2010–2019
ʻOku Nau Manatu Maʻu Ai Pē Kiate Ia
ʻOkatopa 2015


ʻOku Nau Manatu Maʻu Ai Pē Kiate Ia

ʻOku ou manako ke ako mo fakalaulauloto ki he moʻui ʻa e Tokotaha naʻá Ne foaki e meʻa kotoa pē maʻatautolú.

ʻOku ou saiʻia ʻi he hiva Palaimeli ʻoku pehē:

[Talamai e talanoa ʻo Sīsuú ke u fanongo ki ai,

ʻA e ngaahi meʻa ne u mei ʻeke ki ai kapau naʻe ʻi heni.

Ngaahi mātangá mo e talanoa ʻo e tahí,

Ngaahi talanoa ʻo Sīsuú, talamai kiate au.]1

ʻOku ou tui ko hono kamataʻi ko ia ha tukufakaholo ʻo hono fai e talanoa ʻo Sīsuú ki heʻetau fānaú mo e fāmilí, ko ha founga makehe moʻoni ia ke tauhi ai e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní ʻi hotau ʻapí.

Ko e moʻoni ʻe ʻomi ʻe he meʻá ni ha laumālie makehe ki hotau ʻapí mo ʻoange ki hotau fāmilí ha ngaahi sīpinga mei he Fakamoʻuí tonu Pē.

ʻOku ou manako ke ako mo fakalaulauloto ki he moʻui ʻa e Tokotaha naʻá Ne foaki e meʻa kotoa pē maʻatautolú.

ʻOku ou manako ke lau ʻa e ngaahi potufolofola kau ki Heʻene moʻui haohaoá, pea hili hono lau e folofolá ʻa ia ʻoku fakamatala kau ki he ngaahi meʻa naʻá Ne aʻusiá, naʻá ku kuikui pea feinga ke fakakaukauloto ki he ngaahi taimi toputapu ko ʻeni ʻokú ne akoʻi mo fakamālohia fakalaumālie aú.

Ko e ngaahi momeniti hangē ko e:

  • ʻI he taimi naʻá Ne ʻaʻanu ai ki he kelekelé, ʻo ngaohi ʻaki e ʻaʻanú ʻa e ʻumea, pea pani e mata ʻo e tangata kuí mo pehē ange kiate ia, “ʻAlu, ʻo kaukau ʻi he ano vai ko Seiloamí.” Pea naʻe talangofua e tangatá peá ne, “ʻalu ai ia, ʻo kaukau, pea haʻu kuo ʻā.”2

  • ʻI he taimi naʻá Ne fakamoʻui ai e fefine naʻe ʻautoto pea kuo ala ia ki he kapa ʻo Hono kofú, ʻo tui ʻe fakamoʻui ia ʻi he ala pē kiate Iá.3

  • ʻI he taimi naʻá Ne hā ai ki Heʻene kau ākongá, ʻo ne hāʻele ʻi he fukahi tahí.4

  • ʻI he taimi naʻá Ne fononga ai mo e ongo ākongá ʻi he hala ki ʻEmeasí pea fakamaama ai ʻena mahino ki he folofolá.5

  • ʻI he taimi naʻá Ne hā mai ai ki he kakai ʻi he ongo ʻAmeliká mo fakahā kiate kinautolu ke nau haʻu kiate Ia pea ʻai honau nimá ki Hono vakavaká pea ala ki he mataʻi faʻo ʻi Hono ongo nimá mo Hono vaʻé koeʻuhí ke nau lava ʻo ʻiloʻi ko Ia “ko e ʻOtua ʻo ʻIsilelí, pea ko e ʻOtua ʻo e māmaní kotoa pē, pea [naʻe] tāmateʻi Ia … koeʻuhi ko e ngaahi angahala ʻa e māmaní.”6

ʻOku ou fiefia ʻi heʻeku ʻiloʻi ʻoku ʻi ai ʻa e mātuʻa ʻoku nau fai e ngaahi talanoa ʻo Kalaisí ki heʻenau fānaú. ʻOku ou fakatokangaʻi ʻeni ʻi heʻeku mamata ki he fānau ʻi he Siasí ʻi he ngaahi polokalama Palaimelí mo e ngaahi polokalama kehé.

