2010–2019
Mo Gugumatua ena Vukui Karisito
Okotova 2016


Dau Gugumatua ena Vukui Karisito

Eda sa gugumatua tiko ena vukui Karisito ni da veiqaravi ena yalodina, ciqoma ena yalomalumalumu, vosota ena yalo vakaturaga, masu vagumatua, ka vakaivotavota ena kilikili.

Kemuni na taciqu kei na ganequ, nikua au via vosa vei ira na itabagone ena Lotu, okati kina o ira na noda daukaulotu vakasakiti. Io, o ni sa sureti talega o kemuuni se gone na yalomuni mo ni vakarorogo.

Ena ika 21 ni Okosita sa oti, a vakatabuya kina o Peresitedi Russell M. Nelson na Valetabu totoka e Sapporo—na ikatolu ni valetabu e Japani. Na Valetabu na Sapporo e tara toka ena vualiku kei Japani ena dua na vanua ka vakatokai ko Hokkaido. Me vakataki Utah, era a tawavanua e Hokkaido na ivuvunilotu gugumatua ka daucakacaka.

Ena 1876, a sureti yani kina ki Hokkaido e dua na qasenivuli kilai levu ka yacana o Dr. William Clark1 me veivakavulici. A vakaitikotiko e Japani ena walu walega na vula, ia a vakaimawe tu vei ira nona gonevuli sega ni vakabauta Vakarisito na nona veivakauqeti. Ni se bera ni biubiu, a laiva toka vei ira nona gonevuli e dua na vosa ni veitalatala ka sa vakavotukana toka ena matakau varasa oqo.2 A kaya vaka oqo o koya, “Kemuni na cauravou, ni gugumatua!”—“Dau gugumatua vei Karisito.”3 Nona bolebole me da “Gumatua ena vukui Karisito” e rawa ni veivuke me dusia na vakatulewa ni veisiga yadua vei ira na Yalododonu Edadai ni gauna oqo.

iVakatakilakila
Dr. William Clark

Na cava na kena ibalebale me da “dau gumatua ena vukui Karisito”? Me da gumatua vei Karisito e kena ibalebale me da uqeti, vakanamata, ka yalodina ki na Nona cakacaka. Na gumatua ena vukui Karisito ena vakavudua ni kena ibalebale ni da digitaki me da vakarokorokotaki e matanalevu. Na gumatua ena vukui Karisito e kena ibalebale me da veiqaravi ena yalodina kei na gugumatua ena noda tabanalevu kei na tabana ka sega na vosakudrukudru ia ena yaloreki.

O ira na noda daukaulotu era veiqaravi tu e vuravura raraba era sa ivakaraitaki totoka ni gugumatua ena vukui Karisito. Ena vica na yabaki sa oti, keirau a veiqaravi kei Sisita Yamashita ena tabana ni Kaulotu na Japan Nagoya. Era dau gugumatua ena vukui Karisiito na neirau daukaulotu. E dua vei ira na daukaulotu oqori e dua na cauravou na yacana o Elder Cowan.

iVakatakilakila
Elder Cowan kei Peresitedi kei Sisita Yamashita

E sega tu na yavana imatau o Elder Cowan ena vuku ni dua na vakacalaka ena basikeli ni se gone. Ni oti e vica na macawa ena nona curuma yani na tabana ni kaulotu, au a ciqoma e dua na qiri mai vei nona itokani. A kamusu na yavana kau o Elder Cowan ni vodo basikeli tiko. Keitou kauti koya ki na dua na vanua ni ripea vinaka, e kea ena dua na rumu taudua, au raica kina ena imatai ni gauna na yavana. Au qai kila na levu ni mosi e dau sotava voli. A ripeataki na yavana kau, ka lesu tale ki na nona vanua ni kaulotu.

