Numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ink’a’ nak’ulman yal chiru jun k’amok sa’ li qayu’am; chiru b’an jun yu’am chi k’amok, li taachalq wi’ li junelik yu’am.
Naab’al chihab’ chaq anajwan, li Awa’b’ej David O. McKay kixye resil jun chaq’al ru na’leb’ kixk’ul naq yoo chi xik Samoa sa’ jukub’. A’an kiwar, ut “kiril sa’ matk’ li k’a’ru q’axal ch’ina us. Chalen chaq najt,” chan, “kiwil jun chaq’al ru tenamit li saq saq. … Wankeb’ toon che’ li xe’uuchin wi’ ki’il q’en … ut utz’u’uj yookeb’ chi atz’umak yalaq b’ar. … Ke’wan naab’al li ani yookeb’ chi nach’o’k rik’in li tenamit. Chixjunqaleb’ jutjuukeb’ sa’ saqi b’aatal. … Sa’ junpaat … xink’e reetal laj jolominel reheb’, ut us ta yal ink’a’ k’utk’u chi us li ru, sa’ junpaat xink’e reetal naq a’an aj Kolol we! K’a’jo’ naq kilemtz’un li rilob’aal. … Kiwan choxahil tuqtuukilal sa’ xsutam.”
Li Awa’b’ej McKay kixye, “Li tenamit … a’an ajwi’ … xtenamit a’an, li junelikil tenamit; ut eb’ li neke’taaqenk re te’wanq aran sa’ tuqtuukilal ut sa’ junelikil sahil ch’oolejil.”
Li Awa’b’ej McKay kixk’oxla, “Aniheb’ a’an? [B’ar xe’chal chaq?]”
Chirix a’an kixye li kik’ulman:
“Jo’ raj yoo chirab’inkil lin k’oxlahom, li Kolonel kixsume rik’in xk’utb’al chi ruq’ li aatin tz’iib’anb’il chi taqenaq sa’ xb’eeneb’ li ani wankeb’ aran, rik’in tz’iib’ re oor … :
“A’aneb’ a’in li xe’numta sa’ xb’een li ruchich’och’—
“Li tz’aqal xe’yo’la wi’chik!”1
Chiru naab’al chihab’, xe’jultiko’ we li aatin a’an: “A’aneb’ a’in li xe’numta sa’ xb’een li ruchich’och’.”
Maak’a’jo’ xnimal ru li osob’tesink li xyeechi’i li Qaawa’ reheb’ li te’numtaaq sa’ xb’een li ruchich’och’. Eb’ a’an “saqaq li raq’ te’tiqib’aaq wi’ ... ut “te’tz’iib’amanq xk’ab’a’ sa’ xhuhil li yu’am.” Li Qaawa’ tixch’olob’ naq naxnaweb’ ru “chiru li Yuwa’b’ej, ut chiruheb’ lix anjel.”2 Eb’ a’an “te’tz’aqonq sa’ li xb’een wakliik chi yo’yo,”3 te’xk’ul li junelik yu’am,4 ut “ink’a’ chik te’elq chaq”5 chiru rilob’aal li Dios.
Ma naru chiqu numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ut xk’ulb’aleb’ li osob’tesink a’in? Naru ajwi’.
Rahok choq’ re li Kolonel
Eb’ li neke’numta sa’ xb’een li ruchich’och’ te’wanq xnimal xrahom choq’ re li Qaawa’ ut laj Kolol qe, li Jesukristo.
Rik’in lix choxahil yo’lajik, lix yu’am li tz’aqal re ru, ut lix tojb’al rix li qamaak sa’ Getsemani ut sa’ Golgota, kixk’e li wakliik chi yo’yo qe chiqajunqal. Ut naq ak jalb’il chi tz’aqal qak’a’uxl, ka’ajwi’ a’an naru chiqach’ajb’al chiru li qamaak re tooruuq chi sutq’iik chiru li Dios. “Laa’o nokorahok xb’aan naq a’an kooxra xb’een wa.”6
Li Jesus kixye, “Kawaq eech’ool! Laa’in xinq’ax ru xwankil li ruchich’och’.”7
Moqon kixye ajwi’, “Nawaj naq texnumtaaq [ajwi’ laa’ex] sa’ xb’een li ruchich’och’.”8
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ink’a’ nak’ulman yal chiru jun k’amok sa’ li qayu’am; chiru b’an jun yu’am chi k’amok, li taachalq wi’ li junelik yu’am.