ʻOku ou fakamālō ki heʻeku ongomātuʻá ʻi hono akoʻi au fekauʻaki mo Kalaisí. ʻOku ou hokohoko atu ke vakai ki he founga kuo tokoniʻi ai au mo hoku uaifi ʻofeiná ʻe he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi heʻema akoʻi ʻema fānaú.

ʻOku fonu hoku lotó ʻi he fiefia ʻi heʻeku vakai ki hono fai ʻe heʻeku fānaú e ngaahi talanoa ʻo Kalaisí ki hoku makapuná. ʻOkú ne fakamanatu mai ha taha ʻo e ngaahi folofola ʻoku ou saiʻia taha aí, ʻoku hā ʻi he 3 Sione, vahe 1, veesi 4, ʻa ia ʻoku pehē, “ʻOku ʻikai haʻaku fiefia ʻe lahi hake ka ko ʻeku fanongo ʻoku ʻaʻeva ʻeku fānaú ʻi he moʻoní.” Pea ko e hā ka ʻikai fakakau ai hotau makapuná?

ʻOku ou fakamālō ki hotau kau taki, ʻoku nau toutou akoʻi kitautolu fekauʻaki mo Kalaisi, fekauʻaki mo hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní, pea fekauʻaki mo hono maʻu ʻa e sakalamēnití he Sāpate kotoa pē ʻi hono fakamanatua e Fakamoʻuí.

ʻOku toe fakafiefia ange ʻa e Sāpaté mo e sakalamēnití ʻi heʻetau ako ʻa e ngaahi talanoa ʻo Kalaisí. ʻI hono fai iá, ʻoku tau fokotuʻu ai ha ngaahi tukufakaholo ʻokú ne langaki ai ʻetau tuí mo e fakamoʻoní mo maluʻi foki hotau fāmilí.

ʻI ha ngaahi uike siʻi kuo mahili atú, lolotonga hono toe ako e pōpoaki naʻe fai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi he konifelenisi lahi kuo ʻosí, pea lolotonga e fakalaulauloto ki he ʻaho Sāpaté, naʻá ku ongoʻi ha houngaʻia moʻoni ki he tāpuaki mo e faingamālie ʻo hono maʻu e sakalamēnití. Ko ha momeniti matuʻaki molumalu, toputapu, mo fakalaumālie ia kiate au. ʻOku ou fiefia lahi ʻi he houalotu sakalamēnití.

Lolotonga ʻeku fakalaulaulotó, naʻá ku ako fakalelei ai hono tāpuakiʻi e maá mo e vaí. Naʻá ku lau mo fakalaulauloto moʻoni ki he lotú pea mo e ouau ʻo e sakalamēnití. Ne kamata ke u fakalaulauloto ʻi hoku ʻatamaí pea ʻi hoku lotó e ngaahi meʻa naʻe fehokotaki mo iá.

ʻI he laumālie ʻo e fakalaulaulotó, ne u fakakaukauloto ki he ʻaho ko iá, ʻa e ʻuluaki ʻaho ʻo e kātoanga mā taʻe fakatupú, ʻi Heʻene tali ki he fehuʻi ʻEne kau ākongá fekauʻaki mo e feituʻu ke nau teuteu ai ki he Kātoanga ʻo e Lakaatú, ʻo pehē, “Pea pehē ʻe ia, Mou ō ki he tangata ko ia ʻi he kolo, ʻo tala kiate ia, ʻOku pehe mai ʻa e ʻEikí, Kuo ofi hoku ʻaho, pea te mau kai ʻa e Laka atu ʻi ho falé mo ʻeku kau ākongá.”7

Naʻá ku feinga ke fakakaukauloto ki hono fakatau mai ʻe he kau ākongá ha meʻakai pea teuteuʻi fakalelei e tēpilé ke kai mo Ia ʻi he ʻaho makehe ko iá: ko ha tēpile ki he toko 13, ko Ia mo ʻEne kau ākonga ʻe toko hongofulu mā ua naʻá Ne ʻofa aí.

