2010–2019
Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?
Abril 2017


Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?

Li Santil Musiq’ej nayo’lek, li Santil Musiq’ej nak’ojob’ank ch’oolej, ut li Santil Musiq’ej naxch’olob’ li yaal.

Moko najter ta sa’ jun lunes ewu, li wixaqil, xLesa, ut laa’in xqula’ani jun saaj junkab’al, jun reheb’ li qech kab’al. Naq wanko chaq aran, li junkab’al xoxb’oq chi kanaak aran chiru li q’ojyin re li junkab’al, xyeeb’al qe naq li alalb’ej li b’eleeb’ chihab’ xyu’am xkawresihom li tzolok. Xookanaak aran ut!

Chirix li xb’een b’ich, tij, ut junjunq na’leb’ neke’k’anjelak re li junkab’al, li al li b’eleeb’ chihab’ wan re xtikib’ rik’in rilb’al ru jun chaab’il patz’om sa’ li tzolok li xkawresihom: “Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?” Li patz’om a’in xtikib’ank re jun chaab’il na’leb’ank sa’ li junkab’al naq chixjunileb’ xe’xwotz xna’leb’. Xink’oxla naq jwal chaab’il lix kawresinkil rib’ aj tzolol qe jo’ ajwi’ lix patz’om, li x’ok sa’ ink’a’uxl chi k’iilasutinb’il.

Jalam-uuch
Li tzolom choq’ re li q’ojyin re li junkab’al tz’iib’anb’il rik’in uq’ej

Chalen chaq li hoonal a’an, rajlal ninpatz’ wib’, “Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?”—jun patz’om li jwal nim xwankil choq’ reheb’ li kok’al sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al li te’xq’et waqxaqib’ chihab’ lix yu’ameb’ ut li yookeb’ chixkawresinkil rib’ choq’ re li kub’iha’ jo’ ajwi’ choq’ reheb’ li kok’al li toje’ xe’kub’e xha’ ut xe’xk’ul li maatan re li Santil Musiq’ej. Wan ajwi’ rilom rik’in k’iila mil chi ak’ komon.

Ninb’oqok re li junjunq qe, ut q’axal wi’chik reheb’ li kok’al sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al, naq taqak’oxla, “Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?” Naq xink’oxla chi us li patz’om a’in, xb’een xb’een xink’oxla jun ink’ulum naq ch’ajomin. A’an a’in jun esil li xinwotz rik’in li Elder Robert D. Hales chirix naq xink’ul inb’oqb’al sa’ lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol ut li xroksi a’an sa’ jun tz’iib’anb’il esil sa’ jun xhuhil li Iglees li xtz’iib’a chirix inyu’am.1 Wankeb’ tana’ li ak xe’rab’i li esil a’in, a’b’an wankeb’ naab’al li maji’ neke’rab’i.

Naq junlaju tana’ chihab’ inyu’am, xkohin chi b’eek sa’eb’ li tzuul nach’ rik’in li wochoch wochb’een inyuwa’ sa’ jun tiqwal kutan re li saq’ehil. Naq yoo chi taqe’k inyuwa’ sa’ li b’e, laa’in yookin chi pisk’ok sa’ xb’eeneb’ li ninqi pek li wankeb’ chixk’atq li b’e. Xwaj taqe’k sa’ xb’een jun reheb’ li pek jwal nim, ut xin’ok chixyalb’al inq’e chi taqe’k sa’ xb’een. Naq yookin chixb’aanunkil a’an, sachso inch’ool naq inyuwa’ xinxchap ut xinxkelo toj sa’ ch’och’, xyeeb’al, “Mattaqe’k sa’ xb’een li pek a’an. Chokanaaq b’an sa’ li b’e.”

Jun k’amok chirix a’an, naq yooko chi ilok chi taq’a chalen chaq jun na’ajej taqe’q chik sa’ li b’e, xsach qach’ool naq xqil jun nimla k’anti’ yoo chi hilank sa’ xb’een li pek li xwaj taqe’k wi’.