Naru natikla naq jun li ch’ina al naxtzol li tijok ut naxb’icha chi anchal xch’ool, “Tinwanq raj jo’ li Jesus.”9 Naniman naq naxtzol li na’leb’ chirix lix yu’am li Kolonel sa’ li Ak’ Chaq’rab’, ut naxk’oxla lix wankil lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kolonel sa’ lix Hu laj Mormon.
Naq nokotijok, naqajal qak’a’xul, naqataaqe li Kolonel, ut naqak’ul li rusilal, mas wi’chik noko’ok chixtawb’al ru k’a’ut naq wanko arin, ut ani li tento too’ok wi’.
Laj Alma kixye chi jo’ka’in: “Nak’anjelaman jun nimla jalaak sa’ xch’ooleb’, ut neke’xtuulanob’resi rib’ ut neke’xkanab’ rib’ chiru li tz’aqal ut li yo’yookil Dios ... ut neke’kana chi tiikeb’ chi paab’ank toj sa’ roso’jik.”10
Eb’ li neke’numta sa’ xb’een li ruchich’och’ neke’xnaw naq taaraqe’q aatin chirixeb’ chiru lix Choxahil Yuwa’. Chi jo’kan, li jalok-ib’ ut xkanab’ankil li maak ink’a’ naxkanab’eb’ chi b’ak’b’o, chi ach’ab’anb’il b’an, ut li maak li kaq xb’onol “saq chik te’kanaaq jo’ li ratz’am ke.”11
Li teneb’ank-ib’ chiru li Dios
Eb’ li ani re li ruchich’och’ ch’a’aj chiruheb’ xk’oxlankil li teneb’ank-ib’ chiru li Dios—chanchaneb’ jun saaj al li naninq’ehik sa’ kab’l naq maa’aniheb’ lix na’ xyuwa’, ut nasaho’ xch’ool rik’in li choqoqink-ib’, ut ink’a’ naxk’oxla k’a’ru tixk’ul naq te’chalq lix na’ xyuwa’ wulajaq chik.
Li ruchich’och’ ink’a’ naraj xkub’sinkil li ruchich’och’il winq; naxk’e b’an li atawanb’il xb’aan.
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ink’a’ na’ux rik’in xpleetinkil jun tenamit; na’ux b’an sa’ xch’ool li junjunq naq naxpleeti li k’a’ru sa’ raam li taa’ajoq re xsachb’al.
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ naraj naxye xk’uulankil jo’ b’ihomal li xnimal ru chaq’rab’: “Taara li Qaawa’ laa Dios chi anchal aach’ool, chi anchal aawaam, chi anchal aak’a’uxl ut chi anchal aametz’ew.”12
Jun aj tz’iib’anel ak Kristiano, aj C. S. Lewis kixye chi jo’ka’in: “Li Kristo naxye, K’e we chixjunil. Ink’a’ nawaj jun raqal eekutan, ut jun raqal eetumin, ut jun raqal eek’anjel. Nakatwaj laa’at.”13
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ naraj naxye xb’aanunkil li k’a’ru xqayeechi’i re li Dios, sa’ li sumwank re li kub’iha’ ut sa’ li santil ochoch, ut sa’ li sumwank rik’in li qajunelikil sum aatin. Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ nokoxk’am sa’ li meex re li loq’laj wa’ak rajlal xamaan, re xpatz’b’al xkuyb’al qamaak, ut re xyeeb’al naq “junelik taqajultika a’an ut taqapaab’eb’ lix taqlahom,” re naq “taaruuq taawanq junelik lix Musiq’ [qik’in].”14
Li qarahom choq’ re li hilob’aal kutan ink’a’ naraqe’ naq noko’el chaq sa’ rokeb’aal li ch’utleb’aal; noko’ok b’an sa’ rokeb’aal jun chaq’al ru kutan li nokohilan wi’ chiru li qak’anjel re wulaj wulaj, re tzolok, re tijok, ut re xsik’b’aleb’ li qech alal ut qakomon li neke’raj tenq’aak qab’aan. Ink’a’ noko’el sa’ junpaat naq xraqe’ li iglees, re xsik’inkil jun kaxlan mu re rilb’al li partido de futbol; chikanaaq b’an qana’leb’ rik’in li Kolonel ut lix santil kutan.
