Kolb’a-ib’ na’ajej chiru li kaq-sut-iq’

“Xb’aan naq xintz’okaak chaq, ut xineek’e chi wa’ak; xchaqik we, ut xek’e wuk’a’; xinsik’ wochochnaal, ut xineek’ul sa’ leerochoch:

“Xint’usq’i, ut xineetiqib’. …

“Relik chi yaal ninye eere: jo’ch’inal jo’nimal xeb’aanu chaq reheb’ lin kok’ iitz’in a’in q’axal kok’eb’, we laa’in xeb’aanu chaq.”¹

Wankeb’ 60 millon rajlankileb’ sa’ li ruchich’och’ anajwan laj elenaq sa’ xtenamit, li naraj xyeeb’al naq “1 sa’ xyank 122 chi kristiaan … minb’il chaq ru chixkanab’ankil li rochoch,”² ut lix yiijach a’aneb’ kok’al.³ Nasach qach’ool xnawb’al ru li rajlankileb’ li kristiaan neke’xk’ul li rahilal a’in ut xkoxlankil li k’a’ru naraj xyeeb’al sa’eb’ li junjunq chi yu’am a’an. Anajwan b’oqb’ilin chi k’anjelak aran sa’ Europa, b’ar wi’ numenaq jun millon laj elenaq sa’ xtenamit li ke’wulak sa’ li chihab’ kinume’ chalen chaq tenamit wan wi’ li pleetik sa’ li Oriente Medio ut Afrika.⁴ Naqileb’ naab’al li yookeb’ chi wulak rik’in ka’ajwi’ li aq’ej tiqtooqeb’ wi’ ut li k’a’ru ke’ru xk’amb’al chaq sa’ jun li ch’ina champa. Jun nimla raqal reheb’ tzoleb’ileb’ chi us, ut chixjunileb’ ke’mine’ ru chixkanab’ankil li rochocheb’, lix tzoleb’aal, ut lix trab’aaj.

Rub’el lix b’eresihom li Xb’eenil Awa’b’ejil, li Iglees yoo chi k’anjelak rik’ineb’ 75 k’uub’anb’il ch’uut sa’ 17 tenamit re Europa. Eb’ li k’uub’anb’il ch’uut a’in a’aneb’ ninqi ch’uut re naab’aleb’ chi tenamit ut li kok’ ch’uut reheb’ li k’aleb’aal, a’ li k’uub’anb’il ch’uut reheb’ li jolomil tenamit ut li ch’uut aj paab’anel ut jalaneb’ chik. Osob’tesinb’ilo chi k’anjelak qochb’eeneb’ ut xtawb’al qana’leb’ rik’in jalaeb’ li ak ke’k’anjelak chiru k’iila chihab’ rik’ineb’ laj elenaq sa’ xtenamit.

Jo’ komon re li Iglees, jo’ tenamit, moko na’ajman ta naq taqasik’ chaq chi najt sa’ li resilal qaIglees re xk’oxlankil lix q’ehil kutan naq koowan chaq jo’ aj maak’a’ qana’aj, isinb’ilo chaq sa’ qochoch ut qach’och’ naab’al sut. Sa’ xraqik li xamaan xnume’ naq yoo chi aatinak chirixeb’ laj elenaq sa’ xtenamit, li Hermana Linda Burton xpatz’ reheb’ li ixq sa’ li Iglees naq te’xk’oxla a’in, “Chan ta raj ru wi lix seraq’, a’anaq raj lin seraq’ laa’in?”⁵ Li resileb’ a’anli qesil, junjunqeb’ chaq chihab’ ajwi’.

Wan li na’leb’ank jwal ch’a’aj sa’eb’ li jolomil tenamit ut sa’ chixjunil xkomonil li tenamit chirix li k’a’ru a’an tz’aqal jun laj elenaq sa’ xtenamit ut k’a’ru tento xb’aanunkil re xtenq’ankileb’. Li waatin maajun wa nawaj naq tixjunaji rib’ rik’in li josq’il na’leb’ank a’in, chi moko tixtz’il rix k’a’ru nab’aanuman rik’ineb’ laj elenaq sa’ xtenamit, a’ut re b’an xk’oxlankil li kristiaan li isinb’ileb’ chaq sa’eb’ li rochoch ut sa’eb’ lix tenamit xb’aan li pleetik li moko tikib’anb’il ta xb’aaneb’.

