’A hi’o i te buka, ’a hi’o i te Fatu
E nehenehe ānei tā ’outou ’e hi’o i te Buka a Moromona ’ei ’ōfa’i tāpe’a fana nō ’outou, ’ei tumu nō tō ’outou pūai pae vārua ?
Mary Elizabeth Rollins
I roto i tō’u ferurira’a, tē feruri nei au ia ’outou e te u’i ’āpī e ti’a mai nei, ’o tē mata’ita’i nei ’e ’aore rā ’o tē fa’aro’o nei i teie tuha’a ’āmuira’a i te hō’ē vāhi i te ao nei. Tē hina’aro nei au e fa’a’ite atu ia ’outou i te hō’ē ’ā’amu mau, hō’ē ’ā’amu ’o te nehenehe ’e riro ’ei hi’ora’a ’e ’ei ha’api’ira’a. E nehenehe te reira ’e fa’a’ite ia ’outou e nāhea ’ia ha’afātata atu i te Fatu ’e ’ia fāri’i i te hō’ē pūai rahi a’e nō te pāto’i i te fa’ahemara’a.
’E ’ā’amu teie nō te hō’ē tamāhine ’āpī, tē ora ra i New York, ’aita ā tōna matahiti i ti’ahia i te toru i pohe ai tōna metua tāne ’a tomo ai tōna poti i roto i te hō’ē roto rahi. ’Ua reva ’oia, tōna metua vāhine, tōna tua’ana, ’e tōna teina tuahine, i roto i te hō’ē ’oire ’āpī i roto i te hō’ē tuha’a ’ē atu nō te ora i pīha’i iho i tōna metua vāhine fēti’i ’e te metua tāne fēti’i. I te hō’ē taime i muri a’e i te taera’a atu te ’utuāfare, ’ua tae mai i roto i tō rātou ’oire te mau misiōnare ’e te mau melo o te hō’ē ha’apa’ora’a fa’ati’a-’āpī-hia ’e te parau ’āpī hanahana o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai o te ’evanelia. ’Ua fa’ati’a rātou i te hō’ē ’ā’amu fa’ahiahia o te hō’ē melahi i te hōro’ara’a mai i te hō’ē pāpa’a parau tahito i te hō’ē taure’are’a o Iosepha Semita tōna i’oa, e pāpa’a parau tāna i ’īriti nā roto i te mana o te Atua. E piti o taua nā rātere ra, Oliver Cowdery ’e ’o John Whitmer, ’ua ’ite mata roa rāua i te mau ’api metalo nana’ohia o taua pāpa’a parau tahito ra, ’e ’ua fa’a’ite maira ’o Whitmer ē, ’ua tāpe’a roa ’oia i te mau ’api ’auro i roto i tōna iho nā rima. ’Aita i maoro a’enei, ’ua nene’ihia teie pāpa’a parau, ’e ’ua ’āfa’i mai te taea’e Whitmer i te reira buka. Te i’oa o te reira buka, ’o te Buka a Moromona ïa.
I te fa’aro’ora’a ’o Mary, 12 matahiti, i te mau misiōnare i te paraparaura’a nō ni’a i te reira buka, ’ua fāri’i a’era ’oia i te hō’ē mana’o ta’a ’ē i roto i tōna ’ā’au. Noa atu te me’ume’u o te Buka a Moromona, ’ua tupu te hina’aro i roto ia Mary ’ia tai’o i te reira. I te revara’a atu te taea’e Whitmer, ’ua hōro’a ’oia i teie buka faufa’a roa nā te taea’e Isa’ac Morley, e hoa nō te metua fēti’i o Mary, ’e e ta’ata fa’atere i roto i te ’ēkālesia ’āpī i reira.
