchi jo’kan xb’ayb’al chi li sumlaak chiru jalan chik eerajom ut eek’anjel. K’a’ut? Xb’aan naq li noviazgo ut li sumlaak moko a’an ta xraqik li qab’e. A’aneb’ b’an li oqeb’aal re wulak b’ar teeraj xik sa’ roso’jik. “Jo’kan naq li winq tixkanab’ li xna’ xyuwa’, ut tixlaq’ab’ rib’ rik’in li rixaqil…”.¹¹

Li teneb’anb’il sa’ eeb’een anajwan a’an naq eek’ulub’ chi sumlaak rik’in li ani nekeraj. Wi nekeraj sumlaak rik’in junaq saq ru xch’ool, chaq’al ru, maak’a’ xb’alaq’, sa xch’ool, aj k’anjenel, ut wan rik’in li musiq’ej, laa’exaq ajwi’ chixjunil a’in. Wi kama’an ak wankex ut maji’ sumsuukex, chiwanq eekuyum. Oyb’enihomaq li Qaawa’. Ninch’olob’ xyaalal naq li Qaawa’ naxnaw rajom eech’ool ut nekexxra xb’aan lix kawilal eepaab’al chiru. A’an wan xk’uub’anb’il na’leb’ choq’ eere, sa’ li yu’am a’in malaj sa’ li yu’am chalel. Ab’ihomaq lix Musiq’. “Meesik’ xk’eeb’al xna’leb’ li Qaawa’; sik’omaq b’an xk’ulb’al eena’leb’ sa’ ruq’ ”.¹². Sa’ li yu’am a’in malaj sa’ li chalel, te’tz’aqloq ru lix yeechi’ihom. “Wi kawresinb’ilex ink’a’ texxuwaq”.¹³

Wi moko naab’al ta lee tumin, mexk’oxlak. Jun chaabil komon sa’ li Iglees tojo’ kixye we, “Ink’a’ xink’irtesiheb’ lin kok’al rik’in tumin, xink’irtesiheb’ b’an rik’in paab’aal”. K’a’jo’ xnimal xyaalil li naxye. Chex’ok chixk’anjelankil lee paab’aal chiru chixjunil lix b’aanuhom lee yu’am. Wi ink’a’ neke’b’aanu, tenumsi li rahilal li k’a’ru nink’ab’a’i “chaqihil li paab’aal”. Taaka’ch’ino’q li metz’ew na’ajman re xk’anjelankil eepaab’aal. Chek’anjela eepaab’aal rajlal kutan, ut chi jo’kan “k’a’jo’ wi’chik [taakawuuq eemetz’ew] … ut k’a’jo’ wi’chik [texkanaaq chi ink’a’ [nekex’eek’an] sa’ xpaab’ankil li Kristo”.¹⁴

Re naq kawresinb’ilaqex choq’ re li sumlaak, cheril eerib’ chi us naq wan eek’ulub’ chixk’ulb’al li loq’laj wa’ak ut chixk’amb’al eehu chi ok sa’ li santil ochoch. Ayuk’ex chi rajlal sa’ li santil ochoch. K’anjelanqex sa’ li Iglees. Rik’in ajwi’ xb’aanunkil eeb’oqb’al sa’ li Iglees, chetaaqe li k’a’ru kixk’ut li Kolonel, li “yo chirusilankil ut xk’irtesinkil”.¹⁵

Anajwan ut, maare wan lee nimla patz’om chirix li teesik’ sa’ li k’a’ru chalel. Naq toj ch’ajomin chaq, kinsik’ inna’leb’ rik’ineb’ inna’ inyuwa’ ut rik’ineb’ junjunq chik aj k’ehol na’leb’ li tiikeb’ chi paab’ank. Jun reheb’ a’an aj jolominel sa’ li tijonelil; li jun chik a’an aj tzolonel li kipaab’an chiwix. Chi kab’ichal ke’xye we, “Wi nakawaj inna’leb’, kawresi aawib’ chixk’ulb’al”. Kintaw ru li naraj naxye a’an. Tijonqex re xsik’b’al aj k’ehol na’leb’ li neke’xk’oxla lee wanjik chi us sa’ li musiq’ej. Cheril eerib’ rik’in xk’ub’al xna’leb’ lee ramiiw. Wi nekeraj naab’al chik chiru li wan eerik’in anajwan, chetaqsi lee ruq’ taqe’q,, ink’a’ yal cheru!¹⁶