Moqon, naq wanko sa’ b’eleb’aal ch’iich’ chi sutq’iik sa’ qochoch, xinnaw naw inyuwa’ yoo chiroyb’eninkil naq tinpatz’, “Chan ta wi’ ru xanaw naq wan li k’anti’ aran?” Jo’kan ut naq xinpatz’, ut inpatz’om xtikib’ jun li aatinak chirix li Santil Musiq’ej ut chirix chanru naru taatenq’anq qe li Santil Musiq’ej. Ink’a’ nasach sa’ inch’ool li k’a’ru xintzol sa’ li kutan a’an.

Ma naru nekek’e reetal chanru xtenq’an we li Santil Musiq’ej? Junelik ninb’antioxi naq inyuwa’ xrab’i li ch’ina xyaab’ xkux li Santil Musiq’ej li q’un na’aatinak, xb’aan naq naru naq xkole’ rix inyu’am xb’aan.

Li k’a’ru naqanaw chirix li Santil Musiq’ej

Naq maji’ naqak’oxla chi us li patz’om “Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?” chiqatz’il rix xb’een wa li k’a’ru xk’utb’esihom li Qaawa’ chirix li Santil Musiq’ej. Wankeb’ naab’aleb’ li junelikil yaal li naru taqatz’il rix, a’ut anajwan oxib’eb’ ajwi’ li tin’aatinaq wi’.

Xb’een, li Santil Musiq’ej a’an li rox komon sa’ li roxichal li Dios. Naqatzol li yaal a’in sa’ li xb’een raqal re lix Raqalil li Paab’aal: “Laa’o naqapaab’ li Dios, li Junelik Yuwa’b’ej, ut li Jesukristo, li Ralal, ut li Santil Musiq’ej.”2

Xkab’, li Santil Musiq’ej a’an jun musiq’ejil winq, jo’ ch’olob’anb’il sa’eb’ li loq’laj hu re li qakutan: “Li Yuwaʼbʼej wan jun xxaqalil li tibʼ ut bʼaq okenaq, li naru nachʼeʼman joʼ chanru li re li winq; joʼkan ajwiʼ li Kʼajolbʼej; aʼbʼan li Santil Musiqʼej maakʼaʼ xxaqalil re tibʼ ut bʼaq; musiqʼejil winq bʼan aʼan. Wi ta inkʼaʼ joʼkan, li Santil Musiqʼej inkʼaʼ raj taaruuq chi hilank qikʼin.”2 A’in naraj naxye naq wan jun xmusiq’ejil xaqalil li Santil Musiq’ej, jalan wi’ rik’in li Dios li Yuwa’b’ej ut li Jesukristo, li wankeb’ xjunxaqalileb’ re tib’ ut b’aq. Li yaal a’in naxch’olob’ chi saqen ru junjunqeb’ chik k’ab’a’ej k’eeb’il re li Santil Musiq’ej li ak naqanaw, jo’ li Loq’laj Musiq’ej, lix Musiq’ li Dios, li Loq’laj Musiq’ej re yeechi’ink, ut aj K’ojob’anel Ch’oolej.3

Rox, li maatan re li Santil Musiq’ej nachal rik’in xk’eeb’al li uq’ej sa’ xb’een li jolomej. Li k’ojob’anb’il k’anjel a’in, li nachal chirix li kub’iha’, naxk’e qak’ulub’il chixk’ulb’al qochb’eeninkil rajlal xb’aan li Santil Musiq’ej.5 Re xb’aanunkil li k’ojob’anb’il k’anjel a’in, eb’ li ani wan rik’ineb’ li Tijonelil re Melkisedek ut xk’ulub’eb’ chiroksinkil neke’xk’e li ruq’eb’ sa’ xb’een lix jolom junaq,6 neke’xb’oq xk’ab’a’, neke’xye lix wankilal sa’ li tijonelil, ut sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, neke’xk’ojob’ choq’ komon sa’ lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, ut neke’xye li aatin nim xwankil: “Chak’ul li Santil Musiq’ej.”

Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?

Rik’in li ch’ina tzolok a’an chirixeb’ oxib’ li yaal ninqeb’ xwankil chirix li Santil Musiq’ej, nokosutq’i rik’in li xb’een patz’om: “Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?”