Li Kolonel naxnaw chanru wank jo’ laj elenaq sa’ xtenamit—A’an xkomoneb’ a’an. Naq toj ka’ch’in chaq, li Jesus ut lix junkab’al ke’eelelik sa’ Egipto re naq ink’a’ taakamsiiq rik’in xyok’leb’ ch’iich’ laj Herodes. Ut sa’ naab’al chi hoonal chiru lix k’anjel, kiyeechi’iik rahilal re li Jesus ut lix yu’am kiwan sa’ xxuwajelil, sa’ xraqik xk’eeb’al rib’ rub’el lix wankilal winq aj maak li ke’xk’uub’ chanru naq te’xkamsi. Maare, toja’ naq, k’a’jo’ naq nak’utun chiqu naq naab’al sut kixk’ut qe naq taqara qib’ chiqib’il qib’, naq toorahok jo’ narahok A’an, naq taqara li li qas qiitz’in jo’ naqara qib’. Relik chi yaal, “li tz’aqal paab’ank li maak’a’ reek’ ut loq’ chiru li Dios Yuwa’b’ej, a’an a’in: xtenq’ankileb’ li maak’a’eb’ chik xna’ xyuwa’ ut eb’ li xmalka’an li wankeb’ sa’ rahilal”⁶ ut “[rilb’aleb’] li neb’a’ ut eb’ li maak’a’eb’ wan re, ut [k’anjelak] re xk’eeb’al xtenq’ankileb’ re naq ink’a’ te’xk’ul rahilal.”⁷

Musiq’anb’ilo rilb’al li k’a’ru k’eeb’il xb’aan li komon re li Iglees chiru chixjunil li ruchich’och’ reheb’ li kristiaan ut li junkab’al li naab’al ak ke’xsach. Chiru Europa, xwileb’ naab’al komon re li Iglees xnumsinkil jun sahil ch’oolejil ut xchaab’ilob’resinkil li raameb’ naq ke’xsume chiru rajom sa’ xch’ooleb’ chixye’b’al li ruq’ re k’anjelak chiru li wankeb’ sa’ neb’a’il sa’ xsutam. Li Iglees kixk’e li na’ajej b’ar te’kanaaq ut xtenq’ re b’anok. Eb’ li oqech ut eb’ li mision ke’xyiib’ k’iila mil chi b’oolx re te’xsaab’esi rib’. Jun ch’ol chik chi oqech ke’xk’e li tzaqemk ut ha’, aq’ej, aq’ej re xramb’aleb’ rib’ chiru li hab’, li b’aqlaq ch’iich’, li hu, li champa, li lem re rilb’al ru hu, ut naab’al chik k’a’aq re ru.

Eb’ li komon chalen Escocia toj Sicilia ke’okenk chi naab’al paay chi k’anjel. Eb’ laj b’anonel ut enfermera ke’xyeechi’i lix tenq’ sa’ li na’ajej b’ar wi’ neke’wulak laj elenaq sa’ xtenamit chi t’aqt’aq, ke, ut chi kok’ aj xsa’ rahob’tesinb’ileb’ xb’aan naq ke’xnumsi li palaw. Naj laj elenaqeb’ sa’ xtenamit neke’xtikib’ chanru naq taawanq xna’ajeb’, eb’ li komon li wankeb’ rochoch aran neke’xtenq’a rik’in xk’utb’al li raatinob’aal li tenamit b’ar wi’ kewulak, ut jun ch’ol chik neke’xtaqsi xch’ooleb’ li kok’al jo’ ajwi’ li na’b’ej yuwa’b’ej, chixk’eeb’al reheb’ li b’atz’ul, li k’anjeleb’aal re b’onok, li b’ich, ut li b’atz’unk. Wankeb’ chik li ke’xk’e li isb’ ut liakuux re xyiib’ankil aq’ej, ut neke’xk’ut ajwi’ li na’leb’ a’in re laj elenaq sa’ xtenamit, li tiix jo’wi’ li saaj.

Eb’ li najteril komon re li Iglees li ak xe’xk’e naab’al chihab’ chi k’anjelak chiru ras riitz’ineb’ ur chi k’amok b’e neke’xch’olob’ xyaalal naq rik’in xtenq’ankileb’ li kristiaan a’in sa’ tz’aqal rahilal, jwal nim xtz’aq ut tz’aqal li k’a’ru neke’xnumsi sa’ xk’anjel chiru ras riitz’ineb’.

Lix yaalalil li nak’ulman arin tento rilb’al rik’in xnaq’ uhej re taaruuq taapaab’amanq. Sa’ hab’al q’e xinnaw ru, rik’in naab’aleb’ chik, jun ixq aj Siria li wan sa’ yu’am ut wan sa’ jun na’ajej choq’ reheb’ laj elenaq sa’ xtenamit, yoo xsikb’al chi anchal xk’ojob’ankil xch’ool naq ink’a’ taayo’laaq lix k’ula’al sa’ lix kehil chi tz’aq li rochoch wan wi’. Sa’ Siria, lix k’anjel chaq a’an li k’utuk sa’ jun nimla tzoleb’aal. Ut sa’ Grecia xin’aatinak rik’in jun junkab’al toj t’aqt’aqeb’, neke’siksot, ut xuwajenaqeb’ xb’aan naq ke’xnumsi li palaw sa’ jun ch’ina jukub’ chalen chaq Turkia. Chirix rilb’aleb’ sa’ ru ut raab’inkil li resil, xkab’ichal chirix li xuwajel xe’eelelik chaq chiru ut chirix lix b’ehil xiwxiw ke’chal wi’ chixsik’b’al jun kolb’a-ib’ na’ajej, kixjal chi junajwa lin yu’am.