I muri a’e ’ua pāpa’i ’o Mary : « ’Ua haere au i te fare o [te taea’e Morley]… ’e ’ua ani ’ia hi’o i te Buka ; ’ua tu’u mai ’oia i te reira i roto i tō’u rima, ’e ’a hi’o ai au i te reira, ’ua tupu te hina’aro rahi i roto iā’u ’ia tai’o, ’e ’aita tā’u e nehenehe ’eiaha e ani iāna ’ia fa’ati’a mai iā’u ’ia hōpoi i te reira buka i fare ’e ’ia tai’o… Nā ’ō maira ’oia… ’aita tōna e taime rahi nō te tai’o ’oia iho hō’ē pene, ’e terā rā, ’aita i rahi te mau taea’e tei ’ite i te reira, terā rā, ’ua tāparu tu’utu’u ’ore au i te reira, ’e i te pae hope’a, nā ’ō maira ’oia ē, ’aiū, mai te mea ē, e fa’aho’i mai ’oe i teie buka hou te tāmā’ara’a po’ipo’i ananahi, e nehenehe tā ’oe e rave.’ »
’Ua horo o Mary i te fare, ’e nō tōna ’ana’anatae i teie buka, fātata ’ua ao te pō tōna tai’ora’a. I te po’ipo’i a’e, i tōna fa’aho’ira’a i te buka, nā ’ō mai nei te taea’e Morley ē, « tē ti’aturi nei au ē, ’aita ’oe i tai’o rahi roa » ’e « ’aita vau e ti’aturi nei ē, e nehenehe tā ’oe e fa’a’ite mai hō’ē a’e parau nō ni’a i te reira ». ’Ua ti’a a’era Mary ma te ’eta’eta ’e ’ua fa’ahiti ’ā’au atura i te ’irava mātāmua ’o te Buka a Moromona. I muri iho, ’ua fa’ati’a atura ’oia i te ’ā’amu o te peropheta Nephi. ’Ua pāpa’i ’o Mary i muri a’era ē, « ’Ua hi’o maira ’oia i ni’a iho iā’u ma te māere, ’e nā ’ō maira ē, ’aiū, ’a ’āfa’i i teie buka i te fare ’e ’a fa’aoti i te tai’o, e nehenehe tā’u e tīa’i.’”
Taime poto i muri mai, ’ua fa’aoti ’o Mary i te tai’o i te buka ’e ’o ’oia te ta’ata mātāmua i roto i tōna ’oire tei tai’o hope roa i te buka. ’Ua ’ite ’oia ē, e parau mau te reira, ’e nō ’ō mai te reira i te Metua i te Ao ra ra. ’A hi’o ai ’oia i te buka, ’ua hi’o ïa ’oia i te Fatu.
Hō’ē ’āva’e i muri mai ’ua tae maira hō’ē rātere ta’a ’ē i tōna fare. Teie tā Mary i pāpa’i nō ni’a i tāna farereira’a fa’ahiahia i taua mahana ra : « Ia ’ite maira [Iosepha Semita] iā’u, hi’o tutonu maira ’oia iā’u… Ma’a taime iti i muri mai… ’ua hōro’a maira ’oia iā’u i te hō’ē ha’amaita’ira’a rahi… ’e ’ua pūpū maira i te hō’ē buka, ma te parau mai ē, e hōro’a ’oia i te tahi atu buka nā te taea’e Morley… ’Ua ’ite pā’āto’a a’era mātou ē, ’e ta’ata ’oia nō te Atua, nō te mea, ’ua paraparau mai ’oia ma te pūai, ’e mai te hō’ē ta’ata tei mau i te mana. »
’Ua ’ite teie tamāhine, ’o Mary Elizabeth Rollins, e rave rahi atu mau temeio i roto i tōna orara’a ’e ’ua mau māite ’oia i tōna ’itera’a pāpū nō ni’a i te Buka a Moromona.1 E aura’a ta’a ’ē tō teie ’ā’amu nō’u i te mea ē, e fēti’i tupuna teie nō’u i te hitu o te u’i. Nā roto i te hi’ora’a o Mary, ē tae noa atu i te tahi atu mau ’itera’a i roto i tō’u orara’a, ’ua ha’api’i mai au ē, ’aita hō’ē ta’ata i ’āpī roa nō te ’imi ’e nō te fāri’i i te hō’ē ’itera’a pāpū nōna iho nō ni’a i te Buka a Moromona.
