2010–2019
Ko e Fakamaau Māʻoniʻoní
ʻOkatopa 2016


Ko e Fakamaau Māʻoniʻoní

ʻOku taha pē founga ke fakamaau ai ʻi he māʻoniʻoní, ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ko e hoko ʻo hangē ko Iá.

ʻI he moʻui fakamatelie ʻa Sīsū Kalaisí, naʻá Ne hoko ko ha fakamaau ʻofa, poto makehe, fakapotopoto pea mo faʻa kātaki. ʻOku ʻiloa ia he folofolá ko e “fakamaau māʻoniʻoni” (2 Tīmote 4:8; Mōsese 6:57), pea ko ʻEne faleʻi kiate kitautolú foki ke tau “fakamaau māʻoniʻoni” (vakai, Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Mātiu 7:1–2 [ʻi he Mātiu 7:1, futinouti a]) pea ke ke “falala ki he Laumālie ko ia ʻoku takiekina ke failelei … [pea] fakamaau māʻoniʻoni” (T&F 11:12).

ʻE tokoni kiate kitautolu e faleʻi ko ʻeni ne fai ki he Toko Hongofulu Mā Ua Nīfaí, ke tau fakamaau ai ʻo hangē ko e ʻEikí: “Te mou hoko ko e kau fakamaau ki he kakaí ni ʻo fakatatau mo e [fakamaau te u fai kiate] kimoutolú, ʻa ia ʻe totonu. Ko ia, ko e hā ʻa e anga ʻoku taau mo kimoutolú? Ko e moʻoni, ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ke mou hangē pē ko aú” (3 Nīfai 27:27; toe tānaki atu ʻa hono fakamamafaʻi). ʻOku faʻa ngalo he taimi ʻe niʻihi ko e taimi naʻá Ne fai mai ai e faleʻi ke tau hangē ko Iá, naʻe fai ia ʻi he founga ke tau fakamaau māʻoniʻoni ai.

Fakamaau Taʻemāʻoniʻoní

ʻĪmisi
Savior with Pharisees and scribes

Ko ha sīpinga fakamā ʻo e fakamaau taʻemāʻoniʻoní ʻoku maʻu ia he talanoa fakatātā ʻo e sipi heé, he taimi naʻe fakaangaʻi ai ʻe he kau Fālesí mo e kau tangata tohí ʻa e kakai naʻe maʻumeʻatokoni mo Iá, ʻo nau pehē, “ʻOku maʻu ʻe he tangatá ni ʻa e kau angahalá, ʻo kai mo kinautolu” (Luke 15:2)—kae ngalo ia ko e kau angahala foki mo kinautolu. Naʻe maʻu ʻe he kau tangata tohí mo e kau Fālesí ʻa e loto fakamāú ko ia naʻe ʻikai ke nau teitei ʻilo ʻe kinautolu e fiefia ʻo hono fakahaofi ha sipi heé.

ʻĪmisi
Savior with woman taken in adultery

Naʻe ʻomi foki ʻe he “kau tangata tohí mo e kau Fālesí” ha “fefine naʻe moʻua ʻi he tono tangatá,” (Sione 8:3) ki he Fakamoʻuí ke nau sio pe te Ne fakamaauʻi ia ʻo fakatatau mo e fono ʻa Mōsesé (vakai, veesi  5). ʻOku mou meaʻi e talanoá, Heʻene fakalotomāʻulaloʻi kinautolu ko ʻenau fakamaau taʻemāʻoniʻoní, mo e anga ʻenau “[fakahalaiaʻi] ʻaki pē kinautolu honau ʻatamaí” pea nau ʻalu “taki taha” ʻo mavahé (veesi 9; toe tānaki atu ʻa hono fakamamafaʻi ). Naʻá Ne folofola leva ki he fefiné, “Pea ʻoku ʻikai te u fakahalaiaʻi koe: ʻalu pea ʻoua ʻe toe fai angahala. Pea naʻe fakalangilangiʻi ʻe he fefiné ʻa e ʻOtuá ʻi he houa ko iá, pea tui ki hono huafá ” (Liliu ʻa Siosefa Sāmitá, Sione 8:11, futinouti c]).

