2010–2019
ʻOku ou Lelei Feʻunga Nai? Te u Lava Nai?
ʻOkatopa 2016


ʻOku ou Lelei Feʻunga Nai? Te u Lava Nai?

Kapau te ke feinga fakamātoato pea ʻikai tuli tonuhia pe angatuʻu—ʻo faʻa fakatomala pea tautapa ke maʻu e ʻaloʻofá—ko e moʻoni te ke “lelei feʻunga.”

Siʻi kāinga ʻofeina, ko ha tāpuaki fungani ke tau fakataha mai ʻo akonekina kitautolu ʻe he kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí. ʻIkai ko ha meʻa fakaʻofoʻofa e ngaahi founga lahi ʻoku takiekina mo faitāpuekina ai kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvani ʻofá? ʻOkú Ne finangalo moʻoni ke tau foki ki ʻapi.

ʻI heʻeku hoko ko ha toketā talavou ne toki ʻosi mei he ʻapiako fakafaitoʻó, ne tuʻunga ʻi ha ngaahi ʻaloʻofa ongongofua ʻa hono tali au ke u ako toketā ki he longaʻi fānaú ʻi ha polokalama māʻolunga mo feʻauʻauhi. ʻI heʻeku fetaulaki mo e kau akoako toketā kehé, ne u ongoʻi ne siʻi hoku potó pea ʻikai ke u fuʻu mateuteu. Ne u fakakaukau he ʻikai pē ke u teitei ofi atu ki he toenga ʻo e kulupú.

ʻI he konga kimuʻa homau māhina hono tolú, ne u tangutu ai he tesi ʻo e nēsí ʻi falemahaki kuo fuoloa e poʻulí, ʻo tangi loto mo tulemohe pē he feinga ke fakafonu ha ʻū foomu kae fakatokoto ha kiʻi tamasiʻi ne puke he niumōniá. Kuo teʻeki ai ha taimi ne u ongoʻi lotofoʻi pehē ai heʻeku moʻuí. Hala ke u ʻilo pe ʻoku faitoʻo fēfē ha niumōnia ʻa ha kiʻi tamasiʻi taʻu 10. Ne kamata ke u fifili pe ko e hā nai ʻeku meʻa ʻoku fai aí.

ʻI he momeniti ko iá, naʻe ala mai ha taha ʻo hoku kaungā-ngāue maʻolungá ki hoku umá. Naʻá ne ʻeke mai pe ʻoku ou fēfē pea ne u huaʻi ange ki ai ʻeku ongoʻi ʻitá mo e manavasiʻí. Naʻe hanga ʻe heʻene talí ʻo liliu ʻeku moʻuí. Naʻá ne talamai ko ia mo hono kaungā-ngāué, ʻoku nau laukauʻaki au pea ʻoku nau ongoʻi te u hoko ko ha toketā tuʻukimuʻa. Ko hono fakanounoú, naʻá ne falala te u lavameʻa ʻi ha taimi naʻe ʻikai ke u falala au te u lava ha meʻa.

Hangē ko e meʻa ne u aʻusiá, ʻoku tau faʻa fanongo ki hono fehuʻi ʻe hotau kāingalotú, “Ko ha tokotaha lelei nai au?” pe “Te u aʻu nai ki he puleʻanga fakasilesitialé?” Ko e moʻoni, ʻoku ʻikai foki ha meʻa ia ko e “lelei feʻunga.” He ʻikai pē ke tau teitei lava ʻe kitautolu ia ʻo “ngāueʻi” pe maʻu ha “totonu” ki hotau fakamoʻuí, ka ʻoku angamaheni ʻaki pē ʻetau fifili pe ʻoku tau fakahoifua nai ki he ʻEikí, he ko ʻene mahino ia kiate au ʻa e ngaahi fehuʻí ni?

Taimi ʻe niʻihi ʻi heʻetau omi ki he lotú, ʻoku tau ongoʻi lotofoʻi ʻo aʻu pē ki he ngaahi fakaafe fakamātoato ʻoku fai mai ke fakaleleiʻi ʻetau moʻuí. ʻOku tau fakakaukauloto pē, “He ʻikai ke u lava ʻo fai kotoa e ngaahi meʻá ni” pe “He ʻikai pē ke u teitei lelei feʻunga au mo e kakaí ni.” Mahalo ʻoku tau ongoʻi tatau mo e ongo ne u maʻu he falemahakí he pō ko iá.