Te ’ōfa’i tāpe’a fana o tō ’outou ’itera’a pāpū
Tē vai ra hō’ē ha’api’ira’a nō ’outou iho i roto i te ’ā’amu o Mary. ’Outou tāta’itahi e te mau tamāroa, te mau tamāhine ’e te mau tamari’i, e nehenehe ’outou e fāri’i ato’a i teie mau mana’o tāna i fāri’i. Mai te mea ē, e tai’o ’outou i te Buka a Moromona ’e e pure ma te hina’aro ’ia ’ite ē, e parau mau, e nehenehe ato’a ’outou e fāri’i i te reira mana’o i roto i tō ’outou ’ā’au mai tā Mary i fāri’i. E ’ite ato’a ’outou ē, mai te mea ē, e ti’a ’outou ’e e fa’a’ite i te ’itera’a nō ni’a i te Buka a Moromona, e fāri’i ato’a ’outou i te reira vārua ha’apāpūra’a. E paraparau mai te Vārua Maita’i i tō ’outou māfatu. E nehenehe ato’a ’outou ’e ’ite i te reira vārua ha’apāpūra’a ’ia fa’aro’o ana’e ’outou ia vetahi ’ē ’ia fa’a’ite i tō rātou ’itera’a pāpū nō ni’a i te Buka a Moromona. E nehenehe teie mau fa’a’itera’a vārua tāta’itahi e fa’ariro i te Buka a Moromona ’ei ’ōfa’i tāpe’a fana nō tō ’outou ’itera’a pāpū.
E fa’ata’a atu vau. Nā te peropheta Iosepha Semita i ’īriti i te Buka a Moromona nā roto i te hōro’a ’e i te mana o te Atua, ’e ’ua parau ’oia ē, ’o te Buka a Moromona « te buka ti’a roa a’e i te mau buka ato’a i ni’a i te fenua nei, ’e e ’ōfa’i tāpe’a fana te reira nō tā tātou ha’apa’ora’a. »2
Mai te taime mātāmua ’a nene’ihia ai te Buka a Moromona i te matahiti 1830, hau atu i te 174 mirioni buka tei nene’ihia i roto e 110 reo rau, tāpa’o fa’a’ite ē, tē vai noa nei ā te Buka a Moromona ’ei ’ōfa’i tāpe’a fana nō tā tātou ha’apa’ora’a. Terā rā, e aha te aura’a o te reira nō ’outou tāta’itahi ?
I roto i te parau nō te patura’a, ’ua riro te ’ōfa’i tāpe’a fana ’ei tuha’a faufa’a i ni’a i te ’ūputa ’āpou. Te ’ōfa’i taraihia te reira i rōpū mau ’e i te vāhi teitei roa a’e o te hō’ē ’āpou. ’O te ’ōfa’i faufa’a roa a’e ïa i te mau ’ōfa’i ato’a nō te mea, nāna e tāpe’a i nā pae e piti o te ’āpou i tōna vaira’a, ’eiaha ’ia marua. ’E ’o te tuha’a te reira e ha’apāpū ē, e nehenehe e haere nā raro a’e i te ’ūputa.
I roto i te parau nō te ’evanelia, e hōro’a ïa ’e e ha’amaita’ira’a nō ’ō mai i te Fatu ra te ’ōfa’i tāpe’a fana o tā tātou ha’apa’ora’a, inaha e ’ohipa e nehenehe e tāpe’ape’a ’e e rave, mai te Buka a Moromona, ’e e nehenehe tā ’outou e tāpe’a ’e e tai’o. E nehenehe ānei tā ’outou ’e hi’o i te Buka a Moromona ’ei ’ōfa’i tāpe’a fana nō ’outou, ’ei tumu nō tō ’outou pūai pae vārua ?
’Ua fa’ananea atu ā te peresideni Ezra Taft Benson i taua mau ha’api’ira’a ra a Iosepha Semita. ’Ua parau ’oia ē : « Tē vai ra e toru rāve’a i riro ai te Buka a Moromona ’ei ’ōfa’i tāpe’a fana nō tā tātou ha’apa’ora’a. E ’ōfa’i tāpe’a fana ïa nō tō tātou ’itera’a i te Mesia. E ’ōfa’i tāpe’a fana ïa nō tā tātou parau ha’api’ira’a. E ’ōfa’i tāpe’a fana ïa nō te ’itera’a pāpū ».