Li Santil Musiq’ej nayo’lek

Jo’ xinch’olob’ sa’ li esil chirix inch’ajomil, li Santil Musiq’ej naru taatenq’anq aawe rik’in xyeeb’al aawe chi rub’elaj li k’a’ru xiwxiw sa’ tib’elej ut musiq’ej. Xintzolok wi’chik chirix lix aajelil ru k’anjel li Santil Musiq’ej jo’ aj k’aak’alehom qe naq yookin chaq chi k’anjelak sa’ li Awa’b’ejil re Sutam sa’ Japón.

Sa’ xq’ehil a’an, chi kok’ aj xsa’ xink’anjelak wochb’een li Awa’b’ej Reid Tateoka re li Mison Sendai Japón. Jo’ k’aynaq xb’aanunkil sa’ xmision, li Awa’b’ej Tateoka xk’uub’ jun ch’utam choq’ reheb’ li misioneer aj jolominel li wankeb’ sa’ xtz’e li saq’e re lix mision. Junjunqeb’ kutan ma na’ok li ch’utam, li Awa’b’ej Tateoka xk’ul xmusiq’anb’il na’leb’, jun eek’ahom sa’ li raam, naq tixb’oq chixjunileb’ li misioneer sa’ li na’ajej a’an sa’ li ch’utam reheb’ aj jolominel, moko k’a’aj ta wi’ li ch’ina ch’uut re misioneer aj jolominel.

Naq xyaab’asi li k’a’ru tixb’aanu, xjultiko’ re naq li ch’utam a’in ink’a’ k’uub’anb’il choq’ re chixjunileb’ li misioneer, ka’ajwi’ choq’ reheb’ li misioneer aj jolominel. A’b’anan, xjalb’al b’ayaq li k’a’ru junelik nab’aanuman re naq tixtaaqe li musiq’anb’il na’leb’ li xk’ul, a’an xb’oq chixjunileb’ li misioneer li yookeb’ chi k’anjelak sa’eb’ li tenamit chixk’atq li palaw aran, jo’ li tenamit Fukushima, sa’ li ch’utam. Sa’ li eetalinb’il kutan, li 11 xb’e li po marzo, 2011, eb’ li misioneer xe’ch’utla sa’ komonil choq’ re li ch’utam aj misioneer sa’ li tenamit Koriyama.

Chiru li ch’utam a’in, jun hiik jwal xuwajel ut jun xnimal xmetz’ew li palaw ke’xtoch’ xcha’al li na’ajej a’an re Japón wan wi’ li Mision Sendai Japón. K’iila tenamit chixk’atq li palaw—jo’eb’ ajwi’ li xe’el wi’ li misioneer re xik sa’ li ch’utam—xe’xk’ul nimla sachk ut xe’kam naab’aleb’. Ut chirix a’an, li tenamit Fukushima xk’ul jun yib’al ru ch’a’ajkilal re li energía nuclear.

Us ta xkana chi jorb’il rib’ li ch’utleb’aal kab’l xe’ch’utla wi’ li misioneer sa’ li kutan a’an, rik’in xtaaqenkil lix musiq’anb’il hasb’ li Santil Musiq’ej, li Awa’b’ej ut li Hermana Tateoka rochb’eeneb’ chixjunil li misioneer ch’utchuukeb’ sa’ xyaalalil. Najt wankeb’ chaq rik’in li sachok k’amb’il chaq xb’aan xmetz’ew li palaw ut li energía nuclear.

Naq nakat-ab’ink chiru lix musiq’anb’il hasb’ li Santil Musiq’ej—chi kok’ aj xsa’ a’aneb’ eek’ahom li ch’anch’ookeb’ ut q’uneb’—laa’at tat-isiiq chaq, chi ink’a’ tana’ taanaw, chiru li xiwxiw sa’ musiq’ej ut sa’ tib’elej.

Ex was wiitz’in, li Santil Musiq’ej taatenq’anq eere rik’in li yo’lek, jo’ xb’aanu re inyuwa’ ut re li Awa’b’ej Tateoka.

