“Tiko Ga e na Noqu Loloma”
Na loloma ni Kalou sa tawamudu ka na gugumatua ki na ivakataotioti, ia na kena ibalebale vei keda yadua ena vakatau ki na sala cava eda na vakaio kina ki na Nona loloma.
E tukuna vei keda na iVola Tabu ni “sa loloma na Kalou.”1 Sai Koya na ivakaraitaki ni loloma, ka da sa vakararavi vakalevu ki na tudei ka rabailevu ni loloma oqo. Me vaka a vakamacalataka o Peresitedi Thomas S. Monson: “Na loloma ni Kalou e tu me nomu kevaka madaga o nanuma se sega , ni dodonu me nomu. Ena duadua tu ga.”2
E vuqa tu na sala me vakamacalataki ka tukuni kina na loloma vakalou. Dua na vosa eda dau rogoca vakalevu tu nikua o ya ni loloma ni kalou “e sega ni vakailavaki.” Me vaka ni dina tale toka ga o ya, na ivakamacala ni sega ni vakailavaki e sega ni kune ena ivolanikalou. Ia, na Nona loloma e vakamacalataki tiko ena ivolanikalou ni sa “loloma levu sara,”3 “loloma sa uasivi,”4 “loloma sa veivakabulai,” 5 ka “loloma sa sega ni mudu.6 Oqo era vosa vinaka cake baleta na vosa sega ni vakailavaki ena rawa me vakadewataka e dua na vakasama cala me baleta na loloma vakalou, me vakataka ni Kalou ena vakalaiva ka vosota na ka cava ga eda cakava baleta ni sega ni vakailavaki na Nona loloma, se eda sa vakabulai taucoko ki na matanitu ni Kalou baleta na loloma ni Kalou e sega ni vakailavaki. Na loloma ni Kalou sa tawamudu ka na gugumatua ki na ivakataotioti, ia na kena ibalebale vei keda yadua ena vakatau ki na sala cava eda na vakaio kina ki na Nona loloma.
E kaya o Jisu:
“Me vaka sa lomani au ko Tamaqu, au sa lomani kemudou talega vakakina: dou tiko ga ena noqu loloma.
“Kevaka dou sa talairawarawa ki na noqu vunau, dou na tiko ga ena noqu loloma; me vaka kau sa talairawarawa ki na vunau nei Tamaqu, ka tiko ga e na nona loloma.”7
Na “tomani tiko ena” se “tiko ga ena” loloma ni iVakabula sa kena ibalebale ni da sa ciqoma na Nona loloma soli wale ka meda sa uasivi kina.8 Ni gadrevi meda ciqoma na Nona loloma soliwale, sa dodonu meda vakabauti Jisu Karisito, ka maroroya na Nona ivakaro, oka kina na veivutunitaka na noda ivalavala ca, ka meda papitaiso me bokoci na noda ivalavala ca, ciqomi na Yalo Tabu, ka tomani tiko na salatu ni talairawarawa.9
Ena lomani keda tiko ga na Kalou, ia ena sega ni vakabulai keda ni da valavala ca tiko.10 Nanuma na vosa nei Amuleki vei Sisoromi ni na sega ni rawa vua na iVakabula me vakabulai ira na Nona tamata ni ra ivalavala ca tiko ia mai na nodra ivalavala ca,11 oqo ena vuku ga ni na “sega ni rawata na matanitu vakalomalagi na tamata ivalavala ca”12 se tiko ena itikotiko ni Kalou. “A sa solia [vei Karisito] ko Tamana na kaukauwa me vakabulai ira kina [na Nona tamata] mai na nodra ivalavala ca kevaka era sa veivutuni; a sa talai ira mai na nona agilosi a ra sa mai vunautaka mera veivutuni na tamata me ra bula kina ena nona kaukauwa na iVakabula.”13
Eda vulica mai na iVola i Momani ni inaki ni nona vakararawataki na Karisito—na ivakaraitaki cecere ni Nona loloma—o ya me “vakadonui kina na veika sa virikotori e na vunau, a sa vakacabori koya me isoro me ra vakabauta, veivutuni, ka bula kina na tamata.
“Ia na loloma oqo sa vakayacori rawa kina na ka sa virikotori ena vunau, ia ko ira sa sega ni vakabauta ka veivutuni, era na cudruvi vakaidina me vaka na vunau, ia ko ira sa vakabauta ka veivutuni era na vakabulai.”14
Na Veivutuni, sa qai yaco, me Nona isolisoli vei keda, a voli ena dua na isau e cecere sara.