Siʻoku kāinga, mou kātaki ka kuo pau ke tuku ʻetau fakafehoanaki kitautolu ki he niʻihi kehé. ʻOku tau fakamamahiʻi kitautolu ʻi heʻetau feʻauʻauhi mo e fakatataú. ʻOku hala ʻetau fakafuofuaʻi hotau mahuʻingá tuʻunga ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tau fai pe ʻikai maʻú kae pehē ki he fakakaukau ʻa e niʻihi kehé. Kapau ʻe fie maʻu ke tau fakafehoanaki, tau fakafehoanaki muʻa e tuʻunga ne tau ʻi ai he kuohilí, ki he tuʻunga ʻoku tau ʻi ai he ʻaho ní—mo e tuʻunga ʻoku tau fie ʻi ai he kahaʻú. Ko e lau pē ʻoku mahuʻinga kiate kitautolú, ʻa e fakakaukau mai ko ia e Tamai Hēvaní kiate kitautolú. Kātaki ʻo kolea fakamātoato ʻa ʻEne fakakaukau kiate koé. Te Ne ʻofa mo fakatonutonu kitautolu ka he ʻikai ke ne fakatupu lotosiʻi; ko e founga ia ʻa Sētané.

Tuku ke u ʻoatu fakahangatonu mo mahino. Ko e tali ki he ongo fehuʻi “Ko ha taha lelei nai aú?” mo e “Te u lava naí?” ko e “ʻIo! ʻOkú ke lelei feʻunga” pea “ʻIo, te ke lava ʻo fai ia kapau te ke fakatomala pea ʻoua ʻe kumi-ʻuhinga pe angatuʻu.” Ko e ʻOtua ʻo e langí, ʻoku ʻikai ko ha fakamaau taʻeʻofa ia ʻoku kumi ha faʻahinga ʻuhinga ke tuli ai kitautolu mei he vaʻingá. Ko ʻetau Tamai ʻofa hoahaoá Ia, pea ko Hono finangaló pē ke toe foki ange ʻEne fānaú kotoa ki ʻapi ʻo nofo mo Ia ko ha fāmili taʻengata. Naʻá Ne foaki moʻoni Hono ʻAlo pē taha naʻe fakatupú, ke ʻoua naʻa tau ʻauha kae maʻu e moʻui taʻengatá!1 Tui muʻa ki ai, peá ke maʻu muʻa ha ʻamanaki lelei mo ha fiemālie ʻi he moʻoni taʻengata ko ʻení. Ko e taumuʻa ʻetau Tamai Hēvaní ke tau lava kotoa ia! Ko ʻEne ngāué mo Hono nāunaú ia.2

ʻOku ou saiʻia he founga hono faʻa akoʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení. Kuo tuʻo lahi ʻeku fanongo ki heʻene pehē, “ʻE kāinga, ko e meʻa pē ʻoku fie maʻu mai ʻe he ʻEikí ke tau feinga, ka kuo pau ke ke tau feinga fakamātoato!3

ʻOku ʻuhinga ʻa e “feinga fakamātoató” ke tau fai hotau lelei tahá, pea ʻiloʻi e tafaʻaki ʻoku fie maʻu ke tau fakaleleiʻí pea toe feinga pē. ʻI heʻetau toutou fai ʻení, te tau toe ofi ʻaupito ai ki he ʻEikí; ʻoku tau ongoʻi lahi ange ai ʻa Hono Laumālié;4 pea tau toe maʻu lahi ange ai ʻEne ʻaloʻofá, pe tokoní.5

ʻOku tau fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ʻoku ʻikai ke tau ʻiloʻi e fie maʻu lahi ʻe he ʻEikí ke Ne tokoniʻi kitautolú. ʻOku ou saiʻia he lea ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinaá, heʻene pehē:

“ʻOku mahino lelei ki hotau tokolahi ko e Fakaleleí ʻoku maʻá e kau angahalá ia. ʻOku ʻikai ke u fuʻu fakapapauʻi pe ʻoku tau ʻilo mo mahino kiate kitautolu ko e Fakaleleí ʻoku toe ʻaonga pē ia ki he kau māʻoniʻoní.