ʻĪmisi
Savior with woman taken in adultery

ʻOku fakahehema ʻa e tangata mo e fefine fakaekakano ʻiate kitautolú ke fakahalaiaʻi e niʻihi kehé pea mo fakamaau taʻemāʻoniʻoni pe fie māʻoniʻoni. Naʻe hoko ia kia Sēmisi mo Sione ko ha ongo ʻAposetolo ʻa e Fakamoʻuí. Ne na ʻita he taimi naʻe taʻefakaʻapaʻapa ai ki he Fakamoʻuí ha kakai ʻo ha kiʻi kolo Samēlia (vakai, (vakai, Luke 9:51–54):

ʻĪmisi
Savior with followers

“Pea ʻi heʻena mamata ki aí, peá na pehē, ʻEiki, ʻe lelei kiate koe ke ma fekau hifo ʻa e afi mei he langí, ʻo fakaʻauha ʻa kinautolu, ʻo hangē ko ia naʻe fai ʻe [ʻIlaiasé]?

“Ka naʻe [tafoki] ia ki mui, ʻo valokiʻi ʻa kinautolu, ʻo pehē, ʻOku ʻikai siʻi te mo ʻilo ʻa e anga ʻo homo lotó.

“He naʻe ʻikai haʻu ʻa e Foha ʻo e tangatá ke fakaʻauha ʻa e moʻui ʻa e kakaí, ka ke fakamoʻui [kinautolu]” (veesi  54–56).

ʻOku totonu ke fakaʻehiʻehi e “[kau] fakamaau fakalūkufua” (T&F 107:74) ʻo e ʻaho ní, mei he loto puna ke fakahalaiaʻí, hangē ko ia ne fai ʻe Sēmisi mo Sioné. ʻE tali ʻe he fakamaau māʻoniʻoní, ʻa e vetehia ʻi he manavaʻofá mo e loto mahinó Hangē ko ʻení, ʻoku totonu ke mavahe mei he ʻōfisi ʻo e pīsopé, ha toʻu tupu naʻá ne fai ha fehalaaki, ʻokú ne ongoʻi e ʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he pīsopé pea mo ne ongoʻi e fiefia mo e mālohi faifakamoʻui ʻo e Fakaleleí—kae ʻoua ʻaupito naʻá ne ongoʻi fakamāʻia pe ongoʻi kuo tauteaʻi ia. Ka ʻikai, he ʻikai ʻilo ʻe he pīsopé ia ʻokú ne toe tuli atu ʻe ia e sipi heé ke toe hē fakaʻaufili ia (vakai, Luke 15:4).

Fakatonutonú

Ka neongo ia, ʻoku ʻikai hanga ʻe he manavaʻofá ia ʻo tāmateʻi e fie maʻu ko ia ke fai ha fakatonutonú. ʻOku haʻu e foʻi lea ko e fakatonutonú mei he foʻi lea faka-Latina ko e discere,—ke ako pe discipulus,—tokotaha ako, ko hono ʻai ha ākonga ke hoko ko ha tokotaha ako mo ha taha muimui.1 ʻOku ʻuhinga e fakatonutonu ʻi he founga ʻa e ʻEikí, ke akoʻi ʻi he ʻofa mo e faʻa kātaki. ʻOku faʻa fakaʻaongaʻi ʻe he ʻEikí ʻi he folofolá ʻa e foʻi lea ko e tauteaʻi/valokiʻi, he taimi ʻoku tau talanoa ai ki he fakatonutonú (hangē ko ʻení, vakai ki he Mosaia 23:21; T&F 95:1). Ko e haʻu e foʻi lea tauteaʻí mei he foʻi lea faka-Latina ko e castus, ko hono ʻuhingá ko e “maʻa pe haohaoa“ pea ko e ʻuhinga e tauteaʻí/fakatonutonú ke fakahaohaoaʻi.”2

ʻOku ʻi ai ha fakamaau fakamāmani he māmaní ke ne fakahalaiaʻi ha tangata pea fakahū pilīsone ia. ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku akoʻi mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ko e taimi ʻoku tau faiangahala ai ʻi he ʻiloʻilopaú, ʻoku tau “[fakamaauʻi] pē [kitautolu]” ( ʻAlamā 41:7) pea tau fakahū pē kitautolu ki he pilīsone fakalaumālié. Ko ia ʻoku maʻu ʻe he fakamaau fakalūkufua hení e ngaahi kī ʻokú ne fakaava e matapā ʻo e fale fakapōpulá; “ʻoku ou teuteu fakataha mo e tauteá ha founga ke fakahaofi ai ʻa kinautolu ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē mei he ʻahiʻahí” (T&F 95:1; tānaki atu e fakamamafá). Ko e ngaahi founga ʻa e fakamaau māʻoniʻoní ʻoku mohu ʻaloʻofa, ʻofa mo fietokoni ke lava ʻo huhuʻi, kae ʻikai fakahalaiaʻi pē.