Li Santil Musiq’ej nak’ojob’ank ch’oolej

Re xsumenkil xkomon chik chirix li patz’om “Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?” chiqatz’il rix lix k’anjel jo’ aj K’ojob’anel Ch’oolej. Nachal li k’a’ru ink’a’ oyb’eninb’il sa’ xyu’am li junjunq qe li naxk’am chaq li raho’k sa’ ch’oolej, li rahilal, ut li sachb’il yo’onihom. A’b’anan, sa’ xyanqeb’ li yalok-ix a’in, li Santil Musiq’ej nak’anjelak chiqu sa’ jun reheb’ lix k’anjel nim xwankil—jo’ aj K’ojob’anel Ch’oolej. A’an a’an ajwi’ jun reheb’ lix k’ab’a’. Eb’ li tuqtuukil aatin aj k’ojob’anel ch’oolej a’in re li Jesukristo neke’xch’olob’ li loq’laj k’anjel a’in: “Laa’in tintz’aamanq tin’elajinq chiru li Yuwa’b’ej, ut a’an tixtaqla chaq jun chik aj K’ojob’anel ch’ool re naq taawanq eerik’in chi junelik.”7

Re xch’olob’ankil chi us a’in, tinwotz jun esil tz’aqal yaal chirix jun junkab’al rik’in oob’ li ralal li xe’q’axon chalen chaq li tenamit Los Angeles, California, EE.UU. toj sa’ jun ch’ina k’aleb’aal junjunqeb’ chihab’ chaq anajwan. Wiib’ reheb’ li alalb’ej xe’ok sa’eb’ li b’atz’unk sa’ tzoleb’aal ut xe’xnaw ru li amiiw, aj jolominel, ut aj jolominel re li b’atz’unk—naab’al reheb’ a’an komon tiikeb’ chi paab’ank sa’ li Iglees. Xmaakeb’ li junajil a’in, xkub’e xha’ laj Fernando, li asb’ej, ut li riitz’in.

Moqon, laj Fernando x’el sa’ rochoch, xko’o chi tzolok ut b’atz’unk fútbol americano sa’ jun tzoleb’aal. A’an xsumla rik’in lix mukuy, xBayley, sa’ li santil ochoch. Naq raqe’k re laj Fernando ut xBayley chi tzolok, yookeb’ chiroyb’eninkil chi anchaleb’ xch’ool lix yo’lajik li xb’een ralal—jun ch’ina ixqa’al. A’b’anan, naq yookeb’ chi q’axonk wi’chik sa’ rochoch rik’in xtenq’ankil lix junkab’aleb’, li xBayley ut li riitz’in yookeb’ sa’ lix b’eleb’aal ch’iich’ sa’ nimb’e naq xwan jun xuwajel toch’ok wankeb’ wi’ naab’al li b’eleb’aal ch’iich’. Xe’kam li xBayley ut lix k’uula’al maji’ yo’lajenaq.

Jalam-uuch
Laj Fernando ut li xBayley

Us ta jwal cham xrahilal laj Fernando, jo’ ajwi’ xrahilal lix na’ xyuwa’ ut li ras riitz’in xBayley, jwal cham ajwi’ li tuqtuukilal ut k’ojob’aak ch’oolej li xchal sa’ xb’eeneb’ sa’ junpaat. Li Santil Musiq’ej sa’ lix k’anjel jo’ aj K’ojob’anel Ch’oolej xtenq’a chi yaal laj Fernando chiru li xuwajel sachk a’in li ch’a’aj xtawb’al ru. Li Santil Musiq’ej xk’e re jun tuqtuukilal li nakana li xk’am xb’e laj Fernando rik’in li kuyuk maak ut li rahok choq’ reheb’ chixjunil li xe’oken sa’ li rahil toch’ok a’an.

