“Kim, taaqehin” rik’in xraab’al ut k’anjelak chiru aawas aawiitz’in

Laj Elie Wiesel, jun li xk’uluk re li Premio Nobel, kiwan sa’ b’anleb’aal chirix cho’e’k, ut ki’ula’aniik xb’aan jun rimam, oob’ chihab’ xyu’am. Naq li ch’ina al ki’ilok chiru rilob’aal lix yuwa’chin, kiril naq wan sa’ rahilal. “Yuwa’chin,” chan, “wi nakatinra chi mas chik, ma tatraho’q chi ka’ch’in chik?”¹ Anajwan ninpatz’ eere jun patz’om li chanchan a’an: “Wi mas wi’chik naqara li Kolonel, ma tooraho’q chi ka’ch’in chik?

Naq li Kolonel kixb’oqeb’ lix tzolom re te’xtaaqe, yookeb’ chixpaab’ankil lix chaq’rab’ laj Moises, li naxye, “Isinb’ilaq xsa’ ru li x’isink xsa’ aawu ut isinb’ilaq ruuch re li x’isink ruuch aawe,”² a’ut li Kolonel kichal chixtz’aqob’resinkil ru li chaq’rab’ a’an rik’in xtojb’al rix li maak. A’an kixk’ut jun ak’il tzol’leb’: “Cherahaqeb’ li xik’ neke’ilok eere ut chextijoq chirixeb’ li neke’rahob’tesink eere.”³

Eb’ li tzolom ke’tzole’ chi elk chaq sa’ xb’ehil li ruchich’och’il winq ut chi ok sa’ xb’e li Kolonel re rahok, rik’in xk’ulb’al li kuyuk maak, li chaab’ilal ut li toq’ob’ank-u ruuchil li wech’ok. Li ak’ taqlahom naq “chera eerib’ cherib’il eerib’ ”⁴ wan naq ch’a’aj xpaab’ankil. Naq eb’ lix tzolom ke’chal xk’a’uxl chirix aatinak rik’ineb’ laj maak ut li jar paay chi winq, li Kolonel rik’in xkuyum kixk’ut, “Jo’ ch’inal jo’ nimal xeb’aanu chaq reheb’ lin kok’ iitz’in a’in q’axal kok’eb’, we laa’in xeb’aanu chaq.”⁵ Malaj, jo’ kixye jun profeet sa’ lix Hu laj Mormon, “Jo’q’e wankex chi k’anjelak chiru lee reech winqilal ka’ajwi’ wankex chi k’anjelak chiru lee Dios.”⁶

Jo’ xtzolom li Kolonel sa’ roso’jikeb’ li kutan, laa’o naqataaqe a’an rik’in xraab’aleb’ ut k’anjelak chiruheb’ li ralal xk’ajol li Dios. Naq naqab’aanu chi jo’kan, maare ink’a’ tooruuq chi kole’k chiru li ch’a’ajkilal, li tawasiik, ut li rahilal sa’ li tz’ejwalej, a’ut sa’ musiq’ej taaka’ch’ino’q qarahil. Us ta wan xyalb’al qix, naru naqak’ul li sahil ch’oolejil ut li tuqtuukilal.

Jo’ aj Kristiano, li rahok ut li k’anjelak chiru qas qiitz’in natikla sa’ qochoch. Ex na’b’ej yuwa’b’ej, b’oqb’ilex chi wank jo’ aj tzolonel ut aj rahonel chiruheb’ lee kok’al ut lee ralal eek’ajol li saajeb’. A’aneb’ lee tzolom. Teneb’anb’il sa’ eeb’een xtenq’ankileb’ re naq te’jale’q xch’ool. Chi yaal, chiqajunilo naqasik’ xjalajik qach’ool, a’an li naraj naxye nujak rik’in lix rahom laj Kolol qe.