Naʻe fakatonutonuʻi ʻa e talavou ko Siosefa Sāmitá ʻaki haʻane kiʻi mālōlō taʻu ʻe fā kimuʻa peá ne toki maʻu ʻa e ʻū lauʻi peleti koulá, “he kuo ʻikai ke ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí.”3 ʻI he mole kimuiange meia Siosefa ʻa e ʻū lauʻi peesi ʻe 116, naʻe toe fakatonutonuʻi ia. Neongo naʻá ne fakatomala moʻoni, ka naʻe kei toʻo pē ʻe he ʻEikí ia ʻa hono ngaahi faingamālié ʻi ha kiʻi vahaʻa taimi, he “ko kinautolu ʻoku ou ʻofa aí ʻoku ou tauteaʻi foki koeʻuhí ke lava ʻo fakamolemoleʻi ʻenau ngaahi angahalá” (T&F 95:1).

Naʻe pehē ʻe Siosefa, “Naʻe fiefia ʻa e ʻāngeló ʻi heʻene fakafoki mai kiate au ʻa e ʻUlimí mo e Tumemí, mo ne pehē ʻoku fiefia ʻa e ʻOtuá ʻi heʻeku angatonu mo loto fakatōkilaló, peá ne ʻofa ʻiate au ʻi heʻeku faʻa kātaki mo lotu faivelengá.”4Koeʻuhí naʻe fie akoʻi ʻe he ʻEikí kia Siosefa ha lēsoni liliu moʻui, naʻá Ne fie maʻu ai ha feilaulau ne ongo ki he lotó—he ko e feilaulaú ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e fakatonutonú.

Feilaulaú

“ ʻI he kuonga muʻá, naʻe ʻuhinga ʻa e feilaulaú ke ʻai ha meʻa pe ko ha taha ke māʻoniʻoni,”5 ʻo fakafehokotaki ia, ki he fakaʻuhingaʻi ʻo e foʻi lea fakatonutonú— “ke fakahaohaoaʻí.” Hangē ko ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, ʻe lava ke hoko mai ʻa e fakamolemolé ʻi he faiangahalá pe foaki koeʻuhí ko ha angahala pe ʻi ha feilaulau. 6 ʻOku ʻikai ngata pē ʻi he “tuhu [e feilaulaú] ki he fuʻu feilaulau lahi mo fakaʻosi ko iá,” (Alma 34:14) ka naʻe tokoni ia ke fakatōkakano ha ongoʻi houngaʻia moʻoni ki he Fakalelei ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku hanga ʻe heʻetau taʻeloto ke feilaulau ko ha konga ʻo ʻetau fakatomalá, ʻo manukiʻi pe tukuhifo ʻEne feilaulau maʻongoʻonga ange naʻe fai koeʻuhí ko e angahala tatau pē pea tau vaʻinga ʻaki ai ʻEne mamahí—ko ha fakaʻilonga kovi ia ʻo e taʻehoungaʻiá.

ʻI he tafaʻaki ʻe tahá, ʻoku fakafou ʻi he moʻoni ʻo e feilaulaú, ʻa ʻetau maʻu ha meʻa ʻoku mahuʻinga taʻengata—ko ʻEne ʻaloʻofá mo e fakamolemolé, kae pehē ki he “meʻa kotoa pē ʻoku maʻu ʻe [he] Tamaí” (T&F 84:38). ʻOku kau he hala ʻo e fakatomalá, ʻa e hoko e feilaulaú ko ha lolo faitoʻo ke tokoni ʻi hono fetongi e “tautea ʻo e konisēnisí” (ʻAlamā 42:18) ʻaki ha “fiemālie ʻo e konisēnisí” (Mōsaia 4:3). Ka ʻikai ha feilaulau, ʻe faingataʻa ki he tokotahá ke ne fakamolemoleʻi pē ia, he ʻoku ʻiloʻi ʻe he konisēnisí ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻoku kei taʻotaʻofi.7

Ko e Hoko e Mātuʻá ko ha Fakamaau Māʻoniʻoní

ʻE ui ha toko siʻi ʻo kitautolu ke hoko ko ha kau fakamaau fakalūkufua, ko ia ʻoku kaungatonu e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fakamaau māʻoniʻoní kiate kitautolu kotoa pē, tautautefito ki he ngaahi mātuʻa ʻoku nau maʻu ha faingamālie ke fakaʻaongaʻi fakaʻaho ia mo ʻenau fānaú. Ko e uho moʻoni ʻo e hoko ko e mātuʻa leleí ʻa hono akoʻi lelei ʻo e fānaú, pea ko e fakatonutonu ʻi he ʻofá, ko e uho moʻoni ia ʻo e fakamaau māʻoniʻoní.

Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Siosefa F. Sāmita ʻo pehē, “Kapau ʻoku fakafetau mo faingataʻa ke mapuleʻi ʻa e fānaú, kātakiʻi kinautolu kae ʻoua kuó ke lavaʻi ʻaki ʻa e ʻofá, … pea te ke toki lava ʻo oʻi ai honau ʻulungāangá ʻo fakatatau mo ho lotó.”8

ʻOku mahuʻinga fau heʻetau akoʻi e founga fakatonutonú, hangē ʻoku faʻa lea pē kau palōfitá ia ki he ngaahi ʻulungāanga faka-Kalaisí. ʻOku ʻomi ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá ʻa e faleʻi ʻiloa ko ʻení kau ki he fakatonutonú:

“ʻOku ʻikai lava pe ʻoku ʻikai totonu ke ngāue ʻaki ha mālohi pe ivi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, kae ngata pē ʻi he feifeingaʻi, ʻi he faʻa kātaki fuoloa, ʻi he angavaivai mo e angamalū, pea mo e ʻofa taʻemālualoi;

“ʻI he angaʻofa, mo e ʻilo haohaoa, ʻa ia ʻe fuʻu fakafuofuolahi ʻa e laumālié taʻe ʻi ai ha mālualoi pea taʻe-ha-kākā—

“Pea valokiʻi ʻi hono taimí, ʻi he lea māsila, ʻo ka ueʻi ke fai pehē ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní; pea hili iá ke toki fakahā ange ʻa e ʻofa lahi ange kiate ia” (T&F 121:41–43).

ʻOku akoʻi mai ʻe he folofola ko ʻení ke tau valokiʻi “ʻo ka ueʻi ke fai pehē ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní,” kae ʻikai ko hono ueʻi koe ʻe hoʻo ʻitá. ʻOku ʻikai fenāpasi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pea mo e ʻitá, he “ko ia ia ʻokú ne maʻu ʻa e laumālie ʻo e fakakikihí ʻoku ʻikai ʻaʻaku ia, ka ʻoku ʻo e tēvoló ia, ʻa ia ko e tamai ʻa e fakakikihí, pea ʻokú ne ueʻi hake ʻa e loto ʻo e kakaí ke fefakakikihiʻaki ʻi he ʻita” (3 Nīfai 11:29). Naʻe akoʻi mai ʻe Palesiteni Siaosi ʻAlipate Sāmita, “ʻoku ʻikai faʻa ueʻi ʻe he laumālie ʻo e ʻEikí ke fai ha ngaahi lea taʻeʻofa. Ko e Laumālie ʻo e ʻEikí ko ha laumālie ia ʻo e angaʻofa; ko ha laumālie ʻo e faʻa kātaki; ko ha laumālie ʻo e ʻofa faka-Kalaisi mo e ʻofa mo e fakamaʻumaʻu mo e kātaki fuoloa.

“… Ka ʻo kapau ʻoku tau maʻu ʻa e laumālie ʻo e kumi ha fehālaaki ʻa ha taha, … ʻi ha founga ʻe hoko ai ha maumau, ʻoku ʻikai ʻaupito tupu ia mei he takaua ʻo e Laumālie ʻo ʻetau Tamai Hēvaní pea ʻokú ne fakatupu maʻu pē ʻa e maumau.