Eso era na veibataka ni Kalou sa dau vakalougatataki ira na tamata yadua ka sega ni veivakaduiduitaki—me vakataka na vosa oqo nei Jisu ena Vunau ena Ulunivanua: “Ni sa vakacabea [na Kalou] na nona matanisiga vei ira na tamata ca kei ira na tamata vinaka, a sa vakatauca mai na uca vei ira na tamata yalododonu kei ira na tamata tawa yalododonu.”15 E dina oqori, sa vakatauca mai na Kalou na uca ni veivakalougatataki taucoko e rawata rawa vei ira kece na Luvena—na veivakalougatataki taucoko e tauca mai na loloma kei na lawa kei na lewa kei na loloma veivueti:
“Kau sa kaya vei kemudou, Dou lomani ira na nomudou meca, vosavinaka vei ira sa rukaki kemudou, caka vinaka vei ira sa cati kemudou, ka masulaki ira sa vakalialiai kemudou, ka vakacacani kemudou;
“Mo dou luvena na Tamamudou sa tiko mai lomalagi.”16
Ia, na veivakalougatataki cecere ni Kalou sa lavaki kina na talairawarawa. E vakamacalataka o Peresitedi Russell M. Nelson: “Na vutusenikau ni loloma ni Kalou—oka kina na bula tawamudu—vakakina na veivakalougatataki eda sa lavaki kina, sega ni isau me namaki vakatawakilikili. E sega ni rawa vei ira na ivalavala ca mera moica na Nona lewa me nodra ka gadrevi Koya me vakalougatataki ira ni ra valavala ca tiko [raica na Alama 11:37]. Kevaka era gadreva mera marautaka na iserau yadua ni Nona vutusenikau totoka, mera na veivutuni.”17
Ni mai yaco na kena tuvanaki e dua sa veivutuni ena yalayala ni na “laveti cake ena siga mai muri,”18 sa toka kina e dua na ikarua ni ituvaki bibi ni tiko ga ena loloma ni Kalou. Na noda tiko ga ena Nona loloma sa na rawa kina meda kila na taucoko ni noda bula ni rawa ka, me da sa na vakataki Koya.19 Me vaka a kaya o Peresitedi Dieter F. Uchtdorf: “Ia e sega ni vakalesui keda ki na keda ituvaki tawacala taumada na loloma vakalou ni Kalou. … E cecere cake na Nona inaki: E vinakati ira na Luvena tagane kei na yalewa me ra vakataki Koya.”20
Ena vakasama oqo na noda tiko ga sai koya meda soli keda vakataucoko ki na Nona lewa. Sa kena ibalebale eda na ciqoma na Nona veivakadodonutaki ena kena gauna, “o koya sa lomana ko Jiova sa cudruva ko koya.”21 Sa kena ibalebale meda veiqaravi vakai keda me vaka sa lomani keda ka qaravi keda o Jisu. 22 Sa kena ibalebale meda vulica na “muria na ivakaro ni matanitu vaka-silesitieli” meda rawa ni da “tiko rawa ena kena iserau.”23 Ni gadrevi Vua me buli keda ki na ituvaki meda na vakataka, sa kerei keda kina na Tamada Vakalomalagi meda soli keda ka “vakarorogo ki na domo ni Yalo Tabu, meda [biuta] tani na itovo vakayago ka [yaco] me tamata yalo savasava ena vuku ni isoro i Karisito na Turaga, ia me da [vaka] na gone lailai, meda talairawarawa, yalomalua, yalomalumalumu, dauvosota, dauloloma ka talairawarawa ki na veika kece sa lewa vua na Turaga, me vaka na gone sa talairawarawa vua na tamana.”24
E kaya o Elder Dallin H. Oak: “Na iOtioti ni Lewa e sega walega ni dua na vakadikevi ni wiliwili taucoko ni caka vinaka kei na caka ca—na veika eda sa cakava. Sai koya na vakatakilaitaki ni iotioti ni vakayaco-ka ni noda itovo kei na vakasama—na ituvaki eda sa mai vakataka.”25