I muri a’e, ’ua ha’api’i te peresideni Benson ē : « Tē ha’api’i mai nei te Buka a Moromona ia tātou i te parau mau (’e) tē fa’a’ite nei i te Mesia… Terā rā, tē vai ra te tahi mea hau atu. Tē vai ra te hō’ē mana i roto i te reira buka ’o te ha’amata i te tahe mai i roto i tō ’outou orara’a i te taime ’a ha’amata mau ai ’outou i te tuatāpapa i te reira buka. E ’iteahia ia ’outou te mana rahi a’e nō te pāto’i i te fa’ahemara’a… E ’iteahia ia ’outou te mana nō te haere tāmau noa nā ni’a i te ’ē’a tītī’aifaro ’e te piriha’o ».3
To’u iho ’itera’a pāpū
No’u nei, ’ua riro mai te Buka a Moromona ’ei ’ōfa’i tāpe’a fana nō tō’u ’itera’a pāpū i roto i te hō’ē pu’e tau matahiti ’e nā roto i te tahi mau ’ohipa tei tupu. ’Ua tupu hō’ē ’ohipa pūai tei fa’ati’a i tō’u ’itera’a pāpū i te taime e misiōnare taure’are’a vau tē tāvini ra i ta’u vāhi mātāmua : Kumamoto, fenua Tāpōnē. Tē haere ra māua tō’u hoa misiōnare e poro i te ’evanelia i terā fare ’e terā fare. ’Ua farerei au i te hō’ē māmā rū’au tei fāri’i poupou ia māua i roto i te piha tomora’a o tōna fare, tei parauhia genkan i te reo tāpōnē. ’Ua pūpū mai ’oia nā māua i te tahi pape to’eto’e i taua mahana ve’ave’a ra. E ’ere i te mea maoro tō’u taera’a mai i te fenua Tāpōnē, ’e ’aita i maoro a’enei tō’u fa’aotira’a i te tai’o i te Buka a Moromona ’e ’ua pure noa vau nō te ’ite pāpū ē, e parau mau te reira.
Nō tō’u ’āpī i te fenua Tāpōnē, ’aita vau i pāpū maita’i i te reo tāpōnē. Tōna tanora’a, ’aita vau i mana’o ē, tē ta’a maita’i mai ra ānei teie vāhine i ta’u mau parau. ’Ua ha’amata vau i te ha’api’i iāna nō ni’a i te Buka a Moromona, ma te fa’ata’a ē, e mea nāhea tō Iosepha Semita fāri’ira’a nō ’ō mai i te hō’ē melahi hō’ē pāpa’a parau tahito nana’ohia i ni’a i te mau ’api metaro, ’e e mea nāhea tōna ’īritira’a i te reira nā roto i te mana o te Atua.
A fa’a’ite ai au iāna i tō’u ’itera’a pāpū ē, te Buka a Moromona e parau ïa nā te Atua ’e te tahi fa’ahou ’ite nō Iesu Mesia, ’ua fāri’i a’era vau i te hō’ē mana’o pūai, ’āpe’ehia mai e te hō’ē mana’o māhanahana hau ’e te au māite i roto i tō’u ’ouma, tā te mau pāpa’ira’a mo’a e parau nei ē, « te ahu i roto i tō ’oe ’ouma. »4 Nā teie mana’o i ha’apāpū fa’ahou iā’u ma te pūai ē, te Buka a Moromona, e parau mau ïa nā te Atua. I taua taime ra, nō te pūai o tō’u putapūra’a, ’ua tahe a’era tō’u roimata ’a paraparau noa ai au i teie māmā rū’au tāpōnē. E’ita e mo’ehia iā’u te mana’o ta’a ’ē o taua mahana ra.