Naq naqataaqe li Jesukristo, lix rahom a’an nokoreek’asi chixtenq’ankil qib’ chiqib’il qib’ sa’ qab’eenik chiru li yu’am a’in. Ink’a’ naru taqab’aanu qajunes.⁷ Xineerab’i chixyeeb’al eere li aatin reheb’ laj Quaker: Laa’at tinaawaklesi, ut laa’in tatwaklesi, ut sa’ wiib’al tootaqe’q chi junelik.⁸ Jo’ tzolom, noko’ok chixb’aanunkil a’in naq nakub’e qaha’, ut naqak’ut naq wan qach’ool “chixk’amb’al qiiq chiqib’il qib’, re naq taaseeb’o’q.”⁹

Rik’in “xk’utb’al li tzol’leb’ re li awa’b’ejihom chiqib’il qib’ ”¹⁰ nokoru chixraab’aleb’ ut chi k’anjelak chiruheb’ li qas qiitz’in. Ex na’b’ej yuwa’b’ej, wan naq naqak’oxla naq ink’a’ us li ruchich’och’, naq li chaab’il ch’oolej ink’a’ chik nak’utman sa’eb’ li tzoleb’aal. A’b’anan, wan naab’al li naru naqab’aanu laa’o.Laa’o naru taqachap li hoonal re k’utuk sa’eb’ li qajunkab’al—a’an naraj naxye anajwan. Maakanab’ chi nume’k li hoonal. Naq naxk’e rib’ chawu xyeeb’al laa k’oxlahom chirix li evangelio ut li k’a’ru xatzol sa’ laa yu’am, kanab’ xb’aanunkil li k’a’ru yookat, chunlan ut aatinan rik’ineb’ laa kok’al ut eb’ laa wimam.

Miqak’oxla ma tzolb’ilo chi chaab’il jo’ aj k’utunel re li evangelio. Maajun tzoleb’aal hu wan li naq’axok re xtzolb’aleb’ li loq’laj hu, tijok, k’oxlank sa’ qach’ool, ut xsik’b’al qana’leb’ rik’in li Santil Musiq’ej. Li Musiq’ej tixk’am eeb’e. Ninye chi yaal eere, sa’ lee b’oqb’al jo’ na’b’ej yuwa’b’ej nak’eeman li maatan re xk’utb’al li k’a’ru chaab’il choq’ aawe ut choq’ reheb’ laa kok’al. Chijultiko’q aawe naq lix wankil li Dios li na’eek’asink qe sa’ tiikilal a’an lix rahom. “Laa’o nokorahok xb’aan naq A’an koxra xb’een wa.”¹¹

Ex saaj komon, laa’ex chaab’ilex jo’ aj k’utunel re li evangelio sa’ qayanq. Nekexchal sa’ iglees chi tzolok re taaruuq texxik sa’ kab’l re k’utuk ut re k’anjelak chiru lee junkab’al, chiruheb’ eerech kab’al, ut chiruheb’ lee ramiiw. Mexxuwak. Chiwanq eepaab’aal re xch’olob’ankil xyaalal li k’a’ru nekenaw naq yaal. K’oxlahomaq chan ru naq neke’niman li misioneer xb’aan naq q’axtesinb’il xyu’ameb’ sa’ chaab’ilal—yookeb’ chiroksinkil lix kutaneb’ ut lix seeb’aleb’ re xch’olob’ankil li yaal, re xtenq’ankil ut rosob’tesinkil li jun ch’ol chik. Naq nekewotz lix nawom eech’ool chirix li evangelio, taanimanq eepaab’aal ut taatamq lix kawilal eech’ool.

Naab’al li chaab’il k’anjel jo’ aj Kristiano chiru qas qiitz’in nab’aanuman rik’in xtzolb’aleb’ li loq’laj hu sa’ junkab’al, tijok sa’ junkab’al, ut k’uub’ank na’leb’ sa’ junkab’al. Chiru numenaq jun cient chihab’, eb’ laj b’eresinel re li Iglees xoohe’xb’oq chixjachb’al ru jun ewu—jun ewu chiru li junjunq xamaan. A’b’anan wankeb’ naab’al sa’ qayanq li ink’a’yookeb’ chixk’ulb’al li osob’tesink a’an. Li Q’ojyin re Junkab’al maawa’ re tooq’use’q xb’aan qana’ qayuwa’. A’an xhoonal li junkab’al re xwotzb’al li na’leb’ ut li k’a’ru xqak’ul chirix li musiq’ej, re xtenq’ankileb’ li qakok’al chixtzolb’al li rahok ut li wotzok, re rajtesinkil qib’ sa’ komonil, re xyeeb’al lix nawom qach’ool sa’ komonil, ut re nimank ut re usaak sa’ junkab’al. Naq naqab’aanu li Q’ojyin re Junkab’al rajlal xamaan, taanimanq li rahok chiqib’il qib’ ut taach’inanq li rahilal chiqu.

