Na Vu ni Lotu

Ena noqu bula taucoko, sa dua dina na soqo vakayalo veilaveti na koniferedi raraba ni Lotu, ka yaco na Lotu me vanua me kilai kina na Turaga. Au kila ni tiko eso era nanuma ni ra sa daulotu se yalosavasava ia era besetaka mera vakaitavi ena lotu se ena gadrevi ni veika vakaoqo. Na cakacaka vakalotu vei ira sa ka ni tamata yadua. Ia na Lotu mada ga a tauyavutaka o Koya ka sa usutu ni noda bula vakayalo—o ya o Jisu Karisito. Sa bibi sara meda tu vakadua ka vakananuma mada na vuna a digitaka kina o Jisu Karisito e dua na lotu, na Nona Lotu. Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, me vakayacori mai kina na Nodrau cakacaka kei Tamana “me ra tucake tale mai na mate na tamata kecega, ka rawata na bula tawamudu.”¹

Vakatekivu mai vei Atama, a vunautaki kina na kosipeli i Jisu Karisito, kei na cakacaka vakalotu bibi ni veivakabulai, me vakataka na papitaiso, era a qaravi ena matabete yavutaki vakamatavuvale.² Ni sa vakaitamera vakalevu cake tikoga mai na lewelevu ni tamata mai na isema vakamatavuvale, sa kaciva kina na Kalou eso tale na parofita, italai, kei na qasenivuli. Ena gauna nei Mosese eda wilika kina na ituvatuva taumada era oka kina na italatala qase, bete, kei ira na dauveilewai. Ena itukutuku ni iVola i Momani, a tauyavutaka kina o Alama e dua na lotu kei ira na kena bete kei na ivakavuvuli.

Oti, ena gauna cecere taumada, a tauyavutaka kina o Jisu na Nona cakacaka ena iwalewale me tauyavutaki rawa kina vakatautauvata na kosipeli ena veimatanitu eso vakakina vei ira na veimataqali tamata. Ena yavu o ya, a tauyavutaki na Lotu i Jisu Karisito ena “apositolo kei ira na parofita, ia sai koya ko Jisu Karisito sa kena ivakadei ena tutu ni vale.”³ Oqo era oka kina eso tale na vakailesilesi, me vaka na vitusagavulu, italatala qase, bisopi, bete, ivakavuvuli, kei na dikoni. A tauyavutaka vakaoqo o Jisu na Lotu ena Ra kei Vuravura ni oti Nona Tucake Tale.

Ni oti na vukitani kei na tawase ni Lotu a tauyavutaka o Koya ena Nona a tu e vuravura, e a tauyavutaka tale na Turaga na Lotu i Jisu Karisito mai vua na Parofita o Josefa Simici. E dei tikoga na inaki taumada o ya, me vunautaki yani na itukutuku vinaka ni kosipeli i Jisu Karisito ka vakayacori na cakacaka vakalotu ni veivakabulai—sa kena ibalebale, mera kau mai na tamata vei Karisito.⁴ Ia oqo, mai na cakacaka ni Lotu vakalesui mai oqo, sa yalataki rawa kina na veivakabulai vakakina ki na yalodra sa mate tu ni gauna era bula tiko kina era a kila vakalailai se sega saraga ni kila e dua na ka baleta na loloma soliwale ni iVakabula.

Ena rawata vakacava na Nona Lotu me yaco kina na inaki ni Turaga? Sa ka bibi me kilai ni inaki cecere duadua ni Kalou o ya na noda torocake. Na Nona gagadre sai koya meda toso ena “loloma e vakaikuritaki, me yacova ni [da sa rawata] na nona iukuuku taucoko”⁵ ena ka kece e solia o Koya. Sega walega ni gadrevi kina na itovo vinaka se bula vakayalo. E gadrevi kina na vakabauti Jisu Karisito, veivutuni, papitaiso ena wai kei na Yalotabu, ka vosota tiko ena vakabauta ki na ivakataotioti.⁶ Ena sega ni rawa me cakava duadua ga na itavi levu o ya e dua na tamata, sa dua kina na inaki bibi e dua tiko kina na Lotu ni Turaga o ya me buli e dua na itikotiko raraba ni Yalododonu era na veitokoni vakai ira ena “sala dodonu ka rabalailai sa basika ki na bula tawamudu.”⁷