Tō ’outou iho ’itera’a pāpū
E nehenehe ato’a ’outou tāta’itahi ’e fāri’i i te hō’ē ’itera’a pāpū nō ’outou iho nō ni’a i teie buka ! Tē ’ite ra ānei ’outou ē, ’ua pāpa’ihia te Buka a Moromona nō ’outou—’e nō tō ’outou ’anotau ? ’Ua riro teie buka ’ei hō’ē o te mau ha’amaita’ira’a o te orara’a i roto i te tau tu’ura’a tā tātou e parau nei ē, te tau nō te ’īra’a o te mau tau. Noa atu ē, ’ua pāpa’ihia te Buka a Moromona nā te mau ta’ata pāpa’i fa’auruhia i tahito ra—e rave rahi o rātou e mau peropheta—’aita rātou, ’e tae noa atu i te mau ta’ata o tō rātou ra tau, i fāri’i i te ha’amaita’ira’a o te maura’a i te buka tā’āto’a. E mea ’ōhie nā ’outou i teienei ’ia fāri’i i te pāpa’a parau mo’a tā te mau peropheta, te mau tahu’a, ’e te mau ari’i i fa’aherehere, i fāri’i, ’e i poihere ! ’Ua ti’a ia ’outou ’ia tāpe’a i roto i tō ’outou rima i te Buka a Moromona tā’āto’a. Te hō’ē mea fa’ahiahia roa, ’ua ’ite te hō’ē o te mau peropheta o te Buka a Moromona i tō tātou nei ’anotau—tō ’outou ’anotau. ’Ua ’ite roa mai ’oia ia ’outou, i roto i te ’orama, e rave rahi hānere matahiti i ma’iri a’enei ! ’Ua pāpa’i o Moroni :
« Inaha, nā te Fatu i fa’a’ite mai iā’u i te tahi mau mea rarahi e te ta’a ’ē te tupu… i te mahana e tae mai ai teie mau mea », ’oia ho’i, te Buka a Moromona, « ia ’outou ra.
« Inaha, tê parau nei au mai te mea te ’ō nei ’outou, ’aita rā ïa. Inaha rā, nā Iesu Mesia ’outou i fa’a’ite mai iā’u nei, e ’ite ai au i tā ’outou ra mau ’ohipa ».5
Nō te tauturu i te Buka a Moromona ’ia riro ’ei ’ōfa’i tāpe’a fana nō tō ’outou ’itera’a pāpū, teie te ’ōpuara’a tā’u e tu’u i mua ia ’outou. ’Aita i maoro a’enei ’ua ha’api’i mai au ē, tē ha’apau nei te feiā ’āpī, e tai’ohia e hitu hora i te mahana i te māta’ita’ira’a i te ’āfata teata, te rorouira ’e te mau mātini niuniu māramarama.6 E feruri na, e ti’a ānei ’ia rave i te tahi tauira’a iti ? E ti’a ānei ia ’outou ’ia mono i te tahi mau taime māta’ita’ira’a i teie mau tao’a i te mahana hō’ē—terā iho ā rā mau māta’ita’ira’a i te rāve’a natira’a sōtiare, te ’itenati, te ha’utira’a, ’e ’aore rā, te ’āfata teata—e mono i te tai’ora’a Buka a Moromona ? Mai te mea ē ’ua tano te mau tuatāpapara’a tā’u i fa’a’ite atu na, e mea ’ōhie roa ia ’outou ia fa’ata’a i te taime nō te tai’ora’a i te Buka a Moromona i te mahana hō’ē, noa atu ē, 10 minuti noa i te mahana hō’ē. ’E e nehenehe ’outou e tai’o ma te ’oa’oa ’e ma te haro’aro’a i te reira—i ni’a ānei i tā ’outou mātini iti ’e ’aore rā i roto i te buka. ’Aita i maoro roa ’ua fa’aara te peresideni Russell M. Nelson ē : « ’Eiaha roa atu tātou e fa’ariro i te tai’ora’a Buka a Moromona mai te hō’ē hōpoi’a teimaha, mai te horomi’ira’a rā’au ma’i au ’ore e horomi’i vave ’a parau ai ’o te hope’a terā ».7
Nō ’outou e te mau tamari’i ’āpī ri’i a’e, e tai’o paha ïa ’outou ’e te hō’ē metua, metua rū’au, ’e ’aore rā, te tahi ta’ata tei herehia e ’outou. Mai te mea ē, e ha’aparuparu te hō’ē pene, hō’ē irava ’e ’aore rā, hō’ē tuha’a tai’ora’a ia ’outou, ’a fa’anu’u i mua, ’e i mua fa’ahou atu. Tē hi’o mana’o nei au ia ’outou i te pe’era’a i te hi’ora’a o Mary. Tē hi’o mana’o nei au ia ’outou i te fa’ata’ara’a i te taime ma te ’oa’oa ’e i te hō’ē vāhi hau nō te tai’o i te Buka a Moromona. Tē hi’o nei au ia ’outou i te ’itera’a i te mau pāhonora’a, i te fāri’ira’a i te arata’ira’a, ’e i te fāri’ira’a i tō ’outou iho ’itera’a pāpū nō te Buka a Moromona ’e i te hō’ē ’itera’a pāpū nō Iesu Mesia. ’A hi’o ai ’outou i te buka, tē hi’o ra ïa ’outou i te Fatu.