Jwal naab’aleb’ paay li chaab’il aj k’anjel, naab’aleb’ li moko tojb’ileb’ ta, li neke’ch’olanink ut neke’tenq’ank. Xwil chi k’anjelak jun komon re li Iglees li, chiru naab’al po, kik’anjelak chiru chixjunil li q’ojyin re xk’eeb’al li k’a’ru na’ajman reheb’ li neke’wulak chalen chaq Turkia toj sa’ li tenamit Grecia. Chiru naab’al lix k’anjel, naxb’aneb’ li jwal wankeb’ sa’ rahilal; kik’anjelak re naq taa’ile’q li ixq ut li kok’al li ke’chal xjuneseb’, kixq’aluheb’ li ani ke’xsach sa’ lix b’e jun raarookil komon ut kixb’aanu chixjunil naru chiru re xb’aanunkil li kok’ k’anjel naru re xtenq’ankil naab’aleb’. A’an, jo’ chanchan naab’aleb’ chik jo’ a’an, a’an jun anjel aj tenq’anel ut lix k’anjel maajun wa taa’elq sa’ xch’ooleb’ li ke’xkul lix tenq’, chi moko sa’ xch’ool li Qaawa, sa’ wi’ lix k’anjel wan chaq.

Chixjunileb’ li neke’xk’e rib’ re xkotzb’al li rahilal chixsutameb’ a’an chanchaneb’ lix tenamit laj Alma: “Ut chi jo’kan, sa’ li usaak li wankeb’ wi’, ink’a’ neke’risi li ani t’ust’u, malaj li te’tz’okaaq, malaj li te’chaqiq re, malaj li yajeb’, malaj li moko ch’olaninb’ileb’ ta; … jo’kan naq aj k’ehoneleb’ re chixjunil, jo’ tiix jo’ saaj, jo’ moos jo’ li ach’ab’anb’il, jo’ winq jo’ ixq, maak’a’ naxye ma maa’aniheb’ sa’ li paab’al malaj wankeb’ sa’ li paab’al, moko tihb’il ta ru anihaq chirix li ani neke’ajok tenq’aak.”⁸

Tento taqil qib’ naq ink’a’ nokok’ay chirab’inkileb’ li resil li ch’a’ajkilal neke’xnumsi laj elenaq sa’ xtenamit ut ink’a’ chik sachso qach’ool xb’aan, a’b’anan toj yoo li pleet wankeb’ li junkab’al toj yookeb’ chi chalk. K’iila millon laj elenaq sa’ xtenamit chiru chixjunil li ruchich’och’, b’ar wi’ li resileb’ ink’a’ chik naqab’i, toj q’axal neke’raj tenq’aak.

Wi yookex chixpatz’b’al eerib’, “K’a’ru naru tinb’aanu?” chijultiko’q qe xb’een naq ink’a’ nokoru chi tenq’ank wi ink’a’ chik taqach’olaniheb’ li qajunkab’al ut li k’a’ru tento sa’ qab’een,⁹ chi moko taqoyb’eni naq eb’ laj jolominel qe te’xkuub’ junaq k’anjel choq’ qe. A’b’an jo’ saaj, winq, ixq, ut junkab’al, nokoru chi tz’aqonk sa’ li nimla k’anjel re xtenq’ankileb’ li qas qiitz’in.

Re xsumenkil lix boqb’al li Xb’eenil Awa’b’ejil re tootz’aqonq sa’ li k’anjelak jo’ Kristo chiruheb’ laj elenaq sa’ xtenamit chiru chixjunil li ruchich’och,¹⁰ eb’ li jolomil awa’b’ejil re li Komonil re Tenq’ank, re li Saaj Ixq, ut re li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al xe’xk’uub’ jun yalok q’e re tenq’ank ut ke’xk’ab’a’i “Laa’in chaq aj jalanil tenamit.” Li Hermana Burton kixk’ut a’in chiruheb’ li ixq re li Iglees sa’ li xamaan xnume’ sa’ li jolomil ch’utam reheb’ li ixq. Sa’ li perel web FuiForastero.lds.org wan naab’al li na’leb’ re tenq’ank, k’anjeleb’aal, ut xkomon chik li na’leb’ re k’anjelak chiru qas qiitz’in.