“Ia sai koya [na Karisito] sa solia eso, mera iapositolo; ka so, mera parofita; ka so mera tamata dauvunau voli; ka so mera ivakatawa kai ivakavuvuli;

“… Me ia na cakacaka ni talatala, me vakatataki cake na ivavakoso i Karisito:

“Meda yaco sara koi keda kecega meda lomavata ena vakabauta, ka kila sara na Luve ni Kalou, meda tautauvata kei na ivakarau ni tamata dina, era sa sinai sara kei Karisito.”⁸

O Jisu Karisito sa “vakatekivuna ka sauma talega na [noda] vakabauta.”⁹ Eda sa yago vata kei Karisito—na Lotu—sa tiki bibi ni Noda taura vei keda na Yacana.¹⁰ Eda sa kila tiko ni Lotu ni gauna makawa era “dausoqoni vata wasoma na lewe ni lotu, era sa lolo ka masu ka veivosakitaka na nodra bula”¹¹ ka “sa muria na nona ivakaro na Turaga.”¹² Sa yaco tiko oqo ena Lotu nikua. Semati ena vakabauta, eda veivakavulici ka vakatataki vakai keda ka sasaga meda rawata na bula vakatisaipeli sa taucoko, “na ivakarau ni tamata dina sa sinai sara kei Karisito.” Eda na saga meda veivukei vakai keda ka “kila sara na Luve ni Kalou,”¹³ me yacova na siga o ya “ni ra sa sega ni dui veivakatavulici tale na tamata kei na kainona, a ra na kaya mo kilai Jiova ko ira na tamata wale kei ira na turaga, a sa kaya ko Jiova.”¹⁴

Eda sega walega ni vulica ena Lotu na vunau vakalou; eda vakila na kena bulataki. Ni da sa yago i Karisito, era veiqaravi vakai ira na lewe ni Lotu ena nodra bula ena veisiga. Eda sa tamata cala kece; eda cala ka vakacalai. Eda dau veivakatovolei vei ira tale e so ena noda dau vakilakila na veika e so. Ena yago i Karisito, e dodonu meda lakosivia yani na vakanananu kei na vosa cecere ka “cakava e ligada” ni da vulica meda “duavata ka veilomani.”¹⁵

Na lotu oqo e sega ni baleta na ka me nona ga; ia eda sa kacivi kece meda veiqaravi. Eda sa matana, ligana, uluna, yavana, kei na veitiki ni yago tale eso, i Karisito ka vakakina “na veitiki ni yagoda … eda sa nanuma sa matavinaka vakalailai.”¹⁶ Eda gadreva na itavi oqo, ka da na gadrevi meda veiqaravi.

A tubu cake e dua na turaga ena noqu tabanalevu ka sega tu na veitokoni vakaitubutubu vua ia e rau cudru na itubutubu ena nona sa mai Lotu. A vakaraitaka kina vaoqo ena soqoni ni sakaramede: “E sega ni kila rawa o tamaqu na vuna eso era gole kina ki lotu ni sa rawa mera laki vakasisisi ena uca cevata, ia au taleitaka dina na laki Lotu. Ena Lotu, eda sa lako vata tiko, kau vakauqeti ena ilakolako oya mai vei ira na itabagone qaqa, gone savasava, kei na veika au raica ka vulica mai vei ira na qase eso. Au vaqaqacotaki ena veitokani ka marautaka na rekitaki ni kena bulataki na kosipeli.”

Ena gauna oqo, sa dau yaco ena tabanalevu kei na tabana ni Lotu ena veimacawa na veivakacegui kei na veivakavoui, sa gauna ka vanua meda guilecava vakadua na vuravura—na Siga ni Vakacecegu. Oqo na siga meda “qai rekitaki Jiova,”¹⁷ meda vakila na veivakabulai vakayalo e yaco ena sakaramede, ka ciqoma na yalayala sa vakavoutaki ni tiko ga kei keda na Nona Yalotabu.¹⁸

Dua vei ira na veivakalougatataki cecere ni noda sa tiki ni yagona na Karisito, e dina ga ni sega ni kalougata ena gauna oqo, sai koya na vunauci tiko ni noda valavala ca kei na caka cala. Sa matau vei keda meda vakaiulubale ka via tabonaka noda cala, ka so na gauna eda sega tiko ni kila na vanua meda vakatorocaketaka se cakava vakacava. Ke sega o ira era dauvunauci keda “vakaukauwa sara ena veivakauqeti ni Yalo Tabu,”¹⁹ eda na rawa ni yalolailai meda veisau ka muri Koya vakadodonu na iVakavuvuli. Na veivutuni e ka ni tamata yadua, ia na vakataucokotaki kina eso na gauna sa salatu dredre ena loma ni Lotu²⁰