Na italanoa kei Helen Keller sa vaka e dua na vosa vakatautauvata e tukuna tiko na loloma vakalou ena kena rawa ni veisautaka e dua na yalo sa gagadre mai. A sucu o Helen mai na yasana o Alabama e Amerika ena 1880. Ni se qai vula 19, a tauvi koya e dua na mate sega ni kilai ka yaco sara me sa daliga vara ka mataboko. E tamata vuku sara ka sa veilecayaki ni via kila ka ciqoma na kena ituvaki o ya. Ni vakila o Helen na yavavala ni gusudra na lewe ni nona matavuvale ka qai kila ni ra vakayagataka tiko na gusudra me ra vosa kina, “sa dua na ka na nona cudru [baleta] ni sega ni rawa me oka ena veivosaki.”26 Ni yaco na gauna me sa yabaki ono kina o Helen, sa toso cake tiko ga na cudru nei Helen ni gadreva sara o koya me veivosaki ka “tekivu me yaco ena veisiga na nona cudru vakaoqo, ka so na gauna ena veiauwa.”27
Rau sa qai sauma na itubutubu nei Helen e dua na qasenivuli yalewa o Anne Sullivan me baleti luvedrau yalewa. Me vakataki keda ga vei Jisu Karisito, e dua sa kila na noda malumalumu,28 A sotava rarawa talega o Anne Sullivan na nona bula dredre ka sa kila tu na malumalumu nei Helen. Ni sa yabaki lima, a tauvi Anne e dua na mate e dau mosi sara kina na yaloka ni matana ka sa mataboko mai. Ni sa yabaki walu o Anne, a mate o tinana; ka sa biuti koya vata kei tacina lailai o Jimmie o tamana; ka rau vakau yani ki na dua na “vale ni vakaloloma,” e tuvaki ca sara tu ga ka mani mate sara kina o Jimmie ni oti ga e tolu na vula. Mai na nona sasaga kaukauwa, a laki curu rawa o Anne ena Koronivuli na Perkins baleti ira na Mataboko kei na matasara, ka laki gugumatua sara kina. A mani sele ka sa tekivu rai ka wilika rawa sara na matanivola. Ena gauna a veitaratara yani kina o tamai Helen ki na Perkins School me laurai kina e dua me laki qasenivuli nei luvena, a mani digitaki kina o Anne Sullivan .29
A sega ni vinaka na kena itekitekivu. “A vacuka, kinita, ka caqeti nona qasenivuli o Helen ka vakalutuka e dua na batina. E muri sa qai vakayaco-lewa o [Anne] ena nona toki vata kei [Helen] ena dua na vale lailai ena nodratou itikotiko na Kellers. Mai na nona vosota ka tudei tiko ga, a rawa sara kina na yaloi gone oqo kei na nona vakabauta.”30 Sa vakakina, ni yaco meda vakabauta na noda Qasenivuli vakalou ka sega ni vorati Koya, sa rawa ni cakacaka vata kei keda o Koya me vakararamataki keda ka laveti keda cake ki na dua na bula dina.31
Ena nona vukei Helen me vuli vosa, sa dau sipelitaka o Anne na yacadra na iyaya kilai vakalevu ena nona qaqalo ena qeteqete ni ligai Helen. “A taleitaka o [Helen] na ‘qito qaqalo,’ ia a sega ni kila vinaka me yacova na gauna talei ni sa sipelitaka o [Anne] na ‘w-a-i’ ni pamutaka tiko na wai ena ligai [Helen]. E muri a qai vola vaka oqo o [Helen]:
“‘Vakasauri ga au vakila e dua na kabukabu me vaka sa guilecavi e dua na ka … me vakatakilai vei au na veika vuni ni vosa. Au a qai kila e kea ni “w-a-i”sai koya na ka batabata totoka sa drodrova tiko mai na ligaqu. Sa mai vakayadrata na yaloqu na vosa bula o ya, solia na rarama, inuinui, reki, ka sereka me bula! … Na veika kece e tiko na yacana, ka solia na yaca yadua e dua na vakasama vou. Ni keirau sa lesu i vale[,] na ka kecega … au tara sa vakakilai kina na bula.’”32
Ni sa qase cake mai o Helen Keller, sa kilai levu sara ena nona dautaleitaka na vosa, nona kila vinaka vaka-dauvolaivola, kei na nona maqosa ena vosa ki na lewevuqa.