“… ʻOku tokoni e Fakaleleí ke tau ikunaʻi pea fakaʻehiʻehi mei hono fai e ngaahi meʻa ʻoku koví kae fai lelei pea angalelei. …

“‘… ʻOku ʻi he … ʻaloʻofa pē ʻa e ʻEikí ʻoku lava ke maʻu ai ʻe he niʻihi fakafoʻituituí, … ʻa e mālohi mo e tokoni ke fai e ngaahi ngāue lelei naʻe ʻikai ke nau malava ʻo [fai] pē ʻe kinautolú. … Ko e faʻahinga ivi tokoni ʻeni ʻo e ʻaloʻofá …’ [Bible Dictionary, “ʻAloʻofa”; tānaki atu e fakamamafá] … pe tokoni fakalangi ʻoku fie maʻu moʻoni ʻe kitautolu kotoa ke tau feʻunga ai mo e puleʻanga fakasilesitialé.”6

Pea ko e meʻa pē ke tau fai ke maʻu ai e tokoni fakalangí ni, ko ʻetau kole pea tau ngāueʻi e ngaahi ueʻi māʻoniʻoni ʻoku tau maʻú.

Ko e ongoongo fakafiefiá kapau kuo tau fakatomala fakamātoato, he ʻikai hanga ʻe heʻetau ngaahi angahala kimuʻá ʻo taʻofi kitautolu mei he hakeakiʻí. ʻOku fakamatala ʻa Molonai kau ki he kau maumaufono ʻo hono kuongá: “Ka ʻi heʻenau faʻa fakatomala mo kole ha fakamolemole ʻi he loto-moʻoní, naʻe fakamolemoleʻi ʻa kinautolu.”7

Pea naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo kau ki he taha angahalá ʻo pehē:

“Kapau te ne vete ʻene ngaahi angahalá ʻi ho ʻaó pea mo hoku ʻaó, pea fakatomala ʻi he moʻoni ʻo hono lotó, ke ke fakamolemoleʻi ia, pea te u fakamolemoleʻi ia foki.

“ʻIo, pea ʻo ka fakatomala maʻu pē ʻa hoku kakaí te u fakamolemoleʻi ʻa kinautolu ʻi heʻenau ngaahi angahala kiate aú.”8

Kapau te tau fakatomala fakamātoato, ʻe fakamolemoleʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá, naʻa mo e taimi kuo tau toutou fai ai ʻa e angahala tatau pē. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani: “Neongo pe ko e hā e ngaahi faingamālie kuo ngali mole meiate koé pe ko e lahi e ngaahi fehalaaki kuó ke faí … , ʻoku ou fakamoʻoni atu, kuo teʻeki ai ke ke aʻu koe ki ha tuʻunga he ʻikai taʻe lava ke aʻu ki ai e ʻofa ʻa e ʻOtuá. He ʻikai malava ke taʻe aʻu atu kiate koe e maama taʻengata ʻo e Fakalelei ʻa Kalaisí.”9

ʻOku ʻikai teitei ʻuhinga ʻeni ia ke pehē ʻoku sai pē ʻa e faiangahalá. Kuo ʻi ai maʻu pē ha nunuʻa ʻo e faiangahalá. Kuo hanga maʻu pē ʻe he angahalá ʻo fakalaveaʻi mo fakamamahiʻi e tokotaha angahalá mo kinautolu ne uesia ʻe heʻene angahalá. ʻOku ʻikai ʻaupito ke faingofua ʻa e fakatomala moʻoní.10 ʻIkai ngata aí, maʻu muʻa ha mahino neongo ʻoku toʻo atu ʻe he ʻOtuá ʻa e ongoʻi halaiá pea mo e ʻuli ʻo ʻetau ngaahi angahalá he taimi ʻoku tau fakatomala fakamātoato aí, ka he ʻikai ke Ne toʻo atu leva ʻa e ngaahi nunuʻa kotoa pē ʻo ʻetau faiangahalá. Taimi ʻe niʻihi te tau feʻao mo ia he toenga ʻo ʻetau moʻuí. Pea ko e angahala kovi tahá, ʻa e angahala teuakí, ʻa e taimi ʻoku pehē ai ʻe ha taha, “Te u faiangahala he taimí ni kae toki fakatomalaʻi pē ʻamuiange.” ʻOku ou tui ko hono taukaeʻi ʻeni e feilaulau mo e mamahi ne foua ʻe Sīsū Kalaisí.