Lix na’ xyuwa’ li xBayley xe’xb’oq li riitz’in li yoo chi k’anjelak jo’ misioneer sa’ xq’ehil li toch’ok a’an. A’an xch’olob’ chanru xreek’a naq xrab’i li ch’a’ajkil esil chirix li ranab’ raaro xb’aan: “Q’axal sachol ch’oolej rab’inkil xyaab’ eekux jwal ch’anch’o sa’ xyanq li kaq-sut-iq’. Ink’a’ xinnaw li tinye. … Chixjunil li xinru chixk’oxlankil a’an naq li wanab’ moko taawanq ta aran naq tinsutq’iiq sa’ wochoch. … Xk’ojob’aak inch’ool xb’aan li kawil xnawom eech’ool chirix li Kolonel ut lix k’uub’anb’il na’leb’. Li ch’ina-usil musiq’ej a’in, li juntaq’eet rik’in li musiq’ej li naxk’am chaq xya’al li wu naq nintzolok ut nink’utuk, xnujob’resi inch’ool. Toja’ naq xk’ojob’aak inch’ool ut xjuliko’ we li k’a’ru ninnaw.”8

Li Santil Musiq’ej taatenq’anq eere rik’in xk’ojob’ankil eech’ool, jo’ xb’aanu choq’ re laj Fernando ut lix junkab’al li xBayley.

Li Santil Musiq’ej naxch’olob’ li yaal

Li Santil Musiq’ej naxch’olob’ ajwi’ xyaalal li Yuwa’b’ej ut li K’ajolb’ej ut chixjunil li yaal.9 Li Qaawa’, naq yoo chi aatinak rik’ineb’ lix tzolom, kixye: “Naq taachalq laj K’ojob’anel ch’ool li toxintaqla chaq … li nachal rik’in li Yuwa’b’ej, a’an taa’aatinaq chiwix.”10

Re xch’olob’ankil lix aajelil ru lix k’anjel li Santil Musiq’ej jo’ aj yehol nawom, tin’aatinaq wi’chik chirix laj Fernando ut li xBayley. Wi nanaq sa’ eech’ool, xinwotz’ naq kub’enaq xha’ laj Fernando ut li riitz’in, a’ut lix na’ xyuwa’ ut oxib’eb’ chik li riitz’in ink’a’ kub’enaqeb’ xha’. Ut, us ta k’iila xb’oqb’aleb’ chi ch’utlaak rik’ineb’ li misioneer chiruheb’ li chihab’, rajlal sut xe’xye naq ink’a’ neke’raj.

Naq xk’ulman lix rahil kamik li xBayley ut lix k’uula’al, lix junkab’al laj Fernando q’axal xe’raho’ sa’ xch’ool. Moko chanchan ta laj Fernando ut lix junkab’al li xBayley, ink’a’ xe’xtaw lix k’ojob’ankileb’ xch’ool chi moko li tuqtuukilal. Ink’a’ xe’xtaw ru chanru naq li ralal, rochb’een lix junkab’al li xBayley, xe’ru chiriiqankil li riiq q’axal aal.

Chirix xnumikeb’ li kutan, xe’xk’e reetal naq li k’a’ru wan re li ralal ut moko wan ta reheb’, a’an lix evangelio li Jesukristo k’ojob’anb’il wi’chik, ut tento naq a’an a’in xyo’leb’aal lix tuqtuukilal ut xk’ojob’ankil xch’ool. Naq xe’xk’e reetal a’in, xe’xb’oqeb’ li misioneer re te’xk’ut li evangelio chiruheb’. Jo’kan ut naq xe’xk’ul xnawomeb’ xch’ool ut xch’olobahomeb’ chirix li nimla k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolejil, li xk’am chaq reheb’ li ch’ina-usil tuqtuukilal ut xk’ojob’ankil xch’ooleb’ li jwal xe’raj xtawb’al.

Jalam-uuch
Lix kub’iha’ lix junkab’al laj Fernando

Wiib’ po chaq chirix lix kamik li xBayley ut li rimam maji’ yo’lajenaq, lix na’ xyuwa’ laj Fernando jo’ ajwi’ wiib’ chik reheb’ li riitz’in xe’kub’e xha’ ut xe’k’ojob’aak choq’ komon ut xe’xk’ul li maatan re li Santil Musiq’ej. Li jun chik riitz’in laj Fernando naroyb’eni xkutankil lix kub’iha’ naq tixq’et waqxaqib’ xchihab’ xyu’am. Li junjunq reheb’ neke’xch’olob’ xyaalal naq li Musiq’ej, li Santil Musiq’ej, xch’olob’ xyaalal lix yaalalil li evangelio, xk’amb’aleb’ xb’e re te’raj naq te’kub’eeq xha’ ut te’xk’ul li maatan re li Santil Musiq’ej.