Eb’ li wankeb’ sa’ li ruchich’och’ rajlal yookeb’ chi q’unb’esiik xch’ool ut chi aaleek xb’aaneb’ li xyaab’ kuxej li wankeb’ sa’ sutameb’.15
Re numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’, tento too’ab’inq chiru li xyaab’ kuxej li naxk’e qatijb’al, li nak’ojob’ank ch’oolej, li nakutanob’resink na’leb’, ut li naxk’am chaq li tuqtuukilal li “ink’a’ jo’ naxk’e li ruchich’och’.”16
Xmaak’ail li rahok eechej
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ naraj naxye xk’oxlankileb’ li qas qiitz’in, ut xpaab’ankil li xkab’ chaq’rab’17: “Li ani nim xwankil sa’ eeyanq a’anaq aj k’anjel cheru.”18 Lix sahil xch’ool li qasum aatin aajel wi’chik ru chiru xsahilankil qib’. Xtenq’ankileb’ li qakok’al chixraab’al li Dios ut chixpaab’ankileb’ lix taqlahom, a’an li q’axal na’ajman. Chi anchal qach’ool naqawotz li xoo’osob’tesiik wi’ rik’in li lajetqil, li mayej re kuyuk sa’, ut rik’in k’ehok reheb’ li neke’raj xtenq’ankileb’. Ut wi nokowan chixsik’b’al qana’leb’ sa’ choxa, li Qaawa’ nokoxb’eresi rik’ineb’ li nokoru chixtenq’ankil.
Li ruchich’och’ naril rib’ jo’ li mas nim xwankil, ut rik’in q’etq’etil naxye, “Ilin laa’in xb’een wa chiru li was wiitz’in! Il li k’a’ru wan we! Il chanru xnimal wu!”
Li ruchich’och’ sa’ junpaat napo’e’ xch’ool, ink’a’ naxk’oxla jalan, naraj li k’a’ru re, ut nawulak chiru nimaak ru xb’aaneb’ li jun ch’ol chik, a’b’anan li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ naxk’am chaq li tuulanil, li toq’ob’ank-u, li kuyuk, ut ruxtaanankil ru li ani jalan chiqu.
Li kolb’a-ib’ rik’ineb’ li profeet
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ junelik taaraj tixye naq wan k’a’ru naqapaab’ li eetz’unb’il xb’aan li ruchich’och’. Li Kolonel kixye:
“Wi xik’ nekexril li ruchich’och’, chenawaq naq laa’in xb’een wa xik’ xinril cheru laa’ex.
“Wi ta rehex li ruchich’och’, texxra raj li ruchich’och’ jo’ naq naxra li re.”19
Li Awa’b’ej Russel M. Nelson xye sa’ li eq’la a’in, “Lix tz’aqal tzolom li Jesukristo wan rajomeb’ chi xaqliik, aatinak, ut wank chi jalan rik’ineb’ li kristiaan re li ruchich’och’.”20
Jun xtzolom li Kristo ink’a’ nasach xch’ool wi ink’a’ raab’il li aatin chirix lix paab’aal li xtz’iib’a chiru li internet.
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ naraj naxye naq ink’a’ naqak’oxla ma wanko chi ab’imank chiru li internet; naqak’oxla b’an ma wanko chi ab’iik xb’aan li Dios sa’ choxa.
Li Qaawa’ naxk’e xkolb’al qix naq noko’ab’ink chiru li na’leb’ k’eeb’il xb’aaneb’ lix yo’yookil profeet ut apostol.