“… Ko e angaʻofá ko e mālohi ia kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ke tau fakaava ʻaki ʻa e ngaahi loto ʻoku fefeká mo fakavaivaiʻi e ngaahi laumālie ongongataʻá.”9

Ko Hai Moʻoni ʻEtau Fānaú

ʻI he ʻaʻahi ʻa e Fakamoʻuí ki he kau Nīfaí, naʻá Ne fai ha meʻa matuʻaki makehe mo e fānaú:

ʻĪmisi
Savior with Nephite children

“Pea naʻe hoko ʻo pehē naʻá ne akoʻi mo tauhi ki he fānau ʻa e kakaí … , pea naʻá ne vete ange honau ʻeleló, pea naʻa nau lea ki heʻenau ngaahi tamaí ʻaki ʻa e ngaahi meʻa maʻongoʻonga mo fakaofo. …

“… Pea naʻa nau mamata mo fanongo ki he fānaú ni; ʻio, naʻa mo e fānau valevalé naʻa nau fakaava honau ngutú ʻo nau lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻa fakaofo” (3 Nīfai 26:14, 16).

Mahalo ka ʻi ai ha meʻa ʻe mahulu hake ʻi hono fakaava e ngutu ʻo e fanga kiʻi valevalé, ko hono fakaava ko ia ʻe he ʻEikí e matamo e telinga ʻenau mātuʻa ne ofó. Kuo foaki ki he ngaahi mātuʻa ko iá ha meʻafoaki laulōtaha ko e vakai ki he taʻengatá ʻo mamata ko hai moʻoni ʻenau fānaú pea mo honau tuʻunga ʻi he maama fakalaumālié. ʻIkai ʻe liliu fakaʻaufuli ai e anga e vakai mo e anga ʻoku fai ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú? ʻOku ou saiʻia he lea ko ʻeni naʻe fai kia Goethe: “Ko e anga ko ia hoʻo sio ki he fānaú, ko e anga pē ia te ke fai kiate kinautolú, pea ko e anga ʻokú ke fai kiate kinautolú, ko e tuʻunga pē ia te nau aʻusiá.”10 Ke manatuʻi ko hai moʻoni e fānaú, ko ha meʻafoaki ia ʻo e faʻa ʻiloʻiló ʻokú ne ueʻi fakalaumālie e vakai ʻa ha fakamaau māʻoniʻoni.

Fakamāʻopoʻopó

Kuo akoʻi kitautolu ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ʻo pehē, “ʻOua naʻá ke teitei tuku ha palopalema ʻoku totonu ke fakaleleiʻi, ke mahuʻinga ange ia ʻi ha taha ke ʻofaʻi”11 Meʻa mahuʻinga moʻoni ko e tefitoʻi moʻoni ko iá ʻi heʻetau hoko ko ha kau fakamaau māʻoniʻoní, kae tautautefito ki heʻetau fānaú.

ʻOku taha pē founga ke fakamaau ai ʻi he māʻoniʻoní, ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí, ʻa ia ko ʻetau hoko ʻo hangē ko Iá. Ko ia “ko e hā ʻa e anga ʻoku taau mo kimoutolú? Ko e moʻoni, ʻoku ou pehē kiate kimoutolu, ke mou hangē pē ko aú” (3 Nīfai 27:27). ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻemeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Vakai, “disciple,” etymonline.com.

  2. Vakai, Merriam-Webster’s Collegiate Dictionary, 11th ed. (2003), “chasten.”

  3. Karen Lynn Davidson and others, eds., Histories, Volume 1: Joseph Smith Histories, 1832–1844, vol. 1 of the Histories series of The Joseph Smith Papers (2012), 83.

  4. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 81–83; toe tānaki atu ʻa hono fakamamafaʻi.

  5. Guide to the Scriptures, “Sanctification,” scriptures.lds.org.

  6. Vakai, Bible Dictionary, “Baptism.”

  7. Ko e feilaulau ʻoku tau fai he ʻōlita ʻo e tēpile sākalamēnití he uike takitaha ʻi he loto mafesifesi mo e laumālie fakatomala (vakai, 2 Nīfai 2:7; 3 Nīfai 9:20; T&F 59:8). Ko e loto mafeifesí ko e loto ia ʻoku fakatomala; ko e laumālie fakatomalá ko ha laumālie ia ʻoku talangofua (vakai, D. Todd Christofferson, “When Thou Art Converted,” Liahona, May 2004, 12).

  8. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa F. Sāmita (1998), 340.

  9. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siaosi ʻAlipate Sāmita (2011), 242–3, 245; toe tānaki atu ʻa hono fakamamafaʻi.

  10. Attributed to Johann Wolfgang von Goethe, brainyquote.com.

  11. Thomas S. Monson, “Maʻu ʻo ha Fiefia ʻi he Fonongá,” Liahona, Nōvema 2008, 86.