Chijultiko’q qe: li k’anjel mas nim naqab’aanu sa’eb’ li qajunkab’al, a’an rik’in lix wankil li Santil Musiq’ej. Naq noko’aatinak rik’in josq’il, na’el chaq li Musiq’ej sa’ qayanq ut sa’ qajunkab’al. Naq noko’aatinak rik’in rahok, naru nawan li Musiq’ej qik’in. Chijultiko’q ajwi’ qe naq eb’ li qakok’al ut li qimam neke’xb’is li qarahom rik’in jo’ nimal li hoonal naqak’e reheb’. Sa’ xb’een chixjunil, milaj eekuyum, ut meekanab’ xyalb’al eeq’e.

Sa’eb’ li loq’laj hu naxye resil naq junjunq reheb’ li ralal xk’ajol li qaChoxahil Yuwa’ ke’xk’e xch’ool naq ink’a’ te’xtaaqe lix k’uub’anb’il na’leb’, ut eb’ li choxa ke’yaab’ak.¹² Wankeb’ li na’b’ej yuwa’b’ej li xe’xraheb’ ut xe’xtzoleb’ li ralal xk’ajol, ut neke’yaab’ak naq eb’ li ralal xk’ajol li ak xe’ninqan neke’xk’e xch’ool naq ink’a’ te’xtaaqe lix k’uub’anb’il na’leb’ li Qaawa’. K’a’ru naru te’xb’aanu li na’b’ej yuwa’b’ej? Ink’a’ naru rik’in tijok xsachb’al lix taql xch’ool jalan. Chijultiko’q eere lix yuwa’ li alalb’ej sachenaq, li kiroyb’eni chiru naab’al kutan naq li ralal “taak’ulunq xch’ool,” ut rajlal yoo chi ilok naq taasutq’iiq. Ut naq “toj najt ajwi’ wan chaq,” a’an ki’anilak re xk’ulb’al.¹³ Naru nokotijok re taak’ehe’q qana’leb’ chirix jo’q’e too’aatinaq, chirix li k’a’ru taqaye, ut jo’kan ajwi’ jo’q’e ink’a’ too’aatinaq. Chijultiko’q qe naq eb’ li qalal qak’ajol ut li komon sa’ qajunkab’al ak xe’xsik’ ru xtaaqenkil li Kolonel naq maji’ neke’yo’la. Wan naq ka’ajwi’ rik’in li k’a’ru neke’xk’ul sa’ lix yu’ameb’ naru te’ajq wi’chik ru lix loq’laj eek’ahomeb’. Sa’ roso’jik, a’anaqeb’ a’an li tento te’xsik’ ru ma te’xra ut te’xtaaqe li Qaawa’.

Wan chik jun na’leb’ chan ru naq eb’ li tzolom neke’xk’ut chiru li Kolonel naq neke’xra. Sa’ li kutan a’in, ninb’antioxi re chixjunileb’ li neke’k’anjelak chiru li Qaawa’ jo’ aj ilol reheb’ li tiix. Maak’a’jo’ naq li Qaawa’ nekexxra. Us ta ink’a’ yeeb’il resil eek’anjel, yookex chixtaaqenkil li ani kixye, “Laa Yuwa’ li na’ilok chaq sa’ muqmu, a’an ajwi’ tatxq’ajkamu chi k’utk’u.”¹⁴

Nink’oxla li wech kab’al li xyajer li rixaqil rik’in li yajel re Alzheimer. Rajlal domingo a’an naxk’e li raq’ chirix li rixaqil re taaxik sa’ Iglees, naxt’e lix jolom, naxk’e xb’onol li rilob’aal, ut naxk’e lix kab’ xxik. Sa’ xb’aanunkil li k’anjel a’an, yoo chixk’utb’al chiru chixjunileb’ sa’ li qateep li k’a’ru tento raj taa’uxq—relik chi yaal, yoo chixk’utb’al chiru chixjunil sa’ ruchich’och’. Sa’ jun kutan, li rixaqil xye re, “Laa’in ka’ajwi’ nawaj rilb’al wi’chik inb’eelom, ut wank rik’in.”