Ia, ni toso na veimacawa, sa kamusu se baci kamusu tale na yavana kau. Sa mani vakatura na dauvakasala vakavuniwai ni iwasewase me sa lesu i vale o Elder Cowan me rawa ni lai dua tale nona ilesilesi ni kaulotu. Au a saqata na ivakasala oya baleta o Elder Cowan e dua na daukaulotu vinaka, ka gadreva vakalevu me tiko ga e Japani. Ia, vaka me, sa yaco ga mai na iyalayala ni kaukauwa vakayago nei Elder Cowan. Ia ena veika kece oqo, e sega vakadua ni bau vosakudrudru se vakacauoca.

Au se baci vakasalataki tale, me vakatarai vei Elder Cowan me veiqaravi ena dua na vanua ena sega kina ni vodo basikeli. Au vakasamataka vakatitobu na ituvaki oya. Au vakasamataki Elder Cowan kei na nona veisiga ni mataka, kau masulaka na veika oqo. Au vakauqeti, io, sa dodonu me lesu tale i vale o Elder Cowan ka waraka na ilesilesi vou. Au qiriti koya ka vakaraitaka vua na noqu loloma kei na kauwai ka tukuna vua na noqu lewa. A sega ni tukuna mai e dua na ka. Au rogoci koya ga ni tagi tiko mai na mua ni talevoni kadua. Au kaya yani, “Elder Cowan, sega ni gadrevi mo sa sauma mai ena gauna oqo. Au na qiriti iko yani ni mataka. Yalovinaka qai vakasamataka ena masumasu na noqu vakatutu.”

Niu qiriti koya ena mataka ka tarava, a kaya mai ena yalomalua ni na muria na noqu ivakasala.

Ena iotioti ni noqu veivakatarogi vata kei koya, au taroga vua na taro oqo: “Elder Cowan, o a kerea beka ena nomu ivolakerekere mo vakau ki na dua na tabana ni kaulotu mo kua kina ni vodo basikeli?”

A kaya o koya, “Io, Peresitedi, e vakakina.”

Au sauma yani, “Elder Cowan, o kacivi kina tabana ni kaulotu e Japani Nagoya o na vodo basikeli kina. O a tukuna beka oya vua nomu peresitedi ni iteki?”

Au kurabui ena kena isau mai vua. E kaya o koya, “Sega, au a sega. Au a nanuma ni kevaka oya na vanua e kacivi au kina na Turaga, au na lako ki na volau ni vakaukauwa yago ka terenitaka na yagoqu me rawa niu vodo baisikeli.”

Ni mai tini na neirau veitarotarogi, a taroga vei au na taro oqo ni tonawanawa tu na wainimatana, “Peresitedi Yamashita, na cava au lako mai kina ki Japani? Na cava na vuna au mai tu kina eke?”

Au sauma nona taro ena gauna vata ga, “Elder Cowan, au kila e dua na vuna o lako mai kina ki ke. O lako mai eke meu vinaka kina o au. Sa yaco meu kila e dua na cauravou uasivi keirau mai veiqaravi vata. Au sa kalougata ena noqu kilai iko.”

Au marau meu tukuna ni sa lesu tale ki na nona itikotiko lomani o Elder Cowan ka laki lesi tale me veiqaravi ena dua na tabana ni kaulotu ena dau veilakoyaki kina ena motoka. Au dau cibitaki sega walega ni o Elder Cowan ia o ira kece na daukaulotu e vuravura taucoko ka ra veiqaravi ena lomasoli ka sega ni vosakudrukudru se vakacauoca. Vinaka vakalevu, kemuni na elders kei na sisita, ena nomuni vakabauta, nomuni tudei kei na nomuni gugumatua kaukauwa ena vukui Karisito.

E levu tu ena iVola i Momani na kedra italanoa o ira era dau gugumatua ena vukui Karisito. Ni se cauravou o Alama Lailai, e dau vakacacana na Lotu kei ira na lewena. E muri a qai yaco vua e dua na veisau levu ni yalo ka veiqaravi vaka dua na daukaulotu qaqa. A vaqara na veidusimaki ni Turaga, ka vakalougatataki ira na nona itokani ni veiqaravi vata kei ira. A vaqaqacotaki koya na Turaga, ka vakamalumalumutaka na veivakatovolei a sotava.