Ena veivosaki ni Lotu sa yago i Karisito, e dodonu meda kila tiko e rua na ka. Dua, eda sega ni saga meda saumaki ki na Lotu ia vei Karisito ga kei na Nona kosipeli, na saumaki oqo e veivakarautaki kina na Lotu.²¹ E vakamatatataka vinaka kina na iVola i Momani ni tukuna ni o ira na tamata “era sa saumaki mai vua na Turaga, ka curu me lewe ni lotu i Karisito.”²² Karua, meda nanuma tiko ena ivakatekivu, a matavuvale na Lotu, nikua mada ga ena kena tabana duidui, rau sa veiqaravi ka veivaqaqacotaki vakai rau na Lotu kei na matavuvale. Rau sega ni veisosomitaki, sa vakakina na Lotu, ena kena daumaka vakaoti, ena sega ni sosomitaka na itubutubu. Na tiki ni vakavulici ni kosipeli kei na cakacaka vakalotu ni matabete ena veiqaravi ni Lotu o ya me rawa ni bula tawamudu na matavuvale.

E dua tale na inaki levu e cakacaka kina na iVakabula ena Nona Lotu, o ya me rawati na veika sa gadrevi vakalevu era sega ni rawata na tamata se ilawalawa lalai. Dua na kena ivakaraitaki vinaka o ya na qaravi ni dravudravua. E dina sara ni da veivukei na tamata yadua kei na matavuvale ena veika eda gadreva ka “veivukei ena veika vakayago kei na veika vakayalo, me vaka na nodra dui dravudravua kei na ka era sa dui rawata.”²³ Ia na duavata ena Lotu, na levu ni qaravi na dravudravua kei na vakaleqai ena vakalevutaki me qaravi na gagadre kece ga, ka nuitaki ni bula rawati koya sa na ka dina sara vei ira era lewe levu.²⁴ Kena ikuri, na Lotu, kei na kena iSoqosoqo ni Veivukei, kei na kena kuoramu ni matabete sa na tiko kina na igu mera na vakacegui ira e vuqa na tamata ena veivanua era sotava na tavuki ni vanua, ivalu, kei na veivakacacani.

Ni sega na gugumatua ni Nona Lotu sa vakarautaki tu, na veivuke ni iVakabula me kau yani na kosipeli ki vuravura raraba ena sega ni yaco rawa.²⁵ Ena sega na idola vaka-iapositolo, na ituvatuva, na ivurevure vaka tekinolaji, na veika vakailavo, kei na nodra yalodina kei na solibula e udolu vaka udolu na daukaulotu ena gadrevi mera laki cakava na cakacaka oqo. Me nanumi tiko, “ena vunautaki mada e vuravura taucoko na itukutuku vinaka oqo kei na matanitu, me ivakadinadina ki na veivanua kecega, sa na qai yaco e muri na ivakataotioti.”²⁶

Sa rawa ki na Lotu me tara ka qarava na valetabu, na veivale ni Turaga, me caka kina na cakacaka vakalotu bibi kei na veiyalayalati. E kaya o Josefa Simici ni inaki ni Kalou me kumuni ira vata mai Nona tamata ena tabayabaki cava ga me “tara e dua na vale vua na Turaga me rawa ni vakaraitaka kina ko Koya vei ira na Nona tamata na cakacakatabu vakalotu ni Nona vale kei na lagilagi ni Nona matanitu, ka vakavulica vei ira na tamata na sala ni veivakabulai; ni tiko eso na cakacakatabu vakalotu kei na ivakavuvuli e kilai deivaki ni gauna era vakavulici ka vakatovotovotaki kina, e dodonu me caka ena vanua se dua na vale e tara ena inaki ko ya.”²⁷

Ke dua e vakabauta ni sala kecega e yaco i lomalagi se sega ni gadreva na cakacaka ni veivakabulai, sa na sega ni gadrevi vua me kaburaka na kosipeli se na cakacaka vakalotu kei na veiyalayalati mera vakabulai kina o ira era bula tiko se sa mate. Ia eda sega ni vosa tiko me baleta ga na tawa mate rawa ia na bula tawamudu talega, ena vuku ni ka oqo na salatu ni kosipeli kei na veiyalayalati ni kosipeli sa yavu yaga sara. Sa gadreva kina na iVakabula e dua na lotu me veivakarautaki kina kivei ira taucoko na luvena na Kalou—o ira era bula tiko kei ira sa mate.