Li Awa’b’ej Thomas S. Monson xye: “Naru naq ch’a’aj li ruchich’och’. Naq nokoxik sa’ li santil ochoch, mas wi’chik naq tooruuq chixkuyb’al li ch’a’ajkilal ut chi numtaak sa’ xb’een li aaleek. Too’ak’ob’resiiq ut taak’ehe’q qakawilal.”21
Li ruchich’och’, rik’in xnimal li aaleek, li jalb’ehink, ut li b’alaq’, naxyal xq’e chixq’unb’esinkileb’ xch’ool laj paab’anel re tixk’oxla naq li ninqi musiq’ejil na’leb’ li xk’ul sa’ xyu’am a’an yal b’alaq’il na’leb’.
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ naraj naxye naq najultiko’ qe, sa’eb’ li kutan naq nach’inan qach’ool, chanru naq xqeek’a lix rahom ut lix saqenkil li Kolonel. Li Elder Neal A. Maxwell kixye resil li xreek’a a’an: “Laa’in xin’osob’tesiik chaq, ut xinnaw naq li Dios naxnaw naq ninnaw naq osob’tesinb’ilin.”22 Us ta maare chiru junpaat naqeek’a naq ink’a’ jultikanb’ilo, ink’a’ nasach sa’ qach’ool.
Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ink’a’ naraj naxye naq tz’aptz’o toowanq, chi ink’a’ taqak’ul li k’a’ru ch’a’aj ut ink’a’ sa re li yu’am a’in. Naxte b’an chiqu li na’leb’ chirix li paab’aal, ut nokoxnach’ob’resi rik’in li Kolonel ut li k’a’ru yeechi’inb’il xb’aan.
Us ta ink’a’ nokowan chi tz’aqal qe qu sa’ li yu’am a’in, wi wanko chi numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’, wan qayo’onihom naq sa’ junaq kutan “tooxaqliiq chiru li qakolonel, ut taqil li rilob’aal rik’in sahil ch’oolejil,”23 ut taqab’i chixyeeb’al: “Kimqex laa’ex, osob’tesinb’ilex xb’aan linYuwa’! Eechanihomaq li nimajwal wankilal kawresinb’il choq’ eere.”24
Li k’a’ru xb’aanu li Elder Bruce D. Porter
Sa’ 28 xb’e li po diciembre sa’ li chihab’ xnume’, jun li jolomil aj b’eresinel li raaro qab’aan, li Elder Bruce D. Porter, x’el chaq sa’ li yu’am a’in. A’an 64 chihab’ xyu’am.
Laa’in xinnaw ru laj Bruce naq yooko chi tzolok sa’ li Universidad de Brigham Young. A’an q’axal seeb’ xch’ool. Chirix naq kixk’ul lix titulo sa’ li Universidad re Harvard, b’ar wi’ xtzolok chirix li tenamit Rusia, xb’aan lix nimal lix na’leb’ ut lix tz’iib’ahom kikana chi na’no ru, ut a’in kiru raj chixsachb’al xb’e, a’b’anan li b’ihomal ut li nimaak ru xb’aan li ruchich’och’ ink’a’ kixmoy ru li rilob’aal.25 Li k’a’ru raab’il xb’aan a’an, a’an aj Kolol re, li Jesukristo, li xSusan li rixaqil, ut eb’ li ralal xk’ajol ur li rimam.
Laj Bruce xwan jun xyajel lix kenq chalen chaq sa’ xyo’lajik. Kicho’e’ re xb’anb’al, a’b’an timil timil yoo chaq chi nimank lix yajel.
Ka’ch’in chirix naq kib’oqe’ laj Bruce jo’ jun li jolomil aj b’eresinel sa’ 1995, xook’anjelak sa’ wiib’al sa’ Frankfurt, Alemania, qochb’een li qajunkab’al, ut a’an xk’anjelak sa’ Rusia ut sa’eb’ li ch’och’ sa’ Europa li wankeb’ chixk’atq.
Xjalman sa’ junpaat lix yu’am li Elder Porter sa’ 1997, naq xkanab’ k’anjelak lix kenq ut xniman lix yajel. A’an ut lix junkab’al xe’sutq’i Lago Salado.
Chiru li wiib’ xka’k’aal chihab’ kik’anjelak wi’ jo’ aj Setenta, laj Bruce k’iila sut xwan sa’ b’anleb’aal, ut lajeeb’ sut xcho’e’. Wiib’ sut eb’ laj b’anonel xe’xye re li rixaqil naq ink’a’ taakanaaq chi yo’yo toj eq’la, a’b’an yo’yo xkana.
Chiru kab’laju chihab’ naq wan choq’ jolomil aj b’eresinel, laj Bruce yoo chaq chixk’ulb’al li diálisis re xch’ajb’al lix kik’el. Chiru k’iila chihab’, oob’ sut chiru li jun xamaan naxik chiru ewu chixk’ulb’al li diálisis chiru kaahib’ oor, re taaruuq chi k’anjelak chi kutan, ut chixjolominkileb’ li ch’utub’aj-ib’ rajlal domingo. Laj Bruce ink’a’ kixnaw k’a’ut naq ink’a’ ki’usa chirix xk’ulb’al rosob’tesinkil rik’in li tijonelil, a’ut naxnaw ani chi aj-u naxkanab’ rib’.26
Sa’ li chihab’ 2010, laj Bruce xcho’e’ ut xk’ul jun kenq k’eeb’il xb’aan laj David li ralal. Rik’in a’an x’usa’ lix yajel. A’an jun sachb’a-ch’oolej—ak wan chik xkawilal roq ruq’, ut a’an ut li rixaqil xe’ru chi sutq’iik sa’ lix raarookil tenamit Rusia re k’anjelak sa’ li Awa’b’ejil re Area.
Sa’ 26 xb’e li po diciembre, sa’ li chihab’ xnume’, chirix b’ane’k sa’ jun b’anleb’aal sa’ Lago Salado, a’an kixtz’aama chiruheb’ laj b’anonel naq te’elq chaq sa’ lix warib’aal. Laj Bruce xye re li xSusan naq “naxnaw rik’in li Musiq’ej naq maak’a’ te’ruuq chixb’aanunkil laj b’anonel re xkolb’al xyu’am. A’an kixnaw … naq lix Choxahil Yuwa’ ok re chixk’amb’al wi’chik sa’ rochoch a’an. Kiwan chi nujenaq rik’in tuqtuukilal.”27
Sa’ li 28 xb’e li po diciembre, laj Bruce kisutq’i sa’ rochoch. Ka’ch’in chik chirix a’an, chi sutsu xb’aaneb’ li raarookeb’ xb’aan, kisutq’i sa’ li rochoch sa’ choxa.
Naab’al chihab’ chaq, laj Bruce Porter xtz’iib’a li aatin a’in reheb’ li ralal xk’ajol:
“Lix nawom inch’ool chirix naq yo’yo li Jesukristo ut naq nokoxra, wanjenaq choq’ jun k’utleb’aal b’e sa’ lin yu’am. … A’an lix saq ruhil k’utb’esihom li Musiq’ej naq a’an yo’yo, naq a’an aj Kolol we ut wamiiw sa’ xhoonal li ch’a’ajkilal.”28
“Li qak’anjel a’an xnawb’al ru [li Kolonel] … ut, rik’in xpaab’ankil a’an, numtaak sa’ xb’een li xyalb’al qix ut li aaleek sa’ li ruchich’och’ a’in.”29
“Choowanq chi tiik chi paab’aank, ut chiqakanab’ qib’ chiru a’an.”30
Laj Bruce Douglas Porter xnumta sa’ xb’een li ruchich’och’.
Laa’o ajwi’ chiqayal b’ayaq chik qaq’e chi numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’; miqakanab’ sa’ qayu’am li ninqi maak, a’ut chiwanq qakuyum wi wan qakok’ majelal, ut chooxik chi uub’ej, ut chi anchal qach’ool chiqatenq’aheb’ li qas qiitz’in. Wi teekanab’ eerib’ chi tz’aqal chiru li Kolonel, ninnaw naq tex’osob’tesiiq rik’in tuqtuukilal sa’ li yu’am a’in, ut taak’ojob’aaq eech’ool chirix li k’a’ru teek’ul sa’ li junelik q’e kutan, sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.