Ne u tangi ʻi heʻeku fakakaukauloto atu ki he kai fakataha ʻa Kalaisi mo kinautolú, ʻi heʻene pehē, “Ko e moʻoni ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ko e taha ʻo kimoutolu ʻe lavakiʻi au.”8

Naʻá ku fakakaukau ki he kau ākonga loto mamahi ne fehuʻi kiate Ia, “ʻEiki, ko au ia?”9

Pea ʻi he taimi ne fai ai ʻe Siutasi e fehuʻi tatau pē kiate Iá, naʻá Ne tali fiemālie ange pē, “Ko ia pe.”10

Ne u lava ʻo sioloto ki he ongo nima kuó ne fakamoʻui, fakafiemālieʻi, fakamāmaʻi, mo tuku tāpuakí, ʻi hono pakipaki ʻa e maá pea pehē ʻe Sīsū, “Toʻo ʻo kai; ko ʻeni hoku sinó.”11

Peá Ne toʻo leva ha ipu kuo fonu ʻi he uainé mo ʻoatu ʻa e fakafetaʻí pea ʻoange e ipú kiate kinautolu mo pehē, “Mou inu ai kotoa pē: He ko hoku toto ʻeni ʻo e fuakava foʻoú, ʻa ia ʻoku lilingi ke fakamolemole ai e angahala ʻa e tokolahi.”12

Naʻá ku sioloto ki he kau ākonga takitaha pea vakai ki heʻenau fofonga tokanga ki he ʻEikí, ʻa ia ne nau ʻofa lahi aí. Naʻe hangē pē naʻá ku tangutu ai mo kinautolú, ʻo mātā e meʻa kotoa pē. Ne u ongoʻi ha mamahi lahi fau ʻi hoku lotó, fonu ʻi he mamahí mo e loto-mamahí koeʻuhi ko e meʻa ne ʻamanaki ke Ne foua maʻakú.

Naʻe fonu hoku laumālié ʻi ha holi lahi ke hoko ko ha tokotaha lelei ange. ʻOku ou fakaʻamu moʻoni ʻi he fakatomala mo e loto-mamahi, ke malava ʻo holo pea taʻofi ha toe tulutā ʻo Hono taʻataʻa ne lilingi ʻi Ketisemaní.

Naʻá ku fakalaulauloto leva fekauʻaki mo e sakalamēniti ʻoku tau maʻu he uike kotoa pē ʻi hono fakamanatua Iá. Lolotonga iá, naʻá ku fakakaukau ki he foʻi lea takitaha ʻi he tāpuakiʻi e maá mo e vaí. Naʻá ku fakakaukau lahi ki hono fakalea “pea manatu maʻu ai pē kiate ia” ʻi he tāpuaki ʻo e maá, mo e “pea nau manatu maʻu ai pē kiate ia” ʻi he tāpuakiʻi ʻo e vaí.13

Naʻá ku fakakaukau ki hono ʻuhinga ke manatu maʻu ai pē kiate Iá.

Kiate au, ʻoku ʻuhinga ia:

  • Ke manatuʻi ʻEne moʻuí ʻi he maama fakalaumālié, ʻi he taimi naʻá Ne ngaohi ai e palanite fakaʻofoʻofa ko ʻení.14

  • Ke manatuʻi Hono ʻaloʻi maʻulalo mai ʻi ha ʻaiʻangakai ʻo e manú ʻi Pētelihema ʻi Siuteá.15

  • Pea ʻi heʻene hoko ko ha tamasiʻi taʻu 12, naʻá Ne akonaki mo malanga ki he kau toketā ʻi he temipalé.16

  • Ke manatuʻi e taimi naʻá Ne ʻalu tokotaha ai ki he toafá ke teuteu ki Heʻene ngāue ʻi he māmaní.17

  • Ke manatuʻi e taimi naʻá Ne liliu ai ʻi he lotolotonga ʻo ʻEne kau ākongá.18

  • Ke manatuʻi e taimi naʻá Ne fuofua fai ai e sakalamēnití ʻi he ʻOhomohe Fakaʻosí.19

  • Pea ʻalu ki he Ngoue ko Ketisemaní pea mamahi lahi fau koeʻuhí ko ʻetau ngaahi angahalá, mamahí, loto-mamahí, mo e mahamahakí, ʻo Ne tautaʻa toto mei he ava kotoa ʻo Hono kilí.20