A solia vua na luvena o Ilamani o Alama na ivakasala oqo:

“Ko ira kecega sa vakabauta na Kalou sa dau vukei ira ko Koya ena nodra leqa, ka vakacegui ira mai na nodra rarawa. …

“… Muria na vunau ni Turaga. …

“Mo vakarorogotaka vua na Turaga na nomu sala kecega; ia ena vakadodonutaka na nomu ilakolako ko koya.”4

Na ikarua ni luvei keirau tagane a tu tani mai na Lotu ena dua na iwase levu ni nona bula vakaitabagone. Ni sa yabaki 20, a sotava e dua na ka ka vakavuna me vinakata me veisautaka nona bula. Ena loloma, masu, kei na nodra veivuke na nona matavuvale kei ira na lewe ni Lotu, qai kena ilutua na yalololoma kei na loloma soliwale ni Turaga, a lesu tale mai ki Lotu.

A qai kacivi e muri me veiqaravi ena Tabana ni Kaulotu na Washington Seattle. A sotava taumada na veivakayalolailaitaki levu. Ena veibogi ena imatai ni tolu na vula, ena lako ki valenisili ka tagi. Me vakataki Elder Cowan, a segata me kila “na cava au mai tu kina eke?”

Ni oti e dua na yabaki nona veiqaravi, keitou a ciqoma e dua na meli ka isau ni neitou masu. A vola mai o koya: “Ena gauna sara ga oqo au rawa ni vakila nodrau loloma na Kalou kei Jisu. Au na cakacaka vakaukauwa meu vakataki ira na parofita ni gauna e liu. E dina niu sotava tale tikoga e levu na dredre, au marau dina. Sa ka vinaka duadua ga na qaravi Jisu. E sega tale ni dua na ka vakasakiti cake. Au marau dina.”

E vakataki Alama na veika a vakila: “Raica sa tuburi au na marau, kau sa kunea na rarama sa talei sara; a sa takali vakadua na noqu rarawa ka sa vuabale sara na noqu marau!”5

Ena noda bula eda na sotava na veivakatovolei, ia kevaka eda gugumatua ena vukui Karisito, sa rawa ni da vakanamata Vua ka vakila na reki ena loma ni veivakatovolei oqori. Na noda Dauveivueti na kena ivakaraitaki levu. A kila o Koya na Nona itavi tabu ka talairawarawa ki na loma ni Kalou na Tamana. Sa dua na veivakalougatataki digitaki me da kauta mai na Nona ivakaraitaki vakasakiti ki na noda vakanananu e veimacawa ni da vakaivotavota ena sakaramede.

Kemuni na taciqu kei na ganequ, eda sa gugumatua tiko ena vukui Karisito ni da veiqaravi ena yalodina, ciqoma ena yalomalumalumu, vosota ena yalo vakaturaga, masu vagumatua, ka vakaivotavota ena kilikili.

Me da gugumatua ena vukui Karisito ni da ciqoma na noda dredre kei na veivakatovolei ena vosota kei na vakabauta ka kune reki ena noda sala ni veiyalayalati.

Au vakadinadinataka ni kilai iko na Turaga. E kila o Koya na nomu lomaleqa kei na kauwai. E kila na nomu gagadre mo qaravi Koya ena yalodina ka, io, vakakina ena gugumatua sara mada ga. Me tuberi iko ka vakalougatataki iko ni o vakayacora vakakina. Ena yacai Jisu Karisito, emeni.

iDusidusi

  1. O William Smith Clark (1826–86) a dua na parofesa ni chemistry, botany, kei na zoology ka a kanala ena iValu ni Vanua kei Amerika. E dua o koya na iliuliu ena vuli teitei ka peresitedi ni Massachusetts Agricultural College. (Raica na“William S. Clark,” wikipedia.com.)

  2. Vakatakarakata e Sapporo Hitsujigaoka Observation Hill.

  3. William Clark, ena Ann B. Irish, Hokkaido: A History of Ethnic Transition and Development on Japan’s Northern Island, (2009),156.

  4. Alama 36:3; 37:35, 37.

  5. Alama 36:20.