E tai’o ’outou i te mau tuha’a o teie buka tao’a rahi ’e e fārerei ’outou i tō ’outou Fa’aora here, te Fatu ra Iesu Mesia, fātata i ni’a i te mau ’api ato’a. Tē mana’ohia nei ē, ’ua fa’a’ohipahia te tahi mau i’oa rau tōna fātata i te mau 1,7 ’īrava ato’a.8 Te Mesia iho tei fa’a’ite pāpū mai i tōna parau mau i teie mau mahana hope’a nei, ma te parau ē, « ’E mai te au i te ora o tō ’outou Fatu ’e ’o tō Atua mai te reira ato’a te parau mau ».9
Tē māuruuru nei au i te ani-manihini-ra’a ’e te fafaura’a tā te Fatu i pūpū mai nā roto i te peropheta Moroni ia tātou tāta’itahi—’e i te mau ta’ata ato’a e tai’o i te Buka a Moromona. Tē fa’aoti nei au nā roto i te tai’ora’a i teie anira’a ’e teie fafaura’a ’e ma te ’āmui ato’a atu i tō’u ’itera’a pāpū : « ’E ’o teie ta’u a’o ia ’outou na, ’ia ’itea teie nei mau parau [te Buka a Moromona] ia ’outou, e ui atu i te Atua, i te Metua Mure ’Ore ra, i te i’oa o [Iesu] Mesia ē, e parau mau ānei teie mau parau, e ’aore ānei ; ’e ’ia ui atu ’outou ma te ’ā’au hina’aro mau, ma te mana’o pāpū, ’e ma te fa’aro’o i te Mesia, nāna ïa e fa’a’ite mai i te parau mau ia ’outou nā roto i te mana o te Vārua Maita’i ».10
Tē fa’a’ite atu nei au i tō’u ’itera’a pāpū nō ni’a i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai o te ’evanelia i teie mau mahana hope’a nei ’e o te Buka a Moromona, ’ei fa’a’itera’a pāpū e nehenehe e tāpe’a nō te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai. Mai tā te mau parau o teie buka i fa’auru i te hō’ē tamāhine iti 12 matahiti ’ia fāri’i i te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i fa’aho’i-fa’ahou-hia mai fātata ’a piti tenetere i teienei, e nā reira ato’a te mau parau mau e ’itehia ia ’outou i reira, i te fa’ateitei ’e i te fa’auru ia ’outou. ’E ha’apūai te reira i tō ’outou fa’aro’o, ’e fa’a’ī i tō ’outou vārua i te māramarama, ’e e fa’aineine ia ’outou nō te hō’ē ananahi ’o tā ’outou ’e ’ore e māramarama maita’i.
I roto i te mau ’api o te buka, e ’itehia ia ’outou te here hope ’ore e te aroha fāito ’ore ’o te Atua. Mai te mea ē, e fa’aitoito ’outou i te pe’e i te mau ha’api’ira’a e ’itehia ia ’outou i reira, e rahi tō ’outou ’oa’oa, e fa’arahihia tō ’outou hāro’aro’ara’a, ’e e ’īritihia mai te mau pāhonora’a tā ’outou e ’imi nei nō te mau tītaura’a e rave rahi o te orara’a tāhuti nei. ’A hi’o ai ’outou i te buka, tē hi’o ra ïa ’outou i te Fatu. Te Buka a Moromona, ’o te parau ïa a te Atua. Tē fa’a’ite pāpū nei au i te reira, ma tō’u ’ā’au ato’a e tō’u vārua ato’a, nā roto i te i’oa o Iesu Mesia, ’āmene.