Chetikib’ eek’anjel chi wiq’wookex chi tijok. K’oxlahomaq xb’aanunkil k’a’ruhaq nach’ rik’in lee rochoch, sa’ lee k’aleb’aal, b’ar wi’ teetaw li ani neke’raj tenq’aak chi k’ayk rik’in lix ak’ yu’am. Li k’a’ru tz’aqal naqasik’ reheb’, a’an naq te’wanq wi’chik chi us re naq te’k’anjelaq ut re naq te’xweentini rib’.

Maak’a’ roso’jik chanru tooruuq chixtenq’ankileb’ li qas qiitz’in ut wank choq’ ramiiweb’. Maare teetenq’aheb’ laj elenaq sa’ xtenamit rik’in xtawb’al ru li aatinob’aal b’ar wi’ ke’wulak, x’ak’ob’resinkil lix seeb’al chi k’anjelak, malaj xkawresinkileb’ choq’ re xpatz’bal junaq trab’aaj. Texruuq ajwi’ chixb’eresinkileb’ jun junkab’al malaj jun na’b’ej xjunes re tixnaw li na’leb’ re jun tenamit, maare ka’ajwi’ re xk’amb’aleb’ sa’ li k’ayil chi loq’ok malaj sa’ li tzoleb’aal. Wankeb’ li teep ut oqech li neke’xnaw b’ar wi’ teeruuq chi xik re’ te’xtaw xtrab’aaj. Ut, a’ yaal jo’ chanru wankex laa’ex, nartu teek’e eetumin re lix nimla k’anjel li Iglees choq’ re li ayuda humanitario.

Jo’kan ajwi’, chiqajunjunqal nokoru chixnimankil qanawom chirix li na’uxman sa’ li ruchich’och’ li naxmineb’ ru li junkab’al a’in chi eelelik sa’ rochocheb’. Na’ajman naq xaqxooq qach’ool chiru li jar paay chi rahob’tesink ut chirix xkolb’al rix li oxloq’ ut xtawb’al ru li junjunq chi na’leb’ reheb’ li tenamit. Texjale’q rik’in xtawb’aleb’ ru li junkab’al aj elenaq sa’ xtenamit ut rab’inkil li resileb’ rik’in lee xik, ut ink’a’ chiru jun li jalam-uuch malaj li hu re noticias. Li tz’aqal wank choq’ amiiw taanimanq ut tixkawresi li toq’ob’ank-u ut li usaak sa’ junajil.

Li Qaawa’ ak kixye chaq qe naq eb’ li oqech re Sion a’anaqeb’ jun “kolb’a-ib’” ut jun “muheb’aal chiru li kaq’sut’iq’.”¹¹ Xqataw qakolb’a-ib’. Choo’elq sa’ li qana’ajej kolb’ileb’ rix ut chiqawotz li qanaab’alil rik’ineb’, yo’oninkre jun kutan chalel jwal lemtz’ ru, paab’aalchirix li Dios ut chirix qas qiitz’in, ut rahok li naxq’ax li jalanil na’leb’ ut k’oxlahom ut naril toj sa’eb’ xnimal ru yaalalil naq chiqajunilo ralal xk’ajol li qaChoxahil Yuwa’.

“Xb’aan naq moko li ximak ta xqamaatani chaq rik’in li Dios, a’b’an lix kawub’ qach’ool, li rahok ut kuyuk-ib’.”¹²

Li wank choq’ laj elenaq sa’ xtenamit naru naq a’anaq jun hoonal li tixjal chi junajwa lix yu’ameb’ laj elenaq sa’ xtenamit, a’b’an li wank choq’ jun laj elenaq sa’ xtenamit ink’a’ naxye aniheb’ a’an. Jo’ chanchaneb’ k’iila mil li ke’wan jo’ a’aneb’ anajwan, a’an a’in yal jun hoonal—naqoyb’eeni naq ka’ch’in—sa’ lix yu’am. Junjunq reheb’ te’xik chi ub’ej ut te’reechani li Premio Nobel, te’xjolominq sa’ li tenamit, te’wanq choq’ aj b’anonel, aj científico, aj b’ichanel, aj b’ononel, aj jolominel sa’ li paab’aal, ut aj tenq’anel sa’ jalan chik na’ajej. Relik chi yaal, naab’al reheb’ ke’xnaw li k’a’aq re ru a’in rub’elaj naq ke’xsach chixjunil li wan reheb’. Li hoonal a’in moko naxye aniheb’ a’an, a’b’an li qasumehom taatenq’ank re xyeeb’al aniho laa’o.

“Relik chi yaal ninye eere: jo’ch’inal jo’nimal xeb’aanu chaq reheb’ li kok’ iitz’in a’in q’axal kok’eb’, we laa’in xeb’aanu chaq.”¹³. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Re xtawb’al b’ayaq chik resil, chi’ilmanq FuiForastero.lds.org ut mormonchannel.org/blog/post/40-ways-to-help-refugees-in-your-community.