  • Ke manatuʻi neongo, hili ʻa e fuʻu mamahi mo e faingataʻaʻia lahí, naʻa mo ia ʻi Ketisemaní, naʻe lavakiʻi Ia ʻi ha ʻuma ʻe ha taha ʻo e kau ākongá naʻá Ne ui ko ha kaungāmeʻá.21

  • Pea ʻi hono ʻave ia kia Pailato pea kia Hēlota ke fakamāuʻí.22

  • Pea ʻi he taimi naʻe manukiʻi, fakamamahiʻi, ʻanuhia, taaʻi, mo haha ʻaki ha uipi ʻo Ne lavea aí.23

  • Pea ʻi he taimi naʻe tui fakamālohi ai ha kalauni ʻakau talatala ki Hono ʻulú.24

  • Ke manatuʻi naʻá Ne fua Hono kolosí ki Kolokota pea tutuki ia ki he kolosí, ʻo faingataʻaʻia ʻi he mamahi fakaesino mo fakalaumālie kotoa pē.25

  • Pea manatuʻi, ʻi he kolosí, naʻe fonu hono lotó ʻi he manavaʻofa, peá Ne sio kiate kinautolu ne nau tutuki Iá pea hanga hake Hono fofongá ki he langí ʻo tautapa, “ʻE Tamai, fakamolemole ʻa kinautolu; he ʻoku ʻikai te nau ʻilo ʻa ia ʻoku nau faí.”26

  • Ke manatuʻi e taimi naʻe tukuange ai Hono laumālié ki he toʻukupu ʻEne Tamaí, ʻa ʻetau Tamaí, ʻo Ne ʻafioʻi kuó Ne fakahoko ʻEne ngāue ki hono fakamoʻui e faʻahinga kotoa pē ʻo e tangatá.27

  • Ke manatuʻi ʻa ʻEne Toetuʻú, ʻa ia ʻokú ne fakapapauʻi ʻetau toetuʻú mo e malava ke nofo ʻi Hono tafaʻakí ki he kotoa ʻo ʻitānití, ʻo makatuʻunga heʻetau ngaahi filí.28

ʻIkai ngata aí, ko e fakalaulauloto ki he lotu ʻo e sakalamēnití mo e ngaahi lea matuʻaki makehe mo mahuʻingamālie ʻo e ongo lotú, ʻokú ne fakamanatu mai hono ʻikai fakaʻofoʻofa ke maʻu e talaʻofá, lolotonga e tāpuaki ʻo e sakalamēnití, ʻa ia te tau maʻu maʻu pē Hono Laumālié ʻi heʻetau manatu maʻu pē kiate Iá.29

ʻOku ou tui naʻe ʻi ai pē e taimi ʻa e ʻEikí ke foaki mai ai ha fakahā kiate kitautolú. Naʻe mahino lelei ʻeni kiate au lolotonga ʻeku ako e Tangata Malanga 3:1, 6, ʻa ia ʻoku pehē:

“ʻOku ai hono kuonga ʻo e meʻa kotoa pe, mo e ʻaho ki he ngāue kotoa pē ʻi he lalo langí: …

“Ko ha ʻaho ke maʻu, mo e ʻaho ke mole ai; ko e ʻaho ke kuku maʻu, mo e ʻaho ke liʻaki atu.”

Ko e sakalamēnití ko ha taimi foki ia ke akoʻi ai kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní fekauʻaki mo e Fakalelei ʻa Hono ʻAlo ʻOfaʻangá—ʻa hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí—pea ke tau maʻu ha fakahā ki ai. Ko ha taimi ia ke “tukituki, pea ʻe toʻo kiate kimoutolu”30 ke kole pea maʻu ʻa e ʻilo ko ʻení. Ko e taimi ia ke tau kole ʻi he loto ʻapasia ki he ʻOtuá ʻa e ʻilo ko ʻení. Pea kapau te tau fai ia, ʻoku ʻikai haʻaku veiveiua te tau maʻu ʻa e ʻilo ko ʻení, ʻa ia te ne faitāpuekina fau ʻetau moʻuí.

ʻOku ou saiʻia ʻi he ʻaho Sāpaté, sakalamēnití, pea mo hono ʻuhingá. ʻOku ou ʻofa he Fakamoʻuí ʻaki hoku laumālié kotoa. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.