Ex was wiitz’in, li Santil Musiq’ej taatenq’anq eere rik’in xch’olob’ankil li yaal eere jo’ xb’aanu re lix junkab’al laj Fernando.

Xk’osb’al ru

Anajwan chiqatz’il rix chixjunil a’in chi k’osb’il ru. Xqataw oxib’eb’ li k’uteb’esinb’il yaal li neke’xk’am chaq qanawom chirix li Santil Musiq’ej. A’aneb’ a’in naq li Santil Musiq’ej, a’an li rox komon sa’ li roxichal li Dios, naq li Santil Musiq’ej a’an jun musiq’ejil winq, ut naq li maatan re li Santil Musiq’ej nachal rik’in xk’eeb’al li uq’ej sa’ xb’een li jolomej. Xqatz’il rix ajwi’ oxib’ xsumehom li patz’om “Chan ru natenq’an aawe li Santil Musiq’ej?” Li Santil Musiq’ej nayo’lek, li Santil Musiq’ej nak’ojob’ank ch’oolej, ut li Santil Musiq’ej naxch’olob’ li yaal.

K’ulub’ejil re xk’uulankil li maatan

Choq’ reheb’ li ani yookeb’ chixkawresinkil rib’ chi kub’eek xha’ ut chi k’ojob’aak choq’ komon, choq’ reheb’ li ani toje’ xe’xb’aanu a’in, ut choq’ reheb’ ajwi’ li xe’xb’aanu junxil, aajel ru choq’ re li qakolb’al sa’ tib’elej jo’wi’ sa’ musiq’ej naq taqak’uula li maatan re li Santil Musiq’ej. Noko’ok chixb’aanunkil chi jo’kan rik’in xyalb’al qaqe’ chi ab’ink chiruheb’ li taqlahom, rik’in li tijok qajunes ut sa’ li qajunkab’al, rik’in rilb’aleb’ ru li loq’laj hu, ut rik’in xsik’b’al li qajunajil re rahok ut kuyuk maak rik’in li qajunkab’al ut li raab’ileb’ qab’aan. Tento naq saqeb’ ru li qak’oxlahom, li qab’aanuhom, ut li qaatin. Tento taqaloq’oni li qaChoxahil Yuwa’ sa’ li qochoch, sa’ li iglees, ut, yalaq jo’q’e naru, sa’ li santil ochoch. Nach’ chatkanaaq rik’in li Musiq’ej, ut nach’ taakanaaq li Musiq’ej aawik’in.

Xnawom ch’oolej

Anajwan tinraq li waatin rik’in jun b’oqb’al ut xnawom inch’ool. Nekexinb’oq chixyu’aminkil q’axal wi’chik li raatin li b’ichanb’il chi kok’ aj xsa’ xb’aaneb’ li qakok’al sa’ li Tzoleb’aal reheb’ li Kok’al, aatin li nawb’ileb’ ru xb’aaneb’: “Ab’i, ab’i. Li Santil Musiq’ej taahasb’aq. Ab’i, ab’i li ch’ina xyaab’ xkuxej li q’un na’aatinak.”11

Ex was wiitz’in raarookex inb’aan, ex tiix ut ex saaj, ninq’axtesi xnawom inch’ool chirix li xnimaleb’ ru li komon sa’ li roxichal li Dios: Dios li Yuwa’b’ej, li Jesukristo, ut li Santil Musiq’ej. Ninch’olob’ xyaalal naq jun reheb’ li osob’tesink wan qe jo’ aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan sa’ xtz’aqalil ru li kutan, a’an li maatan re li Santil Musiq’ej. Ninnaw naq li Santil Musiq’ej natenq’an ut taatenq’anq eere. Ninch’olob’ ajwi’ xyaalal li Jesukristo ut lix k’anjel jo’ aj Kolol qe ut aj Tojol qix jo’ ajwi’ li Dios jo’ li qaChoxahil Yuwa’. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.