Naʻe folofola tonu e ʻEikí ʻo pehē, “He ko au ko e ʻEikí ʻoku ʻikai te u lava ke mamata ki he angahalá ʻo momoʻi fakaʻatuʻi ia.”11

Pea talaki ʻe ʻAlamā ʻo pehē, “Vakai ʻoku ou pehē kiate koe, kuo teʻeki ai hoko ʻa e fai angahalá ko e fiefia.”12

Ko e taha e ngaahi ʻuhinga ʻoku moʻoni ai e lea ʻa ʻAlamaá, he ko e toutou faiangahalá, ʻoku tau fakamavaheʻi ai kitautolu mei he Laumālié, ʻoku tau hoko ai ʻo lotofoʻi pea tau taʻofi leva ʻetau fakatomalá. Ka ʻoku ou toe fakaongo atu, tuʻunga ʻi he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí, te tau lava ʻo fakatomala pea fakamolemoleʻi kakato kitautolu, ʻi he taimi ʻoku tau fakatomala fakamatoato aí.

He ʻikai lava ʻo kumi ʻuhinga kae ʻikai ke tau fakatomala. He ʻikai lava ke tau fakatonuhiaʻi pē ʻetau faiangahalá ʻi haʻatau pehē, “ʻOku ʻafioʻi pē ʻe he ʻOtuá ia ʻoku faingataʻa kiate au pea ʻokú Ne tali lelei pē au he tuʻunga ʻoku ou ʻi aí.” ʻOku ʻuhinga ʻa e “feinga fakamātoató” ke tau toutou tauhi e tuʻunga moʻui ʻa e ʻEikí, ʻa ia ʻoku tala fakamahino mai ʻi he ngaahi fehuʻi ʻoku ʻeke mai kae toki maʻu haʻate lekomeni temipalé.

Ko e meʻa ʻe taha te ne taʻofi kitautolu mei hēvani mo ne fakamavaheʻi kitautolu mei he tokoni ʻoku tau fie maʻu he taimi ní, ko e angatuʻú. ʻOku tau ako mei he tohi ʻa Mōsesé, naʻe kapusi ʻa Sētane mei he langí ko ʻene angatuʻú.13 ʻOku tau angatuʻu he taimi ko ia ʻoku tau pehē loto ai, “ʻOku ʻikai ke u fie maʻu e ʻOtuá, pea he ʻikai ke u fakatomala.”

ʻI heʻeku hoko ko ha toketā ki he fānaú ʻi he loki ki he puke lalahí, ʻoku ou ʻiloʻi kapau ʻe ʻikai tali ʻe ha sino e faitoʻo ʻe moʻui aí, ʻe lava ke hoko ai ha mate. ʻI he taimi tatau pē, ko e taimi ʻoku tau angatuʻu ai ki he ʻOtuá, ʻoku tau tau fakafisingaʻi ai e tokoni ʻe taha te tau maʻu mo ʻamanaki atu ki aí, ʻa ia ko Sīsū Kalaisi, pea ʻe hoko ai e mate fakalaumālié. He ʻikai ha mālohi ʻo ha taha ke ne fai ʻeni ʻiate ia pē. He ʻikai ke tau teitei “lelei feʻunga,” ka ne taʻeʻoua e ngaahi tokoni pea mo e ʻaloʻofa ʻa Sīsū Kalaisí,14 ka koeʻuhí ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ʻe he ʻOtuá ʻetau tauʻatāina ke filí, he ʻikai lava ai ke fakahaofi kitautolu kae ʻoua ke tau feinga. Ko e napangapangamālie ia ʻa e ʻaloʻofá mo e ngāué. Te tau lava ʻo ʻamanaki lelei ʻia Kalaisi he ʻokú Ne fietokoniʻi mo liliu kitautolu. Ko hono moʻoní, kuó Ne ʻosi tokoniʻi koe. Kiʻi tuʻu hifo pē ʻo fakakaukau pea ʻiloʻi ʻEne tokoni kuo fai ki hoʻo moʻuí.

ʻOku ou fakamoʻoni kapau te mou feinga fakamātoato pea ʻoua ʻe kumi ʻuhinga mo angatuʻu—kae toutou fakatomala mo tautapa ke maʻu e ʻaloʻofa pe ko e tokoni ʻa Kalaisí—te ke “lelei feʻunga,” pē koe ai, ʻo fakahōifua ki he ʻEikí; te ke aʻusia e puleʻanga fakasilesitialé, ʻo haohaoa ʻia Kalaisi; pea te ke maʻu e ngaahi tāpuaki mo e nāunau pea mo e fiefia ʻoku finangalo e ʻOtuá ke maʻu ʻe Heʻene fānau pelepelengesi kotoa pē—kau ai ʻa kitaua. ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku moʻui ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne finangalo ke tau foki ange ki ʻapi. ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku moʻui ʻa Sīsū. ʻI he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.