Ena dua na iyaloyalo yavala ka vakaraitaki tiko kina na bula nei Helen Keller, sa vakatakarakarataki kina na nodrau marautaka na cakacaka nei Anne Sullivan ni sa mai vakayalomaluataki luvedrau kila me yacova sara me sa dau dabe vakamalua o Helen me kana, ka kana vakamaqosa, ka lobika na nona isulu ni kana ni oti na kana. Ia sa kila tu o Anne ni rawa me vinaka ka vinaka cake sara o Helen ka levu sara na ka cecere me cau kina.33 E dina, eda na rawa me vakacegu ena veika eda sa cakava ena noda bula, ka sai koya oqori o keda, ia e raica tiko na noda iVakabula sa kila tu na veika lagilagi eda rawa ni yacova ka da raica walega “vakabutobuto, ena iloilo.”34 Sa rawa vei keda yadua meda sotava na gugumatua cecere vakalou o ya sa cereki e lomada sa tautauvata ki na reki a vakila o Helen Keller ni ra sa bula mai na vosa, ka vakararamataki na yalona ka sereka me bula. Sa rawa vei keda yadua meda lomana ka qarava na Kalou ka vakaukauwataki meda vakalougatataki ira na wekada. “Ia sa vaka na ivola, Sa sega na mata sa kunea, se na daliga sa rogoca, ka sa sega ni curu ki na loma ni tamata, na veika sa vakarautaka na Kalou me nodra era sa lomani koya.”35
Meda raica mada na isau ni loloma talei ni Kalou. Sa vakatakila mai ko Jisu ni gadrevi me sorovaka na noda ivalavala ca ka vueti keda mai na mate, ena ka vakayago ka vakayalo, ka yaco na Nona rarawa Vua “na Kalou sa kaukauwa sara, au sa sautaninini e na mosi ni veivakararawataki ko ya; au a bunotaka na dra ka sa yaluma sara kina na yagoqu kei na yaloqu—io au sa kerea me kau tani vei [Koya] na bilo ni cudru.”36 Na Nona vakararawataki mai Kecisemani vakakina ena kauveilatai sa uabaleta na kaukauwa e rawata rawa e dua na tamata ena vuravura oqo.37 Ia, ena vuku ni Nona lomana na Tamana vata kei keda, a vosota rawa ka yaco kina me solia rawa vei keda meda tawa mate rawa kei na bula tawamudu.
Sa ivakatakarakara bibi kina ni “sa bunotaka [mai] na dra”38 ni sa vakararawataki o Jisu mai Kecisemani, na vanua ni qaqi ni wai ni olive. Ni caka na waiwai olive ena gauna ni iVakabula, era na qaqiraki mada e liu na olive ena dua na vatu levu qiqivaki. Sa qai biu na kena sa “qaqiraki oti” ki na basikete tali malumu ka galala ka ra veitaqataqai tu. Na kedra bibi sa qai turu mai kina na imatai ni waiwai e savasava duadua. Sa qai bikai tale na basikete veitaqai oqo ena kena taqari e cake e dua na bimi se tolo ni kau levu, ka qaqiraki mai e levu tale na waiwai. Kena iotioti, ni gadrevi me qaqiraki mai na iotioti ni tuturu ni waiwai, a taqa ena dua na mua ni bimi levu oqo na vatu me bibi cake sara, na kena qaqi tiko.39 Sa dina sara, sa damu-vakadra na waiwai ni sa tekivu tuturu mai.
Au vakasamataka na itukutuku i Maciu baleta na iVakabula ni sa curu yani ki Kecisemani ena bogi rerevaki o ya—ka “sa vakatekivu me rarawa na lomana ka yaluma sara. …
“A sa lako vakalailai vaka ki liu ko koya, a sa cuva sobu vakatoboicu, a sa masu, ka kaya, I Tamaqu, kevaka e rawarawa, me lako tani mada vei au na bilo oqo, ia me kakua ga ni vaka na noqu lewa, me vaka ga na nomu lewa.”40
Niu vakasamataka toka ena kena sa levu cake sara na nona yaluma, a qai vakamamasu ena ikarua ni gauna me vakacegui, ka kena iotioti beka ena kaukauwa taucoko ni nona vakararawataki, a vakamamasu tale. A vosota na rarawa me yacova ni sa taucoko na lewa ena iotioti ni turu.41 A cakava oqo o Koya me vueti iko kei au.
Sa qai dua dina na isolisoli talei na loloma vakalou! Ni sa vakasinaiti ena loloma, a taroga kina o Jisu: “Dou sa na rawa beka ni qai lesu maivei au, ka veivutunitaka na nomudou ivalavala ca, ka veisautaki kemudou, meu na vakabulai kemuodou rawa kina?” 42 A mani vakadeitaka vakamalua o Koyä, “Raica, na ligaqu ni loloma sa dodo tu yani vei kemudou, o koya sa lako mai, au na ciqomi koya; ka ra na kalougata o ira sa lako mai vei au.” 43
O na sega beka ni lomani Koya a lomani iko e liu? 44 Mo qai maroroya na nona ivakaro.45 O na sega beka ni Nona itokani o Koya ka a solia na Nona bula ena vuku i Nona itokani?46 Mo qai maroroya na Nona ivakaro.47 O na sega beka ni tiko ga ena Nona loloma ka ciqoma na veika kece sa solia ena lomasoli vei iko? Ka maroroya na Nona ivakaro 48 Sa noqu masu ni da na vakila ka me taucoko na noda tiko ga ena Nona loloma, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.