“Laa’in aab’eelom,” chan a’an.

Ut li rixaqil xsume chi sa sa’ xch’ool, “Ah, us!”

Ink’a’ naru nin’aatinak chirixeb’ laj ilol tiix chi ink’a’ tinb’antioxi chiru laj ilol we sa’ lin yu’am—jun xtzolom li Kolonel li k’eeb’il we—li xMary, li wixaqil. A’an xk’e chixjunil rik’in chaab’il ch’oolej ut rahok. Li ruq’ a’an, chanchan ruq’ lix q’unal xch’ool li Dios. Ink’a’ raj tinwanq arin wi ta maak’a’ li wixaqil. Ut wochb’een a’an, naru tinkuyuq toj sa’ roso’jik ut tinwanq wochb’een chi junelik q’e kutan.

Wi yookat chixnumsinkil nimla rahilal, ma rik’in jalan malaj aajunes, nintz’aama chawu naq taak’ul li Kolonel jo’ aj ilol aawe.¹⁵ Kanab’ aawib’ chiru. K’ulub’a li raatin: “Ink’a’ texinkanab’ eejunes ... tinchalq wi’chik eerik’in,” naxyeechi’i.¹⁶

Ex was wiitz’in, wi toj maji’ naqab’aanu, choojiloq rik’in li kuyuk maak, li chaab’il ch’oolej, ut li rahok. Chiqatz’eqtaana li pleetik li najosq’ob’resink sa’ xch’ool li ruchich’och’il winq, ut chiqach’olob’ xyaalal lix chaab’ilal, lix rahom ut lix tuqtuukilal li Kristo.¹⁷

Wi “xexk’ame’ chixnawb’al chirix lix loq’alil [ut lix chaab’il] li Dios,”¹⁸ jo’ ajwi’ “lix tojb’al rix li maak li kikawresiman chalen chaq sa’ xk’ojlajik li ruchich’och’,”¹⁹ “moko taawanq ta eech’ool chixrahob’tesinkil eerib’ cherib’il eerib’, re b’an wank sa’ tuqtuukilal. ... Ut moko teekanab’eb’ ta lee kok’al ... chixq’etb’aleb’ lix chaq’rab’ li Dios, ut chixpleetinkil rib’ ut xwech’b’al rib’ chirib’ileb’ rib’; ... teetzoleb’ b’an re te’xra rib’ chirib’ileb’ rib’, ut re te’k’anjelaq li jun chiru li jun chik.”²⁰

Ka’ch’in chik ma nakamsiik li Kolonel chiru krus, kixye reheb’ lix tzolom: “Jun ak’ chaq’rab’ nink’e eere, naq chera eerib’ cherib’il eerib’, jo’ naq xexinra laa’in”²¹ ut “wi nikineera, teepaab’ lin chaq’rab’.”²²

Ninch’olob’ cheru naq lix na’leb’ li Kristo choq’ qe a’an li k’utb’il sa’ li ye’b’il ruq’ li pik’b’il jalam-uuch Kristus xb’aan laj Thorvaldsen. A’an toj yoo chixye’b’al li ruq’,²³ ut yoo chixyeeb’al, “Kim, taaqehin.” Naqataaqe a’an naq naqara qib’ ut nokok’anjelak li jun chiru li jun chik, ut naq naqapaab’eb’ lix taqlahom.

Ninch’olob’ tz’aqal lix nawom inch’ool naq a’an yo’yo, ut nokoxra rik’in rahok li tz’aqal re ru. A’in lix Iglees a’an. Laj Thomas S. Monson a’an lix profeet sa’ li ruchich’och’ anajwan. Chiqara chi mas wi’chik li qaChoxahil Yuwa’ ut li Ralal, ut chich’inanq li rahilal naqak’ul, a’an lin tij. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.