Na iotioti ni vuna meu vakamacalataka kina na nona sa tauyavutaka kina na Turaga na Nona Lotu, sa kena e cecere duadua—na Lotu sai koya, me kena itinitini, sa matanitu ni Kalou e vuravura.

Ena kena a tauyavutaki na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ena 1830, a kaya kina na Turaga vei Josefa Simici na Parofita, “Mo dou reki ka marau; raica sa soli vei kemudou na matanitu; io sa soli vei kemudou na kaukauwa mo dou cicivaka kina na lotu.”²⁸ Na lewa me baleta na idola oqo, o ira na vakailesilesi ni matabete ni Lotu era na maroroya na savasava ni ivunau ni iVakabula kei na dodonu ni Nona cakacaka vakalotu.²⁹ Era na veivuke mera vakarautaki ira sa gadreva oqo, ka lewa na veika sa lavaki kei na nodra kilikili era sa kerea, ka cakava.

Mai na idola ni matanitu oqo, sa rawa vei ira na italai ni Turaga mera kila na veika dina kei na ka lasu, ka mera kaya vakadodonu, “Sa kaya na Turaga.” E ka ni rarawa, eso era cakitaka na Lotu baleta ni ra vakadonui ira ga, ia na kena dina sa veivakalougatataki cecere ni ciqomi “na dina sa kilai kina na ka sa tudei tu, mai na veigauna sa oti, edaidai kei na veigauna sa bera mai”³⁰ me vaka sa gadreva na Turaga me vakatakila mai. Na Lotu sa taqomaka ka tabaka vakaivola na ivakatakila ni Kalou—na ivolanikalou vakadonui.

Na gauna sa vakadewataka rawa kina o Taniela na ibalebale ni tadra nei Tui Papiloni o Nepukanesa, ka vakatakila vua na tui “na ka ena yaco ena gauna mai muri,”³¹ a kaya ena “qai vakatura na Kalou ni lomalagi e dua na matanitu, ena sega sara ni vakarusai rawa: ia na matanitu ko ya ena sega ni biu tu me nodra na tamata tani, ia ena vurumemeataka ga ka vakaotia na veimatanitu oqori, ka na tu ga ka sega ni mudu.”³² Na Lotu sai koya na matanitu vakalou edaidai a parofisaitaki o ya a sega ni bulia na tamata, ia a tara cake na Kalou ni lomalagi ka qiqi mai vaka e dua na vatu mai na ulunivanua sa sega ni ta ena liga ka roboti vuravura.³³

Sa kena inaki tawamudu me tauyavutaki Saioni me veivakarautaki ki na lesu mai kei na veiliutaki vakayabaki udolu i Jisu Karisito. Ena siga o ya, ena sega ni matanitu vakapolitiki—me vaka e kaya na iVakabula, “Sa sega ni vakavuravura na noqu matanitu.”³⁴ Ia, sa ivurevure ni Nona lewa ena vuravura oqo, sa liutaka na Nona veiyalayalati savasava, na ivakatawa ni Nona valetabu, o koya sa taqomaka ka vakatakila na Nona dina, na vanua ni sokomuni o Isireli sa veiseyaki, ka “idrodro, ka … ivakaruru mai na cava, mera taqomaki kina ni sa sovaraki mai ki vuravura na cudru waqawaqa.”³⁵

Meu tinia ena veisureti kei na vakamamasu nei Parofita:

“Dou kerea vua na Turaga me yaco tiko ga na nona matanitu e vuravura; io mera vakabauta ko ira na tamata, ka ra vakarautaki ira ki na siga mai muri, io na siga sa lako sobu mai kina na Luve ni Tamata ena Nona iserau kei na iukuuku, me sikova na matanitu ni Kalou sa tiko e vuravura.

“Io me yaco tiko na matanitu ni Kalou, me qai yaco mai kina na matanitu vakalomalagi, ia mo ni vakarokorokotaki kina na Kalou, mai lomalagi kei vuravura; ia mera vakamalumalumutaki na nomuni meca; raica sa nomuni tikoga na kaukauwa kei na lewa, kei na vakarokoroko ka sega ni mudu.”³⁶

Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.