Chijultiko’q eere naq maa’ani naru xtaqsinkil ruq’ eeruuchil. Ka’ajwi’ lee paab’aal ut lee tz’aam sa’ tijok tixk’e naq teewaklesi eerib’ ut naq taawanq jun li nimla xjalb’al eech’ool. Ka’ajwi’ xk’eek’ookilal lee ch’ool chi ab’ink naru xjalb’al lee yu’am. Xb’aan lix mayej aj tojol-ix re li Kolonel choq’ eere, wan eerik’in li wankilal.¹⁷ Wan xtaql eech’ool, wan xnawom eech’ool kaw rib’ wi nekex’ab’ink chiru li Dios, ut nekexru chixtaaqenkil li Musiq’ej li naxk’am eeb’e.

Toje’, jun li saaj aj cineasta kixye naq nareek’a rib’ naq a’an jun reheb’ li “tasal tenamit re alalb’ej sachenaqeb’”—jun tasal tenamit li “naxik chirix li yo’onink ut li sahil ch’oolejil ut xtz’aqob’resinkil xyu’ameb’, a’b’an neke’xsik’ sa’ li sachenaq na’ajej ut moko tz’aqal ta li na’leb’ neke’sik’ok wi’ ”.¹⁸

Sa’ lix jaljookil ru aatin li Kolonel chirix li alalb’ej sachenaq, wan naab’al rosob’tesihom li alalb’ej toj maji’ naxk’ul, a’b’an rub’elaj naq kiru xk’ulb’aleb’, teneb’anbil sa’ xb’een chixtz’ilb’al rix lix yu’am, li k’a’ru naxsik’, ut li wan wi’.¹⁹. Nawaj xtz’aamankil eere naq teeril eerib’ chan ru wankex? Sa’ li Iglees, naq tento taasiq’manq k’a’ruhaq aajel ru, rajlal naqach’utub’ qib’ sa’ komonil. Chanchan ajwi’ wan li rajom li ch’utam sa’ li junkab’al. Maare laa’ex teeraj xb’aanunkil ajwi’ li k’a’ru nink’ab’a’i “jun ch’utam injunes”. Chirix li tijok, chenumsi jun hoonal eejunes eerib’. K’oxlahomaq li k’a’ru toj wan chalel. Patz’omaq eerib’: “K’a’ru sa’ lin yu’am nawaj xkawob’resinkil re naq tinruuq chixkawob’resinkileb’ jalaneb’? B’ar nawaj wank sa’ jun chihab’? Sa’ wiib’ chihab’? K’a’ru li tento tinsik’ xb’aanunkil re tinwulaq aran?” Chijultiko’q eere, laa’ex laj b’eresinel, ut eere li taqlank. Ninch’olob’ xyaalal naq teeril eerib’ chanru wankex, lee Choxahil Yuwa’ taajiloq eerik’in. Rik’in li ruq’ re Lix Santil Musiq’ej, texxtenq’a sa’ li b’e.

Ninch’olob’ xyaalal naq yo’yo li Dios. Ninwotz xnawom inch’ool naq li Kolonel nekexxra. “Ma ink’a’ tooxik chi ub’ej sa’ xnimal ru li k’anjel a’in? Chi ub’ej chexxik, ink’a’ chi ixej”.²⁰ Naq tex’ok chixtaaqenkil, A’an texxkawob’resi ut texxxaqab’. A’an texxk’am chaq sa’ lee taqenaqil